QSPA/

Sot më 8 tetor, në ditën e lindjes përkujtojmë shkrimtarin, albanologun, humanistin që u mor me studimin e folklorit dhe dialekteve të arbëreshëve, Mikel Marchianò.

M. Marchianò lindi në katundin arbëresh Maqi, në provincën e Kozencës, më 8 tetor 1860. Ai u diplomua për letërsi në Universitetin e Napolit dhe më pas dha mësim në shkolla të mesme të ndryshme ku më 1894 u caktua si titullar i latinishtes dhe greqishtes në gjimnazin “Vinçens Lanca” në Foggia. Si mësues dhe edukues, Marchianò-i mendonte se shkolla ishte “palestra e dijes” dhe roli i mësuesit ishte të mëtonte që ta zhdërvjellësonte dhe aftësonte mendjen e studentëve që ato të ishin të gatshëm t’i përgjigjeshin thirrjes së atdheut në rast nevoje. Ndër veprat e tij më të spikatura përmendim: “Origjina e fabulës greke dhe raporti i saj me fabulat orientale” (1899), “Shqipëria dhe vepra e Jeronim de Radës” (1902), “Kërkime mbi etnografinë dhe gjuhën trako-ilire” (e pabotuar që nga 1903) dhe “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” (1913).

U nda nga jeta më 8 dhjetor 1921. Sipas Marchianò-it, historia e kolonizimit shqiptar mbetet ende për t’u shkruar dhe kushdo që do t’i përvishet kësaj detyre të vështirë do të duhet t’i kushtojë jo pak mund. Megjithatë, kolonitë më të lulëzuara të Shqipërisë janë ato të Italisë. Nuk mungojnë monografi të veçanta rreth tyre, ose shkrime të shpërndara në vëllime, revista dhe gazeta, ku flitet gjerë e gjatë për origjinën, ritet, zakonet, gjuhën dhe letërsinë. Ndër to bën pjesë edhe libri “Kolonitë shqiptare të Italisë dhe letërsia e tyre” me autor Michele Marchianò, botim i Qendrës së Studimeve dhe Botimeve për Arbëreshët (QSPA), përkthyer me mjeshtëri në shqip nga origjinali italisht dhe me pasthënie nga Dr. Elda Katorri.

Librin e plotë në versionin online e gjeni në faqen e QSPA duke trokitur linkun në vijim: http://qspa.gov.al/botime/

See insights and ads

Boost post

Like

Comment

Share

Lulzime Malaj/

Kur fjalët bëhen urë që lidh dhimbjen me shpresën, lind arti i vërtetë poetik, dhe në këtë frymë vjen vëllimi i poeteshës së njohur Irma Kurti, “Shelgu lotues”, një libër që shënon një fazë të rëndësishme në letërsinë bashkëkohore shqipe, ku pikëllimi i humbjes zbërthehet në vargje me fuqi mbresëlënëse dhe ku lexuesi gjen reflektimin e vetvetes në pasqyrën e poezisë. Pak kohë më parë, një dërgesë me katër libra nga kjo artiste e njohur — poete, shkrimtare, gazetare, përkthyese, dhe autore e qindra teksteve të këngëve të muzikës së lehtë, zbukuroi bibliotekën time personale, një privilegj që më afroji më tej në botën e pasur të fjalës dhe ndjeshmërisë së saj krijuese.

Fillova së pari të lexoj vëllimin me poezi “Shelgu lotues” botim i Shtëpisë Botuese ADA, kushtuar Nënës së saj të shtrenjtë, Sherife Mezini – Kurti, që është larguar përgjithnjë nga kjo botë. Poezia që i jep titullin këtij libri, pra “Shelgu lotues” është fituese e çmimit të parë absolut në seksionin e gjuhës së huaj në konkursin letrar ndërkombëtar “L’arte in versi” 2022, në Jesi, Ancona të Italisë. Librin e përshkon, si një trajektore në gjithë spektrin e gjeografisë së tij, një stuhi shpirti, trandje e përjetuar, një dramë tronditëse, e derdhur në vargje. Siç thotë vetë autorja:

“Unë nuk dua ta kujtoj Nënën me fraza standarte, të ftohta e pa emocion, por përmes poezisë, sepse të gjitha brengat, vuajtjet dhe dëshpërimin për ikjen e saj i kam derdhur në vargje dhe ato reflektojnë, si në një pasqyrë, trazirat e shpirtit tim.” Shumëçka në këtë vëllim është shprehur figurativisht, me një stil specifik lakonik. Poezitë janë të trajtuara në mënyrë krejt të thjeshtë, por mjaft të ndjera, sa spontane po aq edhe pontenciale dhe të shkruara me mjeshtëri.

Pasazhe sa të dhimbshme aq të mrekullueshme

Kur arti i bukur qëndiset me gjakun e zemrës të çon në një dimension rrëfyes që përcillet në mënyrë të magjikshme. Lexon mesazhe që të emocionojnë së tepërmi. Lirikat janë sa të dhimbshme, po aq të ndjera e të bukura dhe ngjallin emocion në çdo gërmë e varg. Në to lundrojnë ndjesi ëmbëlcake e delikate siç është raporti Nënë – Fëmijë, ndjenja më sublime, dashuria pa kushte, më e fuqishme dhe më e çmuar e njerëzimit.

Ndërthurja e vargjeve me tone herë të buta e herë shpërthyese deri në kupë të qiellit të drithëron, të emocionon deri në përlotje. Po shkëpus nga vëllimi disa vargje:

Gabimisht

Në këtë rrëmujë kërkoj shpëtim

nga njerëzit me bluza të bardha.

Thërras, por askush s’më dëgjon,

shpirti trishtimin dot s’e mbaka.

Kalojnë, nuk të hedhin as sytë.

Gati thërras: “O njerëz pa shpirt!”

Ata që i shohim si shpëtimtarë,

këtu “mjekë” quhen gabimisht.

Nëna, përveçse nënë, që i dhuron jetë një jete është shoqja më e mirë, njeriu më i shtrenjtë mbi tokë. Me ikjen e saj ikën gjysma e zemrës, ikën fëmijëria, ikin dhe sekretet që ajo mban në kasafortën e zemrës. Pena delikate dhe e konsoliduar tashmë ndër vite e shkrimtares së talentuar Irma Kurti, na përcjell figurën njerëzore të nënës së saj të shtrenjtë, kaq origjinale dhe të sigurt nga ana artistike. Autorja na sjell imazhe jete, vuajtjen, mundimin, dashurinë e pakufi, adhurimin për atë, NËNËN!

Ky libër të nxit ta lexosh deri në fund me ndjesinë e vargjeve dhe origjinalitetin e tyre. Në to përshfaqet një ndjenjë tragjizmi, dramaciteti që përcillet tek lexuesi përmes notash që rrëzojnë qiej e përplasin planete, që të ngjallin fantazinë dhe imagjinatën me forcën e tyre.

Figurat letrare lindin në mënyrë krejt të natyrshme, spontane, krijojnë situata që të mbeten gjatë në mendje. Mendimet metaforike, unike, për nga bukuria estetike-artistike, kompozicioni, vërtetësia e tonit e bëjnë kaq të veçantë dhe origjinale atmosferën e kësaj përmbledhjeje poetike.

I trembem ikjes së viteve

Unë i trembem ikjes së ditëve-

rrjedhin të çmendura, me vrap.

Unë i trembem ikjes së Nënës-

humbje më të madhe nuk ka!

Ju më kishit thënë se kishte Zot,

e zhgënjyer jam dhe e pashpresë.

Mirësitë e saj u zhdukën në hiç,

nuk besoj më askund e në asgjë!

Janë lirika të mrekullueshme, edhe pse të trishta, që kumtojnë një muzikalitet të ëmbël dhe ndjesi të gjalla; një penë e fuqishme që përcjell mesazhin me emocion, mall dhe thellësi mendimi. Me një frymëzim të arrirë, që shquhet për thjeshtësinë mahnitëse dhe monologun plot jetë, stili i saj ngjan me atë të shkrimtarit të madh Hemingway, i cili përmes përshkrimeve të protagonistëve të tij portretizon luftëtarë të paepur, me dinjitet dhe krenari, përballë situatave të ndera që ata përjetojnë.

Portreti yt në kornizë

Përballë apartamentit tonë të ri

parku shtrihet si qilim i blertë.

Hera herës trishtimi më mbulon

kur me dashurinë time shkoj atje.

Sa doje të më shihje të lumtur

do të jepja gjthçka të ishe këtu!

Më pe të zhgënjyer, në kërkim

të ëndrrave që nuk i arrita kurrë.

Këtu do vendos TV, atje divanin,

eja e më jep një mendim, ku je?

Për kuadrot në mure, për mobiliet

Për lulet, për ngjyrën e perdeve.

Përgatis çantat, në heshtje vendos

dhuratat e tua; plot vite më parë

I ruajte për këtë ditë që s’e arrite

me përkushtim, si më i rralli thesar.

Falë talentit dhe punës së madhe të saj plot pasion, temperamentit luftarak, vizionar, në udhën e bukur, por dhe të vështirë të artit bashkëkohor, Irma Kurti ka botuar mbi 110 vepra, që përshijnë libra me poezi, prozë dhe përkthime. Për poezinë dhe prozën i janë akorduar mbi 100 çmime në konkurse të ndryshme letrare në Itali e Zvicër, 20 prej të cilave kanë qenë çmime të para. Përveçse në Shqipëri, ka fituar gjithashtu çmime në konkurse letrare ndërkombëtare në Greqi, SHBA, Kanada,

Filipine, Liban dhe Kinë. Irma Kurti është anëtare jurie në disa konkurse letrare në Itali, si dhe përkthyese pranë Fondacionit “Ithaca” në Spanjë.

Në 2013 fitoi çmimin ndërkombëtar “Universum Donna” për letërsinë dhe emërtimin

“Ambasadore e Paqes” nga Universum Academy dhe Universiteti i Paqes në Lugano,

Zvicër. Në vitin 2020, për kontributin në fushën e poezisë, nderohet me titullin “Akademike

dhe Presidente Nderi” e Enciklopedisë Poetike Italiane. Në 2021 nderohet me çmimin “Liria”

nga Komuniteti Arbëreshë në Itali. I akordohen çmimet “Leonardo da Vinci 2021” dhe

“Giacomo Leopardi” nga Shoqata Kulturore “Chimera” në Lecce. Në vitin 2022 emërohet

Ambasadore për Shqipërinë nga Akademia e Arteve dhe Shkencave Filozofike në Bari.

Intelektuale, me një gamë të gjerë në kontributin e letrave shqipe dhe në botë,

“Ambasadore e Paqes”, një nga autoret më të sukseseshme të afirmuara në panteonin e

fjalës së bukur shqipe në Shqipëri dhe në Botë, që na bën krenarë. Irma Kurti është një

nga poeteshat shqiptare më të përkthyera dhe më të botuara jashtë kufijve të

Shqipërisë. Librat e saj janë përkthyer dhe botuar në 23 vende të botës: Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kanada, Francë, Itali, Greqi, Holandë, Belgjikë, Spanjë, Gjermani, Portugali, Rumani, Turqi, Kosovë, Filipine, Kamerun, Indi, Kili, Serbi, Kolumbi, Argjentinë, Moldavi, Algjeri dhe Guatemalë.

Aleksandër Çipa/

Këto ditë më ra në dorë libri “ Dritero Agolli 10 vjet oratori dhe gazetari politike 1990-2000”, botim i Kuvendit të Shqipërisë. Një antologji oratorie dhe gazetarie politike nga shkrimtari ynë i shquar. Njëkohësisht falë përvojës së tij edhe si parlamentar, kjo antologji mund të konsiderohet, pa asnjë mëdyshje, edhe si një artefakt unik i një përfaqësuesi të shquar e aristotelik i parlamentarizmit shqiptar në gjithë kohët.

Përmes një parathënieje prej ish kryetarit të Kuvendit të Shqipërisë, shkrimtarit Namik Dokle, ky botim i rrallë, mund të konsiderohet pjesa më aureolike e botimeve të Kuvendit dhe të oratorisë politike shqiptare në përgjithësi.

Dicka të tillë si botim më herët, e kanë ofruar disa ish, dhe parlamentarë aktualë, në një mënyrë tjetër; (më kujtohen dy botime të deputetit të disaherëzgjedhur Bujar Leskaj), por ky është libër që shton plotësueshëm për njohjen dhe dijeninë publike, portretin dhe specifikat e personalitetit të Driteroit në jetën politike dhe atë parlamentare. Ky libër i Dritëro Agollit, ardhur pas vdekjes, është një antologji unike.

Aty janë intervistat e tij politike e si parlamentar, fjalime dhe ligjërata seancash e jashtë seancash, janë artikuj politikë, polemika dhe ligjërime të tilla që së bashku me ciklin e aforizmave, sentencave, epitafeve, epistolateve dhe poezive të shkruara ( brenda dhë nëpër seanca agresive të Kuvendit), janë materia më kristaline e filozofisë dhe ndërgjegjes reale politike të shkrimtarit brilant të atdheut e kombit shqiptar.

Agolli formuloi konceptin se “ Shteti nuk është gjithmonë atdhe”, sepse ai e pa të parin, të rënë, të shembur, të keqpërdorur dhe sidomos të shitur, por nuk e pa asnjë herë të tillë Atdheun.

Sepse si shkrimtar dhe si politikan i tribunalizmit dhe vetëdijes kombëtare, Driteroi atdheun e pati dhe e konceptoi si gjithëqenshmëri dhe trashëgimni që ekziston nga e shkuara për t’u lënë për cdo të ardhme.

Oratoria politike e shkrimtarit Agolli është hise e botëkuptimit rilindas dhe dritështues në dy ndërgjegjet e pandashme dhe më jetëgjata të një kombi: ndërgjegjes kombëtare dhe asaj shoqërore. Si askush prej korifejve të mendimit publik, në mbi shtatëdhjetë vitet e fundit, por sidomos në të ashtuquajturën “ kohë të tranzicionit postkomunist shqiptar”, Dritero Agolli shtoi dhe bëri të përfaqësueshme, më të munguarën dhe fatkeqësisht në mungesë ende shtuese: Shqipërinë e Mendimit. (sikundër do të thoshte Branko Merxhani në vitet ‘30-40 të shekullit të shkuar).

Antologjia e oratorisë dhe gazetarisë politike të Driteroit është një artefakt jetëgjatë dhe shumëpeshuese, për shkak edhe të vlerës profetike që mbart fjala dhe kumti politik i tij si aktivist i madh e i shqueshëm politik. Kjo vlerë jetëgjatë, e mishëruar në këtë libër, e tillë ka për të mbetur tejësisht edhe përgjatë kohës së mosqenies fizike të trupit të Driteroit. Nuk ka nevojë që të kërkosh më tepër në bibliografinë politike, atë të tranzicionit apo nga fondi i memorialistikës politike të kësaj periudhe, (mjaftueshmërisht është ky libër), për të patur dije apo për të krijuar një imazh real për kohën e pakohë të me nder tranzicionit.

Tekstet e këtij libri antologjik të mundësojnë plotësisht krijimin e imazhit të dimensionit sharlatanesk, të deviacionit nga virtytet, të shembjes totale të shtyllave morale dhe të ndotjes deri në kënetësim, të shoqërisë sonë tranzicioniste apo të klasës pa klas të përfaqësimit dhe drejtimit politik të Shqipërisë sonë, në këtë periudhë. Sikundër e thotë oratori-poet Agolli, për kategorinë deputet të kësaj kohe: “ Këtu ku mblidhet parlamenti/ Kam vetëm një karrige…/ E di se c’bluan deputeti/ Kjo kafshë politike”.

Në kësi karakterizimesh Agolli, kishte shëmbëllimin e plotë karakterizues me Oruellin. Por si i ndryshëm, politikani unik apo më saktë sui generis Dritero Agolli, ka epitafuar ndërgjegjen e vet sipas përcaktueshmërisë së Pol Elyarit, për të qenë dhe për të mbetur qytetari aktiv dhe luftëtar i civilitetit të fismë, vetëm “ …i varur në pemën e moralit”. Faleminderit bija e gjenialit Dritero, zonja Elona Agolli që ma dhurove këtë libër! Faleminderit Luan Muhameti që më dhurove këtë fotografim kaq profesional!

Data: 25 Tetor 2025

Ora: 17:00

Vendi: SUNY PURCHASE PERFORMING

ARTS CENTER

𝖯ë𝗋 𝖡𝗂𝗅𝖾𝗍𝖺 𝖪𝗈𝗇𝗍𝖺𝗄𝗍𝗈𝗇𝗂:

𝖭𝖽𝗋𝖾𝗄𝖾 𝖳𝗈𝗇𝖺𝗃 – (646) 261-3536,

𝖬𝖺𝗋𝗄 𝖡𝖾𝗋𝗂𝗌𝗁𝖺𝗃 – (914) 557-5010,

𝖫𝗎𝗆𝗂 𝖱𝗎𝖽𝖺𝗃 – (914) 830-1019,

𝖯𝖾𝗍𝗋𝗂𝗍 𝖦𝗋𝗂𝗌𝗁𝖺𝗃 – (347) 736-7099,

𝖦𝗃𝖾𝗋𝗀𝗃 𝖯𝖺𝗅𝗈𝗄𝖺 – (646) 226-1457,

𝖳𝗈𝗇𝗒 𝖡𝗈𝗀𝖺 – (917) 807-0290

Nga Artan Dauti /

Normalisht, kur merr një libër të ri për të lexuar, natyrshëm lind pyetja: a do të jetë tërheqës? Personalisht, në rastin e leximit të librit autobiografik “POROSIA E KULLËS“, ishte më shumë se një tërheqje, ishte një PËRTHITHJE! Kjo ndoshta për faktin që edhe unë jam një emigrant; është si të gjesh veten në këtë libër, por në kohë, kushte dhe rrethana të ndryshme. Gjetja e elementeve të përbashkët të bën që të rendësh pas çdo faqeje libri. 

Kur autori flet për fëmijërinë e tij, natyrshëm shohim veten tonë duke ndjekur gjinkallat apo duke mësuar notin, duke luajtur këmbëzbathur me bashkëmoshatarët nëpër fusha apo rrugica, dhe kjo bëhej, siç thotë autori, nën të njëjtin diell apo hënë që tani e shikojmë në vende të tjera dhe në kushte të tjera. Ndjejmë trishtimin apo lumturinë e prindërve në jetën e përditshme. Gjejmë vetveten kur mësuesi i klasës na lavdëronte te prindërit. “Mësues Gjoka më lavdëroi para klasës…Shkëlqimi në fytyrën e babait tim, që tregonte se sa i lumtur ishte, më mbylli me krenari dhe gëzim.” 

E pra, kjo është përthithje, sepse kur lexova këto m’u shfaq babai im që kthehej i lodhur nga puna, me hallet e një familjeje prej 9 anëtarësh dhe lumturohej kur dëgjonte fjalë të mira për mua. Ndjejmë drithërimën e zemrave rinore për shikimet e turpshme të vajzave të rrugicës, apo të lagjes tjetër, vibracionet shpirtërore që kanë vlerë dhe memorje të veçantë në jetën tonë. 

Me kalimin e kohës, ndërkohë ndihemi të rritur dhe kemi kuptuar shumë gjëra. Dilemat e autorit për të ardhmen janë dilema që gjithsecili nga ne i ka pasur në jetën e tij. Dhe natyrisht që marrja e një vendimi për t’u larguar është një dhimbje për nënën, familjen, bashkëmoshatarët, por edhe për vetë autorin. E vetmja forcë shtytëse është shpresa për të ardhmen dhe kjo shihet vetëm në një largim të mundshëm. Dhe këtu ndjenjat e autorit përzihen me ndjenjat tona, me ndjenjat e çdo emigranti. Ja, pra! Kjo është përthithje. 

Por autori nuk mund ta marrë këtë vendim pa marrë bekimin e nënës. “Nëna ime u përpoq të më shikonte, por sytë e saj ishin të fryrë. Disa lotë i kishin zbritur deri në mjekër dhe ajo i fshiu shpejt me shaminë e saj të bardhë. -” Dua që të përrish aty ku dëshiron ti. Tash je burrë.” Dhe

me bekimin e nënës fjaloset me erën pranë varrit të babait e cila i përcjell fjalët e tij:-” Shko tani, Çoçi im! Unë do të jem gjithmonë me ty!” 

Figura prindërore e nënës dhe babait janë të pandalshme në gjithë udhëtimin tonë në jetë. Mjafton vetëm togfjalëshi:- “Babai- Heroi im” për të kuptuar vendin dhe rëndësinë e prindërve në jetën tonë. 

Gjetja e vetvetes në tregimin e autorit për mbërritjen në tokën e premtuar vazhdon natyrshëm. “Më në fund ishim në Shtetet e Bashkuara, për një fillim të ri dhe të ndritshëm. Deri atëherë unë isha një guralec i vogël- një guralec që do të hidhej në ujë dhe spërkatja e tij e vogël do të zhdukej shpejt. Nuk e dija se ajo spërkatje e vogël do të ishte vetëm fillimi i valëzimeve të pafundme.” Kështu dhe ne ndihemi në fillimet tona dhe kërkojmë me shpresë që të bëhemi sa më shpejt pjesë e kësaj jete. “Të gjithë nxitojnë diku, të vendosur për të ecur vetëm përpara…njerëzit në këtë qytet ishin njësoj si lumenjtë, që rrjedhin nga e kaluara dhe shikojnë vetëm përpara.” 

Autori është një shpresë e gjallë dëshmuese që ëndrrat tona duhet të realizohen. “…lumi me rrjedhën e shpejtë tani ishte i gjallë dhe i mirë dhe unë doja të bëhesha pjesë e tij, duke shkuar gjithmonë përpara.” Asgjë nuk është e lehtë dhe falas. Gjithçka arrihet me mund dhe sakrifica. Dhe kur ndjehet lodhja dhe mundimi, autorit i vijnë në ndihmë kujtimet dhe çastet e lumtura e gazmore dhe ngushëllohet me to. “Ne qeshim me jetën tonë, thjesht për të shmangur të qarët!” 

Në rendjen time faqe pas faqe ndjej gjithmonë dilemën e autorit dhe ndjenjën e fajësisë për largimin e tij nga Atdheu. Në pikëvështrimin tim, Atdheu është familja, por me rritjen tonë familja ndryshon; një familje shkon drejt kujtimeve ndërsa një familje e re krijohet tashmë me fëmijët e tu e bashkëshorten e jetës tënde. “Me vdekjen e Nënës u ndjeva i vetëm në botë dhe e dija që atëherë se kthimi në shtëpi nuk do të ishte kurrë më njësoj. Kur humba Nënën, e humba atdheun tim përgjithmonë!” Ky është fundi i dilemës për cilindo emigrant. Tashmë jeta na jep një mundësi të re, një atdhe të ri! 

Kjo është dhe ndjenja që autori na përcjell kur kthehet nga udhëtimet jashtë Amerikës dhe pas kontrollit rutinë i thonë: Mirë se erdhe në shtëpi! Dhe meqenëse për ne shtëpia, familja është atdheu ynë, atëherë urimi është: Mirë se erdhe në Atdhe! 

“Në vend që të arnoja një rrugë që përcaktuan brezat para meje, unë hapa kufij që ndajnë të kaluarën nga e ardhmja” – kjo është zgjidhja e dilemës. 

Duke lexuar, ndjen që në mënyrë të përshpejtuar je në faqen e fundit të librit. Lexoj mesazhet përcjellëse të autorit:-” Dua t’i them kujtdo…nëse dhe kurdo që jeni të dekurajuar, mbahuni! Nëse unë mund t’ia dilja dhe të bëja më shumë sesa thjesht të mbijetoja në dy kontinente, atëherë nuk ka asnjë pengesë që ju nuk mund ta kaloni.” 

Përfundimisht, pas kësaj, nga thellësia e shpirtit tonë vjen natyrshëm një mirënjohje për autorin. Faleminderit!