Zija Vukaj/

Në disa çaste heshtjeje të brendshme, ku shpirti ynë zhvishet nga të gjitha funksionet e zakonshme dhe sytë na bëhen më të mprehtë e më depërtues, shohim veten tonë në jetë; dhe jetën në vetvete, pothuajse si në një lakuriqësi shterpë, shqetësuese: ndjejmë të sulmohemi nga një përshtypje e çuditshme, sikur vetëtimthi, na sqarohet një realitet i ndryshëm nga ai që perceptojmë normalisht, një realitet i gjallë përtej pamjes njerëzore, jashtë formave të arsyes. Atëherë në mënyrë të shkëlqyer kompaktësia e ekzistencës së përditshme, thuajse e varur në boshllëkun e asaj heshtjes sonë të brendshme, na shfaqet pa kuptim, pa qëllim; dhe ai realitet i ndryshëm na duket i tmerrshëm në vrazhdësinë e vet të patundur e misterioze, mbasi të gjitha lidhjet tona të rreme të zakonshme të ndjenjave e të imazheve janë copëtuar e shpërbërë në të. Boshllëku i brendshëm zgjerohet, i kapërcen kufijtë e trupit tonë, bëhet boshllëk rreth nesh, një boshllëk i çuditshëm, si një ndalim i kohës dhe i jetës, sikur heshtja jonë e brendshme të jetë zhytur në humnerën e misterit. Atëherë kërkojmë me një stërmundim të epërm të rifitojmë vetëdijen normale të gjërave, të vendosim me to raportet e zakonshme, të rilidhim idetë, të ndihemi të gjallë si më parë, në botën e zakonshme. Por kësaj ndërgjegjeje normale, këtyre ideve të rilidhura, asaj ndjenje të zakonshme të jetës nuk mund t’ia kemi më besën, sepse e dimë tashmë që janë një mashtrim i yni për të jetuar; dhe poshtë ka diçka tjetër, së cilës njeriu nuk mund t’i paraqitet, përveçse me kusht që të vdesë ose të çmendet. Ka qenë një çast; por zgjat shumë tek ne mbresa e tij, si marramendje, me të cilën pengohet stabiliteti, megjithëse i palëndë, i gjërave: dukje ambicioze ose të mjera.

Atëherë jeta, që rrotullohet, e vogël, e vetme mes këtyre dukjeve na ngjan sikur nuk është më e njëmendët, se është një fantazmagori mekanike. Po si i japim rëndësi? Pse e respektojmë? Sot jemi, nesër jo. Çfarë fytyre na kanë dhënë për të na paraqitur jetën? Një hundë të shëmtuar. Çfarë mundimi është ta nxjerrësh përditë hundën në shëtitje… Fat, që me kalimin e viteve nuk e vëmë re më. E vënë re të tjerët, vërtet, kur ne madje arrijmë të besojmë se kemi një hundë të bukur; dhe atëherë nuk dimë më të shpjegojmë pse të tjerët qeshin, kur na shikojnë. Ka shumë budallenj! Ngushëllohemi duke parë çfarë veshësh ka njëri dhe çfarë buze ka tjetri; të cilët as nuk e vënë re këtë gjë dhe kanë guximin të qeshin me ne. Maska, maska… një frymë dhe kalojnë, për t’u marrë me të tjerët.

Ai i çalë i gjorë atje… Kush është? Shkon drejt vdekjes me patericë… Jeta këtu, i ka gjymtuar këmbën njërit; atje i ka nxjerrë syrin një tjetri… Këmbë druri, sy qelqi e kështu me radhë! Gjithkush e vë maskën si mundet- maskën e jashtme. Sepse brenda, pastaj, ka tjetrën, që shpesh nuk përputhet me atë të jashtmen. Dhe asgjë s’është e vërtetë! I vërtetë deti, po, i vërtetë mali; i vërtetë guri, e vërtetë fija e barit; po njeriu? Gjithnjë i maskuar, pa e dashur, pa e ditur që ai në mirëbesim mendon se është: i bukur, i mirë, i këndshëm, bujar, fatkeq etj., etj. E kjo është qesharake kur e mendon. Po, sepse një qen, ta zëmë, kur t’i ketë kaluar ethja e parë e jetës, çfarë bën? Han dhe fle: jeton siç mund të jetohet, siç duhet jetuar; mbyll sytë i qetë dhe e lë kohën të kalojë, i ftohti i ftohtë, i nxehti i nxehtë; dhe po i dhanë një shkelm e merr, sepse është shenjë që i takon edhe kjo. Po njeriu? Edhe në pleqëri, gjithnjë me ethe: dalldiset e nuk e kupton: s’mund të bëjë dot pa u shtirur, edhe para vetvetes në ndonjë mënyrë; dhe mendon se shumë gjëra ka nevojë t’i besojë të vërteta dhe t’i marrë seriozisht.

Për këtë e ndihmon një mekanizëm skëterre që natyra deshi t’ia dhuronte, duke ia ndrequr brenda, për t’i dhënë një provë të madhe të dashamirësisë së vet. Njerëzit, për shëndetin e tyre, do ta linin të gjithë që të ndryshkej, nuk do ta lëviznin, nuk do ta preknin kurrë. Po po! Disa janë treguar kaq krenarë e të vlerësuar që e kanë, sa kanë filluar menjëherë ta përsosin me një zell të madh. Dhe Aristoteli shkroi bile edhe një libër, një traktat të hijshëm që u përshtat edhe në shkolla, që fëmijët të mësonin shpejt dhe mirë të zbaviteshin. Është një lloj pompe me filtër që vë në lidhje trurin me zemrën.

E quajnë LOGJIKË zotërinjtë filozofë.

Truri pompon me të ndjenjat nga zemra dhe nxjerr prej tyre ide. Përmes filtrit ndjenja lë sa ka në vete të nxehtë, të turbullt: freskohet, pastrohet, i-d-e-a-l-i-z-o-h-e-t. Një ndjenjë e gjorë, kështu, e ngjallur nga një rast i veçantë, nga një rrethanë çfarëdo, shpesh e dhimbshme, e pompuar dhe e filtruar nga ai mekanizëm bëhet ide abstrakte e përgjithshme; dhe çfarë ndodh? Ndodh që ne nuk duam të brengosemi vetëm për këtë rast të veçantë, për këtë rrethanë kalimtare; por duhet edhe të helmojmë jetën me ekstraktin e përqendruar, me helmin e fuqishëm të deduksionit logjik. Dhe shumë fatkeqë besojnë se shërohen kështu nga të gjitha të këqijat, me të cilat bota është e mbushur dhe pompojnë e filtrojnë, deri sa zemra e tyre të ndalet e ftohtë si një tapë dhe truri i tyre të jetë si një raft farmacie plot me kavanozë që mbartin mbi etiketën e zezë një kafkë mes dy kërcinjve në kryq dhe shpjegimin: Helm.

Njeriu nuk ka një ide për jetën, një nocion absolut, por një ndjenjë të ndryshueshme dhe të ndryshme sipas kohëve, rasteve, fatit. Tani logjika, duke abstraguar ndjenjat nga idetë, tenton pikërisht të ngulisë atë që është e lëvizshme, e ndryshueshme, fluide; kërkon t’i japë një vlerë absolute asaj që është relative. Dhe rëndon një të keqe që është e rëndë në vetvete. Sepse rrënja e parë e së keqes sonë është pikërisht në atë ndjenjë që ne kemi për jetën. Druri jeton e nuk e ndjen: për të toka, dielli, ajri, drita, era shiu nuk janë gjëra që ai nuk është. Përkundrazi njeriu, që në lindje e prek këtë privilegj të trishtë që ta ndjejë veten duke jetuar, me iluzionin e bukur që rezulton: ta marrë si një realitet jashtë vetes këtë ndjenjë të tij të brendshme të jetës, të ndryshueshme e të ndryshme.

Të vjetrit tregonin përrallën se Prometeu i vodhi një shkëndijë diellit për t’ua bërë dhuratë njerëzve. E pra, ndjenja që ne kemi për jetën është pikërisht kjo shkëndijë e përrallës prometeane. Ajo na bën të shihemi të humbur mbi tokë; ajo lëshon rreth nesh një rreth pak a shumë të gjerë drite, përtej së cilës është hija e zezë, hija e frikshme që nuk do të ekzistonte nëse shkëndija nuk do të ishte ndezur tek ne; hija që ne mjerisht duam ta besojmë të vërtetë, deri sa ajo të mbetet e gjallë në kraharor. E fikur në frymën e fundit të vdekjes, a na pret vërtet ajo hije e rreme, na pret nata e përjetshme pas ditës së tymtë të iluzionit tonë; apo nuk do të mbetemi ne më mirë në falënderim të Qenies, që do të thyejë vetëm format e zbrazëta të arsyes njerëzore? Gjithë ajo hije, mister shumë i madh që ka bërë të zhyten në spekullime më kot shumë e shumë filozofë e tani shkenca edhe duke hequr dorë nga kërkimi i saj, nuk përjashton, a mos vallë do të jetë në fund një mashtrim si çdo tjetër, një mashtrim i mendjes sonë një fantazi që nuk merr bojë. Po sikur gjithë ky mister, pra, nuk ekziston jashtë nesh, por vetëm tek ne dhe domosdoshmërisht për shkak të privilegjit të famshëm të ndjenjës që ne kemi për jetën? Nëse vdekja është vetëm një frymë që e shuan tek ne këtë ndjenjë të mundimshme, të frikshme, pse është i kufizuar nga ky rreth i rremë hijeje përtej mjedisit të shkurtër të dritës së mangët, që hedhim përreth dhe ku jeta jonë mbetet e burgosur, si e përjashtuar për ca kohë nga jeta universale, e përjetshme, në të cilën na duket se do të kthehemi një ditë, ndërsa tashmë jemi e do të qëndrojmë, por pa këtë ndjenjë mërgimi që na fut në ankth? A nuk është edhe këtu iluzive pafundësia dhe relative ndaj asaj dritës sonë të paktë të individualitetit tonë?

Dhe nesër një humorist mund ta paraqesë Prometeun në Kaukaz në aktin e trishtuar të kundrimit të pishtarit të tij të ndezur dhe të shohë në të fundin e kauzës fatale të torturës së vet të pafund. Më në fund ai vëren se Jupiteri s’është gjë tjetër veçse një fantazmë boshe, një mashtrim i mjerë, hija e trupit të vet që projektohet gjigante në qiell, pikërisht për shkakun e pishtarit të ndezur që mban në duar. Me një marrëveshje Jupiteri mund të zhduket me kusht që Prometeu të fikë qiriun, domethënë pishtarin. Por ai nuk di, nuk do, nuk mundet; dhe ajo hije mbetet e frikshme dhe despotike, për të gjithë njerëzit që nuk arrijnë të vërejnë mashtrimin fatal.

Kështu kontrasti na shfaqet i pashmangshëm, i pandashëm si hija me trupin. Ne kemi parë në këtë vegim të menjëhershëm të zgjerohen dora- dorës kufijtë e qenies sonë individuale dhe të shtrihen përreth. E ka zbuluar reflektimi, që sheh në gjithçka një ndërtim apo një ndjenjë të shtirur ose të rreme dhe me analiza të mprehta, të holla e zhbiriluese e çmonton dhe e shpërbën.

Një nga humoristët më të mëdhenj, pa e ditur, ishte Koperniku, që çmontoi jo në kuptimin e vërtetë, mekanizmin e universit, por imazhin e lavdishëm që kishim bërë për të. Zbulimi i teleskopit na jep goditjen për vdekje: një tjetër mekanizëm i skëterrës, që mund të bëhet palë me atë që na ka dhuruar natyra. Por këtë e kemi shpikur ne, që të mos jemi më të vegjël. Ndërsa syri shikon poshtë, nga lentja më e vogël dhe e sheh të madhe atë që natyra mrekullisht kishte dashur ta shihnim të vogël, çfarë bën shpirti ynë? Kërcen të shikojë sipër, nga lentja më e madhe dhe atëherë teleskopi bëhet një instrument i tmerrshëm që rropos tokën, njeriun dhe të gjitha lavditë e madhështitë tona.

Është fat që reflektimi humoristik shkakton ndjenjën e të kundërtave, e cila në këtë rast thotë: – Po vërtet është kaq i vogël njeriu, sa teleskopi na bën ta shohim? Nëse ai mund të kuptojë dhe të konceptojë vogëlsinë e tij të pafund, do të thotë se ai kupton dhe koncepton madhësinë e pafund të universit. E pra, si mund të quhet i vogël njeriu? Por e vërtetë është edhe se ai ndihet i madh dhe një humorist e din, mund t’i ndodhë si Guliverit, gjigant mes liliputëve dhe lodër fëmijësh në duart e gjigantëve të Brobdinjakut.

Botohet në anglisht nga shtëpia botuese prestigjioze MindStir Media libri “The Trafficker” ( Trafikanti) i shkrimtares shqiptaro-amerikane Mirela Kanini. Ky libër trajton një nga plagët më të rënda të shoqërisë shqiptare në dekadat e fundit, atë të trafikut të drogës. Shumë të rinj pa shpresë dhe mundësira për të ardhmen shpesh përfshihen në rrjete të rrezikshme trafiqesh të paligjshme si e vetmja rrugëdalje nga varfëria dhe problemet. “The Trafficker “ është një histori dashurie , force dhe mbijetese. Fati është zakonisht i përcaktuar, ndërsa destinacioni është çka zgjedhim në jetë. Mia është një avokate e re emigracioni, e fejuar dhe në prag të martesës e cila takon një klient të pazakonshëm, Alen. Ai është i pashëm, i pasur dhe misterioz, me nënshtetësi hollandeze, por që ka vendosur të fillojë një jetë të re në USA. Fejesa e saj shkon drejt ndarjes dhe ajo ndërkohë është lidhur me Alenin, por pikërisht kur ajo ishte përfshirë e gjitha nga kjo dashuri ai zhduket duke lënë pas një letër ku i kërkonte të harronte që ai egziston. E kaluara e tij e errët dhe plot sekrete e ndoqi pas, por ai gjithashtu nuk donte të humbte vajzën e ëndrrave të tij. Një telefonatë midis tyre ndryshon gjithshka. Mia është në kërkim të së vërtetës dhe Aleni në përpjekje për t’ju arratisur të kaluarës. Një triller me ngjarje të jashtëzakonshme dhe përfundim të paparashikueshëm. Ky libër gjendet në Amazon, Barns & Nobel, ect, ndërsa në Shqipëri në libraritë Adrion, Albas ect…

Prof.Ledri KURTI

Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”

Përmes titullit Porosia e Kullës, “Kulla” është trashëgimia, që thërret por dhe hesht njëkohësisht, me pranimin stoik të heshtjes, që flet vetë. 

Ndryshe, Ëndërrime në bagazhin e një makine si titull, është aq gjithëpërfshirës në thjeshtësinë e pafajsinë në dukje të saj, sa mund të imagjinohet në aktin e hapjes, hyrjes brenda, mbylljen e bagazhit dhe gjer në rrezen fundore të dritës që zhduket gjatë këtij çasti, për t’u kruspullosur  brenda tij, me këtë proces të thjeshtë në dukje, por me qënien brenda, tek I cili ndodh procesi i vetkomunikimit me thellësitë e heshtura të vetes, me të shkuarën, prej së cilës po iket, me frikërat, ankthet, pikëpyetjet dëshirat e vëna në një udhë me të panjohurën, me ëndrrrat.  

Përroi e ndërgjegjes bart rrahjet e zemrës nën presionin e nostalgjisë, ndjenjave ndaj së shkuarës së njohur e të dashur, përfshi këtu kullën, njerëzit, miqtë, shokët, kujtimet, gjithçkaje të  lënë pas por të dashur gjer në palc, si dhe të panjohurës, intrigueses, që e  nxit në ëndrrat drejt diçkaje të re, të re, të re!

Ndërsa po t’i referohemi titullit Porosia e Kullës, në vetvete ‘Kulla’, është simbolika e traditës së mirë, që përmbledh gjithë hartën e brendshme shpirtërore dhe rritjen 20 vjeçare të një djali  gjer në  sipërmarrjen sfiduese drejt ëndrrës, për t’ia dalë si një gur i rëndë i asaj kulle dhe I trashëgimisë së vendit të vet. Ajo rreze dielli e larguar përfundimisht me mbylljen e bagazhit të makinës, së bashku me ankthin dhe pasiguritë e pritshme, krijon një suspens, duke mbajtur në gjendje pezull lexuesin dhe qënien brenda tij. Në këtë suspens errësire së bashku me qënien brenda saj, mbetet dhe gjithçka e mirëtrashëguar nga palca shqiptare në të, simbolikisht nga ‘Kulla’ e virtyteve dhe e brezave të tërë. Një manovër artistike kjo, që ndihmon në ndërtimin e rrëfimit të mëtejmë, gjer në daljen përfundimtare nga bagazhi i makinës dhe mbërritjen ‘në tokën e mundësive’. Dalja nga mbyllja dhe e errëta brenda saj, si dhe liria për të shijuar dritën, është njëkohësisht dalje mbi sfidat mendore e shpirtërore, që e kushtëzuan protagonistin në këtë sipërmarrje, është finalitet i qëndrueshmërisë së ‘Kullës’ dhe derivat logjik i mbijetesës së brezave ndaj shtrëngesave e pasojave të hartës historike dhe politike, në të cilën, shqiptarët e këtij rajoni, jetuan a mbijetuan.

Kthimi pas në kohë, kujtimet e afërta a memorjet e largëta, gjurmët e dendura të etnosit dhe kulturës shqiptare (festat e krishtera tradicionale, organizimi i brendshëm familjar por dhe lokal, rregulla të atmosferave të tilla dhe normat për t’u respektuar), trashëgimia e leksikut dhe rrënjëve leksikore, vijnë edhe me ndërthurje 

1. pasqyrimi ligjesh të shkruara por edhe të pashkruara. Kujtojmë këtu: 

a. Në shkollë të mesme: Vlerësimi qëllimdashës negativ dhe pas shumë përpjekjesh absurde vlerësim minimalist, si pasojë e paragjykimit ndaj kombësisë dhe megallomanisë së pozicionit vlerësues të pedagogut, 

b. Nepotizmi i shfrenuar: I humb të riut, shansin e fitimit në fakultetin e mjeksisë, pavarësisht përgatitjes ‘par exelencë’

c. Dënimi në ushtri: Vjen i zbatuar në mënyrë të kamufluar, çka rëndon në vijën jetësore e personazhit protagonist, duke u bërë njëkohësiht,shkak fatndarës me dashurinë rinore dhe fatpërcaktues ndaj detyrimit, që ndjen tashmë, për marrjen e situatës dhe të së ardhmes në duart e veta. 

2. pasqyrimi dhe kthimi në vëmendje të ligjeve te pashkruara siç Kanuni.

Në koncept, kemi të bëjmë me modelimin e një teksti, ku narrativiteti i realizuar ka specifikë llojin e narratorit omodiegjetik, i cili tregon historinë në nivelin e komunikimit imagjinar dhe është përjetues në nivelin e veprimit, me shtytjen, ecjen para dhe kthimin pas, për të vazhduar në një gjeografi dhe histori të re, në terrenin, në të cilin zgjedh të jetojë. Në këtë pikë, autori dhe protagonisti bëhen një, në një nivel përcaktueshmërisht i pashmangshëm nga e kaluara për tek e ardhmja, si topos, si qëllim, si konkluzion.

*Pjesë nga fjala e mbajtur në promovimin e librit “Porosia e Kullës”, në Universitetin “Luigj Gurakuqi”.

Nga Rafael Floqi/

Në vitet e fundit, inteligjenca artificiale është bërë pjesë e pandashme e jetës së të rinjve. Shumë nxënës përdorin ChatGPT apo programe të ngjashme si Google Gemini dhe Grok për gjithçka: nga detyrat e matematikës deri te çështjet e shëndetit mendor. Ekspertët theksojnë se kjo ndodh shpesh pa asnjë udhëzim nga prindërit, ndaj biseda për përdorimin e AI duhet të nisë herët.

Kur duhet të fillojë biseda?

Sipas Marc Watkins, pedagog në Universitetin e Misisipit, prindërit duhet të flasin për inteligjencën artificiale që në moshë fillore, para se fëmijët të përballen me të përmes shokëve apo rrjeteve sociale. Një mënyrë praktike është që prindërit vetë të rezervojnë pak kohë çdo javë për të provuar mjetet e reja ose për të ndjekur një podcast apo newsletter mbi këtë temë.

Si t’u shpjegohet fëmijëve? Watkins sugjeron lojën “Quick, Draw!” të Google, ku një program tenton të njohë vizatimet e lojtarëve. Kjo ndihmon fëmijët të kuptojnë se AI funksionon vetëm mbi bazën e të dhënave të trajnimit dhe nuk mendon si njeriu.

Eksplorimi së bashku

Ying Xu, pedagoge në Harvard, thotë se prindërit dhe fëmijët mund ta shfrytëzojnë këtë si mundësi për të mësuar bashkë. Kur fëmija bën një pyetje, mund ta shkruani në një chatbot dhe më pas të diskutoni përgjigjen: ishte e dobishme? Ku kishte mangësi? A mund të gjendet informacioni edhe diku tjetër? Kështu, fëmijët kuptojnë se AI mund të gabojë dhe se duhet verifikuar.

Talenti me i zoti se ChatGPT

Vajza ime, që është në klasën e 9-të dhe i pëlqen shumë poezia, mori një detyrë nga mësueset për të shkruar një poezi. Ajo, siç dihet se kujt i ka ngjarë, e shkroi menjëherë dhe e dorëzoi pa ma treguar. Kur mësueset e lexuan, dyshuan se mos ishte bërë me ChatGPT. Ajo ma rrëfeu këtë gjithë krenari, e më tha: “Mësueset kujtuan se e kisha bërë me ChatGPT!”. Unë buzëqesha, por brenda meje më lindi një dyshim i ri: Ja dhe një rrezik tjetër i kohës sonë – kur krijimtaria e pastër e një fëmije mund të ngatërrohet me një prodhim të inteligjencës artificiale.

Mundësitë dhe rreziqet

Studimet tregojnë se AI mund të ndihmojë në mësim kur përdoret me kujdes. Një adoleshent nga Kalifornia, Nicholas Munkhbaatar, rrëfen se e përdor ChatGPT për t’u ushtruar në matematikë apo për të bërë pyetje nga shënimet e klasës, por pa kërkuar menjëherë përgjigjen. Kjo e ndihmon të mendojë më shumë dhe jo thjesht të kopjojë.

Megjithatë, rreziqet ekzistojnë. Disa studime tregojnë se chatbot-et nuk arrijnë gjithmonë të dallojnë situatat serioze si depresioni, vetëdëmtimi apo çrregullimet e ushqyerjes, madje ndonjëherë ofrojnë këshilla të pasigurta ose gjenerojnë përmbajtje të papërshtatshme. Shkencëtarët paralajmërojnë se prindërit duhet të jenë të vëmendshëm ndaj shenjave: fëmija kalon shumë kohë i izoluar me pajisjet ose flet për chatbot-in sikur të ishte mik i vërtetë.

Kuptoni rreziqet

Ende nuk e dimë se si AI gjeneruese do të ndikojë në zhvillimin e fëmijëve në afat të gjatë, por tashmë ka disa rreziqe të pranishme. Dr. Darja Djordjevic, pedagoge në Stanford University’s Brainstorm Lab for Mental Health Innovation, po punon me organizatën Common Sense Media për të studiuar se si modelet popullore të AI reagojnë ndaj përdoruesve që shfaqin simptoma të çrregullimeve psikiatrike që prekin adoleshentët. Hulumtimi ende nuk është publikuar, por Djordjevic ndau disa nga gjetjet e saj. “Ajo që gjetëm ishte se chatbot-ët e AI mund të ofrojnë informacion të mirë të përgjithshëm për shëndetin mendor, por treguan boshllëqe shqetësuese në njohjen e gjendjeve serioze,” thotë Djordjevic. Sipas saj, në disa raste chatbot-ët ofronin përgjigje të pasigurta ndaj pyetjeve ose deklaratave për vetëlëndim, përdorim të substancave, imazh trupor, çrregullime të të ngrënit apo sjellje të rrezikshme.

Ajo shton se AI gjeneroi gjithashtu përmbajtje me karakter seksual eksplicit. OpenAI, kompaninë që qëndron pas ChatGPT-së, u kontaktua lidhur me këto shqetësime. Kompania i drejtoi ata te një publikim i fundit në faqen e saj, ku thuhet se OpenAI është “duke përmirësuar vazhdimisht mënyrën se si modelet tona njohin dhe reagojnë ndaj shenjave të shqetësimeve mendore dhe emocionale, si dhe i lidhin njerëzit me ndihmën e duhur, të udhëhequr nga ekspertët.” Po aty theksohet se ChatGPT trajnohet gjithashtu për të drejtuar përdoruesit që shprehin mendime vetëvrasëse drejt ndihmës profesionale.

ChatGPT nuk i lexon lajmet!

Ditën kur politikani i ri dhe talentuar republikan Charlie Kirk u vra me atentat, e pyeta për më shumë informacion Chat GPT, por sistemi fillimisht më tha se nuk jep të dhëna për ngjarje “hipotetike”. I habitur e pyeta drejtpërdrejt “A i ke lexuar lajmet?”. Ai u përgjigj: “Prit” — dhe vetëm pasi kërkoi në burime të hapura, më dha informacionin e saktë që kërkoja. Nga kjo del, një këshillë praktike: mos e pyesni ChatGPT që herët në mëngjes, pasi ende nuk i ka “shfletuar gazetat”.

Vendosni rregulla të arsyeshme në familje për përdorimin e AI

Mund të pyesni veten si mund të vendosni kufij në shtëpi. Ekspertët japin disa këshilla:

Shkruajini bashkë me fëmijët rregullat për përdorimin e AI,

Identifikoni së bashku përdorime të sigurta — si ndihma për detyrat e shtëpisë nën mbikëqyrjen e prindërve ose si hapësirë krijuese — dhe kufizoni kohën e përdorimit.

Kontrolloni rregullisht se si AI po ndikon tek ndjenjat e fëmijës.

Mos ua ndaloni fëmijëve përdorimin e AI-së — por vendosni kufij.

“Ndalimet nuk funksionojnë zakonisht, sidomos tek adoleshentët,” thotë Watkins. “Ajo që funksionon është të kesh biseda me ta, të vendosësh udhëzime të qarta dhe strukturë rreth këtyre gjërave, dhe të kuptosh çfarë lejohet dhe çfarë jo.” Prindërit duhet të ndihen të fuqizuar për të ndaluar përdorime të qarta të rrezikshme, si në rastet kur një fëmijë po lëndon veten dhe chatbot-i e inkurajon sjelljen, thekson Djordjevic.

Vendosja e rregullave në familje

Ekspertët këshillojnë që prindërit të hartojnë rregullat së bashku me fëmijët: për çfarë mund të përdoret AI, sa kohë në ditë dhe në cilat raste kërkohet mbikëqyrje. Nuk rekomandohen ndalime të rrepta, por vendosja e kufijve të qartë dhe diskutime të hapura. Gjithashtu, duhet të mbahet një ekuilibër i shëndetshëm mes kohës online dhe aktiviteteve reale: sporte, shoqëri, aktivitete familjare.

Fetishizimi i kryeministrit shqiptar dhe ministrja virtuale

Në Shqipëri, mania për inteligjencën artificiale ka mbërritur deri në politikë. Në kohën kur njё gjeni si Elon Musk paralajmëron botën: “Kujdes nga Inteligjenca Artificiale, ashtu siç një prind duhet të këshillojë fëmijën e tij”, në Shqipëri ndodh e kundërta. Kryeministri Edi Rama, me maninë e tij për eksperimente të çuditshme, shpik një “ministre virtuale” me emër tipik shqiptar – Diella – dhe i jep pushtet ekzekutiv, pa kornizë kushtetuese e pa debat publik.

Një realitet ku politika nuk po imiton teknologjinë, por po e shndërron atë në teatër absurd, mjafton që të bëjë zhurmë në media, ndërsa radhët e nxënësve dhe cilësia në shkolla, sipas programit PISA, ka rënë dhe numri i nxënësve në vend pakësohen me njё të katërtën, siç duket, duhet një prind edhe për Ramën që t’i thotë se dhe po ta verë Diellën Ministre të Prokurimeve edhe ajo do të hajë “data” pas shpinës së tij por pa “mbajtur përgjegjësi penale dhe pa frikë nga SPAK-u.

Mesazhi përfundimtar për prindërit

Krijoni kohë për jetën reale. Jepni përparësi kohës së kaluar jashtë me njerëz të vërtetë, larg pajisjeve digjitale. Kjo mund të përfshijë t’u bashkuar një ekipi sportiv ose organizimin e aktiviteteve të rregullta familjare. Besoni se bisedat tuaja bëjnë ndryshim. Sado të lodhur të ndihen prindërit duke naviguar sfidat e AI-së, Watkins thekson se koha e kaluar duke folur me fëmijët ka ndikim real: “Ata nuk do ta mbajnë mend një reklamë nga një chatbot i AI-së. Do të mbajnë mend një bisedë që keni pasur me ta. Dhe kjo ju jep shumë ndikim, shumë forcë si prind.”

“Noli biblik” është një studim për veprimtarinë letrare të Fan S. Nolit në relacion me tekstin biblik. Meholli mëton ta realizojë këtë temë me fokusin kryesor te ndikimi i Biblës në krijimtarinë intelektuale-artistike të Nolit që shfaqet në poezitë okazionale, socio-politike, te Albumi. Objekti i këtij studimi është simbolizimi i poezisë së Nolit në relacion me Biblën dhe aura religjioze pothuajse në gjithë krijimtarinë e tij artistike. Meholli përdor metodën e analizës duke hulumtuar elementet religjioze që ndërfuten në korpusin nolian, qoftë në veprat autentike, qoftë në përkthimet.

Bujar Meholli është profesor i letërsisë shqipe, eseist, kritik dhe shkrimtar. Krahas ligjërimit, analizon problematika nga letërsia, filozofia, psikologjia, muzika, piktura, filmi dhe kultura në përgjithësi. Në krijimtarinë eseistike rimerr tema nga autorë dhe periudha të ndryshme kulturore duke i modeluar në këndvështrime moderne. Aktiv në medie të shkruara dhe online; gama e shkrimeve të tij përfshin: multikulturalizmin, analizat sociokulturore bashkëkohore, vlerat substanciale të artit, indin e epokës digjitale dhe implikimet psikofizike te njeriu i shekullit XXI.