Featured – Page 83 – Dielli

20 vjet kaluan dhe gjithmonë do ju kutojmë

September 11, 2021 by s p

2 Kulla u shuan dhe 2 tjera u ndërtuan, por terrori që shkaktojë me 11 Shtator 2001 në Nju Jork, Pennsylvania dhe Pentagoni në Washington, do të jenë gjithmonë një nga ditë më të zeza në Historinë e Amerikës. Jetët e humbur, Frika dhe Tronditja, kanë lënë plagë për shumë familjare si edhe për ne që e përjetuam me trishtim të madh. Por shpresa në Zotin dhe forca për të vazhduar jetën, na banë ma të ndërgjegjshëm për ta kuptu se djalli punon gjithmonë për të shkatrru edhe atëherë kur nuk e mendon njeriu. Prandaj, nuk duhet të harrojmë e as të heshtim duke u lutur, për të djeshmen dhe të sotmen, për ata që ikën nga kjo jetë dhe për ata të gjallë që kanë më shumë nevojë për lutje. Lutja është arma më e fortë për njeriun. Nanë Tereza thoshte “ Çdo gja fillon me lutjen” dhe “Kam besuar se lutja ndyshon çdo gja, por tani e di se Lutja na ndryshon ne, dhe ne mund ti ndryshojmë gjanat”. Lutemi për viktimat e 11 Shtatorit.

PERJETIMET E MIA PER TRAGJEDINE E 11 SHTATORIT 2011

September 11, 2021 by s p

(Me rastin e 20-vjetorit)

Nga Skifter Këlliçi, Boston

Shkrimtari Skifter Këllici, i vendosur në Boston që në vitin 1999, ka qenë dëshmitar i një pjese e ngjarjeve që sollën tragjedinë 11 shtatorit tëvitit 2001 në Nju Jork, ku, si pasojë e akteve terroriste të fondmentalistëve islamikë në kullat binjske të Nju Jorkut, humbën jetën rreth 3000 njerëz, nga të cilët edhe tre shqiptarë.Ai i i ka përshkruar ato në romanin “Shtatori i gjëmës së madhe”,(2011), ribotuar me ripunime këto dite nën ti tullin e ri “Shtatori i zi” dhe në shkrime të tjera. Po botojmë dosierin e mëposhtëm, në të cilin lexuesi do të njihet me kronikën e disa prej aspekteve kryesore të kësaj tragjedie, më e madhja në këtë fillim shekulli në botë.

Atë të martë të zezë të 11 shtatorit 2001…

Ishte një mëngjes i kthjelltë dhe i ngrohtë, ashtu sic janë shpesh të tilla mëngjeset e para të shtatorit në rrethinat bregdetare të Bostonit. Dha ja,sapo u futa në apartamentin ku banoja, mbeta i tmerruar, kur nga ekrani i televizorit pashë se nga njëra prej kullave binjake të Nju Jorkut po dilnin flakë, ndërsa shtëllunga tymi të zi ngriheshin në qiellin e kaltërt. Zëri i dridhur i telekomentatorit të CNN-së kumtonte se një avion kishte goditur këtë kullë. Si, mos ndoshta gabimisht? Dhe kur unë hamendësoja kështu, një tjetër avion goditi kullën e dytë binjake. Ora shënonte të cast 9.03.

Kush i bënte këto sulme, në emër të kujt i bënte?..

Më pas, po nga lajmet që pasonin njera- tjetrën në televizor, mësuva se një avion tjetër, i nisur nga Nju Xhersi, kishte goditur Pentagonin, pra, Ministrinë e Mbrojtjes së SHBA-s, që ndodhet në Uashington. Dhe, oh, sa tmerr! Kulla që ishte goditur pas së parës, ashtu si të ishte gërryer nga brenda, zuri të përpihej në vetevete në sytë e mi, duke lëshuar tashmë re të murrme tymi, pastaj zjarri e zhurmë shpërthimesh të llahtarshme.

Si u shkaktua kjo tragjedi?

Në orën 13.00, sapo u futa në Terminalin A, të Aeroportit “Logan” të Bostonit, ku punoja, shokët e mi shqiptarë, amerikanë dhe të kombësive të tjera, që kishin mbaruar ndërresën e parë, na shpjeguan menjëherë se tashmë ishtë bërë e qartë që atentatet ishin kryer nga terroristë fondametalistë islamikë, të cilët kishin kaluar në terminalin B, që nuk ndodhej larg terminalit tonë.

E vetmja mundësi ishte që terroristët të kishin kaluar nga pika e kontrollitt të Sigurimit, (Sekjyriti), me brisqe të vogla. Më saktë, me brisqe më të vogla se fotodokumenti që është i detyruar të mbajë në gjoks, ose në krah, $do punonjës i aeroportit, ose i $do institucioni të rëndësishëm këtu në Amerikë dhe në vende të tjera, duke përfshirë edhe Shqipërinë. Sidoqoftë, në ato $aste të ankthshme, duke qëndruar para brenda pikës së kontrollit, përfytyroja se si kishin kaluar aty terroristët. Kishin lënë në rripin për$ues, $antat, ose bagazhet e tjera, rripat e brezit, të cilat duhej të kalonin nëpër ekran, kishin lënë dhe $do send metalike, ($elësa, brisqe, gërshërë, të holla…), të nxjerra nga xhepat, për t’i lënë në enë të vogkla plastike dhe kishin kaluar nëpër atë që quhet derë, (door në anglisht). Na rast se ajo do të kishte lëshuar një tingull të mprehtë pak a shumë “bip”, si$ e quajnë amerikanët, ata do të ishin prapësuar.Do të kishin nxjerrë atëherë edhe ndonjë send tjetër metalik të harruar prapë nëpër xhepa dhe pasi duke kaluar dera, nuk do të ishte dëgjur sërishmi tingulli në fjalë, do të kishin bërë përpara.

Atëherë punonjësi i sekjyritisë, do të kishte marrë sipas rregullores briskun e lënë në enë, do ta kishte matur me fotodokumentin e tij, gjatësia e të cilit nuk i kalon 9 centimetrat, dhe me një buzëqeshje të mirakandsme, do t’i kishte thënë “You all set” pra:” Ju jeni në rregull”. Kështu do të kishte ndodhur edhe me udhëtarët e tjerë terroristë. Pastaj, me këto brisqe ata kishin kërcënuar ekipazhin, kishin shtënë në dorë avionët, i kishin drejtuar nga kullat, duke kryer kështu një nga tragjeditë më të mëdha të këtij fillimshekulli.

Kështu terroristët, pa qenë nevoja, pra, të futeshin në territorin e brendshëm të aeroportit me revolverë, a thika, të cilat mund t’i kalonin vetëm po të përfitonin nga syleshëria e punonjësve të sekjyritisë, kishin hyrë qetësisht në pikën e kontrollit. Si pasojë, përgjegjësia binte tërësisht mbi FAA-në, (Admistrata Federale e Aviacionit). Do të ishte mjaftuar që punonjësit e saj të na urdhëronin që $do brisk, sado i vogël që të ishte, të mos lejohej të kalonte në pikën e kontrollit dhe dhe kjo tragjedi nuk do të kishte ndodhur kurrën e kurrës.

Zhvillime të reja…

Në këto e sipër, komentatorët nga ekrani televiziv, zunë të jepnin hollësi të reja, që plotësonin edhe më mirë kuadrin e këtyre ngarjeve tragjike, ë cilat po i paraqes më poshtë sipas renditjes kohore:

8.45 – Avioni Amerikan Fllajt 11, i nisur nga Bostoni, godet kullën e veriut, (të parën), në Nju Jork; 9.03 – Avioni Junaited Eirllajns Fllajt 175, edhe ky i nisur nga Bostoni, godet kullën e jugut, ( të dytën); 9.17 – FAA-ja mbyll aeroportin e Nju Jorkut; 9.40 – FAA-ja, për herë të parë në historinë e Amerikës mbyll tërë aeroportet; 9.43 – Avioni Amerikan Eir Fllajt 77, i nisur nga Nju Xhersi, godet Pentagonin; 9.45 – Boshatiset Shtëpia e Bardhë. Presidenti Bush flet në TV nga Florida, ku ndodhet për vizitë pune; 10.05 – Bie Kulla e Jugut; 10.10 – Bie një pjesë e godinave të Pentagonit; 10.12 -Avioni Junaited Eirllajn Fllajt 93, i nisur nga Uashingtoni, rrëzohet në Samerset Kauntri, në afërsi të Pitsburgut , (Pensilvani); 10.28 – Bie Kulla e Veriut; 10.45 – Zbrazen të gjitha godinat zyrtare të Uashigtonit.

Të gjitha këto kishin ndodhur brenda dy orësh dhe kishin tronditur tmerrësisht Amerikën. Që e tëra kjo ishte vepër e Osama Bin Ladenit, për këtë cilido nuk kishte më të voglin ngurrim. Por, sidoqoftë, $do hamendësim, a dyshim tjetër, u shua, kur ky kriminal gjakësor, pohoi në një radiokasetë të dhënë rrjetit Radioteleviziv Al Xhazira dhe pas disa ditësh para kamerave të po këtij rrjeti duke buqëqeshur skërmitshëm, pohoi sërishmi se atentatet e kryera me anë të katër avionëve, ishin drejtuar nga ai vetë, ndaj po i jepte këto lajme të mira tërë botës. 

Kur e kishte përgatitur Bin Ladeni planin djallëzor të sulmit ndaj kullave binjake në Nju Jork? Jemi në mesin e vitit 1999, kur zë e skicohet ky plan. Një plan është zbatuar në vjeshtë të vitit 1993, me vendosje bombash që shpërthyen në katet e nëndheshme të njerës kullë, në të cilat, ve$ dëmeve materiale, pati disa të vrarë e të plagosur. Por këtë radhë Bin Ladeni kërkon që atentatet kundër kullave binjake të kenë sa më shumë viktima. Dhe ja që këtu, si$ zbulohet më pas, i vjen në ndihmë një ndër bashkëpunëtorët e tij më të ngushtë: Khalid Mohamed Sheiku, nga Pakistani.

“Jo, kullat do të goditen me predha”, – thotë ai. – “Ne, si herë të tjera, duhet të rrëmbejmë avionë dhe ata do t’i shndërrojmë kështu në predha, për të goditur kullat. Dhe jo vetëm ato…”. Kështu nga kjo mendje satanike sendërtohet plani i goditjes së kullave.Të ketë sa më shumë të vdekur. Nuk ka rëndësi se janë të pafajëshëm. Janë kaurrë, janë amerikanë!… 

Disa nga autorët e atentateve të 11 shtatorit 2001

Ata ishin 19, të shpërndarë në të katër avionët, dy nga të cilët u nisën nga Terminali B i aeroportit të Bostonit. Të tërë të rinj, jo më shumë se 22-25 vje$. Në avionin e parë, Amerikan Eir Flljat 11, që kishte goditur kullën e pare, ndodhet Muhamed Ata, egjiptian, 22-vje$ar, lindur në Kairo, ku kishte mbaruar universitetin dhe ishte diplomuar per arkitekturë. Që andej, më 1999 kishte shkuar në Hamburg, për të ndjekur një kurs specializimi, gjithnjë për arkitekturë. Atje njihet me Ramzi Binashbilin, ndër kokat e grupeve fondamentaliste që pastaj do të kryenin aktet terroriste në Amerikë. Ja përse në fund të vitit 1999, niset në Afganistan, ja përse fillon atje të stërvitet aq ashpërsisht në kampet ushtarake. Njihet gjithashtu atje dhe me Bin Ladenin..

Pastaj Abdulazim Al Omari, 25 vje$, nga Arabia Saudite, me origjinë fshatare, i martuar. Në fillim të viti 2000, braktis pa lajmëruar gruan dhe fëmjën dyvjecar, shkon në Afganistan dhe bashkohet me grupet e Al Kaedës.Satam Al Sukami, 25 vje$, nga Arabia Saudite, student ne fakultetin e drejtësissë së Universitetit Mbretëror në Riad. I pamartuar. Vail Al Shahri, 24 vje$, nga Arabia Saudite, mësues i kulturës fizike. I pamartuar.Valid Al Shahri, vëllai i Vailit, pa profesion, i pamartuar. Të dy shkojnë në Afganistan dhe bashkohen atje me forcat ushtarake të Al Kaedës.

Pak a shumë, të përafërta janë edhe të dhënat jetëshkrimore të pjesëtarëve të tri grupeve që u vendosën në avionët e tjerë. Pra, të tërë të rinj, jo më shumë se 25 vje$, një pjesë me arsim të lartë,t ë tjerë fshatarë, pa profesion, por të tërë fondamentalistë islamikë, të vendosur që të japin jetën në luftën e shenjtë, xhihadin , kundër Amerikës, për të këqiat që ajo u ka sjellë vendeve islamike.

Nga veprimet e terroristëve …

11 shtator 2001…Kalimi në pikën e kotrollit të terminalit bëhet pa më të voglën pengesë, se brisqet që do të jenë armët e tyre themelore për rrrëmbimin e avionëve, kanë madhësi që lejon rregullorja e FAA-së. Janë më të vogla se fotodokumenti i punonjësve të sigurimit të aeroportit. Pas një qëndrimi të shkurtër në fronat ku udhëtarët janë në pritje, ata, së bashu me 92 udhëtarët e tjerë, futen në avionin e parë. Në të njejtën kohë po kështu,pa asnjë shqetësim, në avionin e dytë futen të pesë terroristët e tjerë. Ndërkohë, në aeropoportet e Uashingtonit dhe të Nju Xhersit, po këto veprime të ndërlidhura mirë bëjnë edhe dy grupe të tjera terroriste.

Avionët nisen njeri pas tjetrit pas orës 8.00 të mëngjesit. Dhe ndodhin ato që dihen: avioni i parë në orën 8.45 godet Kullën e Veriut. Në orën 9.03 avioni i dytë përsërit të njetin veprim: godet Kullën e Jugut. Pastaj, në orën 9.43 avioni i trëtë godet një pjesë të të Pentagonit. Aktet terroriste mbyllen me rrëzimin e aviont të katërt në afërsi të Pitsburgut në Pensilvani. Pasojat tashmë dihen. Janë më shumë se katastrofike.

Misioni “i shenjtë” i 19 terroristëve, i drejtuar nga kryekrimineli Bin Laden, ka mbaruar. Ata janë të vdekur, janë martirë të islamit. Ata, si$ u ka predikuar ky udhehqësis i tyre shpirtëror, kanë shkuar në… Parajsë.

Si arritën terroristët të rrëmbejnë avionët dhe të godasin me to kullat? #’ndodhi në të katër avionët?

Të gjykojmë me gjakftohësi se $’ndodh në avionin e parë, ku grupi i terroristëve drejtohet nga Muhamed Ata. Janë vetëm pesë dhe ndodhen përballë 92 udhëtarve dhe 11 pjesëtarëvëe të ekipazhit të avionit Amerikan Eir Fllajt 11. Avioni niset për fluturim nga Bostoni. E vetmja dëshmi që ka arritur nga avioni, është se në orën 8.15 në zyrat e FAA-s dëgjohet një zë, që më pas vërtetohet se është i Muhamed Atas, sepse ishte i vetmi nga terroristët që dinte të drejtonte avionin.

“Kemi pushtuar avionin. Rrini të qetë. Gjith$ka do të kalojë mirë. Po kthehemi aeroport.” Pas njëzetë sekondash përsëri ky zë shqipton: ”Askush të mos lëvizë. Gjith$ka do të kalojë më së miri. Nëse kërkoni të veproni, do të rrezikoni veten dhe avionin. Mos u shqetësoni”. Kaq dihet nga ngjarjet që ndodhën në këtë avion.Natyrisht që pasi u dëgjuan këto këshilla në formë ultimatumi, forcat e ushtrisë, policies dhe FBI-së rrethuan aeroportin e Bostonit dhe fushën e tij, në pritje të avionit që normalisht do të ulej pas jo më shumë se gjysmë ore në pistë.

Po si e shtinë terroristët në dorë këtë avion?

Versioni me të cilin ne,punonjësit e aeroportit, u njohëm gjatë 11 shtatorit dhe ditëve të tjera, e përsëris, ishte se ata kishin përdorur… brisqet. Jo! Ve$ brisqeve ata duhej të kishin përdorur edhe mjete të tjera. Për shembull, shishe qelqi, me pije alkoolike, lëndë lotësjellëse me spërkatje a stërpikje (sprai), të futuara në shishe aromatizuese, metalike që u lejohej udhëtarëve t’i mbanin me vetë në avionë.Për të mos thënë shishka me lëndë djegëse që $do njeri mund t’i blejë në dyqane dhe t’i përdorë për vetembrojtje kundër vjedhësve, ose atyre që e sulmojnë.

Pra, avioni niset.Tre nga terroristët janë ulur në klasën e parë dhe dy të tjerët tjerë në kabinën e klasës së dytë. Puna nuk pret: fluturimi nga Bostoni në Nju Jork nuk zgjat më shumë se një orë. Kësisoj, disa minuta pasi avoni ngrihet, dy nga terroristët e klasës së parë u sulen dy stjuartesave duke përdorur brisqet dhe lëndët stërpikëse. (Në vend të brisqeve mund të kenë përdorur edhe gryka të thyera shishesh, që shkatojnë të njejtat pasoja). Stjuartesat $oroditen, tmerrohen dhe dorëzohen. Duke u vënë brisqet në fyt, terroristët kërcënojnë udhëtarët se, po lëvizi dikush prej tyre nga vendet ku janë ulur, ata do t’i therin stjuartesat si bagëti dha pa më të voglën mëshirë. Dhe udhëtarët binden, duke gjykuar se tani kanë të bëjnë më një rrëmbim avioni.

Ndërkohë, terroristi i tretë, sipas planit, troket në derën e kabinës së pilotimit dhe u kërkon pilotëve ndihmë, sepse ka ndodhur di$ka e rëndë. Pastaj qëndron pas derës duke mbajtur në dorë një shishe një të madhe. Dhe kur njeri nga pilotët del nga kabina, me siguri i alarmuar, terroristi e qëllon me forcë pas kokës. Nga goditja e befasishme, piloti bie.Terroristi e qëllon përsëri, derisa e lë të vdekur. Udhëtarët llahtarisen. Piloti i parë, që drejton avionin, kur sheh se shoku i tij po vonohet, i merakosur del edhe ai dhe pëson të njejtin fat. Në këto e sipër ,e njejta gjë ndodh ne klasën e dytë; të dy terroristët mbërthejnë dy stjujartesat që kanë pranë. Kërcënojnë edhe ata udhëtarët të mos lëvizin, se me brisqe, a me gryka të thyera shishesh, do t’ua presin stjuartesave grykën si të zogjve. Udhëtarët, ashtu si ata të klasës së parë, mbeten të tulatur. Nuk kanë si të bëjnë ndryshe.

Në këto e sipër , Muhamed Ata ndodhet në timon dhe me aftësitë e fituara në kurset e pilotimit në Florida, i qetëson udhëtarët me këshillat që janë përmendur më sipër, teksa e drejton avionin nga kullat. Udhëtarët në këto $aste, me anë të celularëve kanë kohë të bisedojnë me njërëzit tyre dhe t’u rrëfejnë $’po ndodh në avion.Dhe të tilla telefonime është vërtetuar janë bërë prej tyre. Pastaj vjen akti përmbyllës i kësaj tragjedie: Avioni i drejtohet kullës së parë binjake. Udhëtarët, duke parë fundin e tyre të pashmangshëm, mbase janë ngritur dhe janë sulur terroristëve. Por ka qenë tepër vonë. Avioni, si të ishte predhë gjigade, është përplasur mbi kullë. Kjo skenë e llahtarshme përsëritet edhe në avionin e dytë, që pas pak godet kullën tjetër. Por tragjedia nuk ka marrë fund me kaq: një avon tjetër godet një pjesë të kompleksit të ndërtesave të Pentagonit. Dhe, së fundi, avioni i katërt rrëzohet në afërsi të Pitsbutgut në Pensilvani, pa goditur asnjë objekt.

PJESA E DYTE

Rritet numri i viktimave në kullat binjakë, tashmë të shkrumbëzuara

Nga qindra e qindra të munguar në ditët e para, numri i tyre arriti në njëmjijë, dy mijë dhe, nga njoftimet që jepeshin ng stacionet radiotelevizive dhe në shtyp, po i afrohej shifrës 3000. Madje “Nju Jork Taimsi”, duke u bazuar në shifrat, tashmë të sakta të të humburve, zuri të botonte edhe listat emërore të tyre. Krejtësisht të zhdukur ishin natyrisht ata që në $astin e goditjeve të të dy avionëve, u ndodhën në katet e sipërme të të dy kullave. Një pjesë u shkrumbëzua nga shpërthimi i zjarrit të krijuar nga rreth 100 tonë karburant të serbatorëve në krahët e secilit prej të dy avionëve, “Boing”. Ky shpërthim, që sipas specialistëve, kishte forcën e dy bombave të vogla atomike, nga nxehtësia e krijuar, që i kalonte të 1000 mijë gradët, shkriu strukturat e $elikta të kullave, të cilat pastaj filluan të binin.

Pjesa tjetër e njerëzve mbeti në katet e sipërme, pa pasur asnjë mundësi shpëtimi, sepse asensorët u bllokuam nga mungesa e energjisë elektrike, që u ndërpre në $ast, si dhe ngaqë shkallët e sigurimit u shkatërruan plotësisht. Por, edhe sikur ato të mos ishin prishur, ishte e pamundur që ata të shpëtonin, sepse, që të zbrisje që andej, deri në katet e poshtme e që atje të dilje jashte kullave që po rrëzoheshin, duheshin më shumë se katër orë, kur dihet se ato u shëmbën brenda një periudhe më pak se dy orësh. Sidoqoftë, njerëzit që ndodheshin në këto kate, punonjës të kompanive, a turistë, edhe në ato $aste të tmerrshme, nuk i humbën shpresat.

Dëshmtarët pamorë të këtyre skenave ngjethëse, të cilët ndodheshin larg rrugëve që të shpinin tek kullat, patën shquar nëpër dritare burra, gra që lëkundin në ajër pëlhura të bardha, me siguri edhe mbulesa të tryezave të restoranteve, që bënin shenja të dëshpëruara me duar, telefononin e kërkonin ndihmë. Dhe pastaj, më e llahtarshmja: Ata patën parë edhe njerëz që hidheshin nga dritaret, duke parapëlqyer kështu që më mirë të vdisnin menjëherë, se sa të përcëlloheshin plot dhëmbje e tortura sfilitëse nga flakët e zjarreve që kishin përpirë katet e sipërme të kullave.

Më të lehtë për të zbritur nga shkallët dhe për t’u larguar nga kullat, e patën ata që u ndodhën në katet e poshtme, në hollet ose, për arsye të ndryshme, për rreth kullave, të cilët arritën të shpëtonin, si$ thamë, edhe falë ndërhyrjeve të shpejta dhe heroike të reparteve të zjarrfikësve dhe policisë.

Megjithatë, pati edhe nga ata që, ndonëse arritën të dilnin nga kullat dhe vrapuan për të shpëtuar në sheshet, para, ose pas tyre, u përfshinë nga gjuhët e flakëve që u përhapën në një sipërfaqe të madhe përreth kullave e bashkë me to, tymrat, pluhurat dhe avujt mbytës, të shkaktuar nga shembja e tyre e kështu vdiqën pak hapa larg shpresës së shpëtimit, jetës, lumturisë e bashkë me ta edhe shumë nga zjarrfikësit.

Pas disa ditësh “Nju Jork Tajmsi” njoftoi përfundimisht se numri i atyre që kishin humbur jetën në të dy kullat binjake të Uordll Tred Centrit, (Qendrës Tregtare Botërore), arrinte shifrën 2987 njerëz. Midis tyre ishin edhe tre shqiptarë.

Rrok Camaj, Mon Gjonbaba dhe Simon Dedvulaj, shqiptarët e shuar në kullat binjake.

Ata ishin nga trojet shqiptare të Malit të Zi. Njeri,Rrok Camaj, që nga viti 1975 punonte pastrues i qelqeve të jashtme të dritareve të mëdha në katet më të larta të kullës ku ndodhehim. Punë shumë e vështirë, ku atij i duhej që në një kosh të madh, që vihej në lëvizje me energji elektrike, të zbriste nga lart-poshtë, qoftë edhe ditë të ftohta me erëra cingëruese, që e lëkundin koshin sa një një krah, në tjetrin. Intuita e gazetarit më shtyu që të njihesha me këtë bashkatdhetar, por ai, mjerisht, nuk punonte atë ditë. Për këtë punë kaq të guximshe të Rrok Camajt, kishin shkruar edhe gazeta amerikane, si “Nju Jork Tajms”, “Deili Njuz” dhe gazeta shqiptare “Illyria”, që botohet prej vitesh në Nju Jork. Madje, edhe dy gazetarë të tjerë amerikanë kishin botuar një libër të vogël, shoqëruar me foto, që ia kushtonin Rrokut.

Tjetri ishte Mon Gjonbalaj, që punonte pastrues në një kompani në katet e larta të kullës së parë. Edhe ai si Rroku kishte vite që punonte atje. Madje, megjithëse kishte mbushur moshën e pensionit, vazhdonte të punën, që kështu, pas disa vitesh të kthehej në viset ku ishte lindur dhe ku kishte dëshirë të varrosej. I treti, Simon Dedvulaj, punonte mbikëqyrës në një kompani që i kishte zyrat në kullën e dytë binjake. Ishte i ri, i porsamatuar dhe ndjehej shumë i gëzuar.

Eshtë interesant të theksojmë se një nga tri reportazhet, atë kushtuar Rrok Camajt, publicisti Vehbi Bajrami e ka botuar para kësaj tragjedie në gazetën “Illyria”. Aty njihemi me emocionet që kishte përjetuar ai gjatë atentatit që u bë në njerën nga kullat më 1993, kur, si zakonisht, i ndodhur brenda në kosh, po pastronte dritaret e kateve të sipërme të kullës së parë.

“Ishte mesditë e 26 shkurit të vitit 1993, – shkruan autori, – kur Rroku dëgjoi dëgjoi një dridhje të lehtë të ndërtesës, që u pasua me fikjen e dritave. “Mund të jetë ndonjë ndonjë defekt në katin e sipërm”, kishte menduar. Më vonë dalloi tymin që vinte nga poshtë e futej si gjarpër në të gjitha pjesët e ndërtesës. Pastaj klithmat e njerëzve, thirrjet për ndihmë. “Nuk shpresova se do të shpëtoja gjallë”,-vazhdoi Rroku, i cili zbriti poshtë, përmes shkallëve pas tri orë e gjysmë, me frymëmarrje të vështirësuar nga gazrat që kishin shpërthyer”. (V.Bajrami,”Shqiptarët e Amerikës”, faqe 592).

Kurse në shënimin që është bërë nga autori pas botimit të këtij libri më 2004, ku përfshihet ky reportazh, shkruhet kështu për Rrok Camajn: “Në ditën tragjike ai shkoi në punë si zakonisht, në orën 9.15 minuta, të mëngjesit. Pasi ndërtesa ku punonte, u godit nga aeroplani, ai kishte telefonuar në shtëpi nga kati 105-të dhe kishte biseduar me të shoqen, Katrinën:”Jam shëndoshë e mirë. Në dorë të zotit jemi e $’ka bahet, le të bahet. Pa marrë parasysh se $do të ndodhë, mos i shqetëso fëmijët,” – ishin fjalët e fundit të Rrokut.

Në shkrimin tjetër për Mon Gjonbalajn, Vehbi Bajrami shkruan: “Disa minuta pasi terroristët sulmuan ndërtesën e parë, Moni telefonoi në shtëpi dhe bisedoi më të vëllanë, Bekimin, i cili atë cast po ndiqte kanali televiziv CNN, – tregon i biri i tij, Salihu. “Një bombë ka shpërthyer në ndërtesën tjetër. – ishin fjalët e Monit. “Nuk është bombë, por aeroplan”, – ia ktheu i biri”. Aeroplan?…- e pyetI Moni. Në orën 9.09 minuta Moni telefonoi sërish në shtëpi dhe bisedoi me Albanën, të shoqen e Bekimit: “Gjendem në katin e e 86-të. Jemi bllokuar të gjithë. Nuk shohim gjë tjetër, ve$se tym. Nuk di a do të shihemi më. Të keni kujdes veten dhe fëmijët.”(Po aty, faqe 593).

Në rrethana pak a shumë të njejta humbi jetën edhe Simon Dedvukaj, që punonte atë ditë në katin e 27-të të kullës së dytë. Xhaxhai i tij, Deda, dëshmon se Simoni telefonoi në orën 8.30 e pastaj zëri i tij nuk dëgjua më. Një vit më pas, me anë të analizave shkencore u arrit të identifikoheshin disa nga eshtrat e tij dhe ai u varros më 2 shtator të vitit 2002, pas një ceremonie, ku morën pjesë rreth 3500 shqiptarë, të krishterë e myslimanë, të ardhur edhe nga qytete të tjera amerikane, ku banonin shqiptarë. Jo vetëm kaq, por shumë biznemenë shqiptarë e njerëz të thjeshtë, dhanë ndihma për familjet e sipërpërmendura që pësuan këtë fatkeqësi të kobshme.

Në faqet e këtij libri u njoha edhe me pjesëtarët e një familjeje shqiptare, që punonin në kullën e dytë binjake dhe të cilët kishin shpëtuar mrekullisht. Një ndër pjesëtarët e kasëj familjeje ishte Bardhyl Quku, prindërit e të cilit, kur ai ishte vetëm pesë vjec, ishin larguar nga Shqipëria para vendosjes së regjimit komunist, më 1944 dhe pastaj kishin mërguar në Amerikë. Bardhyli ishte nënpresident i një kompanie investimesh dhe vajzat e tij, Lori dhe Daniela, punonin së bashku më të.

“Bardhyli, – shkruan Vehbi Bajrami në librin e tij, – nuk ishte në ndërtesë kur ndodhi tragjedia. Shpesh herë ai e kishte zakon që të shkonte në punë pas orës 10.00 .Edhe vajzat e tij qenë më fat. E para, atë ditë kishte shkuar te dentisti; e dyta, kur mori vesh për sulmin në ndërtesën e parë, nga kati i 73-të, sipas një njoftimi, zbriti shkallët”.

“Kur arrita në katin e 4-të, – vazhdoi ajo, – dëgjova njoftimin tjetër se të gjithë duhej të ktheheshim në vendet e punës , sepse nuk parashikohej ndonjë rrezik. Mirëpo unë sikur e ndjeva se edhe këtu do të ndodhte ajo që ndodhi në ndërtesën e parë. Me shumë mundime dola nga ndërtesa, kur ajo u godit,”. (Po aty,faqe 597).

Dobësi të papërfytyrueshme në sigurimin e aeroporteve!…

Vërtet ishte hartuar regullorja e FAA-së, vërtet në hyrje të terminaleve ishin vendosur pikat e kontrollit, vërtet ishte krijuar një armatë prej rreth 35 mijë punonjësish të kompanive të sigurimit (Security), që funksiononte në rreth 400 aeroportet civile të cilat ndodheshin në tërë Amerikën. Por personeli i këtyre kompanive në shumicën e rasteve nuk ishte i përgatitur ashtu si$ duhet. Në të nuk bënin pjesë elementë gjithnjë të aftë. Shkaku është i thjeshtë: kompanitë e sigurimit të aeroporteve gëlltitnin shuma të konsiderueshme parash nga kompanitë ajrore dhe i paguanin shumë pak punonjësit e tyre.

Kur në nëntor të viti 1999 unë së bashku me të tjerë shqiptarë dhe emigrantë të huaj filluam të punonim në aeroport, paga fillestare ishte 7.00 $ për orë. Madje, një kompani merrte guximin t’i paguante punonjësit e saj me… 5.75 $ për orë. Shumë ulët!… Si pasojë, ishin tepër të paktë ata amerikanë që pranonin të punonin në këto kompani. Ose, edhe po të ndodhte kjo, punonin vetëm disa javë e pastaj largoheshin, për të gjetur punë me pagë më të madhe. Kështu, kompanitë private pranonin pa ngurrim emigrantë, si ne, që natyrisht kishin dokumente të rregullta dhe kartën e gjelbër, (green card). Megjithëse ishte e domosdoshme që të njihje deri diku anglishten, këto kompani mbyllnin njerin sy dhe pranonin njerëz, madje që nuk dinin fare anglisht. Kjo ishte e metë e madhe, sepse në raste të ndryshme lindnin probleme kur duhej të komunikoje jo vetëm me eprorët e kompanisë, por edhe me udhëtarët. Por edhe këtu mbyllej, këtë radhë… syri tjetër.

Memorandumi Feniks

Më 10 korrik të vitit 2001, pra, tre muaj para atentateve të mësipërme të 11 shtatorit, Keneth Uliamsi, agjent i FBI-së ( Byroja Federale e Investigimit), në qytetin Feniks të Amerikës, u dërgoi eprorëve të tij të Shtabit të Përgjithshëm, me qendër në Nju Jork, një memorandum, (shkurtimisht memo), në të cilin njoftoi se sipas të dhënave që kishte, Bin Ladeni kishte porositur që djem të rinj arabë të ndiqnin kurse për të drejtuar avionë, pra, për t’u bërë pilotë. Dhe, në fakt, sipas njoftimit të tij, këta rioshë kishin filluar kurse të tilla në Florida. Uiliamsi shprehte dyshimin se mos ata po mësonin të drejtonin avionë civilë, në mënyrë që në një të ardhme të merrnin pjesë në atentate të mundshme terroriste.

Dhe është shumë e $uditshme se si zyrtarët e lartë të FBI-së, pasi lexuan këtë memorandum, që ka hyrë tashmë në histori me shprehjen “Feniks Memo”, nuk u shqetësuan për të këto të dhëna kaq të $mueshme të njerit prej vartësve të tyre, me arsyetimin se ato “…nuk përbëjnë ndonjë shkak për të ngritur alarm”. Me fjalë të tjera, ata nuk e gjetën me vend që të merrnin masa, që, në bashkëpunim me CIA-n, (Central Inteligens Agency-Agjensia për Shërbimin e Informacionit Amerikan në Vendet e Huaja), të mbanin në vëzhgim $do veprim të të rinjve arabë që po mësonin në ato kurse.

Po të ndodhte kjo, atëherë FBI-ja, do të zbulonte ato lidhje që janë shpjeguar në kapitujt e parë të këtij cikli. Do të dilte në pah bashkëpunimi i Muhamed Atës me pjesëtarë të tjerë të grupit terrorist që vepronte në Hamburg, lëvizjet e tyre nga Amerika, në vende të tjera, pastaj sërishmi në Amerikë, udhëtimi i Muhamed Atës me Abdulazim Al Bashrin më 10 shtator 2001, në Boston, etj. etj… Me fjalë të tjera, do të zbuloheshin fijet e këtyre atentateve terroriste.

Pas gabimeve të rënda të FAA-së, (Administrata Federale e Aviacionit), ndodhte kështu një gabimi edhe më i rëndë, kësaj radhe i FBI-së. Por pas akteve terroriste të 11shtatorit FBI-ja zuri të shqyrtonte cdo të dhënë,ose veprim që mund të ishte i dyshimtë.Në vorbullën e këtyre dyshmeve një ditë do të futesha edhe në. Ja se si ndodhi.

Një agjent i FBI-së në apartamentin tim!…

Më 10 prill të vitit 2009, rreth orës 10.00 të mëngjesit, kur po punoja për të përfunduar romanin “Shtatori i gjëmës së madhe”, botuar një vit më pas, dëgjova të trokitura në derën e apatamentit tim në Kuinci, (Boston), ku jetoja. E hapa dhe pashë një burrë rreth të pesëdhjetave, me pamje të qetë, fytyrë të bardhë dhe sy të hirtë, i cili, duke më përshëndetur, më paraqiti distingtivin e FBI-së dhe hyri drejt e në temën e bisedës që do të bënte: ” A keni qenë ju të shtunën e kaluar në ndërtesën… në rrugën Steit të Bostonit, ku keni bërë dhe disa pyetje?”. Pohova $uditërisht me gjakftohtësi dhe menjëherë i rashë më të se përse kishte ardhur. I shpjegova arsyet e pyetjeve që i kisha bërë dezhurit të atjeshëm, i cili më kishte habitur, kur më ishte përgjigjur se në atë ngrehinë mbi 50 – katëshe nuk kishte kontroll të sekjuritisë, si në aeroporte dhe institucione të tjera të rëndësishme, që punonin edhe në atë ngrehinë. Madje, gjatë bisedës përmenda dhe të metat të pafalshme FBI-së në atentatet terroriste të 11 shtatorit… I tregova pastaj se kisha punuar në Aeroportin e Bostonit bash ato ditë kur kishte ndodhur tragjedia, se për mendimin tim FAA-ja, kishte bërë gabim të rëndë që në rregulloren e saj kishte lejuar të futeshin udhëtarë më brisqe, shishe… të cilat tashmë u janë bërë të njohura lexuesve. Për më tepër, edhe rikrijova skenat e mundshme të rrëmbimit të avionëve, ashtu si$ i kam përshkruar më sipër: Terroristët mbërthejnë stjuartesa, kërcënojnë udhëtarët që të mos bëjnë as gëk as mëk, se atëherë do t’i therin me brisqe të lejuaran në pikat e kontrollit të aeroportit … dhe kështu bëhen zotër të avionëve. Theksova që përgjegjësia kryesore për ngjarjet e 11 shtatorit 2001 binte kështu mbi FAA-në. Përmenda pastaj, por këtë radhë jo me kaq zjarr, që edhe drejtuesit e FBI-së nuk i shpëtonin përgjegjësisë, përderisa nuk kishin përfillur njoftimin e agjentit të tyre, Keneth Uiliams, dërguar nga Feniksi atë ditë korriku të vitit 2001, pra, para tragjedisë.

Gjatë tërë kësaj ligjërate agjenti i FBI-së vazhdoi përsëri të më dëgjonte, pa më ndërprerë as edhe një grime, dhe dukej që miratoi me heshtjen e tij ato që kisha rrëfyer, qoftë edhe për hamendësimet e mia rreth sulmeve të terroristëve fondamentalistë nëpër avionë dhe, të them të drejtën, me pasion, dhëmbje dhe rrëmbim. Pastaj nga një $antë të vogël që mbante me vete, nxori një foto të marrë me kamera të fshehtë: njoha veten me pallto, shallin me katrorë, të hedhur pas e flokë të shpupurisur, në hyrjen e këtij rrokaqielli në rrugën Steit, ku isha ndodhur atë ditë. Jo vetëm kaq, por, këtë radhë, duke buzëqeshur lehtë, më zgjati dhe një fotokopje të nxjerrë nga rrjeti i internetit Gugël (Google), ku pashë të shkruar të dhëna të miat si shkrimtar…

Më këtë, ai sikur donte të më thoshte. “Ne i dimë të tëra.” E përcolla deri jashtë apartamentiti tim, ku u ndamë miqësisht. Ato $aste, nuk pata guxim të shtoja: “Kështu duhej të kishte vepruar FBI-ja pas “Memos se Feniksit” për arabë që nduqnin në Florida kurse për pilotë. T’i kishte mbajtur nën vëzhgim dhe ndjekur, ashtu si$ më paskeni vëzhguar e ndjekur edhe mua…”.

Shënim: Për të shkruar këtë cikël-dossier autori, veç kujtimeve nga ngjarjet që ka përjetuar si punonjës i Aeroportit Ndërkombëtar Logan, të Bostonit, në shtator të viti 2001, ka shfrytëzuar gazetat amerikane, “Nju Jork Tajms”, “Boston Globe”, “Boston Herald”, “Uashington Post”, “USA Today” etj., të asaj periudhe, si dhe materiale nga interneti që u kushtohen këtyre ngjarjeve tragjike, të cilat tronditën botën.

Kur vjen 11 shtatori në New York

September 11, 2021 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo

Ndjesi të veçanta për dy dekada në perkujtim të tragjedisë së 11 shtatorit, për të cilën po sjellë vetëm një fragment nga një orë mësimi në New York. Në çdo 11 Shtator Amerika përkujton me dhimbje tragjedinë më tronditëse që ndodhi në zemër të botës, në Manhattan, të shkaktuar nga terroristët botërorë. Këtë vit është 20 vjetori, ku katër avionë u rrëmbyen nga grupi radikal islamik Al Kaeda dhe shkrumbuan dy kullat binjake qendrat më të mëdha tregëtare botërore. 3,000 njerëz u dogjën, vdiqën atë ditë, midis tyre më shumë se 400 punonjës të urgjencës. Në të githa shkollat amerikane, studentët nderojnë me një minutë heshtje mijëra amerikanë, që humbën jetën tragjikisht, më 11 shtator, 2001. Kur drejtori i shkollës lajmëroi studentët me qendër zëri të mbanin një minutë heshtje për viktimat, të gjithë ulën kokat në shenjë nderimi dhe respekti për viktimat dhe familjet e tyre.

Një ditë më parë në orën e sociologjisë mësuesja e lëndës i këshilloi studentët se si mbahet një minutë heshtje. Ajo i sqaroi ata se ne jemi në shkollë publike amerikane dhe secili do t’i nderojë viktimat në mënyren e vet, ja psh vazhdoi ajo: “Ju mund te luteni, si kristian, katolik, ortodoks, mysliman, hebre, ose siç e mendoni mënyrën për t’u lidhur me ta, me shpirtrat e tyre…mjafton të jemi së bashku në lutje.

E ndërsa nderoja dhe unë së bashku me klasën përkujtoja dhe bëja homazhe në mënyren time për viktimat e 11 Shtatorit, ndërkohe nuk kishja se si të mos emocionohesha së tepërmi, për mundësinë që njerëzit gjejnë mënyrat dhe format për t’u bashkuar në hidhërime dhe gëzime, pavarësisht nga besimet, ngjyrat, postet, kombet… Bota e qytetëruar i ndjen plagët ende të familjarëve sepse ajo di që të shikojë me sytë e paqes përtej flakëve përpirëse të 11 shtatorit dhe zemra iu rreh fort si dallgët e detit që përplasen ndër shkëmbinjtë, kur dëgjon emrat e tyre një për një. Mirëpo kjo ndodh vetëm në vendet më demokratike të botës, në vendet që zbatojnë një kushtetutë të ndërtuar me shekuj, e në këtë rast është pikërisht Amerika, ku ka pranuar në zemrën e saj, miliona njerëz nga e gjithë bota, e ndërmjet tyre qysh dy shekuj më pare dhe nga Shqipëria jonë!

Gjëja që do më ngelet më shumë në kujtesë në këtë orë përkujtimore ishin disa thënie të përgatitura nga nxënësit marrë nga autori Grenville Kleiser (1868-1953). Grenville Kleiser është një autor i Amerikës së Veriut. Ai ka lënë një sërë librash frymëzues, udhërrëfyes dhe ka punuar si professor për fjalimet publike në “Yale” Universitet.

Kur studentja e talentuar Teresa lexonte thëniet e tij, si psh: “Në qoftë se unë bëj gjëra të mira sot, dhe ju shërbej në jetë, apo ju ndihmoj, më tregoni se si do t’i realizoni keto?

Fjalia e fundit “Më tregoni se si do t’i realizoni këto? shoqërohej si refren nga e gjithë klasa.

Thënien e dytë e lexoi vajza me origjinë familjare nga Jordania me emrin Alla si: “Në qofte se unë sjell në rrugë të drejtë një njeri që ka gabuar dhe e ndihmoj atë të hyjë në rrugë të mbarë”?

Klasa vazhdoi refrenin: Më tregoni se si do t’i realizoni këto?

Studenti i tretë me emrin Christofer lexoi: “Nëse unë mund të ndihmoj njerëzit me derpresion dhe të përhapë më shumë lumturi”? Klasa si në kor këndonte refrenin: “Më tregoni se si do t’i realizoni këto”?

Thënien e katërt dhe të fundit e lexoi Muhameti, një djalë zeshkan, i qetë, simpatik.

Ai vazhdoi: “Në qofte se unë ushqej një zemër të uritur dhe lajmëroj për një fillim të mire”? Klasa vazhdonte refrenin pas thënieve brilante, me qëllimin për t’i diskutuar më vonë së bashku se si gjenden mënyrat dhe format për të realizuar gjëra me vlerë në jetë, gjëra që t’i shërbejnë njerëzimit.

Pasi u mbaruan këto thënie së lexuari që të mbushnin shpirtin me jetë, mendoja se bota do të ishte shumë herë më ndryshe, dhe refreni i përsëritur nuk do të kishte nevojë për të treguar rrugën, pasi atë duhet ta shihnim konkretisht në jetë dhe në botën që na rrethon.

Studentët u larguan nga klasa të frymëzuar pozitivisht, me emocione të marra nga një shkrimtar, që ngeli i pavdekshëm me thëniet, inspirimin dhe mesazhin e Paqes.

Sidoqoftë njerëzit, kanë të gjitha mundësitë për t’i treguar njeri-tjetrit dashurinë, fisnikërinë dhe vëllazërinë, që tragjedia e 11 Shtatorit mos të përsëritet më!

Amen!

New York,

11 Shtator, 2021

Fiaskoja e tërheqjes nga Afghanistani dhe 11 Shtatori

September 10, 2021 by s p

Analizë nga Rafael Floqi

Pretendimet e përsëritura publike nga udhëheqësit ushtarakë dhe civilë amerikanë se forcat afgane po përmirësoheshin dhe ishin në gjendje të luftonin, përgënjeshtruan pesimizmin e tyre privat – me pak fjalë, ato ishin thjesh gënjeshtra të krijuara për të mbështetur mbështetjen publike amerikane për luftën. Skenat shqetësuese në aeroportin e Kabulit dhe frika e justifikuar se çfarë do të ndodhë me afganët nën një raund të ri të sundimit taleban kanë formuar sfondin e bisedave të nxehta rreth asaj që Shtetet e Bashkuara duhet ose nuk duhet të kishin bërë në Afganistan. Pjesa më e madhe e kritikave ka ardhur në pragun e administratës së Biden për një tërheqje të planifikuar dobët që ka lënë qytetarët amerikanë dhe aleatët afganë në rrezik.

In this file photo taken on March 11, 2002 US soldiers returning from the Gardez battlefield leave a Chinook helicopter at the US base in Bagram. – Launched in the wake of the September 11 attacks, the war in Afghanistan claimed the lives of tens of thousands of Afghans along with around 2,400 US soldiers and saw trillions squandered in what has largely been deemed a failed nation-building project. (Photo by HOANG DINH Nam / AFP) (Photo by HOANG DINH NAM/AFP via Getty Images)

President George W Bush stands with community leaders before delivering remarks at the Islamic Center of Washington, District of Columbia, September 17, 2001. (Photo via Smith Collection/Gado/Getty Images).

Disa aspekte të krizës së menjëhershme mund të ishin shmangur nëse evakuimet e personelit amerikan dhe afganëve që punuan me SHBA kishin filluar më herët. Dhe administrata nënvlerësoi qartë shpejtësinë me të cilën forcat afgane të sigurisë do të rrëzoheshin përballë ofensivës së fundit talebane. Por edhe nëse largimi Afganistani nga SHBA do të ishte planifikuar më mirë, marrja e kontrollit nga talebanët do të kishte ndodhur herët a vonë, me pasoja të rënda për njerëzit e Afganistanit. Prioriteti afatshkurtër duhet të jetë evakuimi i amerikanëve që kanë mbetur sa më shpejt të jetë e mundur dhe sigurimi i azilit të sigurt -përfshirë vizat dhe mbështetja financiare-për afganët që largohen nga talebanët.Por për sa i përket pyetjes se çfarë duhej bërë ndryshe, mbajtja e trupave amerikane në Afganistan pafundësisht nuk ishte një përgjigje e zbatueshme, siç vuri në dukje Presidenti Biden në fjalimin e tij në fillim të kësaj jave: “Pas 20 vjetësh – një trilion dollarë të shpenzuar për trajnimin dhe pajisjen e qindra mijëra Forcave të Sigurisë dhe Mbrojtjes Kombëtare Afgane, 2.448 amerikanë u vranë, 20.722 të tjerë u plagosën dhe mijëra të panjohur që erdhën në shtëpi me trauma të padukshme për shëndetin e tyre mendor – nuk do të dërgoj një brez tjetër të amerikanëve në luftë në Afganistan pa asnjë pritje të arsyeshme për të arritur një rezultat të ndryshëm. “Siç e bëri të qartë Washington Post me publikimin e “Afganistan Papers”-të cilat janë shtjelluar në një libër të ri nga reporteri i Post Craig Ëhitlock-zyrtarët amerikanë e kanë ditur prej kohësh se mbështetja tek personeli ushtarak dhe policor i mbështetur nga SHBA në Afganistan nuk ishte i zbatueshëm. Forca luftarake, e gjymtuar nga korrupsioni dhe mungesa e mbështetjes bazë nga nivelet e larta të qeverisë afgane. Edhe pse ofensiva përfundimtare e talebanëve po lëvizte përpara, kishte trupa afganë të detyruar të linin postet e tyre për shkak të mungesës së artikujve bazë si ushqimi dhe municionit. Vullneti për të mbështetur një qeveri të korruptuar me legjitimitet të diskutueshëm në Kabul thjesht mungonte. Pretendimet e përsëritura publike nga udhëheqësit ushtarakë dhe civilë amerikanë se forcat afgane po përmirësoheshin dhe ishin në gjendje të luftonin, përgënjeshtruan pesimizmin e tyre privat – me pak fjalë, ato ishin thjesh gënjeshtra të krijuara për të mbështetur mbështetjen publike amerikane për luftën.Ndërsa afrohet 20 vjetori i sulmeve të 11 shtatorit, ka kaluar shumë kohë për një rivlerësim rrënjësor të politikës së jashtme tepër të militarizuar të Amerikës. Sipas Projektit të Kostove të Luftës në Universitetin Broën, luftërat e Amerikës pas 11 Shtatorit kanë pasur shpenzime prej mbi 6.4 trilionë dollarësh; kushtoi qindra mijëra jetë nga të gjitha anët; dhe la mijëra personel ushtarak amerikan të vdekur, ose me plagë të rënda fizike, ose me dëmtime traumatike të trurit ose me çrregullime të stresit post-traumatik. Në Irak, rezultati ishte po një regjim sektor i korruptuar, shtypës, që hapi derën për pushtimin e pjesëve të mëdha të vendit nga ISIS, pasi trupat irakiane u avulluan përballë sulmit të tyre në 2014 – dhe kjo për të njëjtat arsye që përfshinin korrupsionin, mungesa e furnizimeve dhe rënia e moralit që karakterizoi trupat afgane përballë ofensivës përfundimtare të talebanëve. Në Afganistan, rezultati ishte një konflikt shkatërrues 20 -vjeçar i ndjekur nga ardhja në pushtet e talebanëve. Të dy rastet duhet të jenë mësime objektive mbi kufijtë – dhe pasojat e rrezikshme – të mbështetjes në forcën ushtarake si mjeti kryesor i angazhimit global gjeopolitik amerikan.Amerika duhet të bëjë gjithnjë zgjidhjen midis angazhimit botërëor në mbrojtje dhe projektimit gjeopolitik që ajo si hiper fuqi që është para sfidave te Kinës , Rusisë dhe Iranit në rajon . Nëse Biden u ngut, apo ishte i paaftë me administratën e tij të largohej nga Afganistani në kohë dhe mënyar dha pa këto konseguenca para 20 vjetorit të 11 shatorit, për të fituar pikë politike, menyra se si u realizua kjo bëri që të ishte një fiasco një dështim i vërtetë, që do t’i kushtojë shumë administratës dhe gjeopolitikës së Amerikës dhe “ his legacy”, trashëgimisë së Bidenit dhe ngjryrosi për keq edhe kremtimin e përvjetorit të 20-të të 11 shtatorit. 11 Shtatori si një vrimë në zemër Më 11 Shtator 2001, nëntëmbëdhjetë terroristë rinj të armatosur me thika dhe prerës kutish rrëmbyen katër avionë, duke i rrëzuar dy prej tyre në kullat binjake të Qendrës Tregtare Botërore dhe një të tretë në Pentagon. Një aeroplan i katërt – me shumë mundësi me synim Kapitolin e SHBA – u rrëzua në tokë në Shanksville, PAa nga udhëtarët guximtarë. Gati 3,000 njerëz vdiqën. Kjo ishte një fatkeqësi e shkallës së Pearl Harbor-it për Amerikën.Sot, një brez i studentëve të kolegjit dhe të rinjve nuk u kujtohet ky sulm terrorist, por si sot e kam të gjallë atë pamje, në kohën që ndodhesha në Shqipëri dhe në një internet kafe, pashë së pari pamjet e kullave dhe avionët që ranë në to. Po ashtu në Afganistan muajin e kaluar, marinsat që shërbyen dhe vdiqën në një luftë që kishte zgjatur tërë jetën e tyre, luftë në të cilën kishin shërbyer edhe disa nga prindërit e tyre. Përvjetori i 20 -të, i 11 Shtatorit mbërrin ndërsa një Amerikë e rraskapitur, po përpiqet të dalë nga një kryqëzim fatkeqësish: një pandemi që ka marrë më shumë se 645,000 jetë në Shtetet e Bashkuara, turma emigrantësh që hyjnë nga kufiri jugor, për plasje racore, dhe skifoja e fundit të luftës në Afganistan ishte vërtet shumtë të zymtë por e mundshme për t’u evituar, po të mos kishte një administratë dhe Pentagon që shqetësohej më shumë për ‘Ëokeizëm “ se sa për të ardhmen e Amëerikës dhe sfidat globale.Duke sulmuar simbolet e pasurisë dhe fuqisë së Amerikës, terroristët e Al Kaedës sollën në realizim të tmerrshëm versionin e tyre të xhihadit dhe ngatërresën e ankesave të ushqyer gjatë dekadave nga udhëheqësit e tyre ekstremistë, mbi të gjitha Osama bin Ladenit . Tragjedia nxiti akte të jashtëzakonshme guximi dhe sakrifice, një derdhje simpatie në mbarë botën dhe një rritje të unitetit dhe patriotizmit në SHBA. Por gjatë viteve që pasuan, plagët nuk janë shëruar kurrë plotësisht pasi kombi ka kaluar nëpër një breshëri stresi dhe sprove. Politika amerikane është bërë më toksike. Besimi ynë tek institucionet, tek udhëheqësit tanë dhe, më e rëndësishmja, tek njëri -tjetri është gërryer. Përpjekja globale drejt lirisë, të cilën shumë amerikanë e morën si të mirëqenë kur përfundoi Lufta e Ftohtë në 1989, ngeci dhe më pas shkoi në të kundërt. Historia nuk mbaroi; u kthye me hakmarrje. Tre shqiptarë viktima të 11 ShtatoritNë mesin e viktimave që humbën jetën ishin shtetas të më tepër së 70 vendeve dhe në mesin e tyre edhe tre shqiptaro-amerikanë : Simon Dedvukaj, Mon Gjonbalaj dhe Rrok Camaj. Dedvukaj. Gjonbalaj dhe Camaj ishin disa prej shqiptarëve që punonin në Qendrën Tregtare Botërore, e njohur në gjuhën popullore si “Kullat Binjake”. Ata humbën jetën në 11 Shtator dhe përkujtohen çdo vit bashkë me viktimat e tjera të asaj tragjedie. Në Manhatan organizohet si për çdo vit një ceremoni përkujtimore për mijëra viktimat e 11 shtatorit. Edhe familjarët e tri viktimave si çdo ritual mortor vjetor presin e përcjellin njerëz dhe vizitojnë memorialët e anëtarëve të familjeve të tyre, që humbën jetën më 11 shtator 2001.Simon Dedvukaj ishte më i riu nga të tre shqiptarët që humbën jetën në Manhatan. 26-vjeçari Dedvukaj punonte në Qendrën Botërore të Tregtisë si përgjegjës i punonjësve të mirëmbajtjes së Kullave Binjake. Tashmë në Neë York është edhe fondacioni “Simon M. Dedvukaj” , ku qëllimi i këtij fondacioni është në arsimimin dhe edukimin e brezave të rinj për të bërë zgjedhjen e duhur në jetë, për t’i shërbyer jo vetëm vetes, por edhe familjeve dhe komunitetit ku ata jetojnë.Rrok Camaj, shqiptar nga Malësia e Madhe, punonte në njërën prej Kullave Binjake, ku pastronte xhamat nga jashtë. 60-vjeçari kishte qenë në katin e 105-të kur i kishte telefonuar të birit, Vincent, për t’i dhënë lamtumirën dhe për t’i thënë se tani “ai do të ishte në duart e Zotit”.65-vjeçari Mon Gjonbalaj, shqiptar nga Kosova, punonte prej 30 vjetësh si portier në njërën prej Kullave Binjake. Gjonbalaj e donte shumë punën dhe refuzonte të dilte në pension, megjithëse e kishte mbushur moshën. Në telefonatën e fundit nga kati i 86-të i Kullës Binjake numër dy amaneti i tij kishte qenë që fëmijët e tij të bëheshin të fortë dhe ta kujtonin.Krimi i shekullit që ndryshoi BotënVrasja e gati 3,000 amerikanëve me të drejtë shkaktoi një kërkim shumëpalësh, ndërkombëtar që synonte Al Kaedën kudo që kishte operacione, përfshirë Afganistanin. Qelizat terroriste duheshin çrrënjosur dhe burimet e tyre të financimit, materialet dhe logjistika të ndërpriteshin. Por në muajt që do të vinin, administrata e re e Presidentit George W. Bush e trajtoi 11 Shtatorin si Pearl Harbor, si një akt lufte midis shteteve.Ky ishte një gabim dhe prapambetje në gjykim. Nuk ka dyshim për sofistikimin e Al Kaedës, një rrjet shumëkombësh i përhapur me një rrjet kompleks logjistike dhe financimesh, udhëheqës karizmatikë dhe një rekord të gjatë sulmesh terroriste të Al Kaedës kundër objektivave amerikane, ku qenë vranë gjashtë persona në një bombardim të vitit 1993 në Qendrën Botërore të Tregtisë ; 19 ushtarë në një sulm mbi një kompleks strehimi ushtarak amerikan në Dhahran, në Arabinë Saudite, në 1996; 224 persona në bombardime të njëkohshme të ambasadave amerikane në Nairobi, Kenia dhe Dar es Salaam, Tanzani, në 1998; si dhe 17 marinarë amerikanë në një bombardim të anijes luftarake amerikane “Cole” në brigjet e Jemenit në vitin 2000.Një njoftim famëkeq i inteligjencës i dhënë Bushit më 6 shtator 2001, pesë ditë para sulmeve, titullohej “Bin Ladin është i vendosur për të goditur në SHBA”. Kështu që sumet nuk erdhën nga hiçi. Komisioni i 11 Shtatorit më vonë e identifikoi këtë si një dështim të imagjinatës së inteligjencës . “Ne nuk besojmë se udhëheqësit e kuptuan rëndësinë e atij kërcënimi,” zbuloi komisioni. “Rreziku terrorist nga Bin Laden dhe Al Kaeda nuk ishte një temë kryesore e debatin e politikave në publik, media apo Kongres. Në të vërtetë, mezi u përmend gjatë fushatës presidenciale të vitit 2000. ” Përgjatë agjencive të shumta si – CIA, FBI, Departamenti i Mbrojtjes, Administrata Federale e Aviacionit, – qeveria nuk qe në gjendje ta bënte terrorizmin një shqetësim mbizotërues kombëtar dhe të degradonte aftësitë e Al Kaedës. Kështu humbi shanse të shumta për të penguar komplotin e 11 Shtatorit.Sulmet shkaktuan ndryshime të mëdha në operacionet e qeverisë federale. U krijua Departamenti i Sigurisë Kombëtare, që qe riorganizimi më thelbësor i qeverisë që pas Luftës së Dytë Botërore. Kontrolli i i aeroporteve u federalizua dhe u vendos nën kontrollin e një Administrate të re të Sigurisë të Transportit. Komuniteti i inteligjencës u riorganizua, sytë dhe zbuluesit e qeverisë tani koordinohen nga një drejtor i inteligjencës kombëtare. U krijua kështu edhe një Qendër Kombëtare Kundër Terrorizmit, e cila i raportonte drejtorit.Këto ndryshime, dhe puna besnike, e palodhur e qindra mijëra shërbyesve publikë, kanë ndihmuar në shmangien e një sulmi të ngjashëm katastrofik në 20 vitet që kaluan që nga 11 shtatori, megjithëse ekstremizmi i dhunshëm islamik, ka vazhduar të kërcënojë Perëndimin, me sulme të mëdha, si ato në Madrid në 2004, Londër në 2005 dhe Paris në 2015.Demokracia Jeffersoniane nuk mund eksportohet Në politikën e jashtme, edhe pse, administrata e Bushit nuk pranoi në komisione e Senatit para se të fuste Amerikën në luftë, militantët talebanë, të cilët kontrollonin Afganistanin nga viti 1996 deri në 2001 kishin rimarrë kontrollin e vendit, ishin zellistë të pamëshirshëm, që strehonin Bin Ladenin dhe bashkëpunëtorët e tij. Vetëm pasi ata refuzuan të dorëzonin terroristët e Al Kaedës, atëhere ishte e drejtë që një koalicion i udhëhequr nga SHBA, që përfshinte edhe aleatët e NATO-s, të futej në Afganistan për të përmbysur talebanët. Por gjërat shpejt shkuan keq. Bin Ladeni dhe disa nga bashkëpunëtorët e tij të lartë u kapën në një zonë malore të ndaluar të njohur si Tora Bora, por arritën të shpëtonin pasi komandantët ushtarakë amerikanë në terren u lutën për më shumë urdhëra nga lart. Bin Laden përfundoi i fshehur në Pakistan, ku do të qëndronte derisa të vritej nga forcat speciale amerikane më 2 maj 2011. Pasi Bin Laden u arratis, qëllimet e pushtimit të Afganistanit u bënë më të turbullta. SHBA iu drejtua një projekti utopik për ndërtimin e kombit, që ishte i admirueshëm në disa aspekte, por jo realist, as i realizueshëm për historinë e Afganistanit të mbushur me pushtime të një pas njëshme nga perandoritë. Edhe më keq, misioni në Afganistan ishte i varfër nga burimet financiare pasi Shtëpia e Bardhë e ktheu vëmendjen drejt Irakut.Eshtë e qartë, nga punimet e shumta të gazetarëve dhe studimet e mëvonshme, se administrata e Bushit ishte e fiksuar tek Saddam Hussein dhe po kërkonte mënyra për të justifikuar një pushtim amerikan në Irak , menjëherë pas 11 Shtatorit – edhe pse nuk praktikisht ndonjë provë që lidh pushtein Baathinst laik të Huseinit me regjimin e terroristëve islamikë të Al Kaedës.Një Kongres gati unanim, ku vetëm përfaqsuesja demokrate, Barbara Lee (D-Oakland) ishte kundërshtarja e vetme dhe e guximshme , i dha Bushit një autorizim pothuajse të pakufizuar për përdorimin e forcës ushtarake kundër atyre që “planifikuan, autorizuan, kryen ose ndihmuan sulmet e” 11 Shtatorit. Me kalimin e kohës, ky mandat i gjerë, i paqartë dhe i pacaktuar u përdor për të ndjekur penalisht të ashtuquajturën luftë globale kundër terrorit që çoi në pasoja katastrofike për SHBA, jashtë dhe brenda vendit.Pasi u rrëzua regjimi taleban në Afganistan në 2001, SHBA dhe aleatët e saj u takuan për të krijuar një demokraci të re, me një angazhim të stilit të Planit Marshall, për ndihmë për rindërtimin e vendit. Si rezultat, një brez afganësh jetoi një jetë më të mirë dhe më të shëndetshme, mësuan të lexojnë, dhe u bënë të vetë-mjaftueshëm ekonomikisht dhe kanë marrë përgjegjësinë për jetën dhe fatet e tyre, veçanërisht gratë dhe vajzat. Ato arritje janë të lavdërueshme, por ato kërcënohen tani nga kthimi i talebanëve. Vendimi për të përjashtuar talebanët nga negociatat e hershme për të ardhmen e Afganistanit ishte një gabim. Kështu ishte edhe vendimi, në vitin 2003, për shpërbërjen e ushtrisë irakiane pasi u rrëzua Sadam Huseini. Pasi i kishte prerë kokën regjimit Baathist, administrata e Bushit nuk kishte asnjë plan për ta mbajtur Irakun të qëndrueshëm. Ashtu si Afganistani, Iraku përfshin besime, fise, fraksione dhe gjuhë të shumta. Edhe kufijtë e tij janë konstrukte artificiale, të vizatuara nga perandoritë erdhën dhe shkuan. Situata në Irak u përkeqësua shpejt nga një luftë civile midis radikalëve sunitë islamikë, përfshirë Baathistët e rrëzuar dhe shumicës shiite të Irakut, e cila kishte dhe ka lidhje të ngushta me Iranin shiit.Shifrat tronditëse të dy dekadave të konfliktit, që nga 11 shtatori janë dokumentuar nga projekti “Kostot e Luftës “në Institutin Broën për Universitetin Ndërkombëtar dhe Publik të Universitetit Broën: shkruhet se pati rreth 930,000 vdekje për shkak të dhunës së këtyre luftërave, përfshirë 387,000 civilë të vrarë; 38 milionë refugjatë ose persona të zhvendosur; ndryshe edhe 8 trilionë dollarë kosto për qeverinë amerikane; me operacionet kundër terrorizmit në 85 vende.Terroristë të padënuar, amanet i pa plotësuarDuke filluar në janar 2002, afërsisht 780 terroristë të dyshuar të kapur jashtë SHBAt u mbajtën në burgun ushtarak në Guantanamo Bay, në Kubë. Disa prej tyre – veçanërisht Khalid Shaikh Mohammed, militanti pakistanez i përshkruar si arkitekti i sulmeve të 11 shtatorit – janë vrasës të provuar. Por shumë, shumë të tjerë u mbajtën, pa ndonjë përfaqësim adekuat ligjor ose proces të rregullt ligjor, me pretekste më të dobëta. Presidenti Obama u përpoq ta mbyllte kampin, por Kongresi refuzoi të lejojë që terroristët si Mohamed të gjykohen në SHBA. Gati 20 vjet më vonë, pothuajse 40 burra mbeten të burgosur në Guantanamo Bay. Disa janë akuzuar ose dënuar për krime lufte sipas një sistemi të komisioneve ushtarake të krijuara për t’u marrë me rastet e tyre. Të tjerët janë ndaluar pafundësisht, pasi as nuk janë akuzuar nga gjykatat dhe as nuk janë rekomanduar për lirim. Rreth 10 mbeten të ndaluar në pritje të transferimeve në vende të tjera. Pesë prejt disa dhe krerë të sotëm të talebanëve të sotëm u shkëmbyen nga adminstrata Obama me nje dezeror amerikan. Gjiri i Guantanamos mbetet një njollë në ndërgjegjen e Amerikës. Burrat më të rrezikshëm të mbajtur atje – Mohammed; Ëalid bin Attash, një jemenas që pranoi se kishte komplotuar sulmin në Cole; dhe Ramzi Binalshibh, gjithashtu një jemenas, i cili akuzohet se ishte një komplotist i 11 shtatorit – duhej të ishte gjykuar në gjykatat federale shumë kohë më parë, i dënuar dhe i dënuar me burgim të përjetshëm me siguri maksimale. Të tjerët, për të cilët provat nuk janë të qarta, duhet të lirohen. Duke shtuar fyerjen, njeriu që ndihmoi në organizimin e pushtimit të shpejtë të Afganistanit nga talebanët, i cili tronditi Presidentin Joe Biden, ishte mbajtur në Guantanamo Bay për 12 vjet derisa u lirua në 2014 nga Presidenti i atëhershëm Barack Obama, si pjesë e shkëmbimit të të burgosurve. për një dezertor amerikan. New York Post raporton se Khairullah Khairkhwa, një mik i liderit të Al-Kaedës Osama bin Laden, ishte organizatori i ofensivës rrufe të talebanëve, e cila rimori vendin në vetëm shtatë ditë. Khairkhwa, një mullah i talebanëve, kishte qenë ministër i brendshëm i talebanëve në Afganistan. Ai u kap pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit në New York City dhe Washington, DC, dhe u mbajt në vendin e ndalimit të terrorizmit të SHBA në Guantanamo Bay (Gitmo) nga 2002 deri në 2014, sipas Fox News.. Përdorimi i avionit dhe metodave të tjera të torturës – nën eufemizmin “teknika të zgjeruara të marrjes në pyetje” – i kushtoi Amerikës terrenin e lartë moral. Ndërkohë, shteti i sigurisë vazhdoi të zgjerohet, me Agjencinë e Sigurisë Kombëtare dhe agjencitë e tjera që pohojnë fuqitë e mëdha të mbikëqyrjes përmes telefonit, emailit dhe komunikimit me tekst të amerikanëve dhe duke u përfshirë në përgjime pa urdhër.Për meritën e tij, Bush nuk ishte islamofob. “Terroristët janë tradhtarë të besimit të tyre, duke u përpjekur, në fakt, të rrëmbejnë vetë Islamin,” i tha ai Kongresit më 20 shtator 2001. “Armiku i Amerikës nuk janë miqtë tanë të shumtë myslimanë. Nuk janë miqtë tanë të shumtë arabë. Armiku ynë është një rrjet radikal i terroristëve dhe çdo qeveri që i mbështet ata. “Ky mesazh ishte i lavdërueshëm, por fatkeqësisht ai humbi në shumë komunitete amerikane, ku emigrantët dhe qytetarët me prejardhje arabe, të Lindjes së Mesme ose të Azisë Jugore përjetuan një rritje të diskriminimit dhe dhunës pas 11 shtatorit. Viktimat e shumë besimeve – Muslimane, Bahai, Sikh, Jain, Hindu dhe më shumë – u persekutuan. Krimet e paragjykimeve u hetuan, por në pjesët më të rëndësishme të botës në internet, filloi të zhvillohej një ligjërim urrejtës. U bë e tepërt gjatë presidencës së Barak Obamës – presidentit tonë të parë me ngjyrë, i cili e kishte kaluar një pjesë të fëmijërisë së tij në Indonezi, një komb mysliman – dhe ai u ngjit gjatë fushatës presidenciale të Donald J. Trump, “ndalimi mysliman” i të cilit në 2017 tregoi se sa islamofobia ishte bërë e pranueshme.Apo po fitojnë terroristët?Ushtarët e thjeshtë të Al Kaedës besonin se SHBA mund të rrëzoheshin nga sulmet ushtarake, por mendimtarë dhe filozofë të tjerë më të sofistikuar revolucionarë islamikë thanë se Amerika mund të rrëzohej vetëm duke i kthyer institucionet e saj dhe duke krijuar parime kundër vetes – lirisë, demokracisë, drejtësisë.Debatet tona të thella të brendshme – jo vetëm mbi luftën, sigurinë, mbikëqyrjen, privatësinë dhe torturat, por gjithnjë e më shumë mbi vetë demokracinë tonë – pasqyrojnë se sa më e ndërlikuar dhe e copëtuar është bërë Amerika gjatë 20 viteve të fundit. Besimi në institucionet, ekspertët dhe udhëheqësit, të cilët ishin gërryer që nga Lufta e Vietnamit dhe Watergate, u përkeqësua pas 11 Shtatorit, duke kontribuar në injorancën komplotiste të ditëve të sotme. Ndjenja e të qenit në gjendje të lëvizë lirshëm në vend pa frikë, realiste apo jo, është komprometuar. Shkeljet e ligjit dhe normave ndërkombëtare, dhe dy luftëra kryesisht të kota, kanë gërryer shpirtin tonë kolektiv.E megjithatë, edhe pse këto dy dekada kanë qenë të errta , gjithçka nuk është e humbur. Për çdo amerikan që është kthyer drejt izolacionizmit dhe nacionalizmit, ka votues më të rinj që ushqejnë bashkëpunimin shumëpalësh, respektojnë institucionet tona, kujdesen për planetin tonë dhe besojnë se bashkëpunimi mes popujve është e vetmja rrugë e vërtetë drejt sigurisë. Për çdo krim të urrejtjes, ka pasur akte të shumta dhembshurie dhe mirëkuptimi. Për çdo shpërdorim të pushtetit, ka pasur mbrojtës që kërkojnë që Amerika të respektojë parimet e saj. Kërcënimi i dhunës ekstremiste mbetet i vërtetë dhe duhet të ballafaqohet, por ne e dimë se mund të vijë nga një numër burimesh. Një kapitull ri i pasigurt Eshtë e vështirë të mendosh për një ngjarje që transformoi kaq thellësisht opinionin publik amerikan në dimensione të shumta se sa sulmet e 11 shtatorit. Ndërsa amerikanët kishin një ndjenjë të përbashkët ankthi pas 11 shtatorit, muajt që pasuan gjithashtu u shënuan nga fryma e rrallë e unitetit publik.Ndjenja patriotike u rrit pas 11 shtatorit. Pasi SHBA dhe aleatët e saj filluan sulmet ajrore kundër talebanëve dhe forcave të al-Kaidës në fillim të tetorit 2001, 79% e të rriturve thanë se kishin valëvitur r një flamur amerikan. Një vit më vonë, një shumicë prej 62% thanë se ata shpesh ishin ndjerë patriotë si rezultat i sulmeve të 11 shtatorit.Për më tepër, publiku kryesisht la mënjanë dallimet politike dhe u mblodh në mbështetje të institucioneve kryesore të kombit, si dhe udhëheqjes së tij politike. Në Tetor 2001, 60% e të rriturve shprehën besim tek qeveria federale – një nivel që nuk ishte arritur në tre dekadat e mëparshme, as që ishte afruar në dy dekadat qysh atëhere. Terreni në Manhatanin e Poshtëm, Arlington, Va. Dhe Shanksville, Pa., U shenjtërua nga tragjeditë e 11 shtatorit 2001. Ne nderojmë hirin, dinjitetin dhe kujtimin e gati 3,000 shpirtrave të humbur atë ditë duke shtyrë përpara një vizion të një Amerike më të mirë dhe një bote më të drejtë. Tani kanë kaluar dy dekada nga sulmet terroriste në Qendrën Botërore të Tregtisë dhe Pentagonit dhe rrëzimi i Fluturimit 93 – ku vetëm guximi i udhëtarëve dhe ekuipazhit, ndoshta parandaloi një sulm terrorist edhe më vdekjeprurës.Për shumicën që janë aq të rritur sa të mbajnë mend, kjo është një ditë që është e pamundur të harrohet. Në shumë mënyra, 11 shtatori ndryshoi mënyrën sesi amerikanët mendojnë për luftën dhe paqen, sigurinë e tyre personale dhe bashkëqytetarët e tyre. Dhe sot, dhuna dhe kaosi në një vend gjysmë botë larg sjell me vete hapjen e një kapitulli të ri të pasigurt në epokën pas 11 shtatorit.

PERSEKUTIMI NGA DIKTATURA KOMUNISTE I FAMILJES PATRIOTIKE TË ILIA DILO SHEPERIT

September 10, 2021 by s p

Sokol Paja

Eduard Margarit Dilo, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli organi i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA në New York persekutimin familjar prej regjimit komunist, torturat, përndjekjen, izolimin dhe burgosjen. Në një rrëfim dhënë Editorit të Diellit Sokol Paja, z.Dilo tregon me detaje persekutimin e tmerrshëm mbi familjen e tij, përndjekjen nga sigurimi i shtetit dhe përplasjet me udhëheqësit komunistë të diktaturës.

HISTORIA E PERSEKUTIMIT TË FAMILJES DILO

Qëndrimi patriotik i familjes së Ilia Dilo Sheperit dhe Aristidh Rrucit nga ishte gjyshja ime Sava Rruci, tashmë është i njohur në opinionin shqiptar. Megjithëse familja ime në kohën e luftës së dytë botërore ishte një nga bazat kryesore ku strehoeshin udheheqesit e luftëtarëve të lirisë, kryesisht nxënës të gjyshit tim Ilia Dilo Sheperi, megjithëse shtëpia jonë në Sheper është nga të parat që u dogj nga pushtuesit, nuk mund t’i shpëtonte persekutimit të eger të klikës së krimineleve që morën pushtetin në fund të vitit 1944. Po t’i qëndrojmë besnikë të vërtetes dhe dokumentave vëmë re se spastrimet që beri klika e krimineleve që e sundoi popullin shqiptar për afro 50 vjet, nuk mund të linte jashtë këtij genocidi familjen e Ilia Dilo Sheperit. Pse? Se familja DILO SHEPERI ishte një familje patriote që nuk mund të bashkëpunonte me agjentët serbo-sllavë që morën pushtetin. Le t’u referohemi fakteve: Kur E.Hoxha do të formonte Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë Nacional Clirimtare kërkoi një takim me Jani Dilon në Tiranë. Me formimin e Shtabit të Përgjithshëm i tha Enveri, kemi nevojë për një komandant të aftë dhe të zotërojë disa gjuhë të huaja për të biseduar me të huajt, prandaj kam menduar për ty. -Do të luftoja me kënaqësi me ju, po jo të zbojmë italianin e të biem jugosllavin a rusin këtu, jo të braktisim Kosovën e t’ua dhurojmë serbëve ju përgjigj Jani. Ky qe takimi i fundit me shokun e tij të vjetër të shkollës, në Gjirokastër e në Korçë, të cilit do t’i buzeqeshte fitorja e luftës. Marreveshja e Mukjes, pa u tharë mirë boja, u hodh poshtë me ndërhyrjen e jugosllavëve…Lufta civile filloi. Çmimi i saj, jo vetëm për humbësin por edhe për fituesin, do të ishte shumë i rëndë. Ata që fitonin qenë armiqtë e kombit shqiptar.

SI NISI HAKMARRJA E KOMUNISTËVE

Në Nëndor 1944, pasi qeveria e E.Hoxhës hyri në Tiranë, Qirjako dhe Margarit Dilo-s ju ndalua të punonin në vendet e punës ku kishin punuar, përkatesisht Qirjakua kryetar i zyrës së Hipotekave në Ministrinë e Financave dhe Margariti kryetar i zyrës së ndërtimeve në Ministrinë Botore. Ata, të brumosur me një kulturë perëndimore, dorëzuan punën dhe zyrat ku punonin. Që të mund të jetonin filluan të mirreshin me tregti. Aktiviteti u ecte mbarë dhe përballonin shpenzimet e jetesës për familjen prej 12 vetash që jetonin në atë kohë në Tiranë. Në Mars 1946 flasin në Komitetin Ekzekutiv Qirjakon dhe Margaritin dhe u njoftojnë se duhet të largoheshin menjëherë për në Sheper familjarisht. Urdhëri ishte i prerë; në qofte se nuk largoheshin për dy ditë do të arrestoheshin. Po në këtë kohë, Koçua që shërbente si ushtar në Komandën e ndërlidhjes në Tiranë, transferohet në postën kufitare të Peshkopisë. Familjarët u larguan për në Shepër, ku u strehuan në kaliven që kishte shpetuar pa u djegur nga lufta. Filluan të mirreshin me bujqësi per të mbijetuar. Në Qershor të atij viti flasin në Gjirokastër Mihalin dhe Margaritin. Mihalin e emërojnë veteriner në Ndërmarrjen Blegtorale të Qarkut, kurse Margaritin Ing. në Ndërmarrjen e Ndërtimit të Qarkut. Me këto emërime gjëndja ekonomike e familjes ndryshoi shumë dhe filluan rikonstruktimin e kalives që jetonin pjestarët e familjes në Sheper në kushte të kënaqeshme për kohën.

JANI DILO DËNOHET ME VDEKJE PREJ KOMUNISTËVE

Në vitin 1947 shteti, në listen e armiqve të dënuar me vdekje në mungesë shpall dhe emrin e Jani Dilo-s (një nga eksopentet e Ballit Kombëtar). Organet e partisë dhe të sigurimit i thirren vëllezërit e tij Qirjako dhe Margarit dhe u kërkuan që të bindnin Janin që të kthehej në Shqipëri. Ata u përgjigjën se nuk kishin marrëdhënie me Janin dhe nuk e dinin se ku ndodhej. Në Tetor të vitit 1947 arrestojnë në Gjirokastër Margaritin dhe pas 40 ditë dhe netë tortura të tmerrshme, në një gjyq me dyer të mbyllura në një nga sallat e burgut në kala, nga një gjykatë ushtarake e dënojnë me dy vjet heqje lirie si sabotues i zgjedhjeve të 1946, prishës i marrëdhënieve me Jugosllavinë, agjent i angloamerikanëve etj. Burgun e kreu në kalanë e Gjirokastrës, tharjen e kënetave në Myzeqe dhe Maliq e Vloçisht të Korçës. Ishte 85 kg. kur e arrestuan dhe doli 42 kg nga burgu. Mbaj mend nga vegjelia shënjat që kishin lënë xhelatet me hekur të skuqur në trupin dhe gjymtyrët e tim Ati. Në vitin 1948 arrestojnë Qirjakon dhe e torturojnë për tre ditë dhe netë në postën e policisë në Topovë ( Zagori). Akuza: armëmbajtje pa leje dhe fshehje e florive të Aristidh Rrucit. Në pamundësi për të siguruar dëshmitarë për armën që vetë sigurimi kishte futur në strehën e kalivës ku mbante bagëtinë familja e Qirjakos dhe meqënese floritë u gjeten në familjen e sojit të komisarit të Degës Punëve të Brëndshme, Qirjakon e liruan. Në vitin 1950 Margariti fejohet me Nënën time Viktori Xhamballo, motër e dy dëshmoreve: Pano Xhamballo udhëheqës me rëndesi në Luftën Nacional Çlirimtare (vrarë në Mirditë më 1 Shtator 1944 në pabesi dhe rrethana misterioze) dhe e Spiro Xhamballos pushkatuar nga gjermanët në kampin e Prishtinës. Kur u mësua fejesa e Nënës time, u thirr në Gjirokastër nga Mihal Bisha, ish Sekretari i Komitetit Partisë në atë kohë dhe Prokurori Subi Bakiri dhe iu bë presion që të prishte fejesën. Meqënëse Nëna ime nuk pranoi të prishte fejesën ju kërcënuan se bashkë me të Dilos do të luftonin dhe atë. Dhe “nëna parti” e mbajti fjalen jo vetëm për Të, por dhe për neve fëmijët e saj.

DËNIMI I KOÇO DILOS

Në vitin 1970 arrestojnë në Fier për tentim arratisje për në Greqi Koço Dilon, djalin e vogël të Ilisë. Pas 105 ditësh torturash klandestine e dënojnë me 10 vjet burgim. Burgun e kreu në Spaç të Mirditës. Theksoj se në çdo arrestim dhe burgim që bëhej në familjen tonë na sekuestronin çdo gjë: deri tek rrobat e trupit, ato pak ushqime që kishim dhe pjesë nga ambjentet e shtepisë ku jetonim, si dhe pajat e vajzave të pamartuara.

VITET E FËMINISË SË EDUARD DILOS

Një tmerr që uroj të mos e kalojë asnjë fëmijë në planetin që jetojmë. Në vitin që u linda unë, në fshatin tonë u krye kolektivizimi. Babai im nuk vendosi të bëhej anetar i kooperativës bujqësore për arësye se ishte i sëmurë, pra i paaftë për të punuar. Nuk kundërshtoi marrjen nga koop. bujqesore të tokës edhe të atyre pak bagëtive që kishte familja. Filluan masat ndëshkimore që diktatura filloi të ushtrojë kundër prindërve të mi dhe ne fëmijve të vegjël; – na u pre kontigjenti i drithit që shteti jepte për çdo pjesëtar familjeje në atë kohë dhe më von me krijimin e furrës së bukës, nuk na lejohej fare blerja në të. Nuk na lejuan të mbanim dhi ose lopë. Disa nga kuadrot që u vendosën në drejtim të kolektivizimit dhe pushtetit në fshat dhe më von në krahinë ishin ekstremistë që nuk i ndeshëm në jetë kur u rritëm në asnjë vend të Atdheut. Mbaruam shkollat e mesme ne fëmijët e “armikut të popullit”(kështu i cilësuar nga “nëna parti” dhe sigurimi i shtetit) Margarit Dilo, duke u strehuar në të afermit tanë në qytete të ndryshme. Një parantezë këtu: me dekonspirimin e dosjeve, kam në dispozicjon përndjekjen që na behej nga sigurimi i shtetit neve pjesëtarve te familjes Dilo. Këtu e gjej shpjegimin e përjashtimeve që më janë bërë nga bangat e shkolles në vitet e gjimnazit, por falë rrjetit të madh familjar që patëm në qytete të ndryshme dhe më strehuan munda ta mbaroj shkollën e mesme. E nisa në Fier, shkova në Tiranë, Gjirokastër, dhe e perfundova në Fier. Dua të vë në dukje dashurinë me të cilën më rrethonin shokët dhe shoqet e shkollës, dashurinë dhe kujdesin mësuesëve dhe mësueseve të mirë që asnjëherë nuk më diferencuan nga nxënësit e tjerë. Ky kontigjent i ndershëm pati kurajon të evidentojë talentin që vinte re te kjo gjeneratë e familjes DILO. Por, kudo dyer të mbyllura për të vazhduar shkollën e lartë. Nëna ime me deftesat e maturës të fëmijëve të saj, me rezultate shumë të larta, nuk la derë pa trokitur, nuk la shok të vëllait të saj (funksionare të lartë partie dhe shteti në atë kohë ) pa takuar por megjithë pritjen e mirë nuk mundi të siguronte një vend në auditoret e universitetit për fëmijët e saj. Për hir të së vertetës dëshmoj: Pas takimit që pati me një nga shokët e Panos, funksionar i lartë partie, përgjigjen e mori nga gruaja e tij funksionare e lartë dhe kjo, në një letër që i dërgonte organizata bazë e partisë së Zagories. Në këtë letër kërkohej që neve fëmijët e Viktorisë të na grumbullonin në fshat dhe po të mos bindeshim të na shpinin në Spaç ku kishim xhaxhanë. Për fat të mirë kjo letër, nga postjeri, ra në duart e kushëririt tim të parë funksionar partie në atë kohë në Zagorie. Kjo letër sot eshtët në arshiven tonë familjare bashkë me shumë karakteristika “të nxira” dërguar në ndërmarrjet ku punonim nga dhendurrët e soit të saj, funksionarë partie në atë kohë në Zagorie. Kudo në Shqipëri pati njerëz të ndershëm që u dhimbsej Atdheu, njerëz që pavarësisht se militonin në parti ose kishin vende drejtuese nuk pajtoheshin në ndërgjegjen e tyre me padrejtësitë që bëheshin. Me ndryshimin e sistemit, jo vetëm që na treguan për përndjekjen që na bëhej por na dhanë dhe këto ” karakteristika”.

ZHVARRIMI I ESHTRAVE TË ILIA DILO SHEPERIT

Në vitet 1970, si rezultat i ashpërsimit të luftës së klasave në Shqipëri, pati një organizim të emigracionit të jashtëm për të përmbysur bandën kriminale që sundonte popullin shqiptar. Shkaqet e dështimit të kësaj inisjative tani janë bërë të njohura publikisht. Duke dështuar kjo inisjative, emigracioni i jashtëm veproi në disa nga legatat shqiptare duke u sjellë atyre shqetësime. Rast ideal për zonjën dhe zotërijtë funksionare për të goditur familjen DILO. Pse?

Se ata mediokër kujtonin se në një përmbysje pushteti familja jonë do të hakmerrej për krimet që kishin kryer karshi saj. Sigurimi i shtetit, sipas urdhërave të këtyre funksionareve, akuzoi xhaxhanë tonë Jani Dilo si një nga krerët e këtyre lëvizjeve. Ka folur pjestarë të familjes sonë dhe u ka kërkuar që të bindnin Janin për t’u kthyer në Shqipëri. Si peng arrestojnë në Fier xhxhanë tim Koço Dilo, me akuzën se ke ndërmend të arratisesh. Në hetuesi Koçon dhe jashtë përgatitën opinionin se do ta ekzekutonin. Jani, njeri me potencë në shtetin ku jetonte, i dërgon një letër E.Hoxhës, M.Shehut dhe një kopje në familje ku sqaron qëndrimin e tij politik dhe kërkon nga ata që të mos keqtrajtojnë familjen.

SIGURIMI I SHTETIT PRESIONE NË FAMILJE DHE IZOLIMI I PLOTË I SAJ

Vdes në këtë kohë në moshën 62-vjeçare Babai im. Partia dhe sigurimi ndaluan bashkëkrahinasit të mirrnin pjesë në ngushëllim e varrim, ndaluan gjithashtu hapjen e varrit. Familja jonë hapi vetë varrin dhe arkivoli u përcoll për në vorreza nga ne pjestarët e familjes. Megjithëse fëmijë, kam ndihmuar në hapjen e varrit të Babait tim dhe kam mbajtur mbi supet e njoma arkivolin e tij. Pangopësia kanibaliste e atyre monstrave, se njerëz nuk mund t’i quajmë, që ishin në krye të partisë dhe pushtetit qoftë në bandën kriminale që sundonte vendin apo në krahinë e fshat arriti deri atje sa të xhvarrosnin dhe të hiqnin zvarrë eshtrat e Gjyshit tim Ilia Dilo Sheperi. Xhaxhai im Qirjako Dilo, njofton E.Hoxhën për këtë vandalizëm dhe i vë në dukje se sakrilegj (ngacmimi i të vdekurit) është i ndaluar që nga krijimi i njerezimit në tokë. Letra i ra në dorë E.Hoxhës dhe ai dergoi një anëtar të Komitetit Qendror për të verifikuar. Për 10 vjet rresht u zhdukën në mosha jo të vjetër bijtë dhe bijat e Ilia Dilo Sheperit. Për 10 vjet rresht kjo familje hapi vetë varret për familjarët dhe mbi supet e tyre mbajti arkivolet e të afërmve. Një detaj për të njohur brezi i sotëm Shqipërinë dhe shqiptarët e atyre viteve; kur vdiq në Fier bija e I.D.Sheperit Viktori Dilo, sot “Mesuese e Merituar”, kortezhi që e shoqëroi trupin e saj kur e nisëm për në Sheper, ishte shumë i gjatë dhe kurorat të shumta. Në Sheper kur neve familjarët kaluam me arkivolin mbi supe përpara shtëpisë së Kulturës, nga autoparlantet e saj buçiti kënga”…kjo është shpata që u rri te koka, gjith’ armiqve që ka bota”.

FARKËTIM I “NJERIUT TË RI KOMUNIST” ME NDJENJA KANIBALISTE”

Arrestojnë në këtë kohë në Nivan ( Zagori), Enrik Qirjako Dilon, duke e shtrirë në shesh dhe goditur, katër kriminelë- operativi, polici i zonës dhe dy spiuna. Ky akt sa i ulët dhe i poshtër u krye në sy të Nënës së tij plakë Ifi Harito Dilo, të motrës dhe të vllait të Enrikut. Të prangosur me tel me gjëmba para se ta hipnin në” gazin e degës punëve të brendshme”, i grisën këmishën për të penguar gjakun që i rridhte nga duart e mos t’u lëroste makinën. Pas dy muajsh torturash çnjerëzore në birucat e degës punëve të Brëndshme në Gjirokastër (duke përdorur dhe elektroshok), e degdisën në spitalin psikiatrik të Elbasanit.

FILLIMET E DEMOKRACISË, VRASJA DHE MASAKRIMI KUFOMËS NË PRAGUN E SHTËPISË TË NËNËS KALIOPI DILO

Në vitin 1991, në grupin e afaristëve shqiptaro-amerikanë ftuar nga shteti shqiptar ishte dhe xhaxhai ynë Dr.Orest Dilo M.D. Ai i premtoi shtetit shqiptar se do të ivestonte kapitale të rëndësishme në Atdheun e tij. Me t’u kthyer në Amerikë ai dergoi një komision specialistësh në Shqipëri për të bashkërenditur aktivitetin e investimeve. Në këtë kohë në Sheperin tonë një dorë e fshehtë me pseudonimin “dora e zezë ” shpërndante trakte ku theksohej hakmarrja që do të bëhej në qoftëse përmbysej shteti. Në këto lista ekzekutimi ishte emri i Nënës plakë Kalopi Dilo që jetonte e vetmuar në trojet e Familjes Dilo. Një natë të errët në fundin e Janarit të vitit 1991 një bandë kriminelesh ekzekuton tek pragu i shtëpisë Nënë Kalopin. Një ekzekutim që ngjason me epokën kur njeriu ishte në barbarizëm; ekzekutim me goditje me shkopij, nxjerrje syshë dhe prerje kokë me thikë. Për të humbur shenjat, përdorën dhe acidi në kafkë. Punonjësit e degës së punëve të Brëndshme dhe hetuesi që morën pjesë në kqyrjen dhe ekspertizën deshën ta mbulonin krimin me vdekje klinike dhe ngrenia e kafkës nga qeni i shtëpisë. Por falë insistimit të popullit të fshatit dhe krahinës për të zbuluar ketë krim të paparë gjatë gjithë ekzistences së jetës në ketë krahinë dhe nga deklarata e mjekut të zonës se kafka nuk është ngrenë nga qeni por është përdorur acid për zhdukje gjurmësh, u bë e mundur kapja e kriminelëve. Në një gjyq të zhvilluar në Gjirokastër në atë kohë pati tendencë për lenien të lirë të krimineleve. Por, në sajë të presionit që pati nga salla ku kishte dhe ish punonjës të drejtësisë të atij regjimi, gjykata u detyrua të japi dënime nga 2-14 vjet për pjestarët e grupit.

SHTYPI I KOHËS E TRAJTOI KËTË VRASJE ME TËMËN “ADOLESHENTËT DHE ETHET E FLORIRIT”

Për të ardhur keq: A quhen adoleshentë 40-vjeçarët dhe 25-vjeçarët? A mund të kenë mbetur flori në një shtëpi që është bastisur dhe sekuestruar disa herë nga arma e sigurimit të shtetit? Në shtëpinë e Nënë Kalopit u gjetën vetëm 2000 lek të vjetra. Pas një viti me ndërhyrjen e një funksionari shteti që mbulonte “drejtesinë “, kriminelët u lanë të lirë. Me daljen e ligjit për lëvizjen e lirë të njerëzve, pjesa dërrmuese e pjestarëve të Familjes se Ilia Dilo Sheperit emigruan në shtete të ndryshme. Të etur për dije, atë privim që patën në Atdheun e tyre për t’u arësimuar, brenda mundesive të emigrimit u perpoqen ta realizojnë në shtetet ku shkuan. Për fëmijet e tyre benë çdo sakrificë që të uleshin në bangat e auditoreve të universiteteve, dhe ja arritën qellimit.

Sot në dy kontinente japin kontributin e tyre intelektual 11 bij dhe bija të këtij fisi. Neve brezit që na u mohua e drejta e studimeve universitare dhe e botimit në ato fusha ku kishim talente, jemi krenarë që me daljen në emigrim i realizuam këto objekiva.

NJË MESAZH SI FORMË PAQËTIMI

Përfitoj nga rasti të përcjell mesazhin tim për popullin shqiptar dhe brezat që vinë: Kthej kokën pas dhe me kujtohen porositë e prindërve, xhaxhallarëve, hallave…Kohët do të ndryshojnë bij dhe bija por kini parasysh: Që vendi të eci përpara duhen: edukim, edukim, edukim dhe tolerancë. Mos u bëni të liqve atë që na bënë neve ata se dhuna bie dhunë dhe është produkt barbarizmi.