Shkruan: Xhemail Peci/

Në një ditë marsi, lajmi i dhembshëm preku zemrat e gjithë atdhetarëve, brenda dhe jashtë atdheut. Njeriu fisnik e bujar, njeriu besnik e atdhetar, njeriu i brumosur me frymën e shenjtë të atdhedashurisë, njeriu i vlerave më sublime që mund të mishërojë një personalitet pooliedrik, njeriu që kishte ardhur në jetë kur ende në Drenicë e gjithandej Kosovës po dëgjoheshin krismat e rezistencës së paepur kundër hordhive barbare, u nda nga kjo jetë e vajti në përjetësi në një prej datave më të veçanta të historisë sonë kombëtare, me 7 mars, në ditën e mësonjtores shqipe e në ditën e mësuesit, datë kjo e mishëruar me gjakimin e pareshtur të një kombi të përvuajtur, për dritën e diturisë, për arsimimin dhe përparimin e mëtejmë shoqëror e kombëtar. Një datë dhe një numër që pos me historinë lidhet aq fort me mitet dhe me legjendat, dhe kjo nuk është rastësi.

Nuk ka dyshim se në traditën ripërtëritëse për një identitet me dinjitet të theksuar, pagëzimi merr gjithmonë përmasat e një përjetësimi. Vatra atdhetare e cila e rriti, sofra bujare e cila e ushqeu, Drenica kreshnike që e nxorri nga gjiri i saj prej zjarrit të pashuar mëmëdhetar, jo vetëm që e kishte pagëzuar por edhe kishte paralajmëruar sërish, se çka ka në emër ka edhe në zemër.

Dhe si do ta pagëzonin ndryshe, e si do ta përjetësonin më bukur idealin e madh të ripërtëritjes së vlerave më sublime të trinmërisë e të bujarisë, përpos me një emër të madh e nga një derë e fisme, përpara të cilit brezat e shqiptarëve mëmëdhetarë kanë pasur një nderim dhe respekt nga më të veçantët.

Pagëzimi ishte në të vërtetë vetë bekimi që iu dha, duke ia vënë emrin që mbeti emblemë e përjetshme e të gjitha kokave kryengritëse në detin e plisave të bardhë të Kosovës martire: Ahmet.

Ahmet Delia ia kishte çartur krajlit të Serbisë ushtrinë me tehun e sakicës. Si një levend që zbret nga epokat dhe shekujt e kreshtave të bardha të Shqipërisë së gjithë shqiptarëve, si një kreshnik që del nga mitet dhe legjendat për të hyrë sa në histori po aq edhe në përjetësi, Ahmet Delia ngriti lart flamurin e rezistencës e të qëndresës kombëtare duke u bërë burim frymëzimi për brezat.

Ahmet Qeriqi, me penë e me pushkë, ia ka çjerrur maskën dhe ia ka çartu Jugosllavisë themelet e saj prej krimesh të panumërta. Që të dy, Agmet Delia me sakicë dhe Ahmet Qeriqi me penë e me fjalën e tij të mençur, rrijnë roje përmbi këto troje të lara me gjakun e bijve dhe bijave më të mirë që ka nxjerrur toka stërgjyshore. 

Që të dy janë sogjetarë amshimi me zemër-thirrjet që e sotmja, e nesërmja dhe ardhmja e jonë të jenë vetë bashkimi. Bashkimi mendor dhe bashkimi shpirtror i shqiptarëve në një shtet me identit dhe me dinjitet kombëtar, sepse as Ahmet Delia e as Ahmet Qeriqi, nuk kanë luftuar kurrë për pushtet, por para së gjithash e mbi të gjitha, për mëvehtësi kombëtare, për liri dhe për një shtet të mirëfilltë në të cilin atdheu dhe kombi do të nxirrnin pararojën e tij të mirëfilltë atdhetare dhe intelektuale, elitën e tij të ëndrruar nëpër breza e të gatuar nëpër kulla e kështjella, nëpër oda e nëpër universitete. 

Koha e përligji pagëzimin e bartur ndër breza e ndër shekuj. Koka kryengritëse nuk u ul kurrë, nuk u mposht e nuk u nënshtrua. Përkundrazi, u shumëfishua fara e atyre që e bën me besa-besën, ja të rrojmë e ja të vdesim!

As Ahmet Delia e as Ahmet Qeriqi, nuk e kanë dashur kurrë lirinë si lëmoshë. As bashkëluftëratët e tyre, as bashkëmendimtarët e tyre, e as bashkudhëtarët e tyre.

Ahmet Qeriqi sa i penës ishte edhe i pushkës, sa i kuvendit aq edhe i malit, sa prijatar po aq edhe vizionar, sa misonar po aq edhe parlamentar, sa fisnik po aq edhe bujar, sa demokrat po aq edhe elitar, sa politikan aq edhe shkrimtar, sa eseist aq edhe polemist, sa publicist aq edhe kronist, sa burrëror po aq edhe parimor, sa eshkë po aq edhe unor e strall, sa gojëmjaltë po aq edhe i paepur, sa i mençur po aq edhe trim, sa i patundur në qëndrimet e tij politike po aq edhe i palëkundur në veprimtarinë e tij poliedrike. 

Ai është, siç do të shprehej Risto Siliqi, kronisti i ditëve të përgjakshme, sepse kur rrahu topi me duhi, siç do të shkruante Hilë Mosi në poezinë e tij emblematike për Kosovën, Ahmet Qeriqi i dha zë e i dha zemër, i dha krahë e i dha shqpirt një kombi të tërë, fatin e të cilit e kishin nëpërkëmbur aq egërsisht dhe aq padrejtësisht, nëperkat e asaj diplomacie të cilën Xhorxh Fred Uilliams e pat quajtur me të drejtë diplomacia e Europës së shastisur, me të vetmin qëllim, i cili mjerisht po ngre kokën edhe sot në disa përpjekje tinëzare, për ta shëndruar një komb të shumëvuajtur, siç do të shprehej Dom Ndre Zadeja, në ‘turma të përgjakura’, pa shtet, pa dinjitet, pa të ardhme dhe pa siguri, në fatin e tij të prerë me gërshërët e fuqive të mëdha…

Si Mihal Grameno në malet e Mashkullores, Ahmet Qeriqi do të ngjitej me pushkë e me penë, me mendje e me zemër, me mish e me shpirt në malet e Berishës, në atë që Mitrush Kuteli e ka quajtur në mënyrë aq domethënëse ‘Në një cep të Ilirisë së Moçme, për t’i dhënë besë e shpresë një tempulli që do të merrte përmasat e Orakullit të Dodonës: Radios Kosova e Lirë!

Ai dhe bashkëluftëtarët e tij, ai dhe bashkëmendimtarët e tij, ai dhe bashkudhëtarët e tij, kishin një qëllim sa të shenjtë po aq edhe të përbashkët: gjaku i një kombi duhet të flas me një zë e të mos shkoj kot.

Ai u vu në shërbim të këtij qëllimi, me gjithë dijen dhe kulturën e tij, me gjithë intelektualizmin dhe atdhetarizmin e tij. 

Ahmet Qeriqi u vu në shërbim të një misioni kaq fisnik me mish e me shpirt, sepse që në hovet e tij djaloshare, që në vrullin e rinisë së tij, ai e ka ditur shumë mirë dhe ka besuar fort se pushtuesve shekullorë të tokave tona, një ditë do t’u vinte fundi. 

Tërë jeta e tij, tërë veprimtaria e tij politike, atdhetare, intelektuale, letrare e publicistike kishte një qëllim, vetëdijësimin dhe organizimin e popullit drejt çlirimit përfundimtar. 

Në veprimtarinë e tij politike ai ka qenë i prirur prej parimit të përbashkimit të forcave kombëtare, pra synimi i tij kryesor ka qenë bashkimi dhe çlirimi kombëtar. Ndërkaq, lajmtotivi i tij kryesor ka qenë parimi i Pashko Vasës se ‘urdhrat e ndërgjegjës kombëtare duhet të na vijnë për krerë e të na bindin për ushtarë’!

Në veprimtarinë e tij mjaft të frytshme letrare, ai ka dëshmuar dhuntinë e tij krijuese në fusha të ndryshme si romani, kritika, recensionet, kronikat, fejtonet, polemikat, vështrimet e vlerësimet e shumta që ka bërë, duke e shpalosur ndjenjën e theksuar kombëtare por edhe duke mbrojtur vlerat e mirëfillta estetiko-letrare, së bashku me trashëgiminë shpirtrore e kulturore të kombit tonë. 

Ai ka mbrojtur me devotshmëri të lartë traditën dhe kulturën tonë të mirëfilltë kombëtare, ka mbrojtur me argumente të qarta e me fakte të shumta historinë dhe krenarinë tonë kombëtare, ai ka vlerësuar drejt dhe e ka ngritur lart, duke e përjetësuar në vazhdimësi figurën e luftëtarit të lirisë, si mishërim i ardhmërisë dhe i krenarisë sonë kombëtare për dinjitet e për shtet.

Ai i ka njohur mjaft mirë si rrethanat politike të kohës-protagonist dhe promotor i së cilës ka qenë që prej fillimit, njëlloj sikurse edhe etapat e historisë sonë kombëtare përgjatë gjatë gjithë shekujve. Në veprimtarinë e tij atdhetare, ai është shquar për guximin e tij, për vizionin e tij, për këmbëngulësinë e tij, për parimin e tij, për papërkulshmërinë e tij, për gatishmërinë e tij të sacrificës si dhe për qartësinë e mendimit e të veprimit politik e atdhetar, drejt konsolidimit të forcave përparimatre kombëtare në shërbim të çështjes shqiptare. 

Me fjalën e tij të mençur, me mendimin e tij të bluar mirë, me atdhetarizmën e tij të gatuar thellë, ai ka ndikuar në mendjet dhe në zemrat e njerëzve e të masave të gjëra popullore. Me fisnikërinë dhe me bujarinë e tij, me shpirtbardhësinë dhe shpirtmadhësinë e tij, me mençurinë dhe me trimërinë e tij, ai ishte bërë prej kohësh një shembëlltyrë e veçantë prej atdhetari, një emër emblematik prej veprimtari, një mishërim i krenarisë dhe i largpamësisë kombëtare.

Në veprimtarinë e tij letrare, ai ka dëshmuar se fjala është kreshta më e lartë. Ai e ka dashur dhe e ka çmuar fjalën e shkruar njëlloj sikurse edhe fjalën e folur. Në të parën është shquar për kah dhuntia e tij krijuese, në të dytën për kah oratoria e tij ku ka spikatur gjithmonë maturia e tij, mençuria e tij, mendjemprehtësia e tij. Ai e ka dashur fjalën e gdhendur artistike sepse ai ka besuar në peshën e fjalës, e veçmas ka besuar shumë në flatrat e fjalës shqipe, të cilës i ka dhënë gjithmonë kuptim të ri, domethënie të re, jehonë të re dhe jetë të re.

Ahmet Qeriqi ka pasur një dashuri proverbiale jo vetëm për lirinë por njëlloj edhe për librin. Madje ai e ka dashur librin në përmasat e një simboli të pazëvendësueshëm të dijes, të dritës e të diturisë. Dashuria e tij e madhe për librin, shafqet në veprat që ka shkruar dhe botuar, por edhe në përkujdesin dhe përkushtimin që ka dëshmuar duke botuar librat e të tjerëve.

Ai ka tubuar rreth vetes, pra reth Radios Kosova e Lirë, ashtu sikurse pararendësit e tij, njerëzit e penës por edhe njerëzit të cilëve u ka rrahur e u rrah zemra gjithmonë për të mirën e atdhuet e të kombit tonë. Me qindra janë artikujt e tij në mbrojtje të kauzës sonë kombëtare, të historisë e të trashëgimisë sonë, të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të së drejtës sonë historike dhe gjeografike. Me qindra janë librat të cilat janë botuar nën përkujdesin e tij dhe me përkushtimin e tij të veçantë. Me mijra janë portretet e luftëtarëve të paepur të lirisë, të heronjve e të dëshmorëve, që shpalosen, lartësohen e përjetësohen gjithmonë, falë nismës dhe kujdesit të tij të jashtëzakonshëm.

Ahmet Qeriqi është një personalitet i jashtëzakonshëm i kohës dhe i tokës që e lindit dhe e rriti. Gjakimi i tij i përhershëm për lirinë, për dijen dhe për dritën, për kulturën dhe për artin, për fjalën e folur bukur e me shije, me kulturë dhe me dinjitet, me përkushtim moral dhe profesional, si dhe gjakimi aq i veçantë për letërsinë, janë lajmtmotivet kryesore të jetës dhe të veprës së tij. 

Fjalët tona janë të pakta për ta përshkruar në plotni një madhështi që jetoi e veproi me krenari, por që gjithmonë diti dhe arriti që me modesti të bëjë për vete njerëzit dhe shokët, brezat dhe shtresat e shumta të popullit. 

Ai është një shtatore e gjallë e atdhetarizmit, një zjarr i pashuar që ka ndriçuar e ka për të ndriçuar gjithandej për jetë e mot. Emri i tij dhe vepra e tij shumëfishojnë dashurinë për atdheun, kurse përmasa kombëtare e personalitetit të tij prej atdhetari të devotshëm dhe prej intelektuali të mirëfilltë i tejkalon shumë herë përmasat e një monumenti. 

Që në fillet e studimeve në Degën e Letërsisë e të Gjuhës Shqipe, të Fakultetit Filozofik të Prishtinës, ai ishte bërë jo vetëm një emër i njohur por edhe aq shumë i dashur për ne. Fakti që ne po studionim ku kishte studiuar edhe ai, na motivonte edhe më shumë, na nxiste më shumë, na shtynte të përkushtohemi më shumë. Ai kishte hyrë kështu në auditorët e ligjëratave tona, kishte hyrë në mendjet dhe në zemrat tona rinore, ai ishte bërë kështu një emër i përveçëm frymëzimi dhe ne po studionim bashkë me të, bashkë me emrin e tij. Ahmet Qeriqi ishte bërë udhërrëfyes i brezave. Krenaria e tij kombëtare si dhe veprimtaria e tij atdhetare, rriste shpresat dhe zgjonte ndjenjat. Qëndrimi i tij dinjitoz e gjithmonë në krah të përvuajturve e të shtypurve, e bënte edhe më të dashur personalitetin e tij, e rriste edhe më përmasën e idealit të tij, dhe na bënte të kuptonim se ishte edhe një histori ndryshe përpos asaj zyrtare, se ishte edhe një letërsi ndryshe, se ishte edhe një brezni ndryshe, e cila çmimin e paqes nuk ka pranuar dhe nuk do të pranojë kurrë ta blejë me çmimin e dinjitetit kombëtar.

Që atëherë e edhe sot, por edhe mot, emri dhe vepra e tij do të frymëzojnë e do udhëzojnë drejt, gjithmonë me ballin lart. Prandaj, bashkëluftëtarët e tij, bashkudhëtarët e tij, bashkëmendimtarët e tij, populli liridashës e mirënjohës për të cilin punoi e veproi tërë jetën e tij, e ka shprehur dhembjen e tij të thellë për ndarjen e tij nga ne, por gjithsesi edhe krenarinë e theksuar që e patëm në mesin tonë, dhe që e njohëm si të tillë, gjithmonë ballëlartë në krenarinë e ligjshme të të qenunit shqiptar. 

Homeri ka një varg shumë domethënës, kur ia falë Zeusit epitetin nga më të rrallët që mund të haset në letërsinë botërore: ‘Rrrufeflakërues’!.

Në sfondin e përpjekjeve të pareshtura të brezave dhe të gjeneratave të shqiptarve atdhetarë, u shfaqën për të satën herë rrufeflakëruesit e tij, bartësit e idealeve, Promethejtë që mblodhi atdheu rreth vetes. Besa e maleve i priu luftës me shpatë, pena e Rilindjes Kombëtare Shqiptare i priu pushkës, sepse Elena Gjika i shkruante Jeronim De Radës se ‘lëvizjes politike duhet t’i paraprijë lëvizja kulturore.’ 

Në sfondin e luftës për liri u shfaq sërish simbolika e frymëzimit, ajo e luftëtarit të përmasave epike, e qëndresës së pathyeshme. Kosova u vu mes Scillës dhe Haridbës. Laokonti sërish mes gjarprinjve. Përmasa ishte sërish epike. Në sfond sopata e Ahmet Delisë si sfidë ndaj padrejtësisë së pareshtur. Kokat kryengritëse sërish në ballë të detit me plisa të bardhë. Me shpatë e me sopatë, me pushkë e me penë, në mal e në qytet, në fushë e në auditore, në fshat e në qytet, në ilegalitet e në kazamatet e bastiljave të Beogradit, zyrtarisht ‘për veprimtari armiqsore’ e shqiptarisht për bashkimin e tokave arbërore, i përjashtuar nga shkolla e i arrestuar, i burgosur e anatemuar, i rrethuar me gjarpërinj e me sprija, me udbashët e Josip Brozit e me zgaqët (siç i ka mallkuar aq bukur poeti e poligloti Dom Ndre Mjeda), agjitator e propagandor, iniciator e kordinator-themelues i Organizatës për Çlirim e Bashkim Kombëtar, herë në Prishtinë e herë në Shkup e në Tetovë, here brenda atdheut e herë jashtë tij në veprimtarinë e bujshme atdhetare e politike, i etur për dije, për dritë e për liri, në katedra e në shkolla, ligjërues e frymëzues, i papërkulur e i pathyeshëm, i edukuar me frymë kombëtare për çështjen e madhe shqiptare, por i pajisur edhe me kulturën fetare të mirësisë në shërbim të të njerëzisë, Ahmet Qeriqi ishte një vetëdije e lartë e atdhetarisë, por gjithsesi edhe një vetëdije elitare politike e intelektuale, një shembull frymëzimi e udhërrëfimi për ne dhe për brezat që do të vijnë. 

Viktor Hygo me të drejtë ka thënë se në momentin e vdekjes, nejrëzit e mëdhenj lindin. Prandaj, me të drejtë mund të thuhet se për njerëzit si Ahmet Qeriqi, toka ka më shumë nevojë se qielli!

Asdreni ka shkruar për të mos harruar kurrë: ‘Trashëgim ju lëmë shpirtat tanë!

Ahmet Qeriqi na la trashëgim jo vetëm Kosovën e Lirë por edhe firmamentin e tij se Dielli shndrit edhe përmbi Epir. Nuk është prandaj rastësi që në poetikën e pagëzimit të fëmijve të tij, ka aq shumë profeci, ka aq shumë përjetësi. 

Duke shprehur sërish ndjenjën e dhembshurisë më të thellë, por edhe të krenarisë, të respektit e të mirënjohjes pa kufi, si për veprimtarinë e tij të veçantë atdhetare ashtu edhe të admirimit për dhuntinë e tij letrare, së bashku me falenderimet pa fund që nuk ma ktheu kurrë – as edhe një herë të vetme qoftë edhe një shkrim për botim, e them me devotshmëri se nuk do të rreshtim së shkruari në adresën e Radios Kosova e Lirë, në e-mailin e saj. 

Qoftë i përjetshëm kujtimi dhe nderimi për atdhetarin dhe intelektualin e paepur Ahmet Qeriqi!

I qoftë i lehtë Dheu i Kosovës, të cilën e deshti aq shumë, për lirinë, mëvehtësinë dhe përparimin e së cilës jetoi e punoi, me mish e me shpirt.

DRITË I BËFTË SHPIRTI!

Nderim, respekt dhe mirënjohje pa kufi, për të dhe për gjithë familjen e tij!

Londër, 7-24 mars 2025

Thimi Mitko lindi në Korçë në vitin 1820, ku ndoqi shkollën vendore greqisht. Xhaxhai i tij, Peti Mitko, kishte qenë një ndër krerët e kryengritjes së vitit 1847 kundër Tanzimatit. Të dy e lanë atdheun në vitin 1850, duke shkuar së pari në Athinë, më pas në Plovdiv të Bullgarisë, dhe më vonë në Vjenë, ku Thimi punoi si rrobaqepës.

Në vitin 1866 Thimi Mitko mërgoi drejt Egjiptit, ku iu përkushtua lëvizjes kombëtare dhe ngritjes së një biznesi të suksesshëm në Beni Suef, ku edhe vdiq në vitin 1890. Mitko mblodhi burime të folklorit shqiptar që prej vitit 1866.

Thimi Mitko kishte lidhje me personalitetet e mëdha të letrave shqipe, si Jeronim De Rada, Demetrio Camarda, Dora d’Istria, Jan Urban Jarník, Kostandin Kristoforidhi, Gustav Meyer, etj., duke iu dhënë atyre këngë popullore, gjëegjëza dhe tregime.

Ai ishte edhe autor i shumë shkrimeve në shtypin evropian në mbështetje të çështjes shqiptare. Koleksioni i folklorit shqiptar të Mitkos përmbante këngë, tregime dhe thënie popullore nga Shqipëria e jugut.

Vepra madhore e Mitkos “Bleta Shqiptare” (Alvaniki Melissa) u botua në Aleksandri të Egjiptit në vitin 1878. Sipas autorit, koleksioni kishte si qëllim të ndihmonte bashkësinë shqiptare në Egjipt, duke e ushqyer me të dhëna mbi kulturën shqiptare. Në vitin 1924 kjo vepër u ribotua e rishikuar nga Gjergj Pekmezi në Vjenë, me titullin “Bleta shqypëtare e Thimi Mitkos”.

Muzeu Historik Kombëtar

Dr. Bujar LESKAJ

Mirënjohje për studiuesin Enver Memisha – Lepenica dhe veprën e tij kushtuar avokatit nacionalist , Dr.Skënder Muço…

Studiuesi i dytë në të cilën doja të përqëndrohesha në këtë seancë të fundit, është studiuesi i apasionuar i historisë së nacionalizmit shqiptar z.Enver Memishaj – Lepenica, i cili në vitin 2024, vitin e 80 vjetorit të çlirimit, pruri një studim monografik të veçantë mbi luftëtarin e shquar antifashist avokatin dr. Skënder Muço. 

Avokati Skënder Muço, i lindur më 1904 në Tragjas është një nga personalitetet e Luftës së Dytë Botërore, personalitet dhe udhëheqës i organizatës së Ballit Kombëtar dhe themelues dhe kryetar i Partisë Social Demokrate.

Në këtë vepër, studiuesi Memisha – Lepenica vlerëson jo vetëm jetën dhe veprën e një luftëtari të shquar antifashist dhe themelues i organizatave politike por i jep një pasqyrë të gjallë të gjithë zhvillimeve politike në vitet 1939 – 1944. Kujtoj këtu që avokat Skënder Muço është dënuar me vdekje nga Zogu si pjesëmarrës në lëvizjen e Vlorës në vitin 1932, është dënuar nga fashizmi Italian në 1942 me sekuestrim pasurie dhe djegien e shtëpisë nga fashistët, është dënuar nga komunistët si udhëheqës i organizatës nacionaliste të Ballit Kombëtar, dhe u pushkatua nga nazistët si një aleat i fortë i qënësishëm, i konsiderushëm i misionit anglo-amerikan, që zhvillonte veprimtarinë e tij në qytetin e Vlorës dhe në rrethinat e Vlorës. 

Skënder Muço është një figurë simbol e Luftës Antifashiste, e Luftës së Dytë Botërore, është një nga pjesëmarrësit në Konferencen e Mukjes, ka themeluar gazetën “Mbrojtja Kombëtare”, në Vlorë në vitin 1943 dhe “Zëri i Lirisë” sëbashku me të paharruarën, simbolin e femrës shqiptare Musine Kokalarin. Gjithashtu në shtator të vitit 1942 së bashku me patriotin, ballistin e shquar Hysni Lepenica krijuan çetën e parë antifashiste në Vlorë, çetë e cila morri pjesë në të gjitha aksionet që janë zhvilluar në qarkun e Vlorës, së bashku me forcat e tjera nacional-çlirimtare .

Studimi mbi veprën e dr. Skënder Muços, është një studim i plotë, është një studim të cilin ne do ta promovojmë e publikojmë në Vlorë, ta lartësojmë këtë vepër, në veçanti avokatin e shquar, antifashistin nga fshati Tragjas i Vlorës, simbol i nacionalizmit dhe patriotizmit, simboli dhe bashkëpunëtori i parë i forcave perëndimore në Shqipëri, anglo-amerikanëve.

Albert Vataj – Koha Jonë/

Lufta e Mashkullorës është një nga ato momente historike që mbeten të pashlyeshme në kujtesën kombëtare shqiptare. Një betejë që nuk ishte vetëm përballje e armatosur, por një shpërthim i vendosmërisë së shqiptarëve për liri dhe dinjitet kombëtar. Ajo përbën një nga gurët themeltarë të rezistencës kundër sundimit osman dhe një burim frymëzimi për brezat që pasuan. Ky shkrim sjell në vëmendje ngjarjet kyçe që paraprinë dhe pasuan këtë luftë heroike, e cila pati një jehonë të thellë në mbarë kombin shqiptar.

Më 18 mars 1908, kodrat e Mashkullorës u bënë arenë e një prej betejave më domethënëse të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, kur forcat osmane sulmuan çetën e drejtuar nga luftëtari patriotik, Çerçiz Topulli. Ndonëse të rrethuar nga një forcë armike shumë herë më e madhe në numër, luftëtarët shqiptarë u treguan të pashoq në trimëri dhe strategji, duke çarë rrethimin dhe shpëtuar nga kthetrat e pushtuesit.

Një nga ngjarjet që parapriu Luftën e Mashkullorës dhe ndezi flakën e revoltës ishte vrasja e Bimbashit, Halil Musa Beut, komandant i xhandarmërisë osmane në Gjirokastër, në shkurt të vitit 1908. Ky akt, i kryer nga çeta e Çerçiz Topullit, u pa si një sfidë e hapur ndaj pushtetit osman dhe shërbeu si kambanë alarmi për autoritetet osmane, të cilat u përpoqën ta shuanin me gjak revoltën shqiptare. Aksioni i parë që bëi jehonë jo vetëm në Gjirokastër, por edhe përtej kufijve të Perandorisë Osmane.

Pesë ditë pas këtij atentati të bujshëm, një pjesë e Çetës së Çerçiz Topullit, e përberë nga 9 luftëtarë, u strehuan në një haur në rrethinat e fshatit Mashkullorë, ku u rrethua nga ushtria turke e dislokuar në kalanë e Gjirokastrës.

Kjo betejë shënoi një kapitull të rëndësishëm në luftën për liri dhe pavarësi, duke përforcuar idenë se rezistenca e armatosur ishte një instrument i nevojshëm për arritjen e synimeve kombëtare. Ajo pati jehonë të madhe brenda dhe jashtë trojeve shqiptare, duke ngjallur shpresë dhe frymëzim tek shqiptarët që synonin shkëputjen nga Perandoria Osmane.

Kjo ngjarje e jashtëzakonshme është përjetësuar edhe në një këngë që e këndojnë në të gjithë Shqipërinë:

“Te Rrapi në Mashkullorë / foli Çerçizi me gojë / mylazim largo taborë / se të bëj të kuq me bojë / Çerçiz Topulli më thonë”.

Kjo luftë heroike është përshkruar prej njërës nga penat më të shquara të publicistikës patriotike të atyre viteve, njëkohësisht luftëtar i kësaj çete, atdhetari dhe publicisti Mihal Grameno. Pena e pikuar mjaltë e Mihal Gramenos, nga pozita e një dëshmitari okular, ka shkrirë në një të vetme, stilin e veçantë publicistik, informacionin historik nga vendi i ngjarjes, me përshkrimin patriotik dhe frymën romantike të kohës.

Më 18 mars 1934, në Gjirokastër u shpalos një moment historik me vlera të jashtëzakonshme simbolike: përurimi i shtatores së Çerçiz Topullit. Kjo vepër artistike, e realizuar nga mjeshtri i skulpturës Odhise Paskali, u mundësua falë ndihmës financiare të gjirokastritëve brenda dhe jashtë vendit, veçanërisht nga mërgimtarët shqiptarë në Amerikë.

Ceremonia e inaugurimit u kthye në një manifestim të fuqishëm patriotik, me pjesëmarrjen e shumë qytetarëve, të rinjve të veshur me kostume tradicionale dhe këngëve kushtuar Çerçiz Topullit, që kumbuan fuqishëm në rrugët e kalldrëmta të Gjirokastrës.

Lufta e Mashkullorës dhe aktet heroike të Çerçiz Topullit mbeten simbole të pashlyeshme të rezistencës shqiptare. Kjo betejë jo vetëm që forcoi ndjenjën kombëtare, por gjithashtu u kthye në një shembull të guximit dhe vetëmohimit për brezat e ardhshëm.

Rafaela Prifti/

Profesoreshë Denisa Jashari gjeti pasionin për historinë teksa bënte kërkime në fushën bioneurologjike me synimin për të vazhduar studimet për mjekësi, dhe prej atëhere nisi “transformimi” në studiuse dhe humultuese e shkencave humane. Në vjeshtën e vitit 2023 karriera e re akademike e solli në Universitetin Syracuse Nju Jork, mbi katër mijë e gjashtëqind milje larg nga vendlindja e saj Erseka e Kolonjës dhe rreth katër orë në veriperëndim nga Uster (Worcester) ku ajo, në moshën 12 vjeçare, dhe motra Jonada bashkë me prindërit e tyre erdhën në vitin 2000 me lotarinë e vizave. Sot, Denisa Jashari është Asistent pedagoge në Departamentin e Historisë, ndërkohë që shkruan librin e saj të parë si pjesë e doktoratës lidhur me temën e politikës urbanistike dhe funksionimit të shtetit në Kili. Ky vend i Amerikës së Jugut me rreth 19 milionë banorë dhe vijë bregdetare rreth 6,000 kilometra të gjatë, vendlindja e poetit të famshëm Pablo Neruda dhe novelistes Isabel Allende, dhe disa penave të tjera, ka bukuri natyrore të mahnitshme dhe histori e kulturë shumë të pasur. Ia vlen të kujtojmë se popullsia amerikano-latine me origjinë shqiptare gjendet kryesisht në Argjentinë, Kili, Uruguai dhe Brazil. Në pjesën më të madhe, ata janë Arbëresh të ardhur nga Italia e Jugut. “Shqiptarët e ardhur herët në Argjentinë janë pjesë e valës së emigrantëve të Epokës së Migrimit masiv, fundi i shekullit XIX dhe fillim i shekullit XX, që u vendosën në zona industriale, si Berisso, në provincën Buenos Aires dhe afër kryeqytetit të Argjentinës. Berisso njihet si “qyteti i emigrantëve”, për shkak të pranisë së madhe të emigrantëve italianë dhe atyre të Europës Lindore, të cilët punonin në fabrikat e paketimit të mishit dhe me punën e tyre e transformuan qytetin në qendër të prodhimit bujqësor. Diaspora shqiptare ka shoqatat e veta dhe një organizatë kulturore e njohur si “La colectividad albanesa Bashkimi”, e cila ndër të tjera merr pjesë në “festën provinciale të imigrantëve,” shpjegon Profesoreshë Jashari. Vajtja e saj në Santiago të Kilit ishte pjesë e hulumtimeve laboratorike, por atje ajo ndjeu të tërhiqej fort nga historia komplekse e vendit. Në këtë rast, mund të ketë qenë e ndihmuar nga fakti që studimet për diplomën universitare në Biokimi dhe Spanjisht, me bursë të plotë në Kolegjin Trinity, i dhanë mundësinë të njoh si shkencat humane, ashtu edhe ato natyroret.

“Gjatë një semestri në Santiago të Kilit rashë në dashuri me vendin dhe historinë komplekse të tij. Në Santiago pata mundësinë të mendoja seriozisht mbi regjimet autoritare dhe mënyrën se si ato funksionojnë, për historinë e Luftës se Ftohtë në vendet e Botës së Tretë dhe kjo më dha distancën e nevojshme për të vështruar historinë e familjes sime dhe të Shqipërisë nga një perspektivë e re.”

Profesoreshë Denisa Jashari tregon se fillimisht i bëri përshtypje sesi në Kili – ashtu si në gjithë Amerikën Latine – aktorët socialë në gjithë spektrin politik kapin hapësirën urbane për t’i mbrojtur të drejtat për shtetësi dhe për të kërkuar ndryshim. Nga shtjellimi i saj kuptohet se përqendrimi i popullsisë në qytete i zgjoi kureshtjen për rolin e qyteteve në politikën kombëtare. Dhe më tej, ristrukturimi i shtetit në raport me ndryshimin e politikave urbane si tipar i përbashkët në vendet që përjetuan diktaturat komuniste dhe diktaturat ushtarake politikisht të djathta.

“Në Kili dhe në gjithë Amerikën Latine, shumica e popullsisë është urbane dhe banon veçanërisht në kryeqytet. Ky nuk ishte ndryshim i pashmangshëm, por filloi në mesin e shekullit XX pasi industrializimi ofronte mundësi më të mira jetese. Përqendrimi i popullsisë në kryeqytet dhe në zonat urbane ka pasoja në mënyrën si funksionon shteti dhe si zhvillohen e integrohen vendet në tregjet botërore. Kjo më intereson mua. Bota jonë po bëhet gjithnjë e më urbane – kjo vlen edhe për Shqipërinë – Kombet e Bashkuara kanë paralajmëruar për rritjen globale të lagjeve të varfëra, pasi qytetet mezi po ofrojnë strehim të përshtatshëm dhe shërbime urbane bazë. Integrimi ekonomik global ka transformuar mënyrën se si funksion shteti dhe ky proces më intereson, prandaj përpiqem ta kuptoj historikisht. Procesi i ristrukturimit të shtetit dhe i ndryshimit të politikës urbane është i përbashkët në vendet që përjetuan diktaturën komuniste dhe ato që përjetuan diktatura ushtarake politikisht të djathta,” argumenton historiania.

Për sa i takon sfidave në fushën akademike në përgjithsësi dhe për femrat në veçanti, ajo thotë se “të jesh akademike është zgjedhje e stilit të jetesës sepse nuk është punë që përfundon në orën 17:00 të premten dhe rifillon në 9:00 të hënën. Kërkon ekuilibër delikat midis orëve mësimore, kryerjes së kërkimit në arkiv gjatë verës, hartimit të artikujve dhe punimeve për konferenca gjatë fundjavës dhe mbrëmjeve, aplikimit për financim dhe udhëtimit për t’i prezantuar kërkimet. Kjo për mua ka nënkuptuar kalimin e verës ndërmjet Kilit, familjes në Shqipëri dhe në Kosovë dhe prindërve në ShBA.”

“Akademikët në histori ose të tjera shkenca shoqërore po ashtu po përballen me realitetin e vështirësive për sigurinë e vendit të punës. Unë pata fatin që fitova një pozicion të tillë, por këto po bëhen gjithnjë e më të rralla. Doktorata merr shumë kohë për t’u përfunduar, sikurse përmbushja e kërkesave të mandatit për ‘tenure’, që do të thotë se akademikët, sidomos gratë, shpesh duhet të marrin vendime të vështira jetësore. Por ajo që e dua në jetën akademike – ai procesi tërëjetësor i kërkimeve dhe shkrimeve, është thjesht i mrekullueshëm!”

Gratë që e kanë influencuar atë janë mamaja dhe gjyshja. “Të dyja kanë bërë sakrifica që vetë nuk di a do të mund t’i bëja ndonjëherë. Këto gra “të zakonshme” me potencial të jashtëzakonshëm, rrallë hyjnë në librat e historisë por janë ato që me punën e tyre të përditshme jashtë dhe brenda shtëpisë, e mirëmbajnë shoqërinë tonë,” shprehet ajo. Kur e pyeta si e festoi 8 Marsin, Prof. Jashari më tha se “e para gjë ishte telefonata me mamin në Uster edhe me motrën në Kosovë, pastaj me shoqet në vende të ndryshme të botës dhe në kohën e drekëherës doli me disa kolege në Syracuse për të festuar një çmim për artikullin e fundit që shkrova.”

Për studentët shqiptarë, Profesoreshë Denisa Jashari dëshiron që përvoja dhe trajnimi i saj të jenë të vlefshme për të ndihmuar ta bëjë më pak sfidues rrugëtimin akademik për të rinjtë. “Shkolla Maxwell e Qytetarisë dhe Marrëdhënieve Publike, Departamenti i Historisë, Syracuse University është shkollë e renditur në nivel kombëtar dhe e njohur në fushën e kërkimeve dhe zbulimeve. Kam dëshirë të ndihmoj nxënësit e shkollave të mesme me aplikimet e tyre për kolegj dhe t’u ofroj këshilla atyre që kërkojnë të bëjnë Master ose PhD.”

Si për ata, ashtu edhe për veten në moshë rinore, këshilla e saj është: “Bota ndonjëherë duket e zymtë. Ky brez i ri është përballur me vite shumë të vështira për zhvillimin e tyre social gjatë pandemisë Covid. I kthehem shpesh një fraze që i atribuohet Antonio Gramsci-t, por është e një shkrimtari francez, “pesimizëm i intelektit, optimizëm i vullnetit”, për të përmbledhur rëndësinë e të lexuarit realist të një situate (dhe të mbeturit praktik) ndërkohë që nuk humbim shpresën për të ardhmen.