LUFTËRAT BALLKANIKE – KRIMET SERBE NDAJ SHQIPTARËVE

September 19, 2013 by dgreca

Shkruan: Xhelal Zejneli/

Kanë kaluar një shekull nga luftërat ballkanike. Në vitin 1912 Mbretëria e Serbisë e pushtoi Kosovën. Menjëherë pas kësaj filloi politika e gjenocidit serb ndaj shqiptarëve, e përcjellë edhe me shpërnguljen e dhunshme të tyre nga trojet stërgjyshore. Krahas kësaj ka rrjedhur edhe procesi i kolonizimit të Kosovës me serbë.Pushtimi i Kosovës nga Serbia në vitin 1912 u shoqërua me krime të rënda ndaj popullsisë shqiptare. Pas pushtimit të Kosovës u zbatua politika e dëbimit të shqiptarëve për në Anadolli. Ndaj shqiptarëve që nuk i lëshuan trojet dardane, serbët ndoqën politikën e forcës, të gjenocidit dhe të kolonializmit.

Ndaj politikës kolonialiste serbe në Kosovë, përfshi edhe ndaj shqiptarëve në Maqedoni dhe në Mal të Zi, kancelaritë e Evropës kurrë s’kanë reaguar.

Të ushtrohet gjenocid ndaj një populli – në Evropë – dhe kancelaritë e saj të rinë duarkryq, kjo është absurde.

* * *

Krimet serbe në Kosovë dhe në viset e tjera shqiptare – Për krimet serbe ndaj shqiptarëve në kohën e luftërave ballanike 1912-1913 flasin edhe të dhënat e disa studiuesve dhe intelektualëve serbë të asaj kohe, të publikuara në shtypin e kohës në Beograd si dhe në periudhat e mëvonshme.

Në periudhën e Mbretërisë së Jugosllavisë, terror dhe vrasje mbi popullsinë shqiptare kanë kryer të ashtuquajturat “aradha fluturuese” (leteći odredi) të ushtrisë, të policisë dhe të çetnikëve serbë.

Politikën imperialiste serbomadhe të periudhës së luftërave ballkanike e ka demaskuar edhe publicisti dhe socialdemokrati serb Kosta Novakoviq (1886-1939), autor i librit Katër muaj në Shqipërinë qendrore, Beograd, 1914. Në vitin 1912, në gazetën Radničke novine të Beogradit, midis tjerash ai shkruan: “Ka dalë në skenë një Serbi imperialiste, pan-Serbia, me dinastinë e saj panserbe dhe me militarizmin panserb. Ky imperializëm i ri, i egër, brutal dhe i pamëshirshëm ëndërron për ringjalljen e perandorisë së Dushanit”.

Në artikullin e vet Kolonizimi dhe serbizimi i Kosovës, për krimet serbe të viteve 1912 dhe 1913 Kosta Novakoviqi shkruan:

“Kosova është një territor i pastër shqiptar. Serbë në të ka vetëm 10 deri në 15 %. Imperialistët serbë kanë përdorur taktika dhe metoda të luftëtarëve mesjetarë apo të pushtuesve kolonialistë: shfarosjen e popullatës shqiptare nën pretekstin e zhvillimit të operacioneve ushtarake, çarmatosjen e popullatës shqiptare dhe shtypjen e qëndresës së armatosur të shqiptarëve. Në vitin 1912 dhe 1913 serbët kanë vrarë 120.000 shqiptarë – burra, gra, djem, pleq, plaka dhe fëmijë. Qindra fshatra janë goditur me armatime të rënda, artileri dhe topa. Një numër i madh i fshatrave në Kosovë por edhe në Maqedoni – janë djegur. Të paktën 50.000 shqiptarë, për ta shpëtuar jetën nga masakrat e forcave ushtarake serbe, u detyruan t’i braktisin trojet e veta, të bëhen refugjatë dhe të ikin për në Turqi dhe Shqipëri. Kjo politikë shfarosëse ndaj shqiptarëve të Kosovës e dobësoi faktorin shqiptar në të, por në asnjë mënyrë nuk e ndryshoi karakterin shqiptar të saj. Me këto masakra të kryera ndaj shqiptarëve në Kosovë, Serbia synonte ta zbrazë atë vend, në mënyrë që ta kolonizonte me serbë dhe malazezë si dhe ta serbizonte atë.

Ambasador i Rusisë cariste në Beograd në periudhën e luftërave ballkanike ka qenë Nikollaj Genrikoviç Hartvig (1857-1914). I njohur për idetë tij pan-sllaviste, ka qenë dhe “më serb se serbët”. Në prag të Luftës së Parë Botërore ka ushtruar ndikim të jashtëzakonshëm në politikën e qeverisë serbe. Ka mbështetur fuqimisht pushtimin e Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare si dhe krimet e ushtrisë serbe dhe të njësive paramilitare ndaj popullatës civile shqiptare.

Prej vitit 1918 deri në vitin 1938 ushtria pushtuese serbe ka djegur dhe ka shkatërruar 320 fshatra shqiptare. Vetëm në periudhën e viteve 1918-1921, në viset shqiptare serbët kanë bërë një terror, deri atëherë të paparë në Evropë: kanë vrarë 12.346 vetë, kanë burgosur 22.160 vetë, kanë plaçkitur 50.515 shtëpi, ndërsa 6.125 shtëpi kanë djegur.

Të dhëna të caktuara për krimet serbe ndaj shqiptarëve në Kosovë, në kohën e luftërave ballkanike jep edhe Trocki (Lev Davidoviç Bronshtajn, 1879-1940), në një artikull të botuar me titull “Prapa perdeve të luftërave ballkanike”, të publikuar për herë të parë në Kievskaya Mysl, Kiev, No. 355, datë 23.12.1912

Për hetimin e krimeve serbe ndaj shqiptarëve në vitet 1912-1913 u formua edhe një komision ndërkombëtar. Për masakrat e konstatuara u hartua një dokument me titull Raport i Komisionit për investigimin e shkaqeve dhe për rrjedhën e luftërave ballkanike. Raporti u publikua në Uashington D.C. në vitin 1914 nga Carnegie Endoëment for International Peace. Komisioni i lartpërmendur përbëhej nga profesorë universitarë dhe individë të tjerë prominentë nga Franca, Britania e Madhe, SHBA-ja, Gjermania, Austria dhe Rusia. Anëtarë të këtij Komisioni ishin edhe tre laureatë të Çmimit Nobel.

* * *

Politika e pastrimit etnik – Në Mbretërinë e Serbëve, të Kroatëve dhe të Sllovenëve, e cila prej vitit 1929 do të quhet Mbretëria e Jugosllavisë, Beogradi nuk e njihte ekzistimin e bashkësisë etnike shqiptare, ndaj i quante myslimanë.

Dëbimi i dhunshëm i myslimanëve, d.m.th. i shqiptarëve nga Kosova, nga Sanxhaku dhe nga Maqedonia filloi në Luftën e Parë Ballkanike në tetor të vitit 1912. Sipas dokumenteve të diplomacisë serbe, deri në gusht të vitit 1914 nga viset e sipërthëna janë shpërngulur 281.747 banorë, duke mos i llogaritur fëmijët e moshës deri gjashtë vjeç. (Dokumente për politikën e jashtme të Mbretërisë së Serbisë 1903-1914, Libri VII, Vëllimi 1, Beograd, 1980, f. 617-618).

Familjet shqiptare, prej rajoneve të sapo pushtuara, nëpër Greqi u deportuan për në Turqi. Popullata myslimane e shteteve ballkanike duhej të vendoseshin në brigjet e Anatolisë, ndërsa shqiptarët, përpos në Turqi, duhej të vendoseshin edhe në vilajetet Halep dhe Bagdad, në Siri dhe në Irak. (Dokumente për politikan e jashtme të Mbretërisë së Serbisë 1903-1914, Libri VII/2, f. 319 Nr. 186, ASSHA, Beograd, 1980).

Në pronat e shqiptarëve të shpërngulur me dhunë, qeveria serbe solli mbi 20.000 familje serbe, ndërsa qeveria e Malit të Zi planifikonte të vendosë 5.000 familje në rrafshin e Dukagjinit. (Dr. Branko Babiq, Politika e Malit të Zi në viset e sapo çliruara 1912-1914, Titograd, 1984, f. 267-277).

Shpërngulja me dhunë e shqiptarëve vazhdoi edhe në kohën e Mbretërisë së Jugosllavisë. Pas kthimit të ushtrisë serbe në Kosovë në vitin 1918, shpërngulja e dhunshme e shqiptarëve, pa detyrim kthimi, ka vazhduar deri në Luftën e Dytë Botërore.

Përpos shpërnguljes për në Turqi, një numër i madh i shqiptarëve kanë emigruar edhe për në Shqipëri. Historiani dhe akademiku serb Dimitrije Bogdanoviq (1930-1986) në veprën e tij Libri për Kosovën thotë se vetëm në vitin 1921, nga viset shqiptare në Jugosllavi janë shpërngulur për në Shqipëri rreth 40.000 shqiptarë.

Pushteti i Beogradit ka organizuar formacione paraushtarake të çetnikëve të udhëhequra nga Kosta Peqanac, Miliq Kërstiq, Jovan Babunski, Vasilije Tribiq etj., të cilët kanë ndërmarrë ekspedita ndëshkuese duke ushtruar dhunë, terror dhe plaçkitje të organizuar. Më 7 tetor 1938 Ministria e Ushtrisë e Mbretërisë së Jugosllavisë jep urdhër për vazhdimin e shpërnguljes së shqiptarëve, ndërkaq Komanda e Armatës III propozon masa që ky aksion të zbatohet “me maturi, në mënyrë sistematike, por edhe energjike”, të vendoset këtu elementi serb dhe të bëhen përpjekje që brenda një kohe sa më të shkurtër masat kompakte të fuqishme të arnautëve të shkatërrohen.

Dimitrije Bogdanoviqi, i njohur për pikëpamjet e tij serbomadhe dhe antishqiptare, në librin e lartpërmendur shkruan se në fillim të vitit 1936 Turqia kishte shprehur gatishmëri për të lidhur me Jugosllavinë marrëveshje formale për shpërnguljen e 200.000 banorëve “të cilët, për nga mentaliteti janë të ngjashëm me turqit, në mënyrë që në Turqi të asimilohen më lehtë”.[Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu, Beograd 1986, botim i ASSHA. Redaktor i botimit të këtij libri është akademiku serb – shkrimtari Antonio Isakoviq (1923-2002), njëri prej hartuesve të Memorandumit të ASSHA-s] Ky libër u shkrua në vitin 1985 dhe u botua një vit më vonë, pothuajse në të njëjtën kohë kur doli në Beograd – si një libër anonim – edhe Memorandumi famëkeq i akademikëve serbë, në janar 1986.

Në periudhën prej vitit 1919 deri në vitin 1940, prej Mbretërisë së Jugosllavisë për në Turqi janë shpërngulur gjithsej 255.878 myslimanë. Prej tyre,215.412 shqiptarë; 27.884 turq; dhe 2.582 boshnjakë.

Për shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi, për uzurpimin e tokave të tyre dhe për terrorin mbi ta nën regjimin e monarkisë serbe, jepen të dhëna edhe në Enciklopedinë ushtarake (Vojna enciklopedija, Beograd, 1972, knjiga četvrta, f. 656).

Politikani serb nga Kroacia, i periudhës midis dy luftërave botërore, Svetozar Pribiçeviq (1875-1936), në studimin e tij Diktatura e Mbretit Aleksandër, thotë se pas vendosjes së diktaturës, Mbretëria e Jugosllavisë e ka intensifikuar pastrimin etnik të trojeve shqiptare, me ç’rast rolin kryesor e ka luajtur Klubi Kulturor Serb në Beograd, i drejtuar nga Sllobodan Jovanoviqi (1869-1958) – profesor i Fakultetit të Drejtësisë, historian dhe rektori i Universitetit të Beogradit. Ky klub në të cilin tuboheshin akademikët serbë, intelektualët eminentë dhe profesorët universitarë, mbështetej edhe nga administrata shtetërore. (Svetozar Pribičević, La dictature du roi Alexander, Paris, 1933; Diktatuara Kralja Aleksandra, Beograd, 1983, f.15; Diktatura Kralja Aleksandra, Globus Zagreb, 1990, f. 311).

Publicisti i sotëm serb Vladan Jovanoviq, në studimin e tij Në kërkim të atdheut – migrimet e myslimanëve nga Jugosllavia për në Turqi 1918-1941, thotë se në vitin 1935 autoritetet jugosllave kanë organizuar në Beograd një takim në të cilin kanë marrë pjesë përfaqësuesit e pesë ministrive të shtetit dhe përfaqësuesit e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë së Mbretërisë së Jugosllavisë, me ç’rast është hartuar projekti “për shpërnguljen e elementit josllav nga Serbia Jugore”. Një prej konkluzioneve të këtij projekti ka qenë: Miratimit urgjent i një konvente dypalëshe me Turqinë. Me një marrëveshje që do të arrihej, parashikohej:

– personat të cilët vullnetarisht heqin dorë nga shtetësia jugosllave, do të lirohen nga të gjitha tatimet dhe nga detyrimet ushtarake; si dhe

– transporti falas për ata të cilët pasurinë e vet të paluajtshme do t’ia lenin shtetit.

Propozimet e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë së Mbretërisë së Jugosllave u miratuan si masa për shpërnguljen “e suksesshme dhe të shpejtë të popullatës josllave” për në Turqi dhe Shqipëri.

Masat e sipërthëna, ndërmjet tjerash përfshinin:

– luftimin e propagandës kundër shpërnguljes, që zhvillohej nga Tirana;

– thirrjen e shpeshtë të rekrutëve shqiptarë të zonave kufitare në stërvitje ushtarake;

– ndalimin e pranimit në shërbime shtetëror “të personave që janë të parashikuar për shpërngulje”;

– zhvendosjen e nëpunësve aktualë josllavë (d.m.th. shqiptarë) në zonat e tjera të vendit;

– “shtetëzimin e objekteve gjeografike dhe ndërrimin e mbiemrave personalë” etj.

Me këtë rast, ushtria serbe flet edhe për rolin e rëndësishëm që duhet të luajnë Kisha Ortodokse Serbe, mbrojtja popullore dhe iniciativa private.

* * *

Politika afatgjatë e largimit të dhunshëm të shqiptarëve nga trojet e veta stërgjyshore për në Anadolli dhe prolongimi i shpërnguljes së tyre, has në kritikat e akademikut serb Vasa Çubrilloviq (1897-1990). Për ta zgjidhur shpejt dhe për t’i dhënë fund “çështjes shqiptare”, autori i memorandumit apo i elaboratit famëkeq të dëbimit të shqiptarëve nga Kosova dhe kolonizimit të saj me serbë dhe malazezë, propozon mënyra efektive dhe konkrete të pastrimit etnik.

Në studimin Ideologjia e Serbisë së madhe, politikani kroat Ante Belo (1946-) shkruan se projektin e dëbimit të shqiptarëve për në Turqi e hartoi Çubrilloviqi në vitin 1937, e pikërisht për qeverinë e kryeministrit Stojadinoviq të Mbretërisë së Jugosllavisë. Atë duhej ta zbatonin autoritetet shtetërore. Midis tjerash, Çubrilloviqi shkruan:

“Shqiptarët është e pamundur të luftohen vetëm nëpërmjet kolonizimit gradual… E vetmja mënyrë dhe i vetmi mjet është forca brutale e organizuar, e organeve të shtetit. Në këtë pikëpamje, serbët gjithmonë kanë qenë mbi ta.”(Ante Beljo, Ideologija Velike Srbije, artikull në Hrvatski iseljeniçki zbornik, Zagreb, 1995, f. 219-238).

Pas politikës së dhunës dhe të pastrimit etnik të trojeve shqiptare, Serbia zbatoi politikën e kolonizimit të Kosovës dhe të viseve të tjera shqiptare me kolonë serbë dhe malazezë.

Konventa ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë

për shpërnguljen e shqiptarëve nga trojet stërgjyshore nën pushtimin serb

Kontaktet e para shtetërore ndërmjet Mbretërisë së Serbëve, të Kroatëve dhe të Sllovenëve (SKS) dhe Turqisë lidhur me shpërnguljen e shqiptarëve, janë realizuar në vitin 1926, ndërsa në vitin 1933 është përcaktuar platforma e re e Ministrisë Jugosllave të Agrikulturës, ideja kryesore e së cilës ka qenë se ekspatriacioni (çatdhesimi) i shqiptarëve mund të kryhet vetëm në kuadër të një procesi afatgjatë, e pikërisht për dy arsye:

– e para, Jugosllavia nuk ka mjete të mjaftueshme për ta realizuar një projekt të tillë;

– e dyta, rrethanat ndërkombëtare nuk do të lejonin që deportimi i shqiptarëve të realizohet në afat të shkurtër.

Vlladan Jovanoviqi në studimin e sipërthënë shkruan se veprimtaritë shtetërore për shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi arritën kulmin me nënshkrimin e konventës ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë.

Prej 9 deri më 11 korrik 1938 në Stamboll janë mbajtur një varg mbledhjesh për përgatitjen e Marrëveshjes ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë për shpërnguljen e shqiptarëve. Të dyja palët kanë rënë dakord që brenda gjashtë vitesh, nga Kosova, nga Maqedonia dhe nga Mali i Zi të shpërngulen 40.000 familje shqiptare në zonat e shkreta, të pabanuara të Anatolisë. Konventa ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë u nënshkrua më 11 korrik 1938 dhe duhej të hynte në fuqi pasi ta ratifikonin parlamentet e t ë dy vendeve. Me shpërnguljen ne shqiptarëve duhej të liroheshin tokat pjellore dhe të punueshme për serbët që do të vinin prej viseve pasive të Serbisë8.

Me nenin 2 të Konventës ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë parashikohej ekspatriacioni (çatdhesimi) i plotë i shqiptarëve nga shumë qytete të tyre, midis të cilëve janë: Prizreni, Ferizaj, Prishtina, Kaçaniku, Gjilani, Presheva, Peja, Istogu, Mitrovica, Gjakova, Vushtrria (Vuçitërni), Drenica si dhe nga qytetet e tjera shqiptare në Maqedoni dhe në Mal të Zi. Për pesë vitet e para të shpërnguljes, d.m.th. në periudhën e viteve 1939-1944, sipas konventës së sipërthënë parashikohej të shpërnguleshin në Turqi 25.000 familje shqiptare, e pikërisht me dinamikën vijuese: 4.000 familje në vitin 1939; 6.000 familje në vitin 1949; 7.000 familje në vitet 1941 dhe 1942; dhe 8.000 familje në vitet 1943 dhe 1944.

Sipas marrëveshjes ndërmjet Jugosllavisë dhe Turqisë, një familje ka mundur të përmbajë deri në 250 anëtarë, kështu që 40.000 familje shqiptare kanë mundur të arrijnë edhe mbi 1 milionë vetë.

Ratifikimi dhe realizimi i kësaj konvente është penguar për shkak të:

– mosmarrëveshjeve financiare ndërmjet Beogradit dhe Ankarasë,

– fushatës së autoriteteve të Shqipërisë kundër shpërnguljes së shqiptarëve nga trojet e veta stërgjyshore për në Turqi si dhe

– shpërthimit të Luftës së Dytë Botërore.

Edhe pse kjo marrëveshje nuk është ratifikuar dhe nuk është zbatuar siç ka qenë planifikuar, ka pasur pasoja të rënda për pozitën dhe të ardhmen e popullit shqiptar në Jugosllavi.

Pastrimi etnik afatgjatë dhe kolonizimi i viseve shqiptare në Jugosllavi ka shkaktuar ndryshimin etnik të strukturës së popullsisë. Masat e dhunshme të ndërmarra nga Beogradi ndaj shqiptarëve, kanë ndikuar që marrëdhëniet e grupeve etnike gjithmonë të jenë të tensionuara, e sidomos ndërmjet shqiptarëve vendas dhe kolonëve serbë. Kjo ka ndikuar edhe në thellimin e konfliktit midis serbëve dhe shqiptarëve.

* * *

Ideologjia kombëtare serbe – Ideologjinë nacionaliste serbe të Ilija Garashaninit (1812-1874) të paraqitur në projektin e tij Naçertanije, Beograd 1844 si dhe të filologut dhe mbledhësit të këngëve popullore serbe Vuk Stefanoviq Karaxhiqit (1787-1864), do ta vazhdojnë me devotshmëri intelektualët serbë të qarqeve akademike dhe universitare të fillimit të shekullit XX.

Në vitet 1912-1918, ideologë të njohur të të ashtuquajturës çështje kombëtare serbe, kësaj murtaje të zezë të Ballkanit, ishin studiuesit, intelektualët, profesorët universitarë dhe akademikët serbë, si: Jovan Cvijiqi (1865-1927); Vlladan Gjorgjeviqi (1844-1939) – autor i librit famëkeq Arnauti i Velike sile, Beograd, 1913; Stojan Novakoviqi (1842-1915), filolog dhe historian i letërsisë, kryetar i Akademisë Mbretërore Serbe, kryeministër i Qeverisë së Serbisë; Nikolla Stojanoviq (1880-1966), jurist dhe politikan serb nga BH; Stevan Moleviq (1888-1959), politikan, publicist dhe avokat serb nga BH, autor i një memorandumi që mban titullin Serbia homogjene (Homogena Srbija), të vënë në qarkullim në Nikshiq të Malit të Zi më 30 qershor 1941. Në të i paraqet ambiciet territoriale të Serbisë dhe “të drejtën” e saj për të dominuar në Jugosllavi. Gjatë Luftës së Dytë Botërore Moleviqi ka qenë këshilltar i udhëheqësit të Lëvizjes së Çetnikëve – Drazha Mihajlloviqit.

Vijës së kësaj ideologjie vepruan hartuesit e Memorandumit të ASSHA (SANU) që u botua në Beograd si një libër anonim në janar të vitit 1986: filologu Pavle Joviq; shkrimtari Antonije Isakoviq; biologu i biologjisë molekulare Dushan Kanazir; filozofi Mihajlo Markoviq; historiani i artit Dejan Medakoviq; historiani i letërsisë Miroslav Pantiq; gjeologu dhe paleontologu Nikolla Pantiq; historiani Radovan Samarxhiq; profesori i fakultetit të mjekësisë dhe shkencëtari Lubisha Rakiq; historiani Vasilije Krestiq; inxhinieri i makinerisë Miomir Vukobratoviq dhe kritiku i artit figurativ, piktori Stojan Gjeliq. Në krye të tyre qëndronte babai i kombit serb, shkrimtari dhe akademiku me shkollë të mesme bujqësore Dobrica Qosiq.

Nga ideologjia në agresion – Ideologjia serbomadhe u bë politikë shtetërore e Serbisë dhe u zbatua nga: karagjorgjeviqët, Nikolla Pashiqi (1845-1926), Aleksandër Rankoviqi (1909-1983) dhe Sllobodan Millosheviqi (1941-2006).

Synimi i tyre ishte:

– ta rimëkëmbin perandorinë e car Dushanit dhe ta krijojnë Serbinë e Madhe;

– të ndjekin politikë hegjemoniste, ekspansioniste, centraliste, unitariste dhe etatiste;

– t’ia caktojnë Serbisë rolin e Piemontit në gadishull;

– t‘i sigurojnë Serbisë rol dominues në Jugosllavi dhe në Ballkanin – fuçi baruti;

– ta shndërrojnë Serbinë në faktor të rëndësishëm në rajon, në mënyrë që fuqitë evropiane, për t’i realizuar synimet e tyre strategjike, të llogarisnin në aleancën e serbëve;

– të përhapin propagandë se serbët janë popull hyjnor (nebeski narod);

– t’ua bëjmë me dije kancelarive të fuqive të mëdha se serbët janë popull historik;

– t’u tregojmë fuqive historike të Evropës se serbët janë popull politik;

– ta bindim faktorin ndërkombëtar influent se popujt e tjerë të rajonit, nuk janë as popuj historik dhe as popuj politik.

Duhet t’u bëhet me dije kancelarive të evropiane se: serbët kanë traditë shtetërore dhe ushtri të fortë; në çaste të caktuara historike kanë marrë pjesë në luftëra; janë rreshtuar në anën e drejtë; kanë luftuar përkrah forcave ngadhënjyese; ushtritë serbe kanë bërë luftëra frontale dhe kanë shpërthyer fronte etj.

Shpërthimin e frontit të Selanikut në tetor të vitit 1917 në Luftën e Parë Botërore, përkrah ushtrive franceze, angleze dhe greke, kundër ushtrive gjermane, austro-hungareze dhe bullgare, serbët e kanë shndërruar në mit.

Në saje të atributeve të mësipërme, serbët merituakan të dominojnë në gadishull.

* * *

Sipas radikalëve serbë, populli serb ndahet në tre religjione: serbët në Serbi janë serbë të fesë ortodokse; kroatët në Kroaci janë serbë të fesë katolike; ndërkaq myslimanët në Bosnjë e Hercegovinë, janë serbë të fesë myslimane. Armiqtë historikë të serbëve – qendrat katolike, habsburgët dhe habsburgu i fundit Tito, e copëtojnë Serbinë për të krijuar prej saj tre shtete dhe po aq kombe. Dy prej tyre – artificiale dhe johistorike.

Në periudhën e viteve 1918-1941 ideologjia serbomadhe:

– mohonte ekzistimin e kombit shqiptar në Jugosllavi dhe i quante myslimanë; sipas tyre, shqiptarët janë inferiorë, nuk janë popull historik, nuk janë popull politik dhe nuk posedojnë aftësi shtetndërtuese, ndaj dhe territoret e tyre duhet të zotërohen prej serbëve.

– mohonte ekzistimin e malazezve, të myslimanëve (boshnjakëve) dhe të maqedonasve si bashkësi etnike të veçanta; qoftë mbi baza gjuhësore, qoftë mbi baza fetare, këta konsideroheshin serbë.

Ndërsa me një ideologji unitariste, centraliste dhe etatiste synonte krijimin e kombit jugosllav dhe homogjenizimin e popujve joserbë, sidomos të kroatëve dhe të sllovenëve, me qëllim të asimilimit të tyre në serbë.

Me fjalë të tjera, malazeztë janë serbë ngase gjuha që flasin s’është veçse një dialekt i serbishtes; myslimanët e Bosnjës dhe Hercegovinës s’janë veçse serbë të islamizuar. Edhe këta, sikurse malazeztë, flasin serbisht apo një dialekt të saj; maqedonasit nuk kanë histori dhe janë pa identitet; duke qenë se banojnë në Serbinë Jugore (Juzhna Srbija), rrjedhimisht janë serbë; kroatët janë serbë të fesë katolike; gjuha që flasin s’është veçse serbishte, apo një dialekt i saj; me një politikë unitariste, centraliste dhe etatiste do t’i asimilojmë në serbë; sllovenët, për t’u shpëtuar synimeve ekspansioniste të Vjenës, medoemos t’i kthehen gjirit të sllavëve të jugut.

Ndaj malazezëve, myslimanëve të BH-së, maqedonasve dhe kroatëve, serbët zbatonin teoritë apo thëniet latine: quius lingua, eius regio (e kujt gjuha, i atij territori) apo quius religio, eius regio (e kujt feja, i atij territori).

Pra, malazeztë janë serbë mbi bazën e gjuhës dhe të fesë; myslimanët e BH-së dhe kroatët – mbi bazën e gjuhës; ndërsa maqedonasit – mbi bazën e fesë.

Po shqiptarët?! Shqiptarët, në këtë bashkësi sllavësh të jugut, janë trup i huaj. Si të tillë, do t’i dëbojmë për në Anatoli. Ndaj atyre që do të mbeten do të ndjekim politikën e forcës, të restriksionit, të diskriminimit dhe të represionit, do të ushtrojmë dhe opresion. Kosova për ta ishte Serbi e Vjetër (Stara Srbija).

Kështu Jugosllavinë do ta shndërrojmë në serbosllavi.

* * *

Ideologët serbë të sotëm – Historianët e sotëm serbë, me në krye akademikun dhe shkrimtarin Dobrica Qosiq thonë:

– Ballkani sot ndodhet nën sundimin e SHBA-së dhe të aleatëve evropianë të saj – Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë;

– Sot në Evropë dhe në Ballkan mbizotërojnë fuqitë humbëse të dy luftërave botërore;

– Para Luftës së Parë Botërore dhe gjatë saj, imperialistët gjermanë synonin Drang nach Osten (Depërtim në Lindje), drejt Kostandinopojës e më tej. Depërtimet e Gjermanisë naziste në drejtim të juglindjes para Luftës së Dytë Botërore, paraqesin vazhdim të asaj politike. Berlini dhe Vjena të njëjtin pretendim e kanë edhe sot, por në forma të tjera. Ndaj krijimi i kombit të fortë dhe të konsoliduar shqiptar në Ballkan përputhet me synim historik gjerman për të depërtuar në lindje;

– Armiq të përbetuar të Serbisë kanë qenë dhe janë: Vatikani, CIA, Berlini, Vjena dhe agjenti i tyre Josip Broz Tito;

– Sot në Ballkan, me ndihmën e Vatikanit, të SHBA-së, të Gjermanisë dhe të Vjenës zhvillohet haptas procesi i krijimit të Shqipërisë së Madhe;

– Procesi i fragmentarizimit të Serbisë do të vazhdojë, duke ia shkëputur asaj Vojvodinën, Sanxhakun dhe Kosovën lindore (Preshevë, Bujanovc dhe Medvegjë).

– Turqia, nën parullën e neo-osmanizmit, pretendon të rikthehet në gadishull, duke gjetur mbështetje ndër shqiptarë dhe ndër boshnjakë.

* * *

Propaganda antishqiptare serbe – Serbia, sot e kësaj dite vazhdon të përhapë propagandë nëpër kancelaritë evropiane për pretendimet e Ankarasë për t’u rikthyer në një pjesë të gadishullit. Sipas kësaj propagande, pretendimet turke për të depërtuar në rajon, çojnë në krijimin e shteteve islamike në të. Ndaj Uashingtoni dhe Brukseli nuk duhet të lejojnë kreatura fundamentaliste para dyerve të Evropës.

Qëllimi i kësaj propaganda antishqiptare të Beogradit është që shqiptarët t’i paraqesin para perëndimorëve si popull me identitet kombëtar të diskutueshëm, si pro turq, pro arabë, pro persianë, si popull që është përçues i vlerave anadollake, aziatike dhe islamike në Evropën e krishterë, si popull që funksionon me vlera jashtë evropiane, si popull që funksionon me vlera turke, arabe, persiane dhe islamike në gadishull. Kohët e fundit, propaganda serbe dhe ajo greke në mënyrë intensive i denoncon shqiptarët nëpër zyrat e fuqive evropiane edhe si islamistë radikalë që punojnë kundër Perëndimit dhe që i rrezikojnë vlerat e qytetërimit perëndimor.

* * *

Për të ndërtuar një Jugosllavi me dominimin serb, gjatë historisë politike të tyre, serbët u përqendruan kryesisht:

– në krijimin e faktorit të forcës; dhe

– në ndërtimin e një makinerie propagandistike gebelsiane.

Për ta mbajtur serbosllavinë, këtë krijesë artificiale të Versajës dhe burg të popujve, karagjorgjeviqët dhe pashiqët, më vonë rankoviqët dhe millosheviqët zbatuan politikën e forcës.

Serbia, me politikën e saj destruktive, luftënxitëse, hegjemoniste, ekspansioniste dhe kolonialiste është shkaktarja kryesore dhe permanente e destabilizimit të Ballkanit, këtij rajoni të cilësuar si fuçi baruti, ku është zhvilluar bellum omnium in omnes. Një politikë e tillë është irracionale. Për gjakderdhjet që ua kanë shkaktuar fqinjëve të vet, serbët duhet të mbajnë përgjegjësi para gjykatës ndërkombëtare të drejtësisë.

Francezët kanë gabuar që i kanë lejuar serbët ta keqpërdorin miqësinë me ta.

Ambiciet e serbëve gjatë historisë kanë qenë në shpërpjesëtim me potencialet reale të tyre. Ata janë një popull i vogël, ndaj politikën shtetërore duhet ta harmonizojnë me përmasat kombëtare reale.

Në Evropë dhe në planin global, sot kemi një konstelacion të ri: muri i Berlinit ka rënë; Gjermania është ribashkuar; Traktati i Varshavës është zhbërë; ideologjia bolshevike është rënuar; perandoria sovjetike është shpërbërë; kampi socialist është shuar; lufta e ftoftë ka marrë fund; Rusia nuk është më superfuqi; kontradiktat historike të fuqive evropiane harmonizohen në kuadër të BE-së; Jugosllavia e Versajës dhe e KAÇKJ-së (AVNOJ-it) u shkatërrua me gjak.

Serbët duhet të heqin dorë nga idetë kombëtare retrograde, anakronike, antihistorike dhe antidemokratike të shekullit XIX. Duhet ta pranojnë realitetin e ri në rajon dhe në planin global dhe ta ridefinojnë ideologjinë kombëtare.

Kristo Frashëri: Ja si u krijua emri i shqiptarëve

September 18, 2013 by dgreca

Kristo Frashëri: Ja si u krijua emri etnik i shqiptarëve/

Kur në shek. XI u shfaq emri albanë dhe arvanitë nuk kishte vështrim etnik, por ishte, sikurse u tha, emri i krahinës Arbëni/Arbëri (Arbanon), që shtrihej në Shqipërinë e Mesme me qendër Krujën. Pas shek. XI filloi përhapja e apelativit Arbëni, Arbëri, Albani edhe në viset e tjera ku banonin shqiptarët. Faktori që përcaktoi shtrirjen e emrit ishte po ai që përcaktoi shfaqjen e tij në shek. XI – në fillim bashkësia politike dhe fetare dhe më vonë bashkësia politike dhe gjuhësore.

Sikurse u tha, emërtimi Arbanon ishte në origjinë emri i trevës rreth e rrotull Krujës, e cila deri kohët e vona e ruajti të paktën në Kurbin, emrin historik Arbëni. Ishte pra, njësoj si emrat e krahinave të tjera të vendit Polati (Pulti), Kunavia (Martaneshi), Crnika (Çermenika), Trafandena (Mirdita), Matia, Dibra, Skuria, Tamadea, Benda, Mokra, Skrapari, Malakas, Mazarek etj.

Peshkopata e Krujës e krijuar sipas traditës në fillim të shek. VII194, ishte në shek. XII fqinje me peshkopatën e Lisit, që shtrihej në Mat e Mirditë, dhe me peshkopatën e Stefaniakës, që përfshinte krahinat e Tamadhesë e të Bendës. Pra, ishte krijuar bashkësia fetare në shkallë krahinore. Më 1166 Arbanoni kishte një prior (Andreas prior Arbanensis) dhe një peshkop katolik (Lazarus episcopus Arbanensis).

Titulli “prior” i qeveritarit tregon autonominë e krahinës; mbiemri i primarit të dioqezës sqaron kufijtë e saj. Të dyja së bashku tregojnë se konsolidimi dhe shtrirja e emrit Arbanon për territorin dhe arbanit për banorin, erdhi si pasojë e konsolidimit dhe e shtrirjes së komunitetit politik e fetar arbanit që ishte formuar në shekullin e mëparshëm.

Dinamika e përhapjes në shekujt e mëvonshëm e emrit Arbanon, Arbanum, Albania është me interes. Kjo duket sidomos gjatë ekzistencës së Principatës së Arbërisë që shfaqet në burimet historike të fundit të shek. XII. Gjatë sundimit të arkondit Progon, emërtimi Arbanon u shtri në veri përtej Matit dhe Trafandenës deri në krahinën e Pultit.

Po ashtu gjatë sundimit të arkondit të madh Dhimitër Progonatit u shtri nga ana jugore në viset e Kunavisë e të Cernikut deri në luginën e Shkumbinit. Shtrirja e këtij emërtimi përtej kufijve të Arbanonit historik mund të shpjegohet fare mirë me përfshirjen e këtyre krahinave në komunitetin politik e fetar të shtetit të arbanitëve, i cili u formua nga shkrirja në të e katërmbëdhjetë bashkësive krahinore.

Ky fenomen vihet re edhe gjatë gjysmës së dytë të shek. XIII, kur Karli I Anzhu i grumbulloi në vitin 1271 territoret e pushtuara në Shqipëri në një formacion të vetëm politik – në “Mbretërinë e Albanisë” (Regnum Albaniae) me kufij më të gjerë nga ç’kishte principata arbanite në kohën e arkondit të madh Dhimitër Progonatit.

Po në këtë kohë sovrani anzhuin i detyroi dioqezat kishtare të territoreve të pushtuara të kalonin në katolicizëm. Pavarësisht se “Mbretëria e Albanisë” ishte një pjellë e dhunës së armatosur të feudalëve anzhuinë, për shkrimtarët dhe kancelarët e shek. XIII ajo formonte një komunitet politik e fetar më vete. Sipas mendësisë mesjetare, banorët katolikë të këtij komuniteti politik u konsideruan anëtarë të kombësisë arbanite/ albanite.

Si pasojë, emërtimi Albanum, Albania u shtri në shek. XIII që nga lumi Drin i bashkuar në veri deri në Kaninë në jug, që nga brigjet e Adriatikut në perëndim deri në Drinin e Zi në lindje. Banorët jokatolikë të kësaj mbretërie nuk u përfshinë në gjirin e kombësisë arbanite, albanite. Pavarësisht nga gjuha amtare, shqiptari ortodoks ishte, për shkak të traditës shumëshekullore, “romaios” për bizantinët, “graecus” për anzhuinët.

Kur Karli I D’Anzhu shkruante: “armiqtë tanë grekë”, e kishte fjalën për bizantinët. Por kur në 1274 shkruante se Durrësin e kishin rrethuar kryengritësit “albanitë dhe grekë” (albanenses et greci), ai nënkuptonte me këta dy apelativa shqiptarët katolikë e ortodoksë, mbasi ekzistenca e fshatarëve të gjuhës greke në zonën e Durrësit nuk vërtetohet dokumentarisht. Në fillim të shek. XIV me arbanit/albanit, kuptohej gjithnjë shqiptari katolik.

Që në shek. XIII në qarqet e njerëzve të ditur bizantinë të Perandorisë së Nikesë u shfaqën shenjat e para të një koncepti të ri mbi kombësinë, i përcaktuar jo si më parë nga komuniteti politik e fetar, por nga ai gjuhësor e fetar. Si pasojë e këtij koncepti të ri, nga gjiri i kombësisë “romaios” filloi të shquhej “heleni”, shtetasi bizantin ortodoks greqishtfolës.

Me zhvillimin e mëtejshëm të këtij botëkuptimi të ri, shqiptari ortodoks filloi të dallohej nga heleni ortodoks, sepse u takonin dy komuniteteve gjuhësore të ndryshme. Por, nga ana tjetër, shqiptari ortodoks mbeti përsëri i dalluar nga shqiptari katolik, sepse bënin pjesë në dy komunitete fetare të veçanta. U krijua kështu terreni për daljen e një emri të përbashkët për gjithë shqiptarët ortodoksë.

Prodhimin e parë të konceptit të ri duket se e ndeshim te shkrimtari bizantin i shek. XIV. G. Paclymeres, i cili duke folur për banorët e Eprit të Ri përdor në një rast emrin albanitë (????vo?), në një rast tjetër emrin ilir ????????. Më vonë krahas apelativit albanit doli në shesh emri epirot.

Në disa raste, kundrejt epirotit që kishte tingull të lashtë historik, emri i albanitit u zëvendësua me atë të makedonit, gjithashtu me tingull të lashtë historik: për analogji Makedonia u bë emër i dytë i Albanisë (Macedonia sive Albania). Ndikoi në këtë mes fakti se në shekujt e parë të erës sonë provinca e Epirit të Ri me qendër Durrësin, ku bënte pjesë edhe krahina e Arbanonit, u quajt për disa shekuj Provinca e Maqedonisë së Dytë. Në këtë mënyrë, banorët e hapësirës gjuhësore shqipe u quajtën nga të huajt epirotë dhe albanitë (Epirotes et Albanenses) ose epirotë dhe makedonë (Epirote et Macedones).

Por konsakrimi i dy emërtimeve të veçanta etnike për shqiptarët e dy riteve fetare të ndryshme, nuk mori formë të prerë, siç ndodhi te sllavët e jugut, midis kroatit katolik dhe serbit ortodoks. Pa dyshim ka luajtur rol, në masën e vet, fakti se në viset e banuara nga shqiptarët ortodoksë nuk u krijua ndonjë komunitet politiko-fetar i veçantë që t’i kundërvihej komunitetit politik-fetar katolik të Arbanonit.

Arsyeja kryesore duhet kërkuar te toleranca fetare, karakteristikë e shqiptarëve të të gjitha kohëve. Këtë e ka konstatuar M. Šufflay kur thotë: “në Kohën e Mesme fanatizmit fetar të shqiptarëve mezi i gjenden gjurmët”. Shkurt, folësit e gjuhës shqipe të krahinave të ndryshme nuk bënin nga pikëpamja etnike dallim midis bashkatdhetarëve të feve të ndryshme. Kjo veçori ndikoi në lindjen e një emërtimi të përbashkët për mbarë shqiptarët, pavarësisht nga ritet e tyre fetare.

Shprehësit e parë të këtij emërtimi të përbashkët janë përsëri shkrimtarët bizantinë. Megjithatë, zgjedhja e emrit të përbashkët nuk ishte që në fillim e njëjtë. Te shkrimtari i shek. XIV N. Gregoras, duket se ndikoi tendenca savante arkaizuese mbasi ai shqiptarët pa dallim feje i quajti ilirë. Bashkëkohësi i tij, J. Kantakuzeni, i quajti albanë, sepse, sipas tij, pasardhësit e ilirëve qenë tribalët (serbët). Në shek. XV u quajtën albanë nga Halkokondili, nga Duka, nga Sfrantzes, kurse ilirë, siç është thënë, nga Kritobuli.

Megjithatë, koncepti i ri i kombësisë nuk triumfoi plotësisht as gjatë shek. XV. Duken ende shkrimtarë apo kancelarë, kryesisht nga bota perëndimore, të cilët shkuan pas konceptit gjuhësor-fetar. Duke mos u shkëputur dot nga mendësia tradicionale mesjetare, ata e kishin vështirë t’i konsideronin si gjymtyrë të një kombësie të vetme të gjithë banorët që flisnin në të njëjtën gjuhë, që jetonin në të njëjtin territor, por që u takonin dy riteve të ndryshme fetare. Kështu shpjegohet përse në disa akte të huaja të shek. XV flitet ende për albanitë dhe epirotë ose për makedonë dhe epirotë, si për dy etni të ndryshme.

Për shqiptarët, të dyja këto emërtime u veshën me të njëjtin kuptim etnik. Ata e identifikonin veten edhe me arbanitë, edhe me epirotë. Dëshmitar i parë është vetë Skënderbeu. Në korrespondencën e vet me kancelaritë e huaja, ai nënshkruante “Zot i Arbërisë” (Dominus Albaniae), bashkatdhetarët e tij i quan “albanë/arbër” (albanenses, albanesi). Përkundrazi, në letrën e përmendur që i drejtoi më 31 dhjetor 1460 princit të Tarentit, J. A. De Orsinis, ai shkruante: “Në qoftë se kronikat tona nuk gënjejnë, ne quhemi epirotë” (se le nostre croniche non mentino, noy in chiamamo Epiroti).

Dëshmitar i dytë është Marin Barleti. Humanisti shkodran i përdor të dy emërtimet etnike, pa bërë dallim midis tyre. Ai i quan arbër (albanenses) si shqiptarët që banonin në Arbëri apo Epir, ashtu dhe ata që kishin zënë vend në Peloponez. Njëkohësisht i cilëson epirotë (epirotes) jo vetëm krutanët e dibranët, por edhe zotërit feudalë të malësive veriore si Lekë Dushmanin e Pjetër Spanin. Vetë Skënderbeun e quan zakonisht epirot, në disa raste e cilëson arbër, por preferon t’i japë titullin “Princ i Epirotëve” (Epirotarum Princeps).

Nganjëherë M. Barleti flet për arbër dhe epirotë si për dy grupe të ndryshme etnike, por këto raste të rralla duhen parë si gjurmë pa jetë të koncepteve të vjetra që jetojnë në mënyrë të pandërgjegjshme edhe për disa kohë nga forca e traditës. Dëshmitar i tretë është Gjon Muzaka, i cili gjithashtu i përfshin të gjithë shqiptarët pa dallim feje, në një emër të përbashkët: i quan albanesi, gjuhën e tyre lingua albanese, kurse emrin epirot nuk e përdor asnjëherë.

Mund të thuhet se në shek. XV me albanë dhe epirotë nënkuptoheshin banorët e hapësirës gjuhësore shqipe; se përmbajtja e tyre gjuhësore-fetare e kishte humbur fuqinë e saj; se për vetë shqiptarët ato ishin veshur me të njëjtin kuptim etnik; se në shumicën e rasteve shqiptarët njiheshin edhe jashtë Shqipërisë me një emër të vetëm etnik, pavarësisht se ekzistonin ende qarqe të huaja, të cilat e ruanin ende konceptin gjuhësor-fetar mbi kombësinë, emërtimi albanitë po fitonte vazhdimisht terren.

Në shek. XV emërtimi Arbëri (Albanum, Albania) ishte shtrirë në një hapësirë gjeografike më të gjerë se ajo që pati arritur gjatë “Mbretërisë Anzhuine”. Nga ana veriore më 1429 Tivari në bregdet, më 1430 Lushtica pranë Kotorrit, më 1442 Podgorica, quhen qytete të Arbërisë, de Albania. Nga ana jugore Vlora cilësohet si dhe në kohën anzhuine qytet në Arbëri (Valona in Albania). Nga juglindja, sipas një akti raguzan të vitit 1390, Kosturi quhej pjesë e Arbërisë, Castoria de partibus Albaniae.

Shtrirja e emërtimit Albanum, Albania në këtë hapësirë gjeografike mund të shpjegohet me po ata faktorë që përcaktuan shtrirjen e dikurshme të këtij emërtimi nga kufijtë e ngushtë të mesit të shek. XI në kufijtë e gjerë të fillimit të shek. XIV. Konkretisht, mund të shpjegohet me shtetin e Balshave që u formua gjatë gjysmës së dytë të shek. XIV. Në fillim, brenda kufijve të këtij shteti u përfshinë territore shqiptare e sllave. Pra, Balshat mbështetjen kryesore politike e gjetën te popullsia shqiptare. Më 1369, me kalimin e tyre në anën e Kishës Perëndimore, lidhjet me sllavët ortodoksë u dobësuan edhe më tepër, kurse komuniteti politik e fetar me shqiptarët katolikë u forcua edhe më tej.

Si rrjedhim i këtyre lidhjeve, në vitet ’70 Balshat filluan të shtriheshin në jug, drejt krahinave shqiptare, duke arritur më 1372 në vijën Vlorë–Berat–Kostur. Në veri humbën krahinat sllave, duke u tërhequr afërsisht në vijën Tivar–Podgoricë–Prizren. Në këtë mënyrë ky komunitet politik fetar mori dalëngadalë karakterin e një komuniteti shqiptar e katolik.

Rrjedhimisht, edhe titulli i sundimtarëve Balsha u ndryshua nga sovranë të Zetës (Dei Gratia dominus Zetae), në sovranë të Arbërisë – Gjergj II Balsha “Zot i Arbërisë” (Arbanaskim Gospodinum), “Princ i Arbërisë” (Princeps Albaniae). Pra, Albanum, Albania u shtri në veri vetëm në viset shqiptare dhe katolike që hynë në shtetin e tyre.

Si përfundim, emërtimi Albanum, Albania, duke filluar nga shek. XI u zgjerua vazhdimisht duke shtyrë më në jug emrat Epir dhe Romania dhe më në veri emrat Dioklea dhe Sklavonia dhe arriti në shek. XV atje ku e çoi përçuesi i vet historik – faktori politik shtetëror shqiptar dhe jo ekspansioni i supozuar i shqiptarëve, siç mendojnë pa të drejtë disa historianë, ndër të cilët J. G. von Hahni dhe G.Stadtmülleri.

Në lidhje me territoret që shtriheshin në jug, pika më delikate qëndron te çështja nëse emërtimi Epir kishte ose jo një përmbajtje etniko-gjeografike. Sipas mendimit tonë, çështja zgjidhet sapo të sqarohet përkatësia etnike e epirotit dhe në vështrim më të gjerë karakteri etnik i Epirit të Vjetër. Me epirot mund të nënkuptohej, të paktën në shek. XV, shqiptari që banonte në Epir.

Për të sqaruar përkatësinë etnike të banorit të Epirit të Vjetër, mund t’u referohemi drejtpërdrejt shkrimtarëve dhe kronistëve greko-bizantinë që nuk e përdorin fare termin epirot. J. Kantakuzeni gjatë përshkrimit të ngjarjeve që ndodhën në territorin e Epirit gjatë gjysmës së parë të shek.

XIV quan albanë banorët që jetonin në afërsitë e Beratit e të Kaninës, në krahinat e Devollit e të Kolonave, në rrethet e Pogonianit e të Libisdës, në afërsi të Ohrit dhe gjetkë, të cilët dihet se praktikonin ritin bizantin. Nga “Kronika e Janinës” mësojmë se banorët e trevës së Përmetit ishin mazarakët; të Dropullit e të Delvinës: zenevistët; në rrethin e Janinës: malakasët, të cilët sipas mendimit të përgjithshëm të historianëve, qenë shqiptarë.

Që viset bregdetare të Jonit banoheshin nga shqiptarë, na e thotë shkoqur Kritobuli dhe na la të nënkuptojmë Halkokondili. Prania e shqiptarëve në krahinat lindore të Epirit të Vjetër provohet nga fakti se në vitin 1330 ata thyen një çetë të kompanisë së madhe katalane në Gardhiq të Janinës që kishte kaluar Pindin dhe po plaçkiste Epirin. Nga njoftimet që jep Kantakuzeni dhe nga ato që ndeshen në “Kronikën e Janinës”, mund të nxirret lehtë konkluzioni se banorët e Epirit në shumicën dërrmuese qenë shqiptarë, përderisa siç vinte re me të drejtë J. G. Hahni, fituan në luftë kundër grekëve dhe serbëve.

Ne do të shtojmë me këtë rast se formacionet shtetërore shqiptare që u krijuan në territoret e Epirit gjatë gjysmës së dytë të shek. XIV dhe në mënyrë të veçantë ekzistenca për një kohë të gjatë e despotatit shqiptar të Gjin Bua Shpatës, i cili u përmbys vetëm nën goditjen e vërshimit osman, na japin në dorë dy elemente të rëndësishme në favor të problemit që kemi në diskutim.

Nga njëra anë, provojnë se shqiptarët, të cilët u bënë bartësit etnikë të këtyre formacioneve shtetërore në luftë kundër pushtetit bizantin dhe serb, përbënin masën kryesore të popullsisë së Epirit. Nga ana tjetër, komuniteti politik-gjuhësor, që u formua nga këto formacione shtetërore shpjegon arsyen përse shqiptarët dalin në Epir me emrin e tyre etnik pikërisht në burimet historike të kësaj periudhe dhe jo më parë. Me këtë përbërje etnike, emërtimi gjeografik Epir u vesh për shumicën e shkrimtarëve dhe kancelarëve të Mesjetës së mëvonshme, me një vështrim etnik shqiptar.

Për shqiptarët u sanksionuan kështu në shek. XIV–XV dy emërtime etnike: arbër dhe epirotë. Në këto dy emërtime nuk u përfshinë viset e banuara nga shqiptarët që ndodheshin jashtë kufijve të emërtimeve Arbëri dhe Epir. Është fjala kryesisht për territoret e Kosovës, Rrafshit të Dukagjinit (Metohisë) dhe të Maqedonisë Perëndimore, vendbanimet e dikurshme të dardanëve, paionëve dhe lunkestëve ilirë.

Fakti që shqiptarët nuk përmenden me emrin e tyre etnik si banorë të këtyre viseve ose përmenden rastësisht në burimet historike mesjetare jo më parë se në shek. XIV, mund të shpjegohet, si dhe për pjesët e tjera të Shqipërisë, jo me mosqenien e tyre në ato vise, por me konceptin mbi kombësinë që kishin shkrimtarët dhe kancelarët mesjetarë.

Meqenëse këto vise qëndruan në mënyrë të pandërprerë nën sundimin bizantin, dukljan, serb apo bullgar dhe nuk arritën të grumbullohen në ndonjë formacion shtetëror shqiptar, është e tepërt të pretendohet që ata të shfaqeshin në burimet historike me emrin e tyre etnik.

Përpjekjet që janë bërë për t’i zbuluar shqiptarët e këtyre viseve me anën e toponomastikës dhe onomastikës, as kanë dhënë, as mund të japin rezultat për shkak të tendencës së theksuar që kanë pasur sllavo-jugorët mesjetarë për t’i sllavizuar në masë jo vetëm emrat e vendeve që pushtonin, por edhe emrat e vendeve që pretendonin.

Emrin etnik të shqiptarit në trajtën “arbanas” ne do ta ndeshim si banorë të këtyre viseve vetëm atëherë kur ai nuk kishte njërin nga të dy komponentet e konceptit mesjetar mbi kombësinë – ose bashkësinë politike ose bashkësinë fetare, me serbët ose bullgarët, praktikisht vetëm po të mos ishte më ortodoks.

Nuk është pra e rastit që “arbanasët” përmenden për të parën herë në burimet mesjetare të shek. XIV pikërisht në ato zona (në rrethet e Shkupit e të Prizrenit), ku dihet se u përhap në një masë të kufizuar katolicizmi – si frekuentues në Pazarin e Manastirit të Shën Gjergjit pranë Shkupit, si barinj, bujq e ushtarë në krahinën e Tetovës, si fshatarë në feudet e manastirit të Kryeëngjëjve të Prizrenit, si bujq në analet e manastirit të madh të Deçanit, kurse gjurmët e tyre i gjejmë gjithnjë në shek. XIV dhe jo më parë, në Dalmaci, në Bosnjë, Hercegovinë.

Fakti që shënojnë L. Thalloczy, K. Jire?eku dhe M. Šufflay se deri në kohët e vona, në sllavët e Dalmacisë e të Malit të Zi, me “arbanas” kuptohej vetëm shqiptari katolik, ndihmon në konkluzionin tonë se shqiptari ortodoks, i cili banonte në territoret e përfshira për një kohë relativisht të gjatë brenda kufijve të shteteve serbe ose bullgare, konsiderohej thjesht “serb” ose “bullgar”. Në këto rrethana, problemi i përkatësisë etnike të banorëve mund të sqarohet vetëm me defterët osmanë të shek. XV–XVI që u përkasin sanxhakëve të Kosovës, Metohisë e Maqedonisë, materiali i të cilëve do të na ndihmojë për të hedhur një vështrim retrospektiv.

Me islamizimin në masë të shqiptarëve në shek. XVII, folësit e gjuhës shqipe u ndanë në tre besime fetare – në katolikë, ortodoksë dhe myslimanë. Për konceptin mesjetar, ishte e vështirë që shqiptarët myslimanë të quheshin arbër apo epirotë, përderisa ata nuk qenë as katolikë, as ortodoksë. Qenë vetë qarqet qeveritare osmane, të cilët u dhanë atyre emrin “arnautë”.

Por prirja e shqiptarëve për të mos i dhënë rëndësi përkatësisë fetare, e cila sillte diferencimin në radhët e tyre, solli si pasojë nevojën për një emërtim të përbashkët etnik për mbarë folësit e gjuhës shqipe. Apelativi i ri lindi nga fjala shqip, të cilën e ndeshim që te Buzuku, nënkuptimin e gjuhës që e kuptonin të gjithë banorët shqipfolës. Që këtej lindi apelativi “shqiptar”, ai që flet shqip, ai që e kupton gjuhën shqipe.

Me sa dimë, apelativi shqiptar zëvendësoi për të parën herë në burimet e shkruara historike emrat arbër dhe epirotë në shek. XVIII, kurse emri i vendit Shqipëri në vend të Arbërisë dhe të Epirit u sanksionua në fushën e shkrimit në shek. XIX. Si apelativi për banorin shqiptar, ashtu dhe ai për atdheun Shqipëri, u përhapën në mënyrë të rrufeshme gjatë Rilindjes Kombëtare vetëm në radhët e shqiptarëve që nga Mitrovica deri në Prevezë. Për qarqet e huaja u përhap apelativi Albanese për banorin dhe Albania për vendin, i cili zëvendësoi gjithashtu në mënyrë të rrufeshme apelativat historikë arbanitë, epirotë dhe arnautë.

Etnogjeneza e shqiptarëve vështrim historik

Një vepër e re studimore e akademikut kristo Frashëri sapo është botuar nën logon e botimeve M&B. Mografia “Etnogjeneza e shqiptarëve” është një vështrim historik, që trajton që në hyrje problemin e metodikës dhe metodologjisë që kanë ndjekur deri sot dijetarët e ndryshëm dhe, pasi vihen në dukje dobësitë e disave prej tyre, sugjerohen kritere më shkencore në trajtimin e albanologjisë dhe të ilirologjisë. Pastaj kalohet në trajtimin e mirëfilltë të të dy problemeve.

Bëhen përpjekje për të hedhur ndopak dritë mbi popullatat e stërlashta që kanë banuar në kohët parahistorike, në trojet e sotme shqiptare dhe të gjurmëve që ato kanë lënë në formimin e etnosit shqiptar dhe të gjuhës shqipe. Flitet për popullatat paraindoeuropiane që banonin në këto vise. Trajtohet e ashtuquajtura çështje pellazgjike. Më tej trajtohet problemi i gjenezës së ilirëve dhe përfundohet me etnogjenezën e shqiptarëve. Monografia mbyllet me shfaqjen në vitin 1043 në fushën e dokumentacionit historik të emrave Arbër dhe Albani si apelativa krahinorë dhe shndërrimin e tyre më vonë në emërtime kombëtare.

Me rastin e këtij botimi historiani Frashëri ka deklaruar se për këtë trajtesë është mbështetur në kronologjinë historike që disa dijetarë mendojnë se i përshtatet parahistorisë së Europës Juglindore: grupet njerëzore që banonin në Europën Juglindore në Paleolitin e vonë quhen në mënyrë konvencionale popullata të Cro- Magnon-it. Popullatat që këtu banonin gjatë Neolitit të hershëm dhe të mesëm (7000–4000 p.e.r.) quhen popullata paleoballkanike.

Ato të Neolitit të vonë, që nga fillimi i mijëvjeçarit të katërt deri në mesin e mijëvjeçarit të tretë p.e.r. (4000–2500 p.e.s), popullata të grupit etnikogjuhësor alarodik ose mesdhetare. Ato të epokës eneolitike (2500–2000 p.e.r.), popullata protoindoevropiane, ku bënin pjesë edhe pellazgët. Për banorët e epokës së bronzit (e cila mbulon mijëvjeçarin e dytë p.e.r.), nënkuptohet se është fjala për popullatat indoeuropiane – grekët, trakët, protoilirët, dorët, ilirët… Nga ky libër me mjaft interes ne zgjodhëm për lexuesit tanë me lejen e botuesit kapitullin ku trajtohet emri etnik i shqiptarëve. /shqiptarja.com

Histori: Çfarë ndodhi më 17 shtator?

September 17, 2013 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/

1787 – Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara u nënshkrua nga delegatë të 12 shteteve në Konventën në Philadelphia të Pensilvanisë. Kushtetuta amerikane është Kushtetuta më e vjetër në botë ende në veprim.

1884 – Një gjykatës në Okland të Kalifornisë vendos një rekord te ri, duke zgjidhur 13 çështje kriminale brenda 6 minutave.

1934 – Shqipëria dhe Bashkimi Sovjetik shkëmbejnë nota diplomatike dhe vendosin lidhje në nivel konsullor. Mbreti Zog e pa këtë kontakt të ri me Moskën si hapje të mundshme të një rruge për të dalë nga vështirësitë financiare, tani që marrëdhëniet me Italinë ishin tensionuar dhe marrja e ndonjë huaje nga Roma dukej e pashpresë. Ky hap i Mbretit Zog, pa dashje, do t’i hapte udhën edhe shtimit te hyrjes së literaturës komuniste në vend.

1983 – Vanessa Williams, Mis Nju Jork, u kurorëzua Mis Amerika. Williams ishte gruaja e parë zezake në historinë 62-vjeçare të konkursit Mis Amerika që fitonte këtë titull. Williams e dorëzoi kurorën kur disa foto që e tregonin atë lakuriq u botuan në revistën Penthouse. Gjithësesi, Vanessa Williams vazhdoi të gëzojë popullaritet si këngëtare dhe aktore..

2011 – Në Tiranë del për herë të parë në kinema filmi “Falja e gjakut”, edhe pse filmi kishte muaj që shfaqej në Evropë, ku ishte nderuar me çmimin Ariu i Argjend në festivalin e Berlinit, për skenarin më të mirë. “Falja e Gjakut”, një bashkëpunim amerikano – shqiptar (Joshua Martson – Andamion Murataj), tërhoqi vemendjen jo vetëm për fenomenin shqetësues që trajton, por edhe sepse suksesi në Evropë ri-nxorri në dukje faktin se realizimi i tij nuk ishte përkrahur nga Qendra Kombëtare e Kinematografisë së Shqiperisë. Filmi “Falja e Gjakut” u propozua edhe per çmimin Oskar në kategorinë e filmave në gjuhë të huaj, por Akademia në Hollywood e hoqi nga lista pas disa ankesave se filmi nuk ishte prodhim shqiptar.

KONFERENCA E PEZËS,QËLLIMI KULMOR DHE PSE U TRADHËTUA AJO NGA KOMUNISTËT SHQIPTAR

September 17, 2013 by dgreca

Shkruan:Eugen SHEHU/

Është tejet e rëndësishme të rizbulosh sot idetë,vendimet dhe qëllimin kulmor të Konferencës së Pezës,e cila ndonëse u mbajt shtatë decenie më parë,ka vlerat e saj permanente.Kjo rëndësi nuk matet askurrë me vlerat e relikeve të historisë së kombit tonë,përkundrazi është një nga segmentet më të rëndësishëm të lëvizjes kombëtare shqiptare kundër pushtuesit italian dhe si e tillë vlen të ndriçohet deri në skutën më të errët të ngjarjeve apo fakteve.Ndriçimi i plotë i saj,anipse do të nxirrte në shesh të vërteta të mëdha,të fshehura deri më sot,do t’i bënte nder krejt shqiptarëve. Mendoj se shkoj pak më përpara se 16 shtatori i vitit 1942 ( ditë kur nisi punimet Konferenca e Pezës) duke dashur t’u risjellë lexuesve të mij,truallin që shpinë në dëmosdoshmërinë e këtij kuvendi

Agresioni fashist italian,bëri që mjaft prej atdhetarëve shqiptarë të rroknin armët për të mbrojtur vatanin.Heroi i kësaj rezistence kombëtare ishte major Abaz Kupi,i cili ndonëse i zbrapsi dy herë ushtarët italian në Durrës,nuk mundi gjithsesi të ndalte vërshimin e 40 mijë ushtarëve italian,të paisur me armatim e paisje luftarake moderne.Sidoqoftë,edhe pas prillit të zisë shqiptare,rezistenca kundër okupatorit nuk u shua.E vërteta është se kjo rezistencë,përgjithësisht drejtohej nga elementë nacionalist,të cilët patën organizuar disa çeta të vogla luftëtarësh dhe kryenin aksione ndaj formacioneve të vogla luftarake italiane,duke mos patur mundësi për të hapur vija fronti të rregullta.Sipas të dhënave të komandës së Lartë Italiane në Tiarnë,në vitet 1940-1942,këto çeta që vepronin në mënyrë periodike,nuk i kalonin të 100 vetat dhe armatimi e paisja luftarake e tyre linte shumë për të dëshiruar.Të parët udhëheqës të këtyre çetave ishin :Muharrem Bajraktari,Gani Kryeziu, Ram Mujo,Myslim Peza,Ismail Petrela,Kristaq Peshtani,Mestan Ujaniku,Pëllumb Dishnica,Hysni Lepenica,Bexhet Mema etj. Prej këtyre udhëheqësve,vetëm 2-3 u bashkuan më pas me lëvizjen nacionalçlirimtare.Të tjerët mbetën deri në fund të jetës,heronj të lëvizjes antifashiste dhe idhtarë të shquar të bashkimit të krejt viseve shqiptare.Por ndërsa nacionalistët shqiptarë kishin një lloj organizmi dhe udhëheqjeje ( kuptojmë këtu traktatin mbi nacionalizmin shqiptar të firmosur nga Mid’hat Frashëri,Hasan Dosti,Faik Quku dhe Fuad Dibra në prillin e vitit 1939) Komunistët shqiptar prisnin ndihmën sllave për organizimin e tyre.Në fillim të vitit 1941,shkon në qytetin e Shkodrës,Miladin Popoviqi si dërguari personal i Titos,i cili do të krijonte lidhjet e para të komunistëve jugosllav me ato shqiptare.Në këtë mision kaq të rëndësishëm komunist,ai shoqërohej nga Fadil Hoxha,edhe ky komunist nga Kosova,mbi supet e të cilit rëndojnë mëkate dhe krime prej disa deceniesh.Menjëherë pas këtij takimi,dy komunistët shkodran Qemal Stafa dhe Vasil Shanto,i shkruajnë Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Jugosllave një letër me anë të së cilës i kërkonin që ajo ti ndihmonte për organizimin e lëvizjes komuniste në Shqipëri.Letra u dërgua në Beograd prej Fadil Hoxhës dhe pazaret e para midis bollshevikëve jugosllav dhe atyre shqiptarë,nuk vonuan.

Më 11 tetor 1941,në Vitomiricë,janë takuar Koço Tashko,Elham Nimani,dhe Xhevdet Doda ( nga pala shqiptare) me komunistët jugosllav Boro Vukmiroviq,Dushan Mugosha,Pavle Joviçiq dhe Ali Shukriun,të cilët kanë diskutuar rreth organizimit të komunistëve të Kosovës.Madje nga ky takim siç pohohet gjërësisht në dokumentat jugosllave,është folur gjatë për organizimin dhe krijimin e Partisë Komuniste edhe në Shqipëri.Dy javë më pas,ka qenë Miladin Popoviqi,i cili me anë të një letre i drejtohet Vukmiroviqit që të shpejtohet puna për krijimin e Partisë Komuniste në Shqipëri. Tekstualisht,në këtë letër,pos të tjerave thuhet ; “Dikur shoku Tito ka thënë se P.K.Sh.,nëpërmjet partisë sonë mund të lidhej me internacionalen Komuniste.Tani egzistojnë kushtet për krijimin e PKSh dhe të lidhjes së shokëve nga Shqipëria,nëpërmjet Komitetit Krahinor të Kosmetit.Për këto arësye, kërkohet lidhja,edhe për arsye të dërgimit të informacionit të nevojshëm Komitetit tonë Qendror,për direktivat e punëve të mëtejshme”.(Gazeta “Rilindja”-Tiranë,Rreth formimit të PKSH” më 2 korrik 1995 ).

Që komunistët jugosllav u shtruan këmbëkryq në Shqipëri dhe Kosovë,kjo u duk edhe në traktet e para të krijimit të P.K.Sh. Ndonëse janë quajtur “historike” këta trakte do të mbetetn në historinë tonë kombëtare si turpi i radhës së komunistëve shqiptarë.Në këto trakte të shpërndara si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri,nuk shkruhej asnjë rresht për problemin madhor të bashkmit të trojeve etnike shqiptare por vetëm i bëhej thirrje popullit të merrte armët e të luftonte duke patur si busull orientuese “mësimet” e Titos dhe të Stalinit.Që nga vjeshta e vitit 1941 e deri në dimërin e vitit 1944,të dërguarit e Titos në Shqipëri,kanë asistuar në të gjitha takimet,konsulltat vendimet apo edhe luftime të komunistëve shqiptarë.Asistenca e tyre.ka qenë kurdoherë në rolin e “të madhit”,të pjekurit i cili kurdoherë ka të drejtë për të drejtuar e vepruar. I solla jo rastësisht këto fakte,pasi pikërisht në Konferencën e Pezës,komunistët jugosllav dualën hapur si ideatorë të shquar prapaskenash duke mbjellë jo vetëm farën e ndyrë të komunizmit bollshevik por edhe mëritë e para midis udhëheqësve komunist dhe atyre nacionalistë shqiptarë.

Në të kundërt Balli Kombëtar,si përfaqsues i vërtetë i nacionalizmit shqiptar,kërkonte organizimin e lëvizjes kundër okupatorit,vetëm mbi baza të udhëheqësve shqiptarë,pa u futur kursesi në tutelën e të huajve.Kredoja e prijësve kryesorë të Ballit Kombëtar,ishte që shqiptarët vetë të ngriteshin dhe të udhëheqnin luftën kundër pushtesve,duke luftuar vetë për fatet e tyre.Vetëm nëse ndodhte kjo,vetëm nëse i madh e i vogël,pa dallim do të ngrihej nga thirrjet kushtrimtare,vetëm athëherë evropa do të kujtohej për të vënë në vend padrejtësitë e saj të bëra në vitin 1913.Ndërsa lidhur me problemin e Kosovës,përkundër slloganeve komuniste për internacionalizëm proletar,Balli Kombëtar,që në rezulltatet e para të tij të bëra publike,shprehej qartë “ Çdo formë çlirimi që të mos kurorizohej me bashkimin me mëmedheun,është padyshim një zgjedhje e dytë “.

Në këto kushte u thirr Konferenca e Pezës.Në te muarën pjesë nacionalistë e komunistë të bindur se bashkimi i forcave të tyre do të ngrinte në një staf tjetër,më të lartë,luftën vendimtare kundër pushtuesit italian.U zgjodh pikërisht Peza për këtë kuvend pasi çeta e udhëhequr prej nacionalistit Myslim Peza,kishte krye disa aksione të shkëlqyera kundër italianëve.Rreth 20 kilometra në perëndim të Tiranës,vendi ishte krejtësisht i hapur dhe lejonte mundësinë e largimit të menjëhershëm të njerëzve,në rast të ndonjë sulmi italian.Midis të tjerave në Pezë,si përfaqsues të nacionalizmit shqiptar,shkuan Hysni Lepenica,Skender Muço,Ramazan Jarani,Azis Çami, Halim Begeja,Abaz Kupi,Myftar Kaloshi,Muharrem Bajrakatari,Kamber Qafmolla etj,ndërsa nacional-çlirimtarët me në krye Dushan Mugoshën,përfaqsoheshin prej Haxhi Lleshit,Ymer Dishnicës,Enver Hoxhës,Gogo Nushit,Liri Gegës etj.E shoh të udhës të sjell në këto radhë,një dokument me rëndësi ku bëhet fjalë për ndërhyrjen jugosllave në idetë dhe vendimet që do të merreshin në Pezë.Kështu,në letrën që Koço Tashko i drejton Kominternit në vjeshtën e vitit 1942,posaçërisht për Pezën shkruan: “Një ditë përpara konferencës,në mbledhjen e delegatëve komunist,shoku Miladin tregoi përsëri majtizmin e tij,tregoi dëshirën t’i maje nacionalistët në lidhje me partinë si individ,që të mos mundin nacionalistët të marrin një personalitet politik të organizuar pak a ashumë “ e nëse te na tradhëtojnë si Mihajlloviqi”… Me ate qëllim shoku Miladin propozon që konferenca të mos ketë të drejtë të krijojë këshillin e përkohshëm Nacionalçlirimtar.”Ky këshill duhet të dalë nga lufta” dhe jo nga konferenca.Këtë e kundërshtuam të gjithë ne,përveç një antari të K.Q.Të drejtën s’mund tua marrim nacionalistëve të formojnë një Këshill,ata mund të formojnë edhe pa ne,po të bëhemi kokëfortë,se janë mbledhur dhe s’duhet të ikin duarbosh.Kur u detyrua të pranoje krijimin e këshillit,shoku Miladin bën një tjetër propozim,po me atë qëllim : Këshilli të mos ketë të drejta gjersa të formohet shtabi madhorë i cili do të dalë nga lufta,të mbajë lidhje me çetat partizane e vullnetare,domethënë çetat vullnetare të mos lidhen përmes Këshillit,por përmes komisarëve tanë politik,përmes Partisë Komuniste Shqiptare.mbledhja s’e pranoi as këtë propozim “. ( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë . Fondi 14 , dosja 5 , fleta 12 ).

Mbas këtyre pohimeve të njërit prej krerëve kryesorë të komunistëve shqiptarë argumentet janë të tepërt.Ndonëse Miladin Popoviqi ka përdorur çdo mjet për të vënë luftën mbarëkombëtare të popullit tonë,nën tutelën komuniste,ai nuk ja doli dot pasi u ndesh në rezistencën e nacionalçlirimtarëve shqiptar për bashkëpunim imediatë me forcat nacionaliste.Në këtë rrafsh është lehtë të miret me mend se udhëheqësit e nacionalizmit shqiptar,asesi nuk mund të bashkëpunonin me komunistët shqiptar,duke marrë urdhëra nga Beogradi.Për më tej nuk duhet harruar se udhëheqësit nacionalistë në ato momente shiheshin me respekt jo vetëm në popull,por edhe në pjesën dërmuese të komunistëve.Luftëtarët e të dy krahëve,kundër pushtuesit italian patën mbjellë farën e sinqertë të solidaritetit midis tyre dhe këtë llogari s’e kish bërë dot Popoviqi. Në Rezullucionin e paraqitur që në ditën e parë të Konferencës së Pezës,pasqyroheshin qartë luftërat e formacioneve politike shqiptare.Pa asnjë mëdyshje,aty pohohej se “grushti i fshizmit ka goditur dhe po godet me rreptësi,të gjithë ata,qofshin nacionalistë apo komunistë,që luftojnë me vepra zaptuesin dhe tradhëtarin”. ( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë. Fondi 14 , dosja 1, Rezullucioni i Konferencës së Pezës ).

Pra deri në ato momente gjithshka ishte e barabartë,në kontekst të luftës kundër pushtuesit italian.Madje po në këtë rezullucion,thuhet tekstualisht “se vetëm në luftë kundër okupatorit janë hedhur dhe do të hidhen bazat e vërteta të bashkimit kombëtar”.Pra krerët e lëvizjes politike shqiptare,parashihnin në luftën e tyre të përbashkët kundër armikut,edhe bashkimin e shenjtë për ardhmërinë e kombit të tyre.Motoja e kësaj lëvizjeje mbarëkombëtare do të ishte ;Të gjithë në luftë kundër okupatorit,pa dallim feje,krahinë,ideje dhe rryme politike.Ngase ishte konceptuar e tillë që në fillim,në Konferencën e Pezës,ku muarrën pjesë nga kleri edhe dy baballarë bektashinj,të cilët ishin vënë në krye të çetave të luftëtarëve dhe patën zhvilluar disa luftime kundër okupatorit.Këta ishin Baba Faja Martaneshi dhe Baba Ahmeti.Nëse rryma nacionaliste mbisundoi në idetë dhe vendimet e marra në Konferencën e Pezës,duhet thënë se mjaft prej vendimeve u arritën përmes debateve të zjarrta nga përfaqsuesit e të dy rrymave politike.Udhëheqësit nacionalistë kundërshtuan që formacionet e tyre luftarake,të bashkoheshin me nacionalçlirimtarët dhe të quheshin çeta partizane.Azis Çami me të drejtë vinte në dukje se çetat partizane janë të partisë,ndërsa e mira ishte që ato të quheshin thjeshtë çeta të lirisë,ashtu siç qen quajtur që në fillim të shekullit,kudo në trevat shqiptare.Formacionet nacionaliste asesi nuk mund të quheshin tani partizane pasi ato njiheshin nga populli qysh në qëndresën heroike të prillit të vitit 1939,atëherë kur partia komuniste shqiptare nuk pat lindur akoma.Po kështu ngjalli interes edhe debati i Hysni Lepenicës me Enver Hoxhën,lidhur me yllin e kuq që duhej të vendosej në kapele dhe në Flamur.Heroi i Gerhotit,Lepenica,me ate fjalën e tij plotë elokuiencë e logjikë,kundërshtoi vendosjen e yllit të kuq,si simbole të komunizmit botërorë.Ai theksoi se bashkëpunimi ndërmjet grupimeve politike shqiptare,ishin në rrafsh të çlirimit kombëtar dhe për këtë simbolet e shqiptarëve ishin të shenjta të ruajtura madje edhe gjatë sundimit pesë shekullorë të perandorisë osmane.Ndërsa vendosja e yllit të kuq mbi këto simbole,jo vetëm i përdhoste ato,por krijonte idenë e rreme se populli shqiptar zhvillonte luftë ideologjike,jo patriotike.Madje komunistët në Pezë,provuan të matin pulsin e nacionalistëve edhe lidhur me formën e regjimit që do të ndiqte Shqipëria.Ata nuk i kursyen lavdet e tyre për “lumturinë” e pakufishme në vendin e sovjetikëve,duke bërë thirrje të hapura që të përqafohej komunizmi ortodoks rus.Ata provuan atje lidhjet e ngushta me Kominternin si edhe ndihmesën e madhe që ky u kish dhënë,duke mbajtur kontakte me njerëz të ndryshëm,apo duke marrë ide dhe vendime “ të rëndësishme”,por kjo çështje u mbyll menjëherë pas fjalës që mbajti Abaz Kupi.Kjo fjalë,tejet e shkurtër por kuptimplotë,do të përfundonte ; “Më parë të çlirojmë atdheun,pastaj do të vendosim për regjimin politik”.(Arkivi Qendror i shtetit-Tiranë,Fondi 14 , dosja 1 , fleta 24 ).

Logjika nacionaliste triumfoi në Konferencën e Pezës,për vetë faktin se krerët e nacionalizmës shqiptare,ishin të prirë të mbanin mbi supe fatet e kombit,jo për kapitale politike të nesërme,por të zhduknin njëherë e përgjithmonë pushtuesin e të fillonin mbrothësinë kombëtare.Ata kërkonin dhe ëndërronin t’a shihnin vendin e tyre,të shkonte drejt Evropës së qytetëruar dhe jo drejt diktaturës famëkeqe staliniste.Ata kishin ideuar dhe do të jepnin edhe jetën e tyre për shenjtërinë e Shqipërisë Etnike.Të gjitha këto çuan në një entuziazëm të rallë në Pezë,ku populli hapi dyert dhe zemrat për bijtë e vetë nacionalistë e komunistë.Kuptohet se edhe në këto momente,nuk ka heshtur për asnjë grimë ndërhyrja jugosllave.”Po Miladini s’u mjaftua me kaq,ai desh të sigurohej që si antarët e çetës,si Myslimi,të mos gaboheshin e të kujtonin që ndonjë tjetër ishte “kryetari” i Partis.Urdhërat kritikat, levdatat,qortimet që jepte shoku miladin s’lanë asnjë dyshim,as tek katundari më i humbur,përsa i përket kryesis së partisë”.(Arkivi Qendror i shtetit –Tiranë,fondi 14, dosja 5 , fleta 27 ).

Në këtë mënyrë Peza po tradhëtohej që në djep.Ajo jo vetëm që po kontrollohej nga Beogradi,por krejt kundërshtimi që u bëhej nacionalistëve shqiptarë,buronte prej armiqësisë shekullore serbe ndaj kombit tonë.Ata që më vonë u rreshtuan me nacionalçlirimtarët shqiptarë,siç ishin Myslim Peza,Baba Faja Martaneshi,Haxhi Lleshi e ndonjë tjetër,sigurisht e kanë ndjerë peshën e madhe të përgjegjsisë ndaj kombit.Por nganjëherë komfortet dhe lukset e jetës në karakteret e dobët, dominojnë mbi moralin.Ata nuk vonuan të venë yllin e kuq në kapelet e tyre dhe në flamuj,duke dashur t’i servilosen Popoviçit e Mugoshës për të zënë vende në qeverinë e ardhshme shqiptare.Për më tej akoma,këta nacionalistë të dikurshëm,nisën të luftojnë çdo frymë kombëtare në formacionet që drejtonin,duke ecur verbërisht pas ideve bollshevike.E vërteta është se pas Konferencës së Pezës,u zhvilluan disa luftime të përbashkëta të partizanëve dhe nacionalistëve,kundër okupatorit italian.Por këto veprime luftarake,vlen të shihen më shumë se organizime të udhëheqësve lokalë midis tyre,të shtërnguar nga nevojat që paraqisnin situatat. Ndjenjat kombëtare,i bashkuan këto formacione,të luftonin duke dhënë jetën,në betejat e Gjormit,në Vlorë,në Barmash të Kolonjës,në Devoll,Pogradec etj.Ndërsa lidhur me funksionimin e këshillave popullorë që do të shërbenin më pas si baza të pushtetit demokrat,ndërhyrja jugosllave ishte e menjëhershme.Në këto këshilla ( të cilat dy muaj pas konferencës së Pezës u quajtën nacionalçlirimtare) u inskenua me mjeshtëri mëria e verbër e cila çoi në luftën civile.Veçanërisht në jug të Shqipërisë,aty ku gjenin terren,në fundvitin 1942 e vijim të 1943-shit,këshillat nacionalçlirimtare u shëndrruan në organe të diktaturës komuniste.Parimi i njohur leninist ;”O me ne,O kundra nesh “,u zbatua reptësisht në mjaft fshatra.nacionalçlirimtarët shqiptarë i komandonin këto këshilla sipas parimeve të tyre dhe jo rallë,këta shqiptarë që kërkonin të jetonin “si vëllezër” me serbosllavët,therrnin me bajoneta vëllezërit e tyre të një gjaku.Është kjo aryseja që në këtë periudhë,u ndje domosdoshmëria e fuqishme e lëvizjeve nacionaliste shqiptare.Balli Kombëtar,po afronte reth vetes njerëz nga më patriotët,të cilët ishin në gjendje të gjenin,organizonin dhe bashkonin energjitë e kombit tonë.Madje kjo lëvizje nacionaliste u gjallërua nëpërmejet nacionalizmës edhe në Kosovë e Maqedoninë Shqiptare si dhe në Luginën e Preshevës.Prijësit e Ballit Kombëtar e shihnin se vendimet e Konferencës së Pezës,sa vinte dhe përdhoseshin prej komunistëve të beogradit dhe Tiranës,ndaj duke ndjerë përgjegjsinë historike mbi supe,bënë çështë e mundur për realizimin e ideve kombëtare,në luftë kundër okupatorit.E pandarë nga kjo lëvizje,është edhe ajo mbretërore e udhëhequr nga Abaz Kupi. Alternativa mbretërore,me vrullin e saj,donte të risillte në jetën politike shqiptare,pikërisht një nga periudhat fatlume të zhvillimit të shtetit shqiptar.Abaz Kupi,ndonëse u zgjodh në kryesinë e Këshillit të Pezës u distancua menjëherë prej tij,sapo ndjeu të nëpërkëmbeshin idetë e larta kombëtare.Ai u përpoq madje deri në Mukje,të ruante frymën e bashkëpunimit të sinqertë midis forcave politike shqiptare.Një shkëndijë shprese edhe në Mukje për t’u fikur pas dy javësh edhe kësaj radhe nën udhëheqjen e drejtëpërdrejtë të beogradit.Peza ende sot akuzon.

Bern-Zvicër

Marrëveshja e Konsipolit dhe antifashizmi i çamëve

September 16, 2013 by dgreca

Greku Aleksis Janari (Miltjadhi Qiriani) denoncon Greqinë/
Çamëria pjesëmarrëse aktive në Luftën II Boërore./

Shkruan: Hyqmet ZANE/

Dëshmitë historike që i kanë shkruajtur kombet, janë të pavdekshme dhe një nga treguesit e së vërtetës që përballet me çdo shtrembërim që kërkohet t’i bëhet asaj nga qarqet dhe rrethanat e kohës. Kur vjen fjala për marrëdhëniet mes shqiptarëve dhe grekëve, eskluzivisht mendja të shkon tek çështja më shumë e debatuar dhe më e denigruar siç është çështja çame dhe genocidi grek mbi Çamërinë.
Ata që e vërtetojnë këtë janë dëshmitarët okularë që e vuajtën genocidin, janë nënat dhe fëmijët, janë baballarët dhe gjyshërit, janë kancelaritë europiane dhe vetë grekët që i bënë masakrat në ato vite fundlufte të Luftës II Botërore. Për këtë çështje janë shkruar dhe thënë shumë fjalë dhe janë bërë shumë deklarata. Një nga ato të ashtuquajtura pretendime greke që kërkon të justifikojë masakrat dhe genocidin çnjerëzr, është absurdi i “bashkëpunimit me okupatorin gjatë Luftës II Botërore” Shumë herë kemi folur dhe kemi dhënë dëshmi të kundërshtimit dhe hedhjes poshtë të pretendimeve të tilla uktrashoviniste greke, siç është edhe fakti që babai im, (Nuri Emin Zane, Hajri fetahu, Osman Zenel Taka dhe mezan Jonuzi) dhe shumë e shumë të tjerë që që u bënë viktimat e persekutimit në kampet e internimit në Gjermani, po ashtu sie dhe e persekutimit grek dhe atij komunist në
Shqipëri. Por më shumë se kaq është edhe një dokument tjetër historik, si dëshmi e së vërtetës mbi qëndrimin e shqiptarëve të Çamerisë në Luftën e Dytë Botërore, siç është “Marrëveshja e Konispolit”.
Marrëveshja e Konispolit
Më 10 gusht 1944 u zhvillua takimi i përbashkët mes përfaqësuesit të Frontit të Çlirimit të Çamërisë dhe përfaqësuesit të Frontit Çlirimtar të Greqisë (EAM), si dhe të delegacionit të Komitetit Qarkor të Partisë Komuniste Shqiptare (PKSH) për Gjirokastrën (Shqipëri) për të shqyrtuar problemet e minoritetit shqiptar në Greqi dhe të minoritetit grek në Shqipëri.
Mbledhja mori vendimet e mëposhtme :
Për shkak të paragjykimeve shekullore, gabimeve të njëpasnjëshme, krimeve të disa keqbërësve dhe propagandës shoviniste të disa qarqeve, për minoritetin shqiptar dhe për atë grek u krijua një gjendje e tillë, e cila po i lë mjaft forca në neutralitet, të kundërta me njëra- tjetrën dhe rrjedhimisht të pafuqishme për pjesëmarrjen në luftën antifashiste që po bëjnë të dy popujt, grekët dhe shqiptarët. Shenjat e ditëve të fundit tregojnë se katastrofa nuk vonon të vijë, nëse mbyllen sytë dhe nuk ndërmerren iniciativa nga ata që ndodhen pranë ngjarjeve.
Krijimi i nje organizate antifashiste për çdo minoritet është një nevojë emergjente. Një predispozicion i tillë është shfaqur qartë nga minoriteti grek dhe ndihet i gjallë edhe në mes të të njëjtave subjekte në Çamëri. Krijimi i organizatave antifashiste respektive, gjithashtu u mbyll gojën shovinistëve që flasin për tradhëti kombëtare.
Kjo zgjidhje në rrugën e luftës së sotme për çlirim dhe vetëvendosje të popujve, do t’i vëllazërojë të dy popujt fqinjë. Kjo është e vetmja mënyrë e përshtatshme dhe e frytshme.
Organizatat antifashiste do të udhëhiqen nga një këshill i përbërë prej një përfaqësuesi shqiptar, një grek dhe nga një përfaqësues i minoritetit. Sa për një palë aq edhe për tjetrën, në Këshill do të bëjë pjesë edhe një përfaqësues i misionit anglez. Ky i fundit do të marrë pjesë vetëm nëse kërkohet nga minoriteti.
E njëjta mënyrë do të zbatohet edhe për organizimin ushtarak.
Jepet amnisti e plotë ndaj të gjithë atyre që me sjelljen e tyre, sa me veprimtarinë politike aq edhe në jetën private i kanë shërbyer fashizmit dhe shovinizmit.
Të dy organizatat, greke dhe shqiptare, garantojnë për sot dhe për të ardhmen, jetën, nderin dhe pasurinë e popujve minoritarë.
Ky vendim do t’u njoftohet që të dy popujve dhe vihet qysh sot në zbatim. Do t’u njoftohet gjithashtu dhe organizmave eprorë.
Statuti i organizatave antifashiste të minoriteteve do të përfshijë klauzola për pjesëmarrjen aktive të të dy popujve në luftë. Përveç propagandës antifashiste, ndalohet çdo propagandë tjetër, edhe ajo shoviniste.
Shtypi i të dy organizatave do të ndihmojë edukim politik të popujve dhe të dy minoriteteve.
Për frontin Çlirimtar të Çamërisë
Rexhep Plaku
Për EAM-in
Aleksis Janaris
Për PKSH
Çeliku

Duhet thënë me vërtetësi dhe kompetencë dokumentare se ky dokument është botuar për herë të parë në librin “Organizimi antifashiste i minoritetit grek në Shqipëri 1943-1944” i autorit Aleksis Janaris dhe është ribotuar në broshurën nacionaliste “Momente të panjohura nga drama e Epirit”, 1989. duhet thënë gjithashtu se Aleksis Janari është pseudonim i Miltjadhi Qiriani, ndërsa Çeliku është Bedri Spahiu
Nga ana tjetërm është e rëndësishme të pohojmë se “Marrëveshja e Konispolit” është edhe një dëshmi tjetër e cila hedhë poshtë akuzat greke ndaj popullsisë së martirizuar të Çamërisë si bashkpunëtorë me pushtuesit nazi-fashist. Edhe para këtij takimi edhe më pas popullata e Çamërisë u rreshtua në rradhët e lëvizjes antifashiste si në formacionet e EAM-ELAS-it grek, po kështu edhe në rradhët e formacioneve të Lëvizjes Nacional Çlirimtare të Shqipërisë. Mbas kësaj marrëveshje, përfaqsuesit e Çamërisë u mblodhën në fshatin Shalës të Konispolit në Kongresin e Parë dhe formuan organizatën me emrin “Këshilli Antifashist Çam”, si e vetmja organizatë përfaqsuese e popullatës së Çamërisë. Kjo organizatë mbrojti interesat e popullatës Çame edhe pas Luftës së Dytë Botërore, deri më 1948.
Është fakt historik se minoriteti grek në Shqipëri përkrahu Luftën Nacionalçlirimtare të popullit shqiptar, por kontributi dhe pjesëmarrja e popullatës çame ishte akoma më e madhe dhe e materializuar në disa njësi dhe formacione luftarake. Ndonëse qeveritë greke e mohojnë ose e mbajnë të fshehur kontributín e shqiptarëve të Çamërisë si dhe pjesmarrjen e tyre në rradhët e Lëvizjes Antifashiste të popullit grek, është fakt historik se vetëm në Divizionin e 8-të, Regjimenti i 15-të të ELAS-it bënte pjesë dhe Batalioni i quajtur “mikst” (shqiptaro-grek), në rradhët e të cilit u rreshtuan dhe luftuan mbi 500 partizanë çame. Në Shqipëri kemi po kështu përfaqsues të kësaj popullate në të dyja anët e kufirit shqiptaro-grek që u rreshtuan në rradhët e formacioneve luftarake shqiptare si Batalioni “Çamëria” si dhe në rradhët e brigadave të ndryshme, ku dhanë jetën me dhjetra shqiptarë të
Çamërisë. Gjithashtu është fakt se krijimi i Komitetit Antifashist Çam është përgjigja më e mirë historike që kjo popullatë i ka dhënë marrëveshjes së Konispolit, ndërkohë në rradhët e minoritetit grek në Shqipëri nuk ekziston një organizim i tillë. Madje siç dëshmon edhe ky dokument me mjaft vlerë historike, që vetë autori grek e nxjerr në dritë, minoriteti grek nuk prezantohet si palë nënshkruese dhe pjesëmarrëse direkt në këtë dokument, ashtu siç është pjesëmarrja dhe firma e përfaqsuesit të Frontit për Çlirimin e Çamërisë, Rexhep Plaku.
Ky dokument hedh dritë plotësisht mbi kohën kur shqiptarët e Çamërisë me pa të drejtë akuzohen dhe dëbohen me dhunë nga vatrat e tyre në mënyrë kolektive dhe po në mënyrë kolektive vazhdojnë të persekutohen politikisht nga shteti i sotëm grek dhe nga ata që e kishin për detyrë t`i mbronin. Në të njëjtën kohë, publikimi i këtij dokumenti është një aktakuzë edhe për ata që janë përgjegjës të Luftës Çlirimtare të të dy popujve, që kanë heshtur dhe vazhdojnë të heshtin, duke mos ju përmbajtur detyrimeve që rrjedhin nga marrëveshja tri palëshe e firmosur më 1944 mbi mbrojtjen e jetës dhe të pasurisë të popujve minoritarë.
***
Shënim. Për botimin e këtij dokumenti ndihmuan zotërinjtë :
Ahmet Giaffo (Xhafo) – President i Shoqërisë për të Drejtat e Njeriut të Çamërisë, USA
Petrit Begati (Kasemi) – Austri. (Ish diplomat çam në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë dhe referent i marrëdhënieve shqiptaro-greke për vitet 1992-1996)
Epilog
Dokumentimet e herëpashershme që bëhen nga studiues çamë veçanërisht, por edhe në disa raste nga studiues të tjerë, kanë një dallim të madh në paraqitjen e tyre. Njëherazi kanë edhe një mangësi të madhe jo në përmbajtjen e tyre, por në mosmbështejtne që bëhet nga Akademia e Shkencavre të Republikës së Shqipërisë. Mangësia e pazakontë për një institucion të lartë jo politik qëndron në faktin se asnjëherë nuk janë trajtuar apo përmbledhur këto dokumentime në favor të çështjes mbarëkombëtare shqiptare për të folur e para kjo Akademi në emër të të vërtetave që gjithsesi qarkullojnë si vetmitare në një atmosferë të rtazuar. Janë shumë e shumë pikëpyetje që kanë nevojë të trajtohen dhe shtjellohen në mënyrë shkencore për çështjen e trojeve kombëtare jasht ëkufijëve të Shqipërisë, pro që asnjëherë nuk janë vlerësuar si të tilla.
Përkundër kkësaj Akademie qëndorjnë Akademitë e Greqisë dhe maqedonisë, Asebisë dhe malit të Zi të cilat nuk lenë rast të shkjë kot pa u dhënë përgjigje shkencpre dhe dokumentare problemeve që u paraqiten, qoftë edhe duke trilluar në kurriz të shqiptarëve. Në këtë kuadër them se studiuesit çam, duke futur këtu edhe njerin nga më të përkushtuarit, profesorine e nderuar 91 vjeçar Ibrahim D. Hoxha që i vetëm ka realizuar dy enciklopedi Jugshqiptare si monumente të të vëretave dhe që vlejnë si pika referimi edhe për Akademinë Shqiptare. Ndoshta ka ardhur koha për të thënë zërin tonë si ♪5amë edhe përmes një institucioni si Akademia e Shkencave të Republikës së Shqiëprisë e cila deri tani ka bërë me dashje shurdhmemecin për temat e interesave të madhe mbarëshqiptare.
Përgatiti për botim : Hyqmet ZANE