Histori – Page 638 – Dielli

100-VJETORI I COPËTIMIT TË SHQIPËRISË

August 2, 2013 by dgreca

Ne Foto: Përballë dallgëve të historisë, të bashkuar rreth një ideali, të një mendimi dhe të një qëllimi. (Isa Boletini, Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi)/

Nga Frank Shkreli/

29 Korriku, 2013 shënoi 100-vjetorin e Konferencës së Ambasadorëve të gjashtë fuqive të mëdha evropiane të kohës mbajtur në Londër më 29 Korrik, 1913. Disa historianë mund e shikojnë këtë datë si një datë e miratimit përfundimtar të pavarësisë së Shqipërisë, por në të vërtetë, është 100-vjetori i vendimeve të copëtimit të trojeve shqiptare, i cungimit të Shqipërisë natyrale, ashtu sikur shqiptarët me mija vjetë në trojet e tyre autoktone, të ishin plaçkë tregu në duartë e fqinjve të mbështetur nga fuqitë e mëdha të kohës, Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Austro-Hungaria, Rusia dhe Italia. U vendosën kufijtë krejtsisht artificial duke hedhur poshtë dhe duke mos marrë në konsideratë faktet historike, etnike, linguistike dhe gjeografike të shqiptarëve. Konferenca e ambasadorëve në Londër, këputi për gjysëm kombin shqiptar, i fali Greqisë Çamërinë me kryeqytetin e saj historik Janinën. Kosova dhe trojet shqiptare në Maqedoni i jepen Serbisë, dhe Mali i Zi merr Ulqinin, Tivarin, Plavë e Guci dhe ndanë Malësinë e Madhe për gjysëm duke i falë Knjazit pjesë të mëdha të Malësisë megjithëse nuk kishte asnjë sllav malazias në ato anë. Por megjithëse duke jetuar në trojet e veta me shekuj, shqiptarët autoktonë të Kosovës dhe Shqipërisë veriore, përveç përpjekjeve të suksesshme diplomatike të fqinjve për të asgjësuar kombin shqiptar duke e copëtuar dhe duke e ndarë midis tyre, ata njëkohsisht me diplomacinë e ndyrë të tyre, filluan spastrimin dhe ndërmorën një gjenocid kundër shqiptarëve anë e mbanë trojeve të tyre. Ishte këjo edhe periudha e progaganadës serbe e greke në gazetat e asaj periudhe që përpiqej ti tregonte botës për “egersinë” e shqiptarëve dhe si të tillë, sipas tyre, ata duheshin ”kulturuar” nga “kultura” serbe dhe greke, ose të zhdukeshin fare si popull. Këtë ata e bënë me efikasitetin më të madh, duke djegur dhe shfarosur fshatra të tëra shqiptarësh, siç vihej në dukje në një raport të entitetit humanitar amerikan, Carnegie të vitit 1913.

Siç ndodhi fund shekullin e kaluar me tragjedinë e Kosovës, ashtu edhe 100-vjetë më pare, ishte Amerika ajo që me këtë raport i hoqi maskën dhe zgjoi ndërgjegjen e botës së atëhersheme, mbi krimet dhe gjenocidin e bërë kundër fisit më të lashtë të Ballkanit, Shqiptarëve. Raportin i vitit 1913 I përgatitur dhe botuar nga Instituti Carnegie, i cili kishte dërguar një delegacion në Kosovë dhe në Shqipërinë e Veriut për të parë gjëndjen për së afërmi se ç’po ndodhte atje, dërguar Lidhjes së Kombeve, ndër të tjera, përshkruan atë që kishin parë anëtarët e komisionit: “Djegie shtëpishë e fshatrash, vrasje me grumbuj mbi popullsinë e çarmatosur e të pafajshme shqiptare, përdhunime që nuk janë parë kurrë më parë, rrëmbime dhe brutalizime të të gjitha lllojeve. Këto janë mjetet që përdorin trupat serbe dhe malazeze — dhe po përdorin gjithnjë — me qëllim për ta ndryshuar fizioniminë ethnike krahinave që banohen prej Shqiptarësh.”

Edhe sjelljet e grekëve në jug të Shqipërisë dhe në Çamëri, sipas Edith Durham që kishte vizituar ato zona, nuk ndryshonin për nga brutaliteti kundër popullsisë shqiptare të këtyre trojeve, duke vrarë e prerë pa mëshirë dhe duke përdorur barbarizmat, vrasjet dhe djegëjet e shtëpive dhe fshtarave shqiptare, ashtu siç bënin sllavët në anë e mbanë trojeve shqiptare në veri.

Historia e kombit shqiptar ka pësuar tragjedi të papërshkuara, por rrënjët e tij, megjith tundjet e rënda shekullore, kanë qëndruar të patundura. Këjo, falë patriotëve të mëdhej të kombit të cilët megjithë vështirsitë nuk humbën kurrë drejtimin dhe të cilët me largpamje u kanë qëndruar besnikë vlerave dhe bashkimit të kombit.

Ndonëse vetëm 100-vjetë më parë u krijua shteti gjysmak shqiptar, sipas Naim Frashërit, ”Bota që kur është zënë, Shqipërija gjallë ka qenë.” Në këtë përvjetor, u takon autoriteteve të sotëme kombëtare të jenë të ndërgjegjëshëm dhe njëkohsisht mbi ta bie përgjegjësia politike dhe morale për të kultivuar një besim të patundur për një të ardhme më të mirë për fatin e Shqipërisë dhe të shqiptarëve, ashtu që të bashkuar, të tejkalohen problemet kombëtare të së kaluarës dhe me guxim e vëndosmëri të shkohet kah e ardhmja përballë rreziqeve dhe furtunave që mund të dalin përpara. Për liri e pavarësi, Shqiptarët kanë luftuar gjatë gjtihë historisë. Por a kanë qenë të bashkuar. Kurrë si në kohën e Gjergj Kastriotit-Skenderbe. Andaj, duke nderuar dhe kujtuar të kaluarën, të shkohet me besim të patundur përpara, por pa tradhëtuar të kaluarën, pa nepërkëmbur kultin e shqiptarizmit. Megjithë hallet e tyre, Shqiptarët kurrë nuk kanë qenë më të lirë se sot dhe më vetvendosës për fatin e tyre se sot. Prandaj, ky realitet i ri, le të shërbej si premtim për të ardhmen, për tu renditur me nder në radhën e kombeve të përparuara. Këjo është përgjegjëgjësia e vet shqiptarëve dhe e udhëheqsve të tyre, dhe jo e konferencave anti-shqiptare ose e vendimeve të autoriteteve të ndryshme ndërkombëtare. Por Shqiptarët nuk do të jenë të vetdijshëm për një të ardhme më të miër për veten, nëqoftse nuk e kuptojnë me të vërtetë historinë si dhe natyrën dhe origjinën e tyre kombëtare.

Përpjekjet the thirrjet nga jashtë për të rishqyrtuar me qëllim për ta bërë ndryshime në historinë e kombit shqipatr dhe flirtimet në vet radhët e shqiptarëve, nga njëherë edhe në nivele të larta poltike si në nivel parlamenti, që kanë përfunduar me deklarata të papërgjegjëshme kohët e fundit, duke mohuar historinë dhe heronjtë kombëtarë të Shqiptarëve si Gjergj Kastrioti – Skenderbe. Këto përpjekje dhe tendenca, sidomos në radhë të vet shqiptarëve, janë aq të rrezikshme për ekzistencën e kombit shqiptar dhe për ndryshimin e fizionomisë së tij, sa ishte edhe Konferenca e Londrës 100-vjetë më parë, qëllimi i së cilës ishte që më në fund, nepërmjet coptimit të trojeve shqiptare, të zhdukej kombi shqiptar si entitet dhe si fisi më i vjetër i Ballkanit. Siç duket, ky është gjithnjë objektivi i disa elementëve të jashtëm dhe i fqinjve të Shqiptarëve, të cilët nga ana e tyre, 100-vjetë e këndej, nuk kanë pushuar kurrë përpjekjet e tyre për të zhdukur racën shqiptare nga faqja e dheut dhe për të ndryshuar fizionominë e Shqiptarve, në çfardo qoftë, ashtuqë ajo të mos mbetet ajo që është: Shqiptare. Vet shqiptarët nuk duhet të bien pre e këtyre armiqve të kombit dhe infleuncave të huaja, të cilët gjatë gjithë historisë i kanë paraqitur Shqiptarët si një grumbullim organizimesh primitive.

Është kritike që forcat e shëndosha të kombit, sidomos ato me përgjegjësi politike, kulturore dhe fetare të jenë të vetdijshëm mbi përçarjet serioze që ekzistojnë dhe të njohin natyrën e këtyre forcave që kanë çuar kokë kohët e fundit dhe të cilat siç duket kanë për qëllim për të gërryer dal ngadalë nga vlerat, nga mirëkuptimi dhe nga bashkimi shpirtëror dhe aktual kombëtar i Shqiptarëve. Këjo është me rëndësi për vet Shqiptarët, por edhe para syve të botës. Është detyrë dhe përgjegjësi personale e çdo shqiptari, por sidomos e atyre që sot kanë në dorë fatin e kombit – që me energji morale dhe guxim civil — të promovojnë NJË dhe të vetmin identitet kombëtar të të gjithë Shqiptarëve, besimin e plotë në të, nepërmjet unitetit kombëtar dhe të promovojnë politika kombëtare, si dhe vetitë etnike të kombit dhe herojtë e tij, që do të forcojnë identitetin e kombit dhe do të nderojnë gjakun shqiptar, anë e mbanë trojeve tona.

At Gjergj Fishta i cili në veprat e tija u këndon gjithmonë hidhërimeve dhe gëzimeve të historisë së Shqiptarëve, këngën e fundit të Lahutës së Malësisë ia kushton “Konferencës së Londonit”, duke hyrë në temën e konferencës dhe megjith pasojat e rënda të vendimeve të saja, At Fishta gjënë arsye të këndojë me optimizëm duke thënë se 100-vjetë më parë, mbi kalatë e Shqipërisë valvitë Flamuri Kombëtar, “Porsi fleta e Engjllit të Zotit”. Brohorisin, thotë poeti kombëtar, fusha e male, sepse,

“Për inat të Shkjeve të Ballkanit

Për gazep të atij Sulltanit,

Si premtue kish Perendija

Prapë zojë m’vedi duel Shqipnia”.

Në këtë 100-vjetor të copëtimit të trojeve shqiptare dhe cungimit të tokave të Arbërit, dëshira e të gjithë Shqiptarëve është që Shqipëria të jetë gjithmonë Zojë më vete, dhe që Shqiptarët të jenë të bashkuar me një ide, të një mendjeje dhe një qëllimi. Ashtu qoftë mot pas moti.

AQIF PASHË ELBASANI, IDEATOR DHE UDHËHEQËS I PARTISË KOMBËTARE

August 1, 2013 by dgreca

Ne Foto: Qeveria e Lushnjës ; Aqif pash Elbesani i dyti nga e majta./

Shkruan Eugen Shehu/

E lënë diku,në periferinë e përgjumuar të memories,mbyllur diku,në sirtaret e errët të historiografisë komuniste gjysëmshekullore,figura e Aqif Pashë Elbasanit nuk mund të humbte shkëlqimin e vet si një ndër më të shquarit e krejt historisë së kombit tonë.Në shtjellat me zbatica e batica të historisë,në çastet vendimtare të vetë ekzistencës,populli ynë e thiri këtë figurë, e degjoi zemrën e tij,ndjeu fuqinë e atdhetarisë së tij,i vajti pas jo duke e brohoritur,por duke bashkuar pushkët me pushkën e mendimit të vet atdhetar.

Tani që „ëndra“ komuniste u kthye në një zhgënjim të paparë për krejt kombin tonë,tani që kemi në duar fakte të pakundërshtueshme historike dhe jetësore,tani që më tepër se kurrë po i vemë pa drojtje së vërtetës, e kemi shumë të lehtë të kuptojmë pse u la në harresë Aqif Pashë Elbasani,ky trim i fjalës dhe i veprimit atdhetar,ky pioner deri në fund të jetës i bashkimit të trojeve arbnore shqiptare nën një administrim të vetëm. Pa hyrë në hollësitë e edukimit të ndjenjave të tij kombëtare,mund të them se ka qenë në fillim të shekullit ndër atdhetarët e Elbasanit që u përpoqën aq shumë lidhur me zgjidhjen e halleve të bashkëqytetarëve të tyre. Ndikimeve të ashpra greke e sllave,synimeve dhelprake të tyre,Aqifi u është përgjigjur kurdoherë me maturi dhe trimëri duke dëshmuar përpos trimërisë edhe erudicionit në shtruarjen dhe interpretimin e fakteve historike me fqinjët tanë lakmitarë. Është tepër e kuptueshme për të gjithë se titullin Pasha,Sulltani nuk mund t’ia jepte kujtdo.Por Turqia ka parë në karakterin e Aqip Elbasanit të gjitha virtytet dhe cilësitë e për më tepër ndershmërinë e tij. Sidoqoftë, ajo çka është e dukshme në krejt veprën e atdhetarit elbasanas,dashuria për atdheun,nuk mund të komprementohej për asnjë çast prej ndereve që mund t’i bënte Porta e Lartë.

Në prag të shpalljes së pavarsisë,në nëntorin e turbulluar të vitit 1912,Aqif Pashë Elbasani,duke gëzuar një reputacion të kënaqshëm,jo vetëm në qytet,por edhe në krejt rrethinat prej Librazhdi e deri në Peqin,kryente detyrën e prefektit.Së bashku me prefektin e Beratit,Azis Vrionin,ky do të organizojë reparte vullnetare speciale të përgaditur si për t’u bërë ballë invazioneve serbe,ashtu edhe për të përkrahur udhëheqësit e lëvizjes kombëtare për pavarsi. Janë të njohura tashmë letërkëmbimet e Aqif Pashë Elbasanit me Ismail Qemalin, i cili një herë pat deklaruar se pa ndihmën e Aqifit „nuk mund të kuptohej siguria ime në Vlorë“. Në krye të atdhetarëve që firmuan pavarsinë dhe i dërguan telegram popullit të Elbasanit, Beratit, Janinës, Delvinës, Gjirokastrës,Korçës,Vlorës e Përmetit ishte nënshkrimi i Aqip Pashës. Ndërmjet të tjerave në telegram thuhet ;“ Ju japim lajmin e gëzuar se me mirësinë e lartë hyjnore,tani e shpallëm pavarsinë në emër të kombësisë sonë të shenjtë e në emër të të gjithë Shqipërisë… Nesër do të kryhen ceremonitë e nevojshme“.(Arkivi Qendror i Shtetit.F.71.D1, dikumenti nr 1330,origjinal,përkthyer prej turqishtes.).

vitet e vështira që erdhën për Shqipërinë tonë,të futur krej padashur në rrjedhat e luftërave ballkanike,do të kërkonin domosdo,përpos të tjerave edhe burra atdhatrë me shpirtin që i rrihte vetëm për kombin. E nëse ka një plejadë të shkëlqyer burrash të tillë,aqif Pashë Elbasani padyshim është njëri prej tyre,madje do të thosha,në radhët e para.

Duke e parë lëvizjen e Hoxhë Qamilit sinjë akt pa precedent të tyre që donin ta kthenin prapa rrotën e historisë,si një dhurim të aspiratës mbarëpopullor për të kthyer sytë dhe shpirtin drejt Perëndimit,Aqif Pashë Elbasani në mënyrë publike u drejtohet bashkëqytetarëve të tij, duke bërë thirrje që të mos harrojnë se gjaku shqiptar i derdhur thret për pavarsi,për një rrojtje të ndershme,për qeverisje demokratike dhe ideale të mëdha të bashkimit etnik..Ai gjithashtu,njëherë demaskon rebelët me në krye Haxhi Qamilin si atentatorë të verbër të aspiratave shqiptare. për trazirat tona,u kish thënë elbasanasve ai, “nuk është e nevojshme me ja lanë dikujt në derë me na i zgjidhë,sepse pas çdo zgjidhjeje,qoftë edhe prej Turqie,dalin avaze edhe më të mëdhaja. Vlen me ndigju me respekt shoshoqin dhe me i zgjidh hallet tona në zemër të madhe se jemi shqiptarë“.(letër e Haqif Pashës.Burrave të Shqipnisë,Porgrami I Kombëtares.)

Roli i Aqif Pashë Elbasanit në mbajtjen e Kongresit të Lushnjës,tanimë ka filluar të ndriçohet.Ky rol vlen të shihet jo vetëm në aspektin atdhetar të tij,por edhe në vizionin që paraqiste Aqif Pasha lidhur me ecurinë e mëtejshme të ngjarjeve në Shqipëri. Gjithmonë me vështrimin në Perëndim të Evropës,Aqifi do të këmbëngulte në këtë Kongres Historik për ndërkombëtarizimin e çështjes sonë kombëtare si edhe për qitje të modeleve sa më bashkëkohore të drejtimit të shtetit.Fjala e tij u dëgjua me respekt të veçantë madje u përkrah në pjesën më të madhe të përfaqsuesve të trevave të tjera shqiptare në këtë kuvend me rëndësi historike. Aqif Pashë Elbasani u zgjodh nga delegatët e Lushnjës,njëzëri në regjencë duke përfaqsuar përpos të tjerave,në aspektin religjioz komunikimin e madh të bektashinjëve në Shqipëri.Ai ishte dhe mbeti deri në fund të jetës së vet një ushtar i denjë i këtij besimi kaq atdhetar ndër krejt motet.Por unë mendoj të ndalem më gjatë në një vlerë tjetër madhore të veprës së tij.Në atë vlerë që edhe pse vitet e mbyllin diku për t’a humbur ajo nuk rresht së klithuri si ato pulëbardhat në detin me stuhi që këndojnë pa iu trembur shkumës së valëve. Pikërisht në dëshirën e tij të lume për ta parë Shqipërinë krejt të bashkuar,ku toskë e gegë të jetojnë në harmoni,ku qeveria të mendojë vetëm për popullin e të ardhmen e tij,ku ligji të dojë të mbrojë njeriun e ndershëm.

Tepër bukur kjo ëndërr për shqiptarët.tepër e thjeshtë për të kumtuar në ndonjë mbrëmje elbasanase në kafanetë e Namssgjasë. Por Aqif Pashë Elbasani do t’i vihej punës për të realizuar diçka,në mos të tërë këtë fakt që priste atdheu i tij i robëruar aq keq prej mendimit dhe mentalitetit oriental.Kanë qenë rrethanat politike (trazirat e pambarim të forcave shqiptare) ato që e detyruan Aqif Pashën të emigrojë përkohësisht nga atdheu i vet e për më tepër nga qyteti i tij i zemrës,Elbasani i dijes dhe kulturës,i përparimit dhe atdhatrisë. Por a është vallë e rastësishme që ky personalitet i nacionalizmit shqiptar zgjodhi Austrinë,si vend për të vazhduar përpjekjet e tij në dobi tër çështjes kombëtare ?

Mendoj se po. Trazirat e brendshme të Shqipërisë,në vitet 1913-1917,kishin përcaktuar (ndonëse jo vija të qarta) se cilët mund të pranoheshin si aleatë të shqiptarëve në luftën e tyre ndaj rrezikut të copëtimit prej fqinjëve ballkanikë.Disa nga rrethet e përparuara të diplomacisë austriake kishin përkrahur në mënyrë krejt të hapur çështjen shqiptare duke treguar madje Evropës se me një ndihmesë të ndershme,problemet e këtij kombi mund të fashiteshin. Kryesuesi i Kongresit të Lushnjës i kishte njohur nga afër përpjekjet e rretheve diplomatike të përparuara austriake ndj mendoi se mund të zinte një shpresë prej atij vendi,prej atyre njërëzve që së paku e ngrenin zërin ndaj padrejtësive që i bëheshin atdheut të vet.

Në shkurtin e vitit 1922 shkon në Austri dhe falë kulturës diplomatike,miqësohet menjëherë me intelektualët përparimtarë aty.Miqtë që e kanë njohur më parë shkonin t’a takojnë,bashkëatdhetarë që i kanë dëgjuar vetëm emrin e mirë që të fal vepra i mblidhen rreth në biseda të gjata.Pak nga pak,rrethi i miqve shtohet dhe Aqif Pashë Elbasani mendon se është taman në çastin e duhur.Në krye të një grupi të gjërë atdhetarësh shqiptarë të mërguar,ai krijon Partinë Kombëtare.

A duhej të ishte rastësi ky emër i këtij grupimi atdhetarësh ? Kurrësesi jo ! Aso kohe në Shqipëri kishin filluar të organizohen grupime e parti me vizione natyrisht të qarta.por merita e Aqif Pashës qëndron pikërisht se duke njohur së mbrendshmi partitë dhe programet e tyre,ai ndjen nevojën të thërrasë për një bashkim të shqiptarëve nën një flamur të trojeve etnike stërgjushërore.Pdrejtësitë historike në dëm të trojeve tona,do të përbënin këtej e tutje jo vetëm një fatkeqsi kombëtare.ato do të shërbenin si apel për të gjithë atdhetarët,nacionalistët dhe krejt klasën politike shqiptare që në qendër të përpjekjeve të tyre të ishte e Shqipërisë Etnike. Aqif Pashë Elbasani e ndjen më tepër se një detyrim moral atë që çdo shqiptar duhet jo vetëm të ndiejë diçka për Shqipërinë dhe fatkeqsitë e saj,por edhe të luftojë për të ndrequr sa të mundë,të punojë për të ardhmen e vendit të vet.Në faqet e para të programit dhe rregullores së Partisë Kombëtare,Aqif Pasha,publikisht u bën një thirrje kurajoze krejt shqiptarëve ;

„Sot dhe unë,plaku i vjetër po dal përpara teje me programin tem.Ky program ta dish mirë se nuk është pemë e një mendimi teorik,por janë konviksionet të një plaku i cili gjithë jetën e tij e ka kalumun ndërmjet jush,si në ditë të mira,ashtu edhe në të keqen,s’të ka lënë vetëm as në qamën,as në qeshmen,t’i njef të mirat dhe të metat,t’i çmon bukur virtytet dhe nevojat,shkurtazi janë frutat të nji jetës politike të gjatë,plot me mësime dhe me prova… „.(Programi dhe rregullorja e Partisë Kombëtare;Arkivi i Bibliotekës Kombëtare – Tiranë ).

Njohës i thellë i realiteteve historike që përjetonte dhimbshëm Shqipëria e asaj kohe në programin e kësaj partie,Aqif Pashë Elbasani u përpoq të zgjojë vetëdijen e fjetur të bashkëkombasve të vet se duhej sa më parë të funksiononte shteti dhe ligji,institucionet juridike dhe kulturore.Por njëherazi,plaku i mençur u hapte udhë reformave demokratike dhe liberale ku vendin e duhur e zinin respektimi dhe liria e të drejtave njerzore të njeriut.Ideja që Shqipëria duhej të kthente vështrimin përfundimisht nga Perëndimi,nga demokracitë e sapolindura aty,ishte sipas Aqif Pashës e vetmja rrugë e sigurtë për të ardhmen e Shqipërisë.Duke patur në krah të tij,atdhetarë që parashihnin dhe e kuptonin të ardhmen e vendit të tyre vetëm në Evropën e qytetëruar,plaku i mençur elbasanas përcaktonte qartë në një thirje të asaj kohe se ; „Ne pasuesit e kulturës perëndimore,kërkojmë që patriotizmi dhe oksidentalizmi që janë dy pikat kryesore të egzistencës sonë politike,të jenë të konfirmuara sheshazit,jo me fjalë e përalla,por me vepra të gjalla,të qarta e të padyshueshme“.

Dhe padyshim,ajo që do të vendosë në jetë të jetëve,figurën e Aqif Pashë Elbasanit në panteonin e lavdisë së popullit tonë është pikërisht ideja e hedhur qartë në programin e partisë kombëtare se indipendenca e plotë e shtetit është një bazë e shenjtë.Duke institucionalizuar këtë të drejtë legjitime të shqiptarëve,plaku i mençur elbasanas u kujtonte kancelarive perëndimore se shqiptarët mund dhe duhet të udhëhiqen vetëm prej shtetit të tyre duke mos pasur as më të voglën dëshirë për protektoratin e një shteti tjetër.Njëherazi,duke qenë se në Partinë Kombëtare,ishin afruar intelektualë,atdhetarë e diplomatë,thirja ishte tepër e qartë.Kushdo prej tyre duhej të ndihmonte me ç’të mundte për të larguar prej Evropës atë vizion të shtrembër se shqiptarët nuk mund të qeverisin vetë.

Lufta dhe përpjekjet e Aqif Pashë Elbasanit për bashkimin e trojeve etnike shqiptare duket se do të përmblidheshin në një frazë të vetme të programit të partisë së krijuar prej tij.Është tepër e kuptueshme se këto përpjekje të Aqif Pashës ishin të shtrira si ai përoi i malit,në shtratin e gjërë të lumit të aspiratave shqiptare për bashkimin e gjakut të shprishur,për ngadhnjimin e një të drejte legjitime.

„Kufijtë e Shqipërisë i ka caktuar Perëndia,ata s’mund të ndryshohen në favor të kurrkujt… „.Këto fjalë, të gdhendura si me daltë në kujtesën e shekujve,do t’u kujtojnë fqinjëve tanë tokësorë se ata janë e do të mbeten kurdoherë përgjegjës jo vetëm përpara historisë por për më tepër përpara Perëndisë.

Jetët, të gjitha shuhen. Veprat,natyrisht që mbeten.Por nëse çdo minutë e jetës ka shkuar në dobi të atdheut,nëse çdo rrahje zemre ka patur brenda drithërimen e lirisë amtare,atëherë jeta dhe vepra rrojnë e ecin përjetësisht me njëra – tjetrën.Aqif Pashë Elbasanasit,përpara se t’i ngrihej një atatujë në qytetin e tij të lindjes në Elbasan,populli i ka ngritur me mijëra me mijëra të tilla në zemrat e këngët e tij.

Bern-Zvicër

MARREVESHJA E MUKJES, PORTA E MBYLLUR E HISTORISE SE KOMBIT

July 30, 2013 by dgreca

Në kuadër të 70 – vjetorit të Marrëveshjes së Mukjes (1 – 3 gusht 1943 – gusht 2013)/

Shkruan: ZYBA HYSAN HYSA/

Çdo marrëveshje që shkruhet e firmoset jashtë Shqipërisë, për shqiptarët, nuk është marrëveshje, por përqeshje… e fundit marrëveshje në dobi të Kombit, por që për fatin e keq, u prish nga tradhëtarët e interesave kombëtare, ka qenë ajo e Mukjes, marrëveshje midish shqiptarësh. Kush thotë që punoj për kombin, duhet të shkojë të trokasë në portën e historisë së kësaj Marrëveshjeje dhe të dëgjojë zërin e popullit me brohorima të forta sa u drodhën malet, më pas të shkojë portë më portë shqiptare dhe të shtërngojnë dorën njëri – tjetrit për t’u bërë bashkë dhe të ftojnë në bisedime shtetet që na coptuan dhe të këmbëngulin për zgjidhjen një herë e mirë të cështjes shqiptare, jo të hipin ballonës dhe të shkojnë nëpër botë sa për të dalë në foto, apo ne televizion duke qeshur me fatkeqësinë tonë.

Asnjëherë nuk u kuptuan marrëveshjet që janë firmosur nga “shqiptarë” për problemet e shqiptarëve kudo që janë bërë, por në këtë shkrim nuk do të zgjaten në këtë, por kerkoj nga lexuesit të nderojnë ata bij shqiptare që morën pjesë në këtë Marrëveshje dhe të mos flasim më me gjuhen e armikut: “Ti komunist”, “Ti ballist”, “Ti nacionalist”, “Ti demokrat”, “Ti…”, por ta shohim njëri – tjetrin në sy si shqiptarë, si bij të një nëne, si zotër të vatanit, kush vazhdon rrugën e diskriminimit dhe urrejtjes mes njëri – tjetrit, dashje pa dashje punon kundër vetvetes, kundër zhvillimit dhe bashkiomit tonë kombëtar.

Lavdi firmëtarëve martirë të kësaj Marrëveshje!

Marrëveshja e Mukjes

Burime dokumentare, flasin për një përgatitje serioze të Mukjes. Çdo ngjarje, nuk ndodh spontanisht, ajo është fryt i një punë paraprake dhe lind si domosdoshmëri për të sistemuar arritjet dhe për të vendosur piketat e së ardhmes. Kështu për të shkuar në Marrëveshjen e Mukjes, ishte bërë një përgatitje serioze nga patriotët e kohës, qoftë ata që ishin me Ballin Kombëtar, qoftë me Partinë Komuniste. Këtë gjë e vërtetojnë dokumente të ndryshme që na i sjellin të gjallë edhe sot përpjekjet për të shkuar në një marrëveshje e të gjithë shqiptarëve për të organizuar luftën kundër pushtuesve. “Më 21 korrik 1943, zhvillohet një takim i përbashkët midis Mid’hat Frashërit dhe Hasan Dostit në njërën anë dhe Abaz Kupit e Mustafa Gjinishit nga krahu tjetër. Në këtë takim u vendos mbi kohën dhe vendin ku do të mbahej kuvendi, cila do të ishte platforma e përgjithshme që duhet të arrihej, njëherazi cilat mund të ishin parimet që i ndanin dhe i bashkonin të dy rrymat: po në këtë takim, Mid’hat Frashëri u kumtoi Gjinishit dhe Kupit, se ishte dakord me emrat e propozuara prej Shtabit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar në përbërjen e përfaqësuesve nacionalistë. Për më tej, ai i njohu këta atdhetarë, me traktin që rinia e Ballit Kombëtar kish shpërndarë ato ditë, ku pos të tjerave thuhej: “Nuk na besohet: Bashkim, Bashkim, Bashkim! O Zot i madh, po ne atë themi, atë kërkojmë, atë lusim, atë shpresojmë dhe atë po përpiqemi ta bëjmë, ai do të jetë fati më i lumtur i Atdheut. Dhe jemi ne, nacionalistët që po u themi komunistëve, të cilët, po e përsërisim, janë vëllezërit tanë, sepse janë bijë të njajtës nënë; Shqipërisë! Siç u shtrimë neve dorën e djathtë, ashtu shtrimani edhe juve dorën e djathtë, që t’jua shtrëngojmë me gjithë zemër” (Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë, Fondi 14, dosja “Trakte të Ballit Kombëtar ).

“Më pas takimi tjetër u zhvillua më 26 korrik 1943,në fshatin Tapizë, pak kilometra në veri të Tiranës, në shtëpinë e atdhetarit Ihsan Libohova. Në krye të delegacionit nacionalçlirimtar, në Tapizë ishin; Abaz Kupi, Myslim Peza, Mustafa Gjinishi dhe Ymer Dishnica. Ndërsa delegacioni i nacionalistëve përbëhej nga; Mid’hat Frashëri, Hasan Dosti dhe Faik Quku. Kryetar i këtij takimi, unanimisht u zgjodh Mid’hat Frashëri, i cili gëzonte reputacion në të dy krahët e pothuaj në gjithë Shqipërinë, ndërsa sekretar Mustafa Gjinishi. Gjithashtu me pëlqimin e të dy palëve, në këtë takim u lejuan si konsulentë për vendimet që do diskutoheshin: Ihsan Toptani, Kamber Qafëmolla, Gogo Nushi, Sali Vata, Et’hem Haxhiademi etj. Në rolin e kryetarit të këtij takimi, Mid’hat Frashëri u përpoq të çonte mesazhin e madh të bashkimit të shqiptarëve, si i vetmi imperativ i ditës. Dhe kur prestarët e këtij takimi, murrën sihariqin e madh të rënies së Musolinit, atëherë ideatori dhe krijuesi i Ballit Kombëtar, Mid’hat Frashëri, ftoi burrat e tjerë shqiptarë të krahut tjetër, të kërkonin menjëherë, përpara organizatave ndërkombëtare dhe sidomos përpara Fuqive Aleate, vetëvendosjen e Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare, si dhe bashkimin e tyre me shtetin amë. ”Pamvarsisht se lufta ka mbaruar (u shpreh Mid’hati) ne duhet të jemi të bashkuar qysh tani në këtë kërkesë publike, që nesër ajo të jetë e vështirë për t’u manipuluar”(Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë, Fondi 14, dosja “Trakte të Ballit Kombëtar”), (Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë, Fondi 14, dosja “Trakte të Ballit Kombëtar“). Kështu nga këto takime dhe bisedime me krerët e ballit kombëtar dhe të Partisë Komuniste (Jo E. H se ai ishte përherë i shoqëruar me jugosllavët duke studiuar strategjinë antikombëtare), bënë të mundur që të realizohej me sukses organizimi dhe realizimi i Marrëveshjes së Mukjes, si kuvendi i fundit mbarëkombëtar, ku do e merrte në dorë pushtetin më vonë klika antishqiptare e Enver Hoxhës e më pas e pasuesve të tij pushtetarë, që nuk kanë marrë më një ndërmarrje tjetër me rëndësi të tillë Kombëtare. Për takimin, zhvillimin dhe vendimet e saj historike, ka shumë dokumente që flasin, kështu: “Më 3 gusht 1943, në lëndinat e fshatit Mukje, në veri të Tiranës, përqafoheshin të gjithë së bashku, nën emocionet e paharruara të asaj çfarë ishte arritur. Për të parën herë qysh prej vitit 1912, shqiptarët po merreshin vesh me njeri – tjetrin, madje nacionalistë e komunistë formuan dhe shpallën Komitetin Provizor për Shpëtimin e Shqipërisë, i cili do të çonte shumë shpejt në krijimin e një qeverie provizore” (Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë. Fondi 270, dosja 11, fleta 18 ).

“Pas tre – katër ditëve, me 2 gusht 1943, na komunikuan mbledhjen e Mukjes, ku kishin marre pjese Balli Kombëtar dhe Partia Komuniste. Nga ana e Ballit Kombëtar ishte Mit’hat Frashri, Isuf Luzi, Thoma Orollogai, nga komunistet: Ymer Dishnica, Mustafa Gjinishi” (P. Velo, “Një dritare burgu”).

“Tani le të shkojmë drejtpërdrejt në Konferenca e Mukjes (1 – 3 gusht 1943), në prag të kapitullimit të Italisë fashiste. Kjo është më e njohur nga lexuesi ynë i zakonshëm. Por ajo që meriton të theksohet është se Thoma Orollogai, me vota unanime (të nacionalistëve dhe të nacionalçlirimtarëve), u zgjodh për të drejtuar punimet e Kuvendit. Në një dokument kam lexuar se fillimisht u zgjodhën më shumë delegatë të nacionalistëve, për shkak të epërsisë së lëvizjes Nacionaliste në shkallë vendi dhe në sajë të shtrirjes së saj, në krahasim me lëvizjen Nacionalçlirimtare, deri në atë kohë. Atëherë dilte objektivisht nga n. çl. – ët kjo e vërtetë: se kolaboracionistët ishin tepër të rrallë. Kjo u tha edhe në Konferencën e Mukjes. Dokumentet konfirmuese janë të shumta, por nuk mungojnë edhe ditarët: ai i Haki Stërmillit, për shembull (por jo ai i manipuluari!). Këshilli i Përgj. N. çlirimtar e propozoi vetë Thoma Orolloganë si bashkëbisedues në Mukje dhe si kryesues të Kuvendit. Mustafa Gjinishi ishte ndër personalitetet më të shquara në Mukje” (“Historiografisë së përdhosur po i vjen koha të spastrohet” (“Infoarkiv”, më 21 Mars 2013).

Kushdo që ka shkruar për problemin e vëllavrasjes shqiptare, nuk ka lënë pa u referuar Konferencës së Mukjes, që për fatin e mirë dhe të keq të kombit tonë, ishte ngjarja më e rëndësishme që vuri themelet e një bashkëpunimi të gjithë shqiptarëve pa dallim feje, krahine e bindje politike, në luftë kundër pushtuesve dhe çuarja e vendit drejt zgjedhjeve të lira dhe demokratike pas lufte, por ishte dhe fati tragjik i shqiptarëve i prishjes së kësaj marrëveshjeje dhe fillimi i vëllavrasjes që për fat të keq, vazhdon edhe në ditët tona. Për këtë ngjarje kaq të folur e përfolur nga shumë studiues, historianë… dua të jap të plotë mendimin që ka shprehur Prof. Dr. Isuf Luzaj në intervistën dhënë Vehbi Bajramit, ku ndër të tjera thekson: “Konferenca e Mukjes, në vitin 1943, është ngjarja pa të cilën është vështirë të flitet për historinë e asaj kohe. Ata që morën pjesë në të, me të vërtetë ishin përfaqësues të popullit. Në të merrnin pjesë edhe kosovarët, edhe çamët, edhe komandantët e forcave të armatosura. 12 përfaqësues kishte Balli, e po aq kishte edhe Partia Komuniste. Idenë për mbajtjen e Konferencës e dha Mit’hat Frashëri me Ali Këlcyrën. Mit’hati më pat thënë se idenë e kishte diskutuar edhe me Lef Nosin e Fuat Bej Dibrën. Ky i dyti dikur kishte 5 restorante në Paris. I kishte dhënë Ismail Qemalit 30 mijë napolona floriri që të shëtiste botën dhe i paguante gazetat që të botonte artikuj në dobi të çështjes tonë kombëtare. Erdhi koha që kur u kthye në Shqipëri nuk kishte ku të flinte. Mori me qira një shtëpi në Tiranën e vjetër. Në Konferencën e Mukjes, përveç këtyre të dyve, mbaj mend këta persona nga ana e Ballit: Mit’hat Frashërin, kryetar, Ali Këlcyrën, nënkryetar, Hasan Dostin, sekretar, Hysni Lepenicën dhe Hysni Muçën. Nga ana e Partisë Komuniste ishin: dr. Ymer Dishnica, Abaz Kupi, i cili më vonë braktisi PK për shkak të çështjes së Kosovës, Mustafa Gjinushi dhe Mustafa Kaçaçi. Të tjerët nuk i njihja se kush ishin. Merrnin pjesë mijëra veta që rrinin nën ullinj, se aty nuk kishte shtëpi. Kishte vetëm një mulli atje afër ku flinte Mit’hat Beu i sëmurë nga kolla. Në shesh ishin vendosur 24 veta, ndërsa të tjerët rrinin anash. U bisedua tërë ditën çështja e Kosovës dhe më në fund komunistët dërguan kasnecin që merrte urdhra nga Enver Hoxha: u pranua Marrëveshja. Kur u mor vendimi i përbashkët nga përfaqësuesit e Ballit dhe PK, që Kosova të jetë pjesë e Shqipërisë etnike, jehuan kodrat e fushat nga duartrokitjet e turmës, së cilës nuk i shihej fundi. Gëzim më të madh në jetë nuk kam pasur. Më vonë, siç e dini, nga presioni i komunistëve jugosllavë, komunistët shqiptarë na e kthyen shpinën”.

“Të dy këto formacione luftarake, që deri asaj kohe kishin qenë protagonistë të luftës antifashiste kundër okupatorit italian, në Mukje u përfaqsuan nga këto burra:

Balli Kombëtar nga: Av. Hasan Dosti, z. Mid’hat Frashëri, Av. Thoma Orollogai, komandant Hysni Lepenica, profesor Isuf Luzaj, komandant Kadri Cakrani, major Rauf Fratari, prof Nexhat Peshkëpia, av.Halil Mëniku, komandant Ismail Petrela, prof. Vasil Andoni.

Dhe po sipas procesverbaleve të “Lidhjes së Mukajt”, delegacioni i Këshillit të Përgjithshëm të Lëvizjes Nacionalçlirimtare, përbëhej nga: Major Abaz Kupi, nënkolonel Iahja Caçi, komandant Myslim Peza, dr. Ymer Dishnica, z. Mustafa Gjinishi, dr. Omer Nishani, dr. Sulo Bogdo, z. Stefan Plumbi, z. Shefqet Beja, z. Mehdar Shtylla, z. Haki Stërmilli dhe Gogo Nushi.

Kryetar i delegacionit të Ballit Kombëtar ishte Mid’hat Frashëri, ndërsa ai i nacionalçlirimtarëve, Ymer Dishnica. Ndërkaq, nga të dy grupimet politike, pati edhe përfaqsues me votë konsulltative, të cilët ishin; Ihsan Toptani, Zef Pali, Ramazan Jarani, Faik Quku, Et’hem Haxhiademi, Xhemal Herri, Neshat Kolonja, Osman Kazazi, Mid’hat Araniti, Spiro Koleka, Nonda Bulka, Patër Lek Luli etj.

Pasi u bë prezantimi i delegacionit, me votë unanime u vendos që z. Thoma Orollogai, ish kryetar i komisionit të përgatitjes së legjislacionit modern të shtetit shqiptar, të drejtonte Lidhjen e Mukjes, ndërsa sekretar u zgjodh Mustafa Gjinishi. Takimin e çeli Hasan Dosti, i cili, duke qenë ndër nismëtarët e Taipzës, ekspozoi projekt marrëveshjen e arritur atje, që ma parë, e më tej, ftoi të pranishmit, të diskutonin nen për nen, çdo gjë që lidhet me bashkimin e forcave politike si dhe vetë ardhmërinë e kombit tonë. Këtu duhet të them se, në shumë nene të projekt marrëveshjes së Tapizës, kuvendi madhor i Mukjes, i bashkoi përfaqësuesit e Ballit Kombëtar ma atë të lëvizjes nacionalçlirimtare. Në këtë rrafsh dy palët, për hir të fateve të Shqipërisë, pranuan të bashkëpunojnë pa kushte, duke u përpjekur të luajnë misionin e madh në vorbullën e luftës botërore. E vetmja pikë e akt – marrëveshjes, e konstatuar prej përfaqësuesve të lëvizjes nacionalçlirimtare, ishte padyshim çështja e Kosovës. Qëndrimi i nacionalistëve në këtë rrafsh, ishte sa i prerë aq edhe largpamës. Ata kërkuan që të vendosej për të luftuar më tej, për të shporrur okupatorin dhe për të zbatuar parimin e njohur të vetëvendosjes së kombeve, sipas Kartës së Atlantikut, dhe për të rifituar Shqipërinë Etnike. Sapo komunistët e nisën debatin lidhur me këtë pikë, e mori fjalën Mid’hat Frashëri, i cili shpjegoi marrëdhëniet e acaruara shqiptaro – serbe, si dhe faktorët e përhershëm që mbajnë të ndezur këtë armiqësi. Ai u kujtoi të pranishmëve përpjekjet e mëdha të shqiptarëve,në vitet 1919 – 1939, për t’i treguar Evropës se kufijtë e vitit 1913, do ishin plagë kurdoherë e hapur. Mendimit të gabuar të nacionalçlirimtarëve se “Nuk e kërkojmë Kosovën, pasi atë e ka kërkuar edhe Mustafa Kruja që ishte i lidhur me okupatorin”, Mid’hati i kundërvuri arsyen e fortë sipas së cilës, ajo është një e drejtë e ligjshme, ku emra të caktuar nuk mund të shpërfillin kërkesa të tilla madhore. Në “ndihmë” të Mid’hat Frashërit u hodhën në këtë polemikë edhe Hasan Dosti, Thoma Orollogai e Hysni Lepenica, fjala e të cilëve u dëgjua me vëmendje dhe u vlerësua. Por në krah të Mid’hatit, u radhitën edhe Abaz Kupi, Ymer Dishnica, Mustafa Gjinishi. Ndërsa Gogo Nushi, një i “sëmurë proletar” i ndikuar nga miqësia “e përjetshme” me serbosllavët, këmbëngulte që “Ne do të përpiqemi që Kosova të vetëvendosë e të bashkohet me Shqipërinë” (Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë. Fondi 270, dosja 11, fleta 18).

“Ditën e dytë m’u dha fjala mua (tregonte babai) si pjesë e delegacionit të Ballit Kombëtar. Fola për një Shqipëri Etnike, as të vogël as të madhe dhe mënyrën e votimit që do bëhej më vonë. Në mes të fjalës sime u ngrit Mustafa Gjinishi i Nacionales dhe më ka puthur në ballë. Ju e dini dhe duhet ta fiksoni se Mukja u sakrifikua vetëm që Enveri të rrinte në krye të Partisë Komuniste. Ai s’kishte alternativë tjetër, ose të sakrifikonte Mukjen ose postin që i premtohej” (Kozeta Zylo). “Bisedë me poetin nga Vlora z. Dalan Luzaj”, gazeta “Dielli”, January 2012).

Prof. Dr. Isuf Luzaj kujton: “Kur u bë pajtimi mes ballistëve dhe komunistëve në Konferencën e Mukjes hartuam traktet; i hodhëm në Tiranë e gjetkë dhe së bashku me Mit’hat Frashërin, Fiqri Dinen, Fuat Beun dhe Lef Nosin vajtëm në Dibër. Më emëruan përfaqësues të çetave të Ballit Kombëtar. Unë duhej t’u jepja urdhër çetave sesi duhej të vepronin dhe t’i raportoja Komitetit. Hysni Lepenica u emërua komandant i çetave të Ballit në Jug të vendit, ndërsa Skënder Muço ndërlidhës i çetave të Ballit me Komitetin Qendror. Në atë kohë italianët dogjën pallatin e Fiqri Dines. Ai pallat i bukur, me katër kate, bëri dy javë derisa u dogj. Filluam luftën kundër italianëve. Me ne ishte edhe Cen Elezi, i biri i Isuf Elezit. U mblodhëm 180 bajraktarë dhe formuam “Besën dibrane”. Mbajti një fjalim Mit’hat Beu. Fola edhe unë. Dëshpërimin më të madh në jetë e kam pasur atje, kur e kuptova se ata që udhëhiqnin Ballin ishin bejlerë. Fatkeqësia më e madhe ishte se disa prej tyre kishin bashkëpunuar me qeverinë italiane, siç ishin Gjon Marka Gjoni, Pjetër Llaci, Mustafa Kruja… Dhe ata ishin këshilltarët e Ballit Kombëtar. Në Dibër gjetëm edhe një prefekt nga Kurveleshi që, po ashtu, kishte bashkëpunuar me italianët. Kështu, “Besa dibrane” u shua, ndërsa italianët vranë Qazim Koculin në Vlorë. Vdekja e tij ishte edhe vdekje e Ballit, sepse ai ishte si Perëndia i Labërisë. Kur i thosha popullit që të shkojmë në luftë, më pyesnin: “Ç’thotë Qazimi?”. Po të mos vritej ai, mendoj se nuk do të fitonte as Partia Komuniste”.

Prishja e Marrëveshjes së Mukjes:

Fill pas Marrëveshjes së Mukjes, me një ngazëllim të pa shoq në zemër, patriotët e vërtetë filluan të marrin kontakte për të koordinuar luftën e përbashkët kundër pushtuesve. Kështu (meqë Shtabi i Përgjithshëm i Nacionalçlirimtares ishte në Librazhd (Orenjë), u la që të bëhej një takim gjithëpërfshirës, ku do merrte pjesë, ndër të tjerë edhe Isuf Luzaj.

“Në datën 8 gusht 1943, u la një tjetër takim midis komunistëve dhe delegacionit të Ballit Kombëtar, lidhur me vendimin e “Lidhjes së Mukjes” për të caktuar në mënyrë definitive, detyrat e Komitetit të Shpëtimit. Në 7 gusht, komunistët u kërkuan prijësve të Ballit Kombëtar që ky afat të shtyhet për gjashtë ditë. Vendi i takimit, u caktua fshati Orenjë i Çermenikës (Librazhd), afër të cilit ndodhej Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Nacionalçlirimtare. E vërteta është se përfaqësuesit e Ballit Kombëtar, Vasil Andoni, Isuf luzaj, Abaz Omari, Et’hem Haxhiademi dhe Halil Mëniku, që më 14 gusht shkuan në Orenjë. Ata pritën aty katër ditë me radhë të vetmuar, duke shpresuar më kot, kuvendimin e mundshëm. Për turp të komunistëve, ”Lidhja e Mukjes” ishte tradhtuar. Ç’farë kishte ndodhur në të vërtetë? Dy prej pjesëmarrësve në kampin komunist të asaj kohe, N. Kerenzhi dhe Ymer Dishnica, kanë hedhur dritë mbi ngjarjen. Ata tregojnë se si është turbulluar dhe çorrur Mugosha në sy të komunistëve shqiptarë, ashtu si kundër ka sharë poshtë e lartë Popoviçi. Të dy emisarët jugosllavë, duke pasur si vegël të bindur në duart e tyre, E. Hoxhën, mblodhën në fshatin Vithkuq të Korçës, në mënyrë urgjente klikën komuniste të Tiranës. Në këtë takim konspirativ dhe urgjent, Mugosha, i pari e dënoi marrëveshjen e arritur në Mukje, madje kërkoi të merren masa ekstreme për përfaqësuesit e delegacionit nacionalçlirimtar. Ndërsa serbi tjetër, Popoviçi duke folur mbi rrezikun që kishin teza të tilla si ajo e Shqipërisë Etnike, shkoi më tutje. Ai u propozoi komunistëve shqiptarë, luftë të hapur dhe të armatosur, ndërsa përfaqësuesit e Ballit Kombëtar, prisnin në Orenjë, të diskutonin me komunistët, këta, prej Vithkuqi, më 8 gusht 1943, porositën veç të tjerave, komitetin qarkor të Vlorës, ku patën filluar luftëra të përbashkëta kundër italianëve: “Lajmërohemi se ju është dërguar nga Tirana një trakt për t’u shpërndarë, i firmosur prej Komitetit për Shpëtimin e Shqipërisë, ku flitet për bashkimin e plotë të arritur në mes të KNÇL dhe Ballit Kombëtar. Ky trakt është në kundërshtim me vijën nacionalçlirimtare dhe nuk aprovohet nga K. Q. i Partisë. Prandaj në rast se nuk e kini shpërndarë, griseni dhe të mos flitet më, për të”. (Arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë. Fondi 14 , dosja 11, fleta 4 ).

“Ndërsa nga ana e tyre, emisarët jugosllavë, i dërguan një mesazh K. Q. të PKJ – së ku mes tjerash thuhet: “Kemi ndikuar fuqimisht tek udhëheqja e Partisë Komuniste Shqiptare dhe në përgjithësi tek Lëvizja Nacionalçlirimtare, që të prishin marrëveshjen e Mukjes” (R. Rajovi, ”Autonomia Kosovo” Beograd 1985 ).

“Sipas modeleve të shumta bolshevike dhe të udhëzuara në çdo moment nga Beogradi, klika komuniste shqiptare, nuk vonoi të nxjerrë “tradhtarët” nga radhët e saj, të cilët, në vend që t’i fusnin Ballit Kombëtar dy këmbët në një këpucë, ranë në ndikimin e tyre për Shqipërinë Etnike. Kështu Mustafa Gjinishi, i cili, kundërshtoi deri në fund, për kinse tradhtinë e Mukjes, u pushkatua një vit më pas, ndërsa Ymer Dishnica u kalb burgjeve, pa folur për Abaz Kupin që një vit më vonë u dënua me vdekje. Në fakt merret vesh lehtë nëse studion dokumentet e Mukjes, se këta assesi nuk mund të jenë “tradhtarët” e Mukjes, të tjerë ishin ata, të kryesuar nga kolaboratori i sllavëve Enver Hoxha dhe radha e atyre komunistëve, që filluan luftën vëllavrasëse, vetëm e vetëm për të siguruar pushtetin bolshevik në duart e tyre. Historia vërtetoi më së miri tradhtinë e “nacional – çlirimtarëve” shqiptar. Ata u puthën e përqafuan me sllavokomunizmin bolshevik, duke i ngulur thikën pas shpine nacionalizmit shqiptar, ndërsa Kosova dhe viset tjera etnike shqiptare për më se pesë decenie me radhë kulluan dhe kullojnë gjak të pastër shqiptari. Por ndërsa Kosova e pa ditën e bardhë më vitin 1999, atëherë kur gjaku vaditi lirinë, ndërsa viset tjera etnike po përpiqen ta zënë atë, me trishtimin e historisë. Sidoqoftë mbetet vendosmëria, atdhetaria dhe patriotizmi i individëve për të dëshmuar se kufijtë e atdhetarizmit janë të padukshëm. Mukja ngel dhe më tej një mësim për gjeneratat e ardhshme se si luftohet e si fitohet por edhe se si dhe kujt duhet ti besohet (Shqipni e lirë, Gusht 1943), (Arkivi Qendror i Shtetit, Tiranë. Fondi 270, dosja 5, fleta 2 – 4 ).

E pse gjatë kohës së diktaturës nuk është përmendua asnjëherë ky bashkëpunim në luftë kundër Italisë fashiste, dokumentet vërtetojnë se luftimet vazhduan kështu derisa dolën hapur kundra Ballit Kombëtar, strategji kjo e serbëve që në Luftën Ballkanike, ku thirrja nuk ishte “Vrisni turq, por shfarosni shqiptaret!”, po kjo ishte thirrja e Partisë Komuniste përmes mësimeve të Dushan Mugoshës dhe Miladin Popovicit: “Vrisni sa më shumë ballistët!”

Kjo tregon qartë rolin tepër armiqësor të ndërkombëtarëve, ku përgjegjës kryesorë janë shtetet e mëdha evropiane që e përligjën taktikën e tyre skllavëruese ndaj kombit tonë që në vitin 1913, me copëtimin e trojeve etnike shqiptare. Sot më shumë se kurrë, pas 100 e ca vjet nën copëtim, këto shtete duhet ta tregojnë veten që janë demokratizuar dhe matës për to është dhënia e të drejtës për vetëvendosje të kombeve në bazë të Kartës së Atllantikur të Veriut, se ajo është e drejtë për të gjithë, jo vetëm për serbët e veriut të Kosovës që po” tunden” mediet për “bisedimet” frutdhënëse të Kosovës me Jugosllavinë. Ne hyjmë në bisedime, jo për të fituar, por për të humbur, apo për të fituar kohë për strategji të reja antishqiptare. Çështja shqiptare paraqitet përherë e vështirë, por ajo është çështje e zgjidhur, kufijtë dihen, vetëm duhet një takim botëror për të nënshkruar mëvetësinë dhe atëherë Ballkani do provojë për herë të parë paqe dhe mirëkuptim midis komeve dhe kombësive si njerëz të qytetëruar dhe Evropa do marrë një portret demokratik tashme të shpalosur e të vërtetë.

Prishja e Marrëveshjes së Mukjes, nuk mund të pengonte përkohësisht bashkëpunimin luftarak midis forcave të Ballit Kombëtar dhe Nacionalçlirimtares, se do të ishte me pasoja të rënda për komunistët, ndaj ata pezulluan marrëveshjen, por luftimet vazhduan të bëheshin së bashku. Ngazëllimi i Marrëveshjes i ngriti zemrat peshë patriotëve, të cilët ishin rreshtuar, si në Ballin Kombëtar, ashtu edhe në Nacionalçlirimtare, ku shumica e tyre, as që e kishin idenë se ç’është komunizmi, por të prirur për të vazhduar luftën për liri, gjë që komunistët ishin në një pikëpamje me nacionalistët në atë kohë, apo më mirë të themi, kjo u përdor si mashtrim për popullin, për t’u radhitur pas partisë Komuniste. Kështu ky bashkim i shumëpritur dha rezultatet e luftërave të organizuara duke i sjellë humbje të njëpasnjëshme fashistëve italianë.

Po të shfletojmë historinë në bazë të dokumenteve, vërejmë se luftërat e përbashkëta kundër pushtuesve vazhduan edhe pas prishjes së marrëveshjes së Mukjes e pse kurrë në historinë e diktaturës nuk u përmendën. Mendoj se kjo luftë përsëri u shfrytëzua nga krerët e Partisë Komuniste dhe misionarëve jugosllave për dy qëllime:

I trembeshin humbjes ndaj pushtuesve pa nacionalistët që kishin edhe forca, edhe mjete financiare, por edhe besim në popull.

Ishte shpejt për të dalë hapur me popullin, ishte në kuadër të diskriminimit të kokave të partive akoma, pra të bëhej diskriminimi i udhëheqësve të nacionalizmit, më pas, të bëhej thirrja që të bashkoheshin me Partinë Komuniste.

Në librin “Sharrajt në Jetën e Kombit” faqe 103, në rrëfimet e Istref Mustafaraj ndër të tjera ai tregon vrasjen e Hazis Sharrës, vrasje që shënon vëllavrasjen, apo fillimin e luftës civile në Shqipëri. “Sipas vendimit të Qarkorit dhe të njësitit gueril, urdhrin me shkrim për vrasjen e Haziz Sharrës të nënshkruar nga Mihal Prifti (Prof. në Tregtaren e Vlorës) dhe P. RR, ma dorëzoi mua në dorë shoku ynë Miço Emini në mëngjesin e 6 tetorit 1943. Pas njohjes me urdhrin për vrasjen e Haziz Sharrës të cilin e njihja që nga prilli i 1939 kur së bashku me Mitaq Sallatën, Azbi Tepelenën, Nuri Arapin etj kishim shkuar për të kërkuar armë për të luftuar në Bestrovë, ne nisëm të mendonim vetëm për kryerjen e tij, sepse për ta diskutuar atë urdhër as që bëhej fjalë. Atë kohë në praktikën e njësitit gueril kur të ngarkohej ndonjë atentat apo aksion tjetër, kurrsesi nuk duhet të kërkoje shpjegime, por vetëm duhet ta zbatoje atë që të ngarkohej. Kështu pas marrjes së urdhrit për kryerjen e atentatit, në mëngjesin e shtatë tetorit 1943, unë së bashku me dy shokët e mi Elham Doçi dhe Jonuz Peja, të mbështetur dhe nga tre katër pjesëtarë të njësitit i zumë pritë Haziz Sharrës i cili pasi doli nga shtëpia e tij aty pranë Sheshit të Flamurit, u nis për në drejtim të Rrugës Muradie (sot Rruga Muze). Duke e ditur se Hazizi ishte një djalë trim e shumë i fuqishëm ku të gjithë mundoheshin t’i evitonin përplasjet me të, edhe ne kishim menduar që të mos përballeshim dhe pasi ta linim të kalonte, do ta qëllonim nga pas”, kjo qe edhe ndarja përfundimtare e luftimeve të përbashkëta të forcave nacionaliste me nacionalçlirimtaren. Kjo vrasje do ishte shigjeta e helmatisur nga jugosllavët dhe e hedhur me dorën e komunistëve shqiptarë, kështu u prishën përfundimisht ekuilibrat e patriotizmit shqiptar, këtu do ndërpritej aspirata e luftës së popullit tonë për pavarësi kombëtare, këtu nuk u lejua më të përdorej termi “Shqipëri Etnike”.

Për nga rëndësia e Marrëveshjes së Mukjes, nuk do rrinte pa shprehur opinion edhe vetë pjesëtari i kësaj marrëveshje, Isuf Luzaj: “Konferenca e Mukjes, më 1943, është ngjarja pa të cilën është vështirë të flitet për historinë e asaj kohe. Ata që morën pjesë në të, me të vërtete ishin përfaqësues të popullit. Në të merrnin pjesë edhe kosovarët e çamët dhe komandantët e forcave të armatosura. 12 përfaqësues kishte Balli e po aq kishte edhe PK – ja. Idenë për mbajtjen e Konferencës e dha Mit’hat Frashëri me Ali Këlcyrën. Mit’hati më pat thënë se idenë e kishte diskutuar edhe me Lef Nosin e Fuat Bej Dibrën. Ky i dyti dikur kishte 5 restorante në Paris. I kishte dhënë Ismail Qemalit 30 mijë napoleonë florinj që të shëtiste botën dhe i paguante gazetat që të botonte artikuj në dobi të çështjes sonë kombëtare. Erdhi koha që kur u kthye në Shqipëri, nuk kishte ku të flinte. Mori me qira një shtëpi në Tiranën e vjetër. Në Konferencën e Mukjes, përveç këtyre të dyve, mbaj mend këta persona nga ana e Ballit: Mit’hat Frashërin, kryetar, Ali Këlcyrën, nënkryetar, Hasan Dostin, sekretar, Hysni Lepenicën dhe Hysni Muçën. Nga ana e PK – së ishin: Dr. Ymer Dishnica, Abas Kupi, i cili me vone braktisi PK – në për shkak të çështjes së Kosovës, Mustafa Gjinushin dhe Mustafa Kacaci. Të tjerët nuk i njihja se kush ishin. Merrnin pjesë mijëra vetë që rrinin nën ullinj, se aty nuk kishte shtëpi. Kishte vetëm një mulli atje afër, ku flinte Mit’hat Beu i sëmurë nga kolla. Në shesh ishin vendosur 24 veta, ndërsa të tjerët rrinin anash. U bisedua tërë ditën çështja e Kosovës dhe më në fund komunistët dërguan kasnecin që merrte urdhra nga Enver Hoxha: u pranua marrëveshja. Kur u mor vendimi i përbashkët, nga përfaqësuesit e Ballit dhe PK – së, që Kosova të jetë pjesë e Shqipërisë etnike, jehuan kodrat e fushat nga duartrokitjet e turmës, të cilës nuk i shihej fundi. Gëzim më të madh në jetë nuk kam pasur. Më vonë, siç e dini, nga presioni i komunistëve jugosllavë, komunistët shqiptarë na e kthyen shpinën”.

Ne, shqiptarët, duhet të kuptojmë mirë besën, kujt ia japim dhe si ta ruajmë këtë besë. Për fat të keq, edhe sot më shumë dëgjohen dhe besohen të huajt se sa besojmë dhe dëgjojmë njëri – tjetrin. Nëse nuk do arrijmë të kuptojmë shenjtërinë e këtij virtyti të trashëguar ndër breza, ne kurrë nuk do ecim përpara, ne do mbetemi skllav i të huajve dhe armiq të njëri – tjetrit.

PËRKUJTESË E FAIK KONICËS DREJTUAR SIR EDWARD GREY

July 29, 2013 by dgreca

Përkujtesë e Faik Konicës drejtuar Sir Edward Grey-t, sekretar i jashtëm britanik dhe kryetar i Konferencës së Ambasadorëve,/

Londër, 10 shkurt 1913./

Nga Arkivi i Anglisë, Uellsit dhe Mbretërisë së Bashkuar, Public Record Office, Londër./

Faik Bej Konica, vëllai i njërit prej delegatëve shqiptarë në Konferencen e Ambasadorëve, në fillim të shkurtit 1913 u takua në Londër në Norforld House, Saint James’s Square, me Duken e Norfolkut dhe i dorëzoi atij një memorandum në mbrojtje të çështjes kombëtare shqiptare. Duka i Norfolkut, me ndërmjetësinë e Sir William Tyrell dhe Mr. Eric Drummond, ia paraqiti këtë memorandum Sir Edward Grey-t. Dokumenti u gjurmua në P.R.O. dhe u përkthye në shqip nga anglishtja prej Romeo Gurakuqit.

P.R.O. F.O. 371 1769 faqe 130-135, dokument nr. 6388 i regjistruar me datë 10.02.1913.

Fuqitë e Mëdha kanë rënë dakord në parim mbi pavarësinë e Shqipërisë. Problemi që po diskutohet momentalisht është ai i kufijve të shtetit të ri. Rusia është duke u përpjekur me të gjitha mënyrat të krijojë një Shqipëri sa më të vogël që të jetë e mundur, nëpërmjet presionit që ajo i bën Fuqive të tjera për t’i lëshuar Serbisë dhe Greqisë rajone të gjëra të banuara ose eskluzivisht, ose në pjesën më të madhe prej shqiptarëve. Shqiptarët janë të bindur se rasti i tyre mund të fitojë shqyrtimin e kujdesshëm dhe miqësor të Qeverisë Britanike, të anglezëve në përgjithësi dhe të katolikëve në veçanti, në qoftë se situata do të mund të kuptohej më mirë.

I- Simpatitë Katolike

1) Pjesa më e madhe e tokave të pretenduara nga Serbia dhe Mali i Zi (Prizreni, Peja, Shkodra dhe Malësia) banohen prej katolikëve.

2) Shqiptarët janë të vetmit katolikë që gjenden në Gadishullin e Ballkanit; dhe deri në fund të shekullit të 17-të feja katolike është quajtur në gjuhën serbe “feja shqiptare” ( shih për këtë: “Cuneus Prophetarum” të shkruar nga Arqipeshkvi Pjetër Bogdani, Venezia 1692).

3) Rusia, duke i pasur katolikët e Shqipërisë të aneksuar nën Serbinë, synon zhdukjen e katolicizmit në Gadishullin Ballkanik.

4) Serbët do të përpiqen më të gjitha mënyrat të shtrëngojnë katolikët që të lëshojnë Kishën. Serbët i kanë persekutuar përherë katolikët. Një murg francez i shekullit të 14-të, Friar Brochard , (cituar nga Miss Mary E. Durham në librin e saj mbi Shqipërinë Veriore), ka lënë një përshkrim të tmerrshëm të krimeve sistematike të Serbisë mbi katolikët shqiptarë dhe mbi përpjekjet serbe për t’i detyruar ata forcërisht për t’u bërë skizmatikë. Shqiptarët që banojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës e parashtruan këtë fakt të dhimbshëm historik në telegramin e mëposhtëm që ia kanë dërguar Shenjtërisë së Tij, Papës së Romës:

“Boston, Mass. 18 Nëntor 1912.

“Shenjtërisë së Tij Papës, Romë.

“At i Shenjtë,

Shqiptarët e Amerikës që i përkasin besimeve të ndryshme fetare, mbajtën në Boston një Kuvend, ku vendosen t’i luten Shenjtërisë Suaj, si autoriteti më i lartë moral në tokë, të përdorni ndikimin Tuaj, për të parandaluar plaçkitjen dhe ndarjen e Shqipërisë, këtij vendi që i dha Kishës, një shenjt si Shën Jerome, një Papë si Klementi XI, dhe një kampion të lavdishëm të Krishtërimit, Gjergj Kastrioti Skanderbeg. Serbët dhe grekët, të cilët dëshirojnë tani të ndajnë Shqipërinë, janë pasardhës të atyre që shtërnguan pjesën më të madhe të popullit shqiptar të lëshojnë Kishën e Shenjtë Katolike Romane. Duke kërkuar me lutje bekimin Tuaj për Shqipërinë, ne therrasim: Jetë të gjatë Shenjtërisë Suaj!

“Nënshkruar nga Fr. F. Noli, Prift orthodoks

Fr. N. Cere, Prift orthodoks

Faik Bej Konica.

6) Në qoftë se katolikët shqiptarë shkëputen nga Shqipëria dhe aneksohen ndaj Serbisë e Malit të Zi, e gjithë puna e bërë për 15 vite për të përgatitur kthimin gradual të të gjithë Shqipërisë në Kishën Katolike, do të jetë e humbur. Shqiptarët, si muslimanë dhe orthodoks, e …… kanë të qartë se paraardhësit e tyre qenë të gjithë katolikë dhe luftuan për vite me radhë për besimin e tyre përpara se të pushtoheshin prej shpatës së turkut. Respekti mbi të cilin katolikët shqiptarë janë të mbështetur prej bashkatdhetarëve të tyre të besimeve të tjera është i shfaqur prej faktit që, në Qeverinë Provizore të vendosur në Vlorë, Ministri i Drejtësisë është një prelat katolik, Monsinjor Kaçorri. Duke humbur popullsinë e saj katolike, Shqipëria do të humbë një shembull të gjallë dhe një kujtesë të vazhdueshme të fesë së saj stërgjyshore.

II Simpatitë angleze

1) Në të gjitha librat e shkruara prej udhëtarëve anglezë para propagandës sllave, shkrimtarët vendosin theksin më të madh mbi superioritetin e karakterit, moralit, nderit dhe zgjuarsisë shqiptare, si, krejtësisht e krahasueshme me ato të grekëve, serbëve, malazezëve dhe bullgarëve.

2) Në një nga librat më popullor dhe më të fundit, siç është ai i Murray-t “Guide to Greece” (ku gjindet një appendix kushtuar Shqipërisë), thuhet se ekzistojnë shumë tipare ndër shqiptarët, falë të cilave tërheqin vemendjen e anglezëve, duke qenë se karakteri i tyre është më afër karakterit të anglezëve se ai i ndonjë kombi tjetër.

Pse duhet që Shqipëria të bëhët viktimë e intrigave të Rusisë, kur, duke i dhënë asaj një shans, ajo ka shumë të ngjarë të bëhët një vend më i mirë se sa fqinjët e saj? Në qoftë se asaj i mungojnë momentalisht shtetarët me eksperiencë, asaj mund t’i ofrohen këshilltarë të huaj,- dhe sigurisht që ajo ka më shumë energji se sa serbët dhe grekët.

III Simpatitë e Qeverisë Britanike

Në vitin 1880, Lord Goschen dhe Lord Fitzmaurice këshilluan Qeverinë Britanike të asistojnë në çlirimin e të gjithë Shqipërisë, mbasi një asistencë dhe një lirim i tillë ishte në interesin e përhershëm të Anglisë. Shqiptarët shpresojnë se pozicioni i tyre është akoma i pandryshuar. Në qoftë se ata sot janë disi të mbrojtur nga Aleanca Trepalëshe, admirimi dhe miqësia e tyre për Anglinë janë aq të gjalla sikurse edhe në kohën kur ata ndihmuan Qeverinë Britanike përkundrejt intrigave të Napoleon Bonapartit në Mesdhe.

Sa më e fuqishme të jetë Shqipëria, aq më e aftë do të jetë ajo të qëndrojë mbi këmbët e veta, pa u mbështetur në fqinjë e saj të fuqishëm dhe pa qenë e detyruar të bëhët një instrument i tyre.(arkiv)

RAUF FICO – SHQIPTARI I MADH I SHQIPERISE SE VOGEL

July 27, 2013 by dgreca

Shkruan Skënder Shkupi/Tirane/

E patën harruar komunistët!…. Sa fjalë zbutëse dhe mikluese pak a shumë si ajo që përdoret jo rallë nga nostalgjikë të maskuar të cilët “Diktaturën” tonë komuniste e quajnë thjesht “Monizëm”.

Nuk e harruan, jo, madje e njihnin mirë. Por ai i plotësonte të gjitha kushtet që ata ta urrenin: elegant, inteligjent, thellësisht perëndimor, patriot deri në vetmohim, diplomat i shkëlqyer, i ndershëm, poliglot, i dashur dhe popullor për të gjithë, si për elitën ashtu edhe për njerëzit e thjeshtë të popullit, por mbi të gjitha, antikomunist i vendosur. E si mund ta duronin ronxho-bonxhot e “botës së re” që mbante erën e mykut të Komunës së Parisit dhe të Grushtit Bolshevik të Shtetit që çuditërisht e quajtën dhe revolucion? Ishte ndofta një ndërhyrje providenciale që ai mbylli sytë në janar të vitit 1944, për të mos parë me sytë e tij gjëmën e tmerrshme që pllakosi popullin e tij vetëm ca muaj më vonë.

Lindi më 1881, në skajin më të largët të zotërimeve osmane të Lindjes së Afërt, në Sana të Jemenit, aty ku deri në vitet 50-të të shekullit të kaluar firmoste mbreti për shishet e bojës së shkrimit që merrnin katër shkollat fillore të vendit nga magazinat e mbretërisë. Ai ishte biri i një kadiu, profesion i parapëlqyer nga shumica e banorëve të qytetit të prejardhjes së prindërve të tij, të Gjirokastrës, qendër e përmendur për cilësinë e intelektualëve të saj të shpërndarë anekënd perandorisë. Fati i mirë e solli Rauf Ficon në moshë fare të vogël në Shkodër, ku qé transferuar i ati, duke i dhënë mundësinë të merrte një arsim fillor, vërtetë në një shkollë turke, por të paktën në një mjedis shqiptar. Etapa tjetër ishte Folksshule (gjermanisht: Volksschule – Shkollë elementare) në Vjenë, për të vazhduar shkollën e mesme në Stamboll, në kryeqendrën e perandorisë. Atje vijoi studimet e larta në të njohurën Mylkije (turqisht: Műlkiye – Shkollë e Shkencave Politike) të cilën e mbaroi me rezultate të shkëlqyera.

E shohim pas kësaj në Janinë, më 1903, ku qé dërguar si stazhier në rolin e sekretarit të valiut të Janinës. Pas këtij stazhi Raufi emërohet kajmekam (turqisht: kaymakam – nënprefekt) i Konicës për të vijuar në po atë detyrë në Himarë e më pas në Margëllëç të Çamërisë. Funksionar i lartë vendor në sanxhakun e sapokrijuar të zonës së Margëllëçit, Rauf Fico, me rastin e përurimit të kësaj ndarjeje të re administrative u mbajti çamërve një fjalim në gjuhën shqipe, fakt pa precedent që zëmëroi pa masë eprorët e tij në Stamboll.

Përfaqësues i Gjirokastrës në Kongresin e Alfabetit në Manastir, më 1908, pyetjes së Pashait të vilajetit se për cilin alfabet ishte Raufi, për shkronjat latine apo për ato arabe, ai iu përgjigj thjesht: “Unë si shqiptar jam për alfabetin shqip”. Kuptohet që kjo i kushtoi jo pak në marrëdhëniet e tij të vështira me hierarkët e lartë të Stambollit.

Me shpalljen e pavarësisë, Rauf Fico, si shumë patriotë të tjerë gjendet përkrah Ismail Qemalit në Vlorë. Atë e emërojnë këshilltar për administratën dhe punët e brendshme. Siç ishin të vrullshme ato kohë për Shqipërinë e sapodalë nga nata pesëqindvjeçare osmane, po të tilla qenë edhe për Rauf Ficon. Jeta e tij dhe ajo e popullit të tij ecnin paralelisht në gëzimet e pakta dhe hidhërimet e shumta, në kënaqësitë e ralla dhe vuajtjet e shpeshta, në fitoret e pjesshme dhe zhgënjimet mbisunduese. Por ai nuk u zmbraps, nuk u ligshtua, nuk u tremb. E shohim të shkojë në Vjenë me delegacionin shqiptar për të mbrojtur territoret dhe kufijtë e vendit të tij, të përpilojë thirrjen drejtuar popullit italian që të ndërgjegjësohet për padrejtësitë që po i bëheshin kombit të tij, t’i përvishet një pune të tejvështirë si nënprefekt i Tiranës më 1917 për të nxjerrë popullin e një qyteti të tërë nga letargjia mesjetare dhe varfëria e skajshme. Ai është nismëtari i të parës Strehë Vorfnore të Tiranës, i të parit gjimnaz dhe i të parit spital të qytetit, ai i shkund nëpunësit nga plogëtia osmane duke i detyruar forcërisht të flasin e të shkruajnë shqip nëpër zyrat e shtetit, ai nxit miqtë e tij patriotë për mbajtjen e Kongresit të Tiranës në dhjetor të vitit 1918 që i parapriu mbajtjes së Kongresit historik të Lushnjës pas katërmbëdhjetë muajsh.

Në këtë veprimtari të dendur, sa diplomatike përjashta aq edhe organizative e administrative përbrenda vendit, Rauf Ficoja, nuk nguroi të verë në rrezik deri dinjitetin vetiak për interesat e larta të kombit të tij. Gjatë vizitës së delegacionit shqiptar në Itali, më 1913, përballë sekretarit të shtetit për Punët e Jashtme të Italisë, Princit Scalea, ai iu ul në gjunjë duke iu drejtuar në gjuhën kryesore ndërkombëtare të asaj kohe, në frengjisht: “Excellence! Sauvez nous la Tchamerie!” (Shkëlqesi! Na e shpëtoni Çamërinë!)

Pas Kongresit të Lushnjës për organizimin e të cilit, krahas Aqif pashë Elbasanit, Ahmet Zogut dhe të patriotëve të tjerë, ai ka rolin e vet, Rauf Fico i ngjit me shpejtësi shkallët e angazhimit të tij politik: këshilltar i përgjithshëm i Ministrisë së Punëve të Brendshme, zëvendës ministër i Punëve të Brendshme, ministër i Punëve të Brendshme, dhe njëherësh deputet i parlamentit shqiptar.

Në janar të vitit 1924, në parlamentin e kohës, deputeti Fico lajmëron të pranishmit për vdekjen e ish presidentit Uillson, mbrojtësit historik të të drejtave të kombit shqiptar duke propozuar që të mbahen pesë minuta heshtje në nderim të mikut të shquar. Parlamenti e pranoi propozimin dhe salla e nderoi kujtimin e amerikanit të madh. Meqë ky propozim vinte nga krahu i djathtë i deputetëve, edhe të majtët kërkuan diçka të ngjashme. Më 21 janar kishte vdekur Lenini. Jashar Erebara propozoi të mbahej zi edhe për Leninin, nisur nga denoncimi i traktateve te fshehta të perandorisë cariste, ku përfshihej edhe ai i Londrës për copëtimin e trojeve shqiptare. Edhe ky propozim u miratua. Por për shumë vite me radhë historia marksiste e Shqipërisë afishoi kryesisht vetëm njerin nga të dy momentet veçse me një deformim të vogël: propozimin për Leninin ia vuri në gojë Avni Rustemit!….

Dhe pas këtyre posteve të rëndësishme Raufi kalon në diplomaci. Më 1926, ai bëhet i pari ministër fuqiplotë i Shqipërisë në Turqi. (Në atë kohë përfaqësuesit diplomatikë quheshin ministra fuqiplotë ose të ngarkuar me punë sipas nivelit të marrëdhenieve ndërmjet shteteve). Është interesant fakti që cilësitë intelektuale dhe profesionale të Rauf Ficos ishin të njohura jo vetëm në Shqipëri por edhe jashtë vendit. Ismet Inony, presidenti i dytë i Turqisë pas Mustafa Kemalit, kishte qenë shok klase me Rauf Ficon në vitet studentore në Stamboll. Por Ficon e njihte edhe Ataturku. Ka një episod kuptimplotë: fillimisht qeveria shqiptare kishte dërguar disa emra kandidatësh për ministër fuqiplotë të Shqipërisë në Ankara. Por Raufi nuk figuronte ndërmjet tyre. Ka një regull në diplomaci – një përfaqësues titullar i një shteti të huaj nuk mund të emërohet në detyrë pa miratimin e vendit pritës. Ndërkohë që Ismet Inony ia paraqet listën shefit të tij, ky i fundit, disi i habitur pyet: “Pse, Raufi nuk qenka në Shqipëri?” Ky minidialog i bëhet injohur, gjoja rastësisht, Tiranës. Kryeministri Ahmet Zogu e korrigjon menjëherë gabimin dhe Rauf Fico caktohet si kandidat i vetëm në legatën shqiptare të Ankarasë.

Studiuesi i njohur turk, akademiku Bilal Shimshir, autor i veprës voluminoze “Ataturku dhe udhëheqësit e shteteve të huaja”, ku kapitulli për Shqipërinë ka një shtrirje prej 80 faqesh të plota, dhe që pati mirësinë t’ia dhurojë një kopje të saj autorit të këtyre radhëve, shkruan: “Ky diplomat i shquar, i cili më pas do të bëhej ministër i punëve të jashtme, kishte për detyrë të forconte marrëdhëniet e miqësisë ndërmjet dy vendeve.” Dhe ai e plotësoi më mirë se kushdo tjetër këtë detyrë. Të mos harrojmë se nuk e kishte aspak të lehtë. Ato vite kur Zogu u shpall mbret nga parlamenti shqiptar, Ataturku, si mbështetës i zjarrtë i regjimit republikan, u zëmërua tej mase. Ai nuk kishte ndonjë informacion të hollësishëm mbi kushtet e ndryshme historike dhe diferencat ndërmjet Turqisë dhe Shqipërisë gjë që e bënte të vinte shenjën e barazimit midis dy vendeve. Qé diplomacia e Rauf Ficos, krahas hapave tejet të kujdesshme e të matura të mbretit Zog që pas dy tre vitesh zëmërate, marrëdheniet turko-shqiptare të ktheheshin sërish në normale, madje në të ngrohta e miqësore siç e dëshmon edhe akademiku Shimshir. Fico vepronte në dy plane – në pistën e përpjekjeve për përmirësimin e vazhdueshëm të klimës miqësore ndërmjet dy vendeve dhe në atë të mbajtjes së vigjilencës së lartë për të mos e lënë diplomacinë turke të bëjë, qoftë edhe rastësisht, kauzë të përbashkët me synimet djallëzore të fqinjëve tanë ballkanas. Në një intervistë të dhënë gazetës së madhe turke të krahut konservator, “Xhumhurijét” (turqisht: Cumhuriyet – Republika) ndaj devizës “Ballkani u takon ballkanasve” ai bën plotësimet vijuese: “Këtij slogani i duhet bërë një korrigjim i vogël, Ballkani u takon ballkanasve por me të drejta të barabarta dhe pa ushtrim dhune të një shteti ndaj një tjetri.”

Ishte koha kur me marrëveshje të veçanta dypalëshe turko-jugosllave dhe në zbatim të dispozitave të traktatit të Lozanës të vitit 1923 që regullonte marrëdhëniet e ndera turko-greke, dhjetëra mijëra shqiptarë të Kosovës e të Çamërisë po mbarteshin drejt zonave të largëta lindore të Anadollit duke shpopulluar nga shqiptarët krahinat përkatëse. Fico u ngrit fuqishëm kundër një eksodi të tillë të detyruar, kundër këtij dëbimi të pashembullt në kohë paqeje. Ai bëri demarshe të fuqishme diplomatike dhe njerëzore për ta ndalur këtë hemorragji të tmerrshme të popullsisë shqiptare nga trojet e veta, sidomos në kohën kur kryente detyrën e ministrit fuqiplotë të Shqipërisë në Beograd.

Mund të kujtojmë disa momente me interes nga vitet e përfaqësimit të Shqipërisë në mbretërinë jugosllave. Gjatë lëvizjeve me makinë për të ardhur në Shqipëri, Rauf Fico qëllimisht zgjidhte gjithmonë rrugët e këqia përmes Kosovës për të pasur mundësinë të valviste flamurin shqiptar të ngulur anës kófanos së veturës. Ungji i vëllezërve Myzafer e Telat Gostivari dëshmon se ai merrte vazhdimisht materiale propagandistike patriotike nga legata e Beogradit. Një ditë, dallon dy veta që po e ndiqnin. Ishte diku pranë godinës së përfaqësisë shqiptare. Meqë nuk kishte rrugë tjetër, për t’i shpëtuar arrestimit, hyri në legatë. Takoi ministrin Fico duke ia shpjeguar gjendjen e tij të pashpresë. Raufi e mori në makinën e legatës, e shtriu te këmbët e tij te sedilja e dytë dhe doli nga ndërtesa e përfaqësisë. Pas disa kthesash nëpër rrugë të ngushta të qytetit, e nxori jashtë makinës viktimën që shpëtoi nga përndjekja e agjentëve serbë.

Shqiptarët e Kosovës me banim në Beograd e donin ministrin e tyre dhe nuk nguronin ta shprehnin atë ndjenjë vazhdimisht. Pronari i një ëmbëltoreje, ngjitur me legatën shqiptare, me mbiemrin Pelivani, merrte regullisht literaturë të ndaluar në përfaqësi. Për festën kombëtare të 28 nëntorit ai përgatiste torta 1X1 m. për diplomatët shqiptarë dhe familjet e tyre dhe i sillte në legatë. Rauf Fico shfrytëzonte çdo mundësi ligjore për t’u ardhur në ndihmë shqiptarëve në ish Jugosllavi. Meqenëse ata kishin nevojë për mësimin e shqipes pasi shkollat shqipe qenë tepër të pakta por, nga ana tjetër, librat me përmbajtje kombëtare konfiskoheshin nga policia e fshehtë, ai shpërndau sasi të mëdha të Kuranit në gjuhën shqipe të Hafiz Ibrahim Dalliut, libër që nuk mund të përbënte objekt sulmi nga një shtet që e respektonte fenë.

Më 1930 Rauf Fico emërohet Ministër i Punëve të Jashtme. Për këtë ngjarje, sipas citimit të studiuesit Kopi Kyçyku, gazeta Poster Llojd shkruante: “…. Rauf Fico, njeriu më i kulturuar i Shqipërisë. Kur u desh të krijohej administrata e shtetit shqiptar, rreth tij u grumbullua grupi që organizoi Shqipërinë e sotme. Edhe në përmasa europiane Ministri Shqiptar është njeri me kulturë të spikatur, zotëron plotësisht gjashtë gjuhë të huaja, dhe është një nga diplomatët më të zotë të Ballkanit.” I njëjti autor citon në shkrimin e tij “Rauf Fico – besniku i vetësundimit tonë”, gazetën gjermane Diplomaten Caitung (gjermanisht: Diplomaten Zeitung – Gazeta Diplomatike): “Rauf Fico është një nga burrat më të aftë jo vetëm të Shqipërisë por edhe të Ballkanit.”

Megjithatë qëndrimi i Rauf Ficos në këtë post nuk vazhdoi gjatë. Pozicionimi i tij tejet antagonist ndaj presioneve të Italisë fashiste mbi qeverinë shqiptare, e detyroi të japë dorëheqjen, akt që u prit me dëshpërim nga shumica e patriotëve që e çmonin dhe e vlerësonin lart personalitetin e tij.

Emërohet ministër fuqiplotë në Athinë. Tema e njohur e reciprocitetit të munguar në marrëdhëniet greko-shqiptare u bë njëra nga pistat e përzgjedhura të veprimtarisë së tij. Ai kërkoi t’i kushtëzonte hapjen dhe funksionimin e shkollave greke në Shqipëri me të njëjtën politikë që ndiqte edhe qeveria greke për arsimimin e shqiptarëve çamë në Greqi. Si kudo ku përfaqësoi vendin e tij, edhe në Greqi, Rauf Fico, u prit dhe u përcoll me nderimet më të mëdha që mund t’i bëheshin një ambasadori të huaj për cilësitë dhe nivelin e tij të shquar profesional e njerëzor.

E shohim, së fundi, të transferohet në Gjermani, si ministër fuqiplotë i Shqipërisë në Berlin. Ditën që i paraqiti letrat kredenciale kancelarit të Rajhut, Adolf Hitlerit, në nëntor të vitit 1938, në të njëjtën datë dhe pak pas tij u paraqit edhe ambasadori i Japonisë. Ka mbetur tanimë si kuriozitet komenti i Hitlerit pas atyre dy audiencave: “Sot kam takuar dy diplomatë, njëri ishte një diplomat i madh i një vendi të vogël dhe tjetri një diplomat i vogël i një vendi të madh.” Veprimtaria e tij në Berlin ishte aq e suksesshme saqë trembi edhe hierarkët fashistë të Romës se mos Fico mund t’i zhvendoste marrëdhëniet preferenciale të Tiranës me Romën drejt Berlinit, frikë që e demonstron qartë një telegram i nisur nga legata italiane në Tiranë drejtuar MPJ të Italisë në Romë në janar të vitit 1939.

Pushtimi i Shqipërisë e gjeti me detyrë në Berlin. Rauf Fico ka qenë një nga të paktët përfaqësues të Mbretërisë Shqiptare jashtë që protestoi energjikisht për pushtimin e vendit nga Italia fashiste. Ai kërkoi një takim me Hitlerin por e priti ministri i jashtëm Fon Ribentrop. Kuptohet vetë Gjermania ishte aleate e Italisë dhe demarshi i Ficos nuk kishte gjasa të nxiste ndonjë reagim anti-italian nga Berlini. Megjithatë ai u mbajt në detyrë nga pala pritëse deri në qershor të 1939-ës, kur MPJ e Shqipërisë u suprimua juridikisht nga italianët. Ai kthehet në Tiranë, por pas disa muajsh internohet në Itali. Rikthehet në atdhé në shtator të 1943-it, pas kapitullimit të Italisë.

Veprimtaria e gjithanshme në marrëdhëniet me vendet e huaja dhe përpjekjet e Ficos për një klimë miqësore dhe bashkëpunimi me të gjitha vendet ku ushtroi detyrën e përfaqësuesit të vendit të tij ndikuan në dekorata të shumta që iu akorduan atij nga sovranë dhe drejtues politikë të disa shteteve europiane. Ai është nderuar me urdhërat dhe medaljet që vijojnë:

*) Grand Kordon i Franc Jozefit, nga Austro-Hungaria.

*) Grand Kordon i Urdhrit Leopold të Belgjikës.

*) Grand Kordon i Rumanisë.

*) Grand Kordon i Kurorës Italiane.

*) Grand Kordon i Urdhrit Foiniks nga Greqia.

*) Grand Kordon i Kurorës së Luksemburgut.

*) Oficer i Legjionit të Nderit nga Franca.

*) Palma e Akademisë Franceze.

*) Urdhri i Borisit nga Bullgaria.

*) Doktor Honoris Causa i Akademisë së Napolit nga Italia.

Dëshpërimi dhe sëmundja që erdhi pas asaj fatkeqësie kombëtare si pasojë e pushtimit të vendit e shpejtuan fundin e Rauf Ficos. Ai vdiq më 23 janar 1944 në Tiranë. Vlerësimin e përgjithshëm për figurën e tij mund ta marrim nëpërmjet titujve të gazetave kryesore të Tiranës të atij janari të vitit 1944, – të cituara nga libri i Dr. Shyqyri Hysit me titull “Rauf Fico, shtetar dhe diplomat i shquar”, – të tillë si “Vdekja e një patrioti të shquar”, “Funeralet e patriotit të shquar”, “Rauf Fico, atdhetar i shquar”, “I ndieri Rauf Fico”, “Patrioti i Madh, Rauf Fico, ndërroi jetë”, “Një humbje kombëtare”, etj.

Përkushtimin e tij atdhetar Rauf Fico e tregoi në formë dhe në përmbajtje. Ka një përputhje interesante ndërmjet tij dhe një atdhetari tjetër po aq të shquar si Faik Konica. Ishin ata të dy të vetmit që për ditën e madhe të 28 nëntorit shfaqeshin në publik me kostume kombëtare. Dhe jo rastësisht qénë vetëm ata të dy që, si përfaqësues të Shqipërisë së pavarur në Gjermani dhe SHBA, protestuan ashpër për pushtimin e Shqipërisë nga fashistët, më 7 prill 1939, i pari në Berlin dhe i dyti në Uashington.

Ai kishte një patriotizëm dhe ndershmëri të përmasave proverbiale. Për ilustrim po përdor tre momente të ndryshme nga opinionet e shprehura për Rauf Ficon nga njerëz të ndryshëm, në rrethana të ndryshme, në kohë të ndryshme.

Në dhjetor të vitit 1924, kur kryengritësit e të ashtuquajturit revolucion të qershorit qenë grumbulluar në Vlorë gati për t’u larguar nga vendi, Fan Noli kishte një shqetësim të madh. Nga Tirana, për të shmangur ndonjë grabitje të mundshme të thesarit të shtetit nga individë apo grupe të palëve ndërluftuese, ai kishte marrë me vete të gjithë fondin e thesarit. Tani, para se të largohej nga Shqipëria, ai donte t’ia dorëzonte atë thesar një njeriu të besuar dhe absolutisht të ndershëm për ta rikthyer të paprekur në Tiranë. Pasi mendoi gjatë, Noli vendosi – njeriu më i ndershëm për ta kryer atë mision ishte nënprefekti i Vlorës, Rauf Fico. Midis tyre u bë një bisedë e shkurtër. “Zoti Rauf, i tha Noli, unë nga rrjedha e furishme e ngjarjeve, nuk kam marrë dy rrogat e fundit.” Fico ndau nga thesari shumën e caktuar dhe ia kaloi ish kryeministrit, kundrejt një dëftese. Dhe ashtu u ndanë, antagonistë në politikë por miq në jetë.

Në vitet ’30, Faik Konica shkruante: “Rauf Fico ishte shqiptar kur nuk kishte Shqipëri!”

Në vitet ’60, Jonuz Blakçori, një burrë i gjatë, me tipare të fisme, mik i tim eti, që banonte në rrugën e Fortuzit në katin gjysmë-përdhes (dritaret ishin në nivelin e rrugës) të një vile që dikur kishte qenë e tij, mbante në një dhomë që i shërbente si klasë për një kurs gjysmë-ilegal privat të italishtes, ndërmjet të tjerash, edhe një portret të Rauf Ficos. Jonuzi kishte qenë në rini të tij sekretar i Bajram Currit, pasi ky i fundit ishte analfabet. Më kujtohet që ishte një antikomunist i betuar. Kur binte fjala për Rauf Ficon, ai ngrihej papritmas në këmbë në shenjë nderimi, gjest që ndokujt i dukej disi teatral. Kur një vizitor e pyeti se pse e bënte këtë, Blakçori i qé përgjigjur: “Ai ka qenë njeriu më i ndershëm që kam njohur në të gjithë historinë politike të Shqipërisë”.

E ç’duhet më shumë për një shqiptar të nderohet me Urdhrin e Flamurit të Klasit I ?