LETERSI – Page 184 – Dielli

MISTERETE PARISIT TË VOGËL …

March 13, 2020 by dgreca

– në 55 vjetorit të ndërrimit të jetës së NOLIT TË MADH-/

Nga Kristaq Turtulli*/

‘Ndjeva një lëmsh mallëngjimi dhe më rrotullohej në kokë një emër: Shqipëri, atdhe i dashur,’- kishte thënë Noli.

Kur u bë Shqipëria, në zgjedhjet e para demokratike, deputeti i zonës Noli erdhi te. Kërkoi të takohej me mëmën Dhoksanën. Ishte një burrë me trup mesatar, me sy të mprehtë dhe fizionomi tërheqëse. Njeri i shkolluar, poet dhe shumë i mençur; kishte përkthyer sonetet e Shekspirit, një poeti anglez që unë i lexoja me ëndje. Veshur me rasën e priftit. Nga kultura, nga mendësia dhe nga karakteri, ky burrë të kujtonte modelin e kishtarëve të Përlindjes Italiane. Është e vërtetë që, edhe pse nuk ngjan si portret nga fiziku, nga lartësia e shtatit, aq i ngjashëm vjen me inteligjencën e tij natyrore dhe të kultivuar.

Mëmë Dhoksana e priti me shumë ngrohtësi dhe ftoi në dhomën e pritjes. Nani Viti u shërbeu kafe dhe lëng portokalli.

‘More bir,’ tha mëmë Dhoksana. ‘Më përmende historinë. Me sa di unë, shumë pak e njohim heroin tonë, të Gjergj Kastriotin Skënderbe. Hasmi në shekuj me qëllim hodhi mbi heroin tonë të madh një mal me baltë e pluhur. Si i ditur që je, shkruaj diçka me vlerë për këtë burrë të rrallë që e pjell nëna në njëmijë vjet.

Nolit i qeshi fytyra dhe e pa gruan me admirim. Burri i mençëm rrufiti kafenë ngadalë dhe foli me ton të qetë:

‘I ke rënë pikës, o mëmë e ndritur. Mirë e the, është e rrallë ajo nënë që lind atë burrë. Francezët në histori dhe heronj, janë shumë më të vonë se ne. Koha u kërkonte atyre një hero madhështor si ky i yni, po ku ta gjenin. Gërmuan nëpër libra dhe nuk gjetën një hero për të qenë që të frymëzonte popullin e vuajtur për një përmbysje të madhe. U mblodhën mendjet e ndritura: historianë, shkrimtarë, poetë, filozofë dhe më në fund krijuan një heroinë, një vajzë, Zhan D‘ Ark. Sa është e vërtetë ekzistenca reale e saj, një zot e di. Punë e francezëve. Ne si popull, fatmirësisht, kemi trima dhe heronj sa na teprojnë, por si popull që neglizhon, i lëmë pas dore, i harrojmë.

‘Po, bir, po, ke të drejtë!’

‘Ne o zonjë, nuk kemi nevojë të fantazojmë si të tjerët, mbi të gjitha realisht kemi krye heroin, Gjergj Kastriot Skënderbeun, me përmasa botërore. Një lider që arrin të qëndrojë për njëzetepesë vjet në politikën aktive të kohës, që luftoi i vetëm me shpatë në dorë, udhëhoqi një popull të vogël, si rrallë herë dhe fitoi njëzet e pesë beteja të mëdha kundër perandorisë më të madhe të kohës, asaj otomane. U bë mbrojtës i popullit të vet dhe i krishtërimit. Si paraardhësi i tij, Pirroja i Epirit, shkoi në Itali, kreu heroizma, shkroi faqe të ndritura. Për fat të keq, populli i vet dhe gjithë bota shumë pak ia di madhështinë e vlerën. Tani, kur ne po përpiqemi të ndërtojmë një shtet, një komb, drita, krenaria, lavdia, madhështia këtij gjeniu është më e rëndësishme se kurrë për të zgjuar ndërgjegjen kombëtare.

‘Ashtu është, biro, ashtu,’- i tha mëma.- ‘ Të lumtë goja!’

Nolin e ngacmonte pak stomaku prej punëve të shqetësimeve të shumta dhe nani Viti i mbushi një gotë me qumësht të freskët. Noli e falënderoi me kokë. Filloi të pinte qumështin ngadalë me gllënjka të vogla. Ne s’flisnim. Mami Dhoksanë merrej me prushin e mangjallit. Nani Viti qëndronte në këmbë pranë Nolit, me duart e kryqëzuara në pëqi. Noli i zgjati gotën bosh nani Vitit. U qetësua, fërkoi me kujdes mjerkën e zezë dhe pas një copë herë shtoi:

‘Mëmë, po mbledh të dhëna, studioj Marin Barletin, Dhimitër Frangun, autorë të huaj, të shquar, letërkëmbimet me Papën, Alfonsin, Venetikun…’

Noli heshti një hop, ndjehej që ishte i emocionuar dhe vazhdoi:

‘Zonjë, më lejoni t’ju them; po punoj me shumë përgjegjësi, një libër të rëndësishëm, si rrallë tjetër, tepër strikte, me dokumente reale, pa emocione dhe anësi, për botën shqiptare të shekullit XV dhe historinë e Gjergj Kastrioti Skënderbe. Ashtu si ngjitesh një mali të lartë, lodhesh, djersin, por kur arrin në majë, befasohesh, magjepsesh nga figura e Skënderbeut, që është aq njerëzore, tronditëse, gjeniale. Skënderbeu është «mrekulli e shekullit» të tij për ta admiruar njerëzit. Dhe njerëzit te Skënderbeu admirojnë sidomos «besimin e pashoq dhe gati të admirueshëm të këtij njeriu». Por Skënderbeu është jo më pak i admirueshëm edhe për fatin e tij: «Sikurse në punët e tjera më të shumta, ashtu edhe këtu mua më del jo më pak i admirueshëm fati i kapedanit, sesa trimëria dhe urtësia e tij». Për mendimin tim në shekullin e XV e më tej, për nga roli, stoicizmi, qëndresa, rëndësia, mbrojta e Evropës, shpëtimit të civilizimit, të gjithë personalitet, gjeneralët e tjerë të kohës; sulltanë, dozhë, princa, kontë e plot të tjerë, i qëndrojnë dekor, gati figurantë, gjeneralit tonë të madh, kryezotit Skënderbe.’

Mëmë Dhoksana, u ngrit dhe e puthi në ballë dhe tha:

‘Ah! Ç’ më the more djalë, po ky është sihariq i madh! Ç’ ma gëzove shpirtin, biro. Paç penë të artë, zemër të bardhë dhe Zoti të ndihmoftë dhe të mbroftë!’

Pastaj ajo na bëri me shenjë të dilnim dhe bisedoi me të kokë më kokë. Vonë e mora vesh që ata biseduan për autoqefalinë e kishës shqiptare, të cilën Noli, prifti i mençur, e zbatoi kur u emërua despot i kishës. Ai u bë iniciatori dhe themeluesi i Kishës Autoqefale Shqiptare. Për mua ishte vërtet një ngjarje historike kombëtare, mbajtja e meshës së parë të shenjtë, në katedralen e Shën Gjergjit, në gjuhën shqipe prej Nolit të madh.

Kur dolën, Noli ia mori të dy duart dhe ia puthi. Mëma i tërhoqi me vrull.

‘Ç’ bën, o djalë? Prifti nuk ja puth duart një copë gruaje. Mos, nuk duhet…’

‘Zonjë e madhe,’- e ndërpreu Noli. -‘ Mëma si ti janë priftëresha mbi priftërinjtë.’

Kur iku Noli, mëma më tha:

‘Ky djalë beson te vetja dhe është prift i mbarë, t’i besojë Zotit dhe t’i shërbejë njerëzisë,’- tha ajo.

Gjatë fushatës e mbajtëm Nolin në shtëpi, mami Dhoksanë i lëshoi dhomën e madhe. Ajo mblodhi fonde dhe organizoi qytetarët të fitonte për deputet në parlamentin e parë shqiptar.

Prifti Noli, burrë i madh, fitoi votat e popullit në parlamentin e parë, jo si klerik, por si orator gojëmbël dhe besimplotë. Ai qysh në fillim të oratorisë së tij u tha zgjedhësve të zonës, kur u mblodhën në kinema “Majestic”:

‘Të dashur vëllezër, bashkëqytetarë, dëshiroj t’ju përfaqësoj në kuvendin më të lartë, pasi të parët e mi kanë jetuar në Qytezë diku afër dhe jam si ju. Fjala ime dhe premtimi im janë po aq të vërteta sa është jeta. Por fjala ime dhe besimi juaj janë po aq të vërteta sa është besa e shqiptarit dhe e Zotit…’

Noli u bë zëri i së drejtës dhe së vërtetës në parlament. Ishte si një llambadar shkëlqimplotë në dhomë të thjeshtë të parlamentit shqiptar, ku shumica mendonin me nostalgji dhe donin kthimin e Baba Dovletit, Turqisë. Përfaqësoi ballëlart vendin kudo që shkoi dhe mbajti një fjalim të mrekullueshëm në Gjenevë në Organizatën e Kombeve të Bashkuara. E rrallë është fotoja e Fan Nolit dhe presidentit amerikan Thomas Woodrou Wilson në Gjenevë. Noli i kërkoi atij anëtarësimin e Shqipërisë në OKB.

Fan Noli u bë ambasadori i parë shqiptar kur Shqipëria u pranua në Lidhjen e Kombeve të Gjenevës dhe pavarësia e vendit tonë u njoh zyrtarisht nga bota.

‘Ndjeva një lëmsh mallëngjimi në grykë dhe më rrotullohej në kokë një emër: Shqipëri, atdhe i dashur,’- kishte thënë Noli.

*fragment nga romani : MISTERETE PARISIT TË VOGËL

SHKËMBI I BALLISTËVE…

March 12, 2020 by dgreca

Tregim nga Memisha Gjonzeneli*/

Para disa viteve shkova me pushime në qytetin e Vlorës. Në atë Vlorë që unë e dua aq shumë. Gjithnjë, gjëja e parë që bëj, kur shkoj çdo verë për pushime në qytetin tim të lindjes, është vizita në varreza, ku përshëndetem e bisedoj me prindërit, që më lindën e më rritën me aq mundime. Edhe kësaj radhe, bleva disa tufa me lule, mora një taksi dhe u nisa për në Tragjas, ku edhe janë varrezat tona tradicionale. Isha shumë i malluar. Rruga nga Vlora në Tragjas ishte një mrekulli. Ai bregdet, me pamjet dhe bukurin e rrallë, s’ka të paguar. Kur mbërritëm në Radhimë, te ura, ku unë punova 17 vite, u pushtova nga kujtimet.

Shumë ngjarje jetike të dhimbshme, më kalonin ndër mend si në një film me seri të pafundme. I them shoferit: të lutem, miku im, ec me ngadalë, se kam qejf ta shijoj në kompleks, këtë mrekulli, që se gjen kund, se më ka marrë malli për çfarë ka ngjarë, çfarë kam hequr e çfarë kam vuajtur këtu. Rrugës shoferi më foli nja dy herë, po unë, as që e dëgjova fare. Në tjetër vend e kisha mendjen. Ai nuk më kuptonte mua çfarë mendoja dhe ëndërroja me sy hapur. Nuk më njihte fare dhe nuk ishim takuar tjetër herë, për të, unë isha një pasagjer i radhës…

Më së fundi mbërritëm në varreza… Shkova drejt te varri i prindërve. U fola me zë, mall e dashuri: erdha të dashurit e mi, vura lulet, putha dhe mermerin me mall dhe sytë mu mbushën me lot. U përkula para tyre me nderim e respekt dhe shkova nga motra dhe gjyshja, vendosa edhe atje lulet dhe më së fundi, u largova i lehtësuar shpirtërisht, se kisha kryer një detyrë njerëzore…

Qëndruam te këndi, ku një rrugë shkonte për në fshatin Tragjas qendër dhe një rrugë të çonte në qytetin Orikum. E dija se aty ishte një klub që shërbente kafe dhe pije alkoolike dhe u nisa të veja te klubi, për të kënaqur dhe shoferin e taksisë.

Kur zumë vend dhe u rehatuam në Klub, te rruga para, më tërhoqi vëmendjen një grua pak e moshuar, që po afrohej me një mushke, që e mbante për dore. Kur erdhi afër nesh, një fshatar, edhe ai i moshuar, që po pinte kafe pranë meje, i foli:

-Moj Meze, ku do shkosh që pa gdhirë? Ajo u përgjigj:

-Do i çoj bukë djalit!

-Po ku është djali? e pyeti ai prapë.

-E kemi lenë që do të takohemi te “SHKËMBI I BALLISTËVE”!

Ai qeshi dhe pa nga unë, se çfarë do i thosha. Po unë vura gishtin te buza, me porosi të mos e shtynte më tej…

Fshatari plak, që më njihte mua, filloi t’u tregonte atyre aty, historinë e “Shkëmbit të Ballistëve”.

Unë e dëgjova i trondita dhe u ktheva plotësisht në kujtimet e të kaluarës, para 50 vjetësh, që lidhen me një toponim të pagëzuar rishtazi, si “SHKËMBI I BALLISTËVE…”

Ishte viti 1968, pikërisht, data 20 prill …Kishim mbaruar së ndërtuari gaz sjellësin Azotik – Divjakë dhe na caktuan si brigadë, të punonim te një objekt në Uzinën e Azotikut Fier. Hëngrëm bukën e drekës dhe u shpërndamë në frontet e punës . Unë saldoja një pajisje, qe ishte pak speciale. Ajo kërkonte mjeshtëri dhe kujdes, se nga shkalla e shpejtësisë së ecurisë në saldim, mund të deformohej. Kisha fare pak kohë që kisha nisur të saldoja, kur dikush me goditi lehte në kurriz. Në fillim nuk u përgjigja, po goditja u përsërit, kësaj here më e fortë, ngrita maskën, kur i befasuar, shikoj … një polic.

-Ti je Memisha Gjonzeneli, me pyet polici;

-Po, i them unë.

-Ti duhet të vish me mua, se të kërkojnë në Degën e Punëve të Brendshme në Vlorë!

U trondita. Në çast mendova se më erdhi radha për t’u arrestuar. Shpejt e mblodha veten dhe thashë: po te qe për arrestim, nuk do të vinte vetëm një polic…

Kur e pash më mirë policin, mu duk person i njohur. I them policit:

-Ti, më duket, se je nga Tragjasi!?

– Po, tha ai, jam nga Stepajt.

Njerëzit po mblidheshin, se shikonin prezencën e një polici dhe bëheshin kurjoz. Atëherë unë i them policit:

-Të lutem, me lejo dhe pak, të mbaroj saldimin, se dhe pak ka, dhe pajisja do deformohet, po nuk u bë tani, është problem teknik. Në fillim ai nuk pranoj, po unë ngula këmbë dhe i thashë: ndryshe do behet problem shtetëror.

-Mirë, me tha mua, po mos na ndodh ndonjë gjë, se për ju ka një problem…

-Jo, i thash unë, nuk jam nga ata që hapin probleme… Dhe vazhdova të punoja. Në fillim më dridhej dora , pastaj u qetësova, deri sa e mbarova. Fika aparatin, mora maskën (se kisha personale, ma kishte falur një Kinez) dhe i thashë policit:

-Jam gati, të faleminderit!

Shokët, sa e morën vesh, erdhën të gjithë dhe filluan të mblidhnin lekë, po unë u thashë: u faleminderit, mos mblidhni kot, se unë kam lekë dhe nuk i marr. U qafova me të gjithë. Polici u tha se mua po me internonin përkohësisht, po ai mund të vijë prapë. Unë, i bindur se ishte fundi, u kërkova të falur shokëve, se gjatë kohës që kishim punuar, mos, pa dashur, kisha mërzitur ndonjërin. Dhe u nisem. Shkuam te hotel Apolonia, ku bëra dorëzimet, dolëm në rrugë, ku për fat, gjetëm një makinë qe na çoj deri në Degën e Brendshme. Sa hymë në Degë, pash kryetarin me disa oficerë, që ishin ulur në karrige dhe po na prisnin. Sa na panë, i thanë policit e prure, pati ndonjë problem. Jo u tha ai. Pastaj u kthye nga unë, dhe me tha:

-Je dënuar me pesë vjet internim, në fshatin tënd, në Tragjas. Do ikësh tani dhe në orën 8, të paraqitesh te Këshilli i fshatit. Në këtë kohë, më foli oficeri i rojës për të marr letrën që duhet ta dorëzoja në fshat. Gjatë kësaj kohe kryetari e pyeti prapë policin, si ja kaluat andej, mirë i tha ai. Dhe i tregoj historinë e saldimit, lamtumirën e shokëve, që mblodhën lekë dhe unë nuk o mora. Interesant, tha njeri nga oficeret, po tha dhe kryetari, vërtet interesante.

Në atë kohë unë vajta tek ata. Tani ik, më tha kryetari, më butë se më parë.

Unë u nisa të ikja me kokën poshtë, kur dëgjoj zërin e kryetarit:

-Mos e mbaj kokën poshtë, se nuk ke vaki. Unë, kur ktheva kokën nga ai e pash që po qeshte. Atëherë i thashë:

-Nuk e kuptoni ju! Vaki më ka ndodhur dhe çfarë vakie? Po varros lirinë, i thashë dhe shpejtova këmbët. Ai se çfarë tha, po unë nuk e dëgjova dhe veç shpejtova këmbët.

Vëllai im më i madh, Tekiu (dhe ai mjeshtër i shquar ndërtimi), internuar familjarisht para meje në fshat, duke e ditur pasionin tim qysh nga vegjëlia për çiklizmin, më kishte blerë okazion, një biçikletë “mifa” të përdorur dhe e kishte stacionuar te kunati ynë në Vlorë. Ata në Tragjas, nuk më prisnin, se e dinin kur do veja. Me mik, bleva dy bukë të mëdha gruri dhe u nisa me biçikletë për në Tragjas. Mbërrita me kohë në Tragjas dhe u paraqita, sipas rregullit, në Këshillin e Fshatit. Ata më porositën të shkoja qysh nesër në mëngjes te magazinat, se aty do me caktonin në ç’punë do veja. Të nesërmen më caktuan në brigadën e Teftës. E fillonim punën me “orar dielli”: në mëngjes, fillonim punë kur linte dielli dhe e mbaronim, mbas dite, kur perëndonte dielli…Këtë orar e kisha shumë të vështirë, po me kalimin e kohës u mësova.

Të dielave, që e kishim pushim, unë merrja një copë buke misri, me çfarë ta kisha, bëja gati dhe pajisjet e shumta për rrugë e për gjueti gjithfarëshe. Të gjitha i palosja dhe i vendosja me kujdes në një çante ushtarake: Një llambë benzine, një rrotë litari, një sqepar, dhe një spat të vogël. Këto më duheshin se mos gjeja ndonjë çerdhe bletësh në shkëmbinjtë lart në mal. Hidhja trastën në krah dhe nisesha larg në mal vetëm, pa ndjerë frikë egërsirash, a prapësirash. Dikush, që më shikonte thoshte me vete se dhe ato “pak mënd që kisha, me kishin ikur” d.m.th…sipas tyre, isha çmendur. Ç’është e vërteta, unë, falë profesionit tim si montator, isha i specializuar për të bërë shkallë me litar, me ndihmën e tyre zbrisja lehtazi në shkëmbinj, ku synoja të gjeja ndonjë bletë, për t’u marrë mjaltin, këtë dhuratë zoti, shumë të kërkuar dhe me vlerë të konsiderueshme. Disa herë edhe kisha gjetur, po shumë pak, më e shumta ishte pesë kilogram. Bletët aty e kishin vendin të vogël dhe nuk kishte hapësirë ku të shtrinin hojet. Sidoqoftë nga entuziazmi i arritjeve, mu shtua pasioni dhe mund të them se brenda një kohe të shkurtër u bëra specialist edhe për të prerë bletë. Kjo punë kishte epërsi e kënaqësi, se mund të bëhej edhe vetëm dhe mua, në gjendjen e përbuzjes shoqërore, si pasojë e “luftës së klasave”, vetmia, më shëronte dhe relaksonte.

Kur kishin nevojë për të zgjidhur probleme të vështira të mekanikës bujqësore, shpesh, mua më flisnin për punë në ofiçinën mekanike të kooperativës. Unë, shkoja pa fjalë dhe as kundërshtoja, apo bëja pazar, se sa pik do t’i shtonin “ditës së punës”. Me fjalë të tjera edhe pse i mësuar të fitoja shumë para, si brigadier nderti-montimi, fillova të ambientohesha me gjendjen e varfanjakut.

Një dite, kur punoja në Ofiçinë, më thotë një fshatar:

Është një shkëmb i madh, diku thellë në mal, që populli e ka quajtur “shkëmbi i bletës” dhe që besoje është me interes për ty. Atje është një bletë shumë e vjetër dhe për të, thonë që ka shumë mjaltë. Atë bletë të famshme janë përpjekur për ta prerë gjithfarë guximtarësh, po kanë dështuar dhe nuk kanë arritur rezultat.

Mua më tërhoqi vëmendjen ky tregim i këndshëm dhe shfaqa interes të menjëhershëm:

Kam dëshirë ta provoj edhe unë prerjen e bletës së shkëmbit, mund të ma tregosh, ku është ky shkëmb.?

-Hajde dalim, më tha ai, të ta tregoj! Dolëm jashtë dhe ai më zbuloi ku ishte shkëmbi i bletës.

Shkëmbi i bletës ishte në rrugën që veje në malin e Tragjasit. Çobanët që venin në mal te dhëntë, uleshin dhe çlodheshin në hijen e atij shkëmbi. Me zbulimin e shkëmbit fantastik, mua atje më ngeli mendja dhe të dielën e parë që erdhi, mora pajisjet e mija të gjahut dhe u nisa furtunë. Nuk ishte shumë larg dhe kohën sa zgjaste nuk e mbaj mend. Po mbaj mend që u bëra mysafir i adhuruar te shkëmbi i bletës. E pash bletën nga të gjitha anët dhe u binda që ishte bletë gjigande dhe përsosmërish e organizuar. Ishte mëngjes dhe koha ishte shumë e mirë. Kohë favorizuese për gumëzhitje blete.

I rashë rreth e rrotull shkëmbit, formova bindjen se ishte bletë shekullore dhe ja bëra planin, që në atë çast asaj, me bindjen se i kishte ardhur fundi.

Shkova në shtëpi dhe bëra një bisedë virtuale, siç më ndodh gjithnjë në jetë, kur ndërmarr aksione të rëndësishme jetike: I them babait që do pres bletën shekullore te shkëmbit i bletës. Babai më tha: mos se ajo bletë ka qenë që në kohën tonë dhe nuk e ka prerë dot njeri! Po i thash unë, po asnjë nga ata, nuk ka qenë montator, si puna ime. Unë do ta pres!

Kështu, të dielën që erdhi, mora me vete, Tekiun vëllain, dhe dy kushërinjtë e mi, Alemin dhe Luan Alemin dhe shkuam te shkëmbi, qysh herët në magjes, që të fillonim punë me fresk dhe ta kishim gjithë ditën përpara. Si fillim premë disa degë lisi dhe ngritëm një skele, nga toka deri afër grykës ku punonte bleta. Bëra dhe një palë shkallë litari, që ta kisha për emergjencë dhe të hipnim e të zbrisnim shpejt. Kështu, mbaruam punën përgatitore, hëngrëm dhe bukë, pimë dhe ujë Izvori dhe ishim gati e fare të qetë e të vendosur për aksion. Duke qenë i sigurt për suksesin e pritur prej vitesh, u ngrita më këmbë dhe u thashë: Dëgjoni vëllezër, e di që nuk keni besim të plotë se ne do e presim bletën sot, po unë jam gati ta heq me bast, me ju të tre, që kjo bletë shekullore, do pritet sot!

Morra pajisjet që më duheshin, vajta te shkalla dhe sa vura këmben e djathtë e thash: bismilahi dhe u ngjita. Ndeza tymësen dhe vura kokoren mbrojtëse. Mu turren disa miza, po kur i bëra me tym, ato u larguan. Pastaj mora një daltë dhe çekanin dhe fillova të godasë shkëmbin rreth e rrotull birës. Kur dëgjova se nga një anë zhurma ndryshonte, e mora me mend se nga ana ime shkëmbi ishte më i hollë. Punova pa ndërprerje, deri në orën 12, po konstatova se kisha avancuar shumë pak. U ula, hëngra bukë dhe u ngjita prapë me forca të shtuara. Kur u ngjita lart, mizat mu turren, por ndeza llambën e benzinës dhe kur një pjesë e tyre u dogj, të tjerat me njëherë u larguan. Ndërkohë e kthej flakën te ana e birës dhe e lash ashtu nja 10 minuta, derisa guri u bë si gëlqere. U kërkoj shokëve që ishin poshtë një tas me ujë dhe ja hodha gurit. Ai u plasarit në nja dy a tre vende, pastaj fillova, me daltë e çekan, hoqa ca copa guri të mëdha dhe mbeta i kënaqur nga rezultati.

-Eureka, u thashë shokëve i gëzuar, bleta shekullore, është e sigurt që do pritet! Kaluan jo më shumë se dy orë pune intensive dhe unë e hapa birën, aq sa duhej, sa i shikoja hojet, i prekja me dorë dhe mund t’i merrja. Edhe njëherë mu turrën bletët, të dëshpëruara e të mundura në përpjekjen e fundit, po unë i largova sërish me tym .

I fola fitimtar Tekiut, të hipte lart, se do fillonim ta prisnim. Ai erdhi i gëzuar. Futa dorën dhe nxora një hoje dhe ja dhashë Tekiut në dorë dhe i thashë BISMILAHI TEKI! Ai e mori, shkundi mizat dhe e përcolli tek shokët poshtë. Luani filloi ta shtrydh hojen dhe mjalti nisi të rrjedh në tenxhere.

Kur ishim në mes të punës me hojet, erdhi aty rastësisht një çoban kureshtar, që kishte rrugën për në mal, ku ishin kullotat e dhenve. Atë e quanin Skendo Brati . Ai ishte dhe kushëriri jonë dhe neve na erdhi mirë, që do ishte ai degustuesi i parë i prodhimit. Mbushëm dhe i dhamë atij një tas me mjaltë dhe një lugë të madhe dhe i thamë: haje! Ai pyeti: vetëm për mua është gjithë ai tas? O po haje me fund, i tha Luani. Ai e mbaroj tasin tha: të faleminderit dhe iku shpejte se, ndofta diçka i shkoj ndër mënd se mos e shinte njeri që kishte ngrenë mjaltë nga ballistët, kjo edhe për faktin, se ne, të katër ishim bijë ballistësh dhe gjendeshim si të internuar aty. Më vonë erdhi aty dhe dikush tjetër dhe ne edhe atë, edhe pse bijë ballistësh, e qerasem po njësoj.

Deri aferë darkës gjithçka kish mbaruar. E pastruam vendin, hoqëm skelën dhe u kthyem në shtëpi. Nga ajo bletë, ne morëm , jo pak po afërsisht 60 kg. mjaltë. Kjo ishte një fitore, që dukej e pamundur prej kohësh, po ne, me gjithë suksesin kurë nuk e kishim menduar se, do ti shtonim fshatit dhe krejt krahinës, një toponim të ri historik.

Kur mbërritëm në shtëpi gratë dhe fëmijët ishin bërë merak por, kur na panë që ishim të gëzuar e me duart plotë, kuptuan fitoren dhe njëzëri bërtitën urra…

Të nesërmen, si zakonisht, që në mëngjes u kthyem në monotoninë e punëve të përditshme. Gratë i dërguan të pastronin vathin, dhe tënden, ku seleksionoheshin prodhimet. Sa mbërritën kooperativistët pranë vendit të punës, u ulën të hanin bukë së bashku, sipas traditës, grarishte, duke ngrënë e duke folur. Në bisedë, njëra prej tyre, tha me zë të lartë:

-Moj gra, e morët vesh çfarë ndodhi dje?

-Jo, thanë njëzëri të gjitha, edhe pse s’kish asnjë grua në fshat të pa azhurnuar me lajmin më të fundit, që në rastin konkret ishte:

-“Ata, ballistët, dje kishin prerë bletën e shkëmbit të bletes”. Aq u desh dhe filluan thashethemet. Ajo gruaja, që përhapi këtë krye lajm, vazhdoi predikimin: gjersa nuk ka më bletë te ai shkëmb, unë mendoj, me që ata të katërt ishin bijë ballistësh, ta quajmë “Shkëmbi i Ballistëve”. Kjo fjalë, në gojën e grave, u përhap shumë shpejt.

E kisha dëgjuar disa herë toponimin “SHKËMBI BALLISTËVE’’, po kështu e quajtën atëherë, kur donin të na shanin. Kishin kaluar afro 50 vite që unë isha larguar nga Tragjasi dhe këtë emër thuajse e kisha harruar. Po duket koha ka bërë punën e vetë dhe mendimi ka evoluar, aqsa kjo grua tragjasiote sot, duke i çuar bukën djalit, thotë natyrshëm, pa droje e me gojën plot: Do takohemi te “Shkëmbi i Ballistëve”. U drodha dhe u trondita, në kujtim të kohës dhe të ngjarjes, po ndjeva kënaqësi të pafundme, që e ridëgjova sot.

ÇIKAGO, 10 Mars 2020

* Autori, ish i denuar nga diktatura komuniste, është i dekoruar me urdhërin ”Naim Frashëri i Artë”

RROFTË SHOKU STALIN!

March 6, 2020 by dgreca

Nga Pellumb Kulla */
Gazetat në Gollokamje vinin një ditë më pas.
Flitej se Stalini ishte i sëmurë rëndë, por asnjëri nuk zinte në gojë vdekjen e tij të mundshme.
Në sallën e shkollës ishin mbledhur burrat e fshatit. Gjyshi im pat zënë vend aty në radhët e para dhe megjithë pleqërinë e tij, u ngrit në këmbë tok me të tjerët, kur hyri Rako Baruti me një burrë nga qyteti. Burri pat ardhur enkas me veturë që nga larg, për t’u dhënë zemër njerëzve, në këto ditë të rënda për Shqipërinë.
Mysafiri hodhi çantën e zezë mbi tavolinë dhe pa u ulur hiç, tha se kulakët shpresonin kot në vdekjen e strategut të madh.
Edhe këtë radhë, me t’u zënë në gojë fjala kulak, tërë vështrimet e sallës, me marifet, u drejtuan përmbi Maqo Bezhanin që, siç thonë, bash aty e bash atë çast, po e merrte vesh se Stalini na paskej qenë i sëmurë. Kulaku uli kokën.
Shoku nga qendra tha, se reaksionarët e tërë botës uronin me gjithë shpirt, që Stalini t’i mbyllte sytë, që kështu frenat e botës t’i merrnin në dorë ata.
Maqoja, i vetmi përfaqësues i reaksionarëve të botës në fshatin Gollokamje, nuk merrte frymë. Shoku i ardhur nga Partia, u shpreh më qartë.
“Në tërë vendin këto ditë bëhen vetëm mbledhje. Urimet më të zjarrta, nisen nga ky vend i vogël mik, drejt dimrit rus dhe Moskës, ku lëngon Stalini i madh. Dhe plaku dhe i riu janë gati, që për udhëheqësin e ndritur të falin vite nga jetët e tyre. Kudo shkruhen letra e telegrame… Po me bukë, ama! Jo kot! Thuhet: Filan fshat fali kaqë vjet jetë! Kuptohet, kjo është simbolike… Është ngrohtësi! Mbështetje… Këta janë vite për të ardhmen e fshatit kooperativist!”
Ai nxorri një fletë të bardhë dhe tha:
“A bashkoheni dhe ju, si fshat?”
Salla nuk nxorri zë.
“Nuk e kuptojmë ç’kërkoni,” foli për të gjithë Bobo Rredhi, duke u ngritur përgjysmë me atë trupin e tij të madh.
Rako Baruti u shpjegua më shkoqur:
“Të japim vite naga jeta jonë, që t’i zgjatet jeta Stalinit, ja se ç’ duhet!”
Të gjithë e kuptuan. Dhe e kuptuan ashtu siç duhej, me një fjalë, si urim, si shfaqje të dhëmshurisë, të besnikërisë, si lutje për vesh të Perëndisë.
“Unë vetë,” tha Rakoja, “do ta nis i pari. Jap për Stalinin, njëzet vjet nga vjetët e mi!”
Salla trokiti duart, ndërsa shoku nga qyteti, e vuri Rakon në krye të listës.
“Edhe unë njëzet vjet!” bërtiti Boboja nga vendi. “Hallall i pastë!”
Rakoja e vështroi Bobon me inat e të gjithë e kuptuan, që para Rakos nuk duhej të dilte asnjëri.
Dikush nga fundi, i fali të sëmurit të ndritur tetë vjet dhe kopracinë e tij salla nuk e gëlltiti hiç.
“Unë,” u hodh një tjetër, “po jap dhjetë vjet e ju bëfshin dritë. I dhashë kooperativës tokat e bagëtinë. Po me atë vullnet, i jap edhe këto dhjetë vjet për Stalinin. Jam gati të vdes që sot për të, m’u këtu përpara jush!”
Kur, fshatshe, ishin dhuruar afro njëmijë e njëqind vjet, u ngrit Maqo Bezhani, kulaku.
“Shëno dhe njëzet vjet nga mua!” tha ai.
Në sallë ra heshtja. Bomba pritej, kjo e Maqos kurrësesi!
“Nuk t’i duam vjetët e tua!” ia priti Rakoja dhe pëshpëriti në vesh të të deleguarit, arsyen e mospranimit.
Përbuzja e Rakos nuk qe hiç e mirë, por edhe vitet e kulakut nuk duroheshin aty. Me kryetarin u bashkuan shumë, por nuk vonuan dhe zërat e pakënaqur. Njëri andej nga fundi i sallës, tha, se nuk kish kuptim që të pranoheshin vetëm vitet e fukarenjve dhe të hidheshin tej vitet e kulakëve! Dhe se, po të shkonin me mendjen e Rako Barutit, vegjëlia do të ngopte varret, kurse kulakët do të rronin e do të trashëgonin fushat. Por, atë që foli kështu, desh e mbytën.
“Hesht o i marrë, se kjo simbolike është!”
“Simbolike, mo, simbolike! Sikur vërtet! Ja!”
Maqo kulaku nuk ulej pa marrë shpjegim.
“E demek, përse nuk i pranoni vitet e mi?”
“Nuk t’i duam!” ia ktheu Rakoja pa e parë fare në sy.
“E përse më bëre zë, që të vija në mbledhje?” pyeti Maqo Bezhani i inatosur.
“Kur mblidhet fshati, do të vish edhe ti! Por, vitet e tua, Stalinit nuk i hyjnë në punë.”
Maqoja u gatit të dilte nga salla, por Rakoja nuk e la.
“Rri, rri aty, të shikosh bashkëfshatarët e tu, se si e japin jetën për Stalinin, pa ua bërë syri tërr! Hidhuni ju, rinia!”
Maqoja u ul. U ngritën të rinjtë e ia bënë fora: kush dhjetë vjet, kush pesëmbëdhjetë!…
Im gjysh deri në atë çast, nuk kishte bërë zë hiç. Me mend qepte dhe mblidhte vitet e fshatit, që i shtonin jetën të parit të Rusisë.
Rakoja u kujtua dhe për të.
“Po ti, xha Melis?! Hidhu de! Nga familja yte, ne presim shumë. Luftës ia kthyet kurrizin. Tunduni tani, për paqen!”
Gjyshi u përtyp.
“Ç’të bëj?” pyeti.
“Sa vjet do t’i falësh Stalinit?”
Plaku ynë nëntëdhjetë e ca vjeçar, u zu ngushtë.
“Po sa të them ?!.. Dij unë sa më kanë mbetur akoma! Të flas në tym, thua ti?”
“Ti bëj tënden,” ndërhyri shoku i qendrës. “Solidarizohu. Bashkohu me fshatin.”
Gjyshit i dukej budallallëk. Megjithatë nuk deshi të prishte qejf.
“Të them i jap njëqind? Ëh?”
Rakoja kërceu përpjetë.
“Ama, dokrra do të na thuash?! Ku do t’i gjesh ata njëqind?! Ti, nëntëdhjetë, e mezi po mbahesh në këmbë!”
“E po ja, nga që nuk di sa më kanë mbetur, prandaj!” tha me turp gjyshi.
Rakoja nuk e linte të ulej.
“Thuaje vetë! Gjeje!”
“Dymbëdhjetë!” tha plaku.
Burrat e fshatit nisën të bënin hamendje për vitet që i kishin mbetur gjyshit tim. Plaku nuk e prishte gjakun, por ashtu, i ngritur në këmbë, vërtitej sipas kërkesave, majtas e djathtas, që t’ u jepte të tërëve nga një çikë dorë ta gjenin se kur do zinte gropën e t’i linte pas të tërë ata. Atë vit dimri e pat drobitur. Megjithatë, ca thoshin që xha Melisi kish kockë të fortë dhe do ta arrinte qindin. Ca të tjerë vinin bast, se plaku edhe dy dimra të tjerë i kishte shumë dhe do ta përcillnin për nënëdhe.
E mbytën me pyetje babagjyshin e gjorë.
“Ke pirë duhan, xha Melis?”
“Kurrë.”
“Si je me përdhesin, xha Melis?”
“Kur prishet moti, më therr.”
Njerëzit tundnin kokat e mblidhnin supet.
“Sa vjet fale zotrote, tani në fund, xha Melis?”
“Dymbëdhjetë, dhashë.”
Rako Baruti i ra tryezës me grusht.
“Do të flasësh si eshtë për të folur, apo, për ideal…! Ç’janë këto dymbëdhjetë, që thua?! Oj, kuturu, ky!”
Gjyshi pat duruar shumë. Tërë burrat zhurmëronin dhe ai iu hakërrye së pari atyre:
“O po, pushoni ju!” Pastaj iu kthye atyre që drejtonin. “Zotëria juaj ma caktoni njëherë sa vite më kanë mbetur, që të dij edhe unë i ziu ç’të them! Vendosni për dhjetë, t’i jap Stalinit pesë! Thoni dy, t’i jap një!”
Fshati dëgjonte në heshtje gjyshin tim të mirë, me kacabuj të ngrehur.
“Të jap, unë s’kam! Të mos jap, ju të dëfteni me gisht! Ou!”
Rakoja jepte e merrte nën zë, me shokun që kish ardhur e mblidhte vitet. Më në fund, i ardhuri nga qyteti i tha gjyshit:
“Jep pak. Diçka, sa për të thënë. Simbolike, xhaxha. Ti ke të drejtë. Shoku Rako po nxitohet disi.”
Të gjithë prisnin.
“Dy javë!” tha plaku.
Burrat e fshatit ulën kokat. Rakoja e pa vëngër dhe turfulloi. Megjithatë, shokut nga qyteti, edhe aq pak, iu duk dhuratë bujare dhe i shënoi dy javët e xha Melisit, në listë.
Gjyshi im vdiq që atë natë, nga një hemorragji cerebrale. Ishte gjashtë marsi i vitit njëmijë e nëntëqind e pesëdhjetetre.
Stalini pat vdekur një ditë më parë. Por gazetat vinin me vonesë në Gollokamje.

Marre me shkurtime, nga romani “Lejlekët nuk do të vijnë më”

LEGJENDË E ROMANIZUAR ME SUKSES

March 1, 2020 by dgreca

-Mbi romanin “Bendo Shapërdani në kohë orëliga” të K. Nanushit/

Nga Thanas L. Gjika/

Qyteti piktoresk i Pogradecit me fshatrat përreth, i ka dhënë kulturës dhe letërsisë shqiptare një varg personalitetesh të shquara, si gjuhëtarin Prof. Gjergj Pekmezi, poetin e shquar Lasgush Poradeci, prozatorin klasik Mitrush Kuteli, shkrimtarët e talentuar Vasil Alarupi, Dhimitër Xhuvani, humoristin Niko Nikolla, dramaturgun Misto Marko, etj. Kësaj aradhe i shtohet denjësisht edhe Kristaq Nanushi, i cili me pasionin, talentin dhe përgatitjen e vet ka realizuar me sukses hartimin e disa veprave me vlera të veçanta. Pas shumë artikujsh e kritikash letrare në “Drita” e “Nëntori”, pas disa skenarë filmash dokumentarë e artistikë televizivë, ai botoi dy përmbledhje me legjenda e gojëdhëna iliro – shqiptare, “Legjendat e Liknidës” më 2002 dhe “Legjendat e Enkelanës” më 2013, që patën jehonë të gjerë. Nga viti 2007 është autori i librit didaktik “Pogradeci, vendlindja ime”, me të cilin nxënësit e shkollave të rrethit marrin njohuri për vendlindjen e tyre. Kurse më 2014 botoi bibliografinë e vëllimshme “Pogradeci në shtypin e viteve”, me të cilën nxori në dritë gjithçka të botuar në gazeta, revista, kalendarë, fletore zyrtare, buletine, etj. që nga Rilindja e deri në mbarim të Luftës së Dytë Botërore. Lëndën e përbëjnë lajme, artikuj, njoftime, reportazhe, fotografi, portrete njerëzish, vendime gjyqesh, reklama, letërkëmbime, telegrame, urime… Thënë ndryshe, lënda është enciklopedi e jetës së Pogradecit me rrethinat e tij deri në fund të vitit 1944.

Romani “Bendo Shapërdani në kohë orëliga” që doli në qakullim në fillim të këtij viti, dëshmon sërisht se tek ky autor bashkohen me dinjitet shtysat individuale, formimi letraro-shkencor dhe talenti krijues.

Ky roman e merr temën nga jeta shqiptare gjatë sundimit turk, konkretisht nga fundi i shekullit të XVIII. Në qendër është udhëheqësi popullor, kapedan Bendo Shapërdani, një figurë që ka ekzistuar realisht, por e patrajtuar nga historia dhe pak e shestuar nga letërsia, prandaj kishte mbetur në hapësirat e legjendave. Pra autori lëvron në terren gati të panjohur. Në trevën e Pogradecit në atë kohë u organizuan revolta fshatare me në krye Suli Starovën dhe Bendo Shapërdanin. Në përballje të pabarabarta në numër, në armatime e në organizim, ushtria e sanxhakut për turp të Perandorisë u thye dy herë. Pashai i Ohrit me pabesi eliminoi njërin nga dy udhëheqësit, Suli Starovën. Këto ngjarje jepen përmbledhtas me retrospektive, në tre kapitujt e parë. Pastaj, me kompozicion linear në 23 kapituj, pasqyrohen bëmat e Bendo Shapërdanit me çetën e tij përballë me pushtetin e pashait të Ohrit. Nami i kapedanit vajti në Stamboll. Populli i ngriti një këngë epike nga më të bukurat, të cilën e botoi Thimi Mitko në përmbledhjen “Alvaniki melissa” (Bleta Shqiptare) nëAleksandri më 1878, pastaj e kthyen në tregim Mitrush Kuteli, Sterio Spasse dhe Kristaq Nanushi duke shtuar secili nuanca dhe ide të reja.

Romancieri Nanushi sendërton në sfondin e jetës shoqërore dhe të bëmave të luftëtarëve konturet politike të sistemit feudalo-ushtarak turk, si dhe marrëdhëniet e ndërlikuara të perandorisë me shtetet e fuqishme të Evropës. Për atmosferën politiko-shoqërore të kohës ai ka hulumtuar në studimet historike për shekullin e XVIII, ku përmes skenash plot detaje domethënëse pasqyrohet jeta e rëndë e popullit nën pushtim. Ndonëse jepet jeta në kazanë e Starovës, aty përgjithësohet dhe jeta e gjithë popullit tonë. Ballafaqimet e fshatarëve të Malit të Thatë me dërgatën e Ahmet Pashait, apo debatet në kuvendet e Namazgjasë së Starovës e përcjellin bukur dhe me emocion kundërshtitë sociale të kohës, dufin popullor që vlon prej shtypjes.

Në dy librat e tij me legjenda, si kemi vënë në dukje më parë, ky autor dëshmoi se është mjeshtër i ndërtimit dhe i rrëfimit të fabulës. Nga brumi i pakët i legjendave ai shpalosi aftësinë e krijimit të skicave poetike, pra të veprave letrare. Kjo dukuri ndodhi edhe me legjendën kushtuar Bendo Shapërdanit, legjendën e të cilit Kristaqi, si thamë më lart, e shpalosi së pari në kufijtë e një tregimi. Kurse tani, legjendën e këtij kryengritësi ai e ritrajtoi në dimensionet e veprës së re romanore. Fantazia e tij krijuese kësaj radhe është shumë më e begatë, si në rikrijimin e jetës shoqërore, krijimin e tipave dhe karaktereve letrare, përshkrimin e ambjenteve ku jetojnë protagonistët dhe ku kryhen aksionet, ku strehohet çeta, deri dhe skenat e pazareve të qyteteve, ambjentet e brendëshme të sarajeve të sanxhakbeut, etj. Toponomastika është konkrete, reale dhe e lidhur mirë me ngjarjet. Ndjehet se autori i ka shkelur vetë gjithë viset që përshkruan. Madhështia dhe bukuria e Malit të Thatë me ambjentet për rreth jepet në stinë të ndryshme plot ngjyra, plot zëra zogjsh, bukuri njerëzore, shushuritje dallgësh të liqenit të Ohrit, etj. Të tilla përshkrime nuk u janë bërë bukurive natyrore të maleve të tjerë madhështorë që ka Shqipëria si Mali i Tomorit, Mali i Dajtit, Mali i Taraboshit, Mali i Korabit, Mali i Shkëlzenit, etj.

Puna për krijimin e personazheve, sidomos të protagonistëve, është një nga arritjet madhore të autorit, të cilët skaliten në detaje duke theksuar diferenca në tiparet e karakterit, në veshjet, në sjelljet, në dialogjet e komunikimet e tyre. Kryepersonazhëve Bendo Shapërdani e Suli Starova, të cilët kanë ekzistuar realisht, autori nuk i kushton shumë rëndësi pamjes së tyre fizike, por sjelljes, mendimeve, bëmave të tyre për të shpalosur atdhedashurinë, vendosmërinë e tyre për të luftuar për të drejtat e popullit të krahinës. Përmes krijimit të ngjarjeve e dialogjeve, përshkrimit të jetës së shumanshme, zbulohet morali i lartë, bukuria shpirtërore e këtyre dy heronjve. Po kështu veprohet edhe për krijimin e personazheve joreale, qofshin pozitivë, si mësuesi Asllan i Manastirit, kryeplaku i Starovës, xha Gjoka i Peshkëpisë, etj, qofshin negativë, si Ahmet Pashai i Ohrit – sundimtar i sanxhakut, Fetih agai – komandanti i ushtrisë, Bektash agai – shef i policisë, Muhtar agai – komandant i truprojës, etj. Karakterizimi i tyre si vrastarë të paskrupullt të popullit shqiptar, jepet përmes dialogjeve e veprimeve të ndërtuar me shkathtësi.

Përpara çështjes madhore të lirisë, midis kombeve fqinj, autori di të shkrijë e tresë dallimet kombëtare midis shqiptarëve dhe maqedonëve. Kundër armikut të njëjtë ata bashkohen në luftë të përbashkët. Bendoja me Bojkon shkojnë bashkë në luftën e Livadhisë, çeta e Peristerit përshëndetet me çetën e Malit të Thatë, në Shën Johan Kaneo; shqiptarët duan të shkojnë për kuvend me kryengritësit e tjerë të Ballkanit. “Liria si kudo është e shenjtë edhe ndër ne”, i thotë Bendos miku maqedonas Radko Dimitrovski.

Po kështu, është meritë e shquar edhe harmonia ndërfetare midis shqiptarëve. Ata janë të pandarë edhe në jetë, edhe përballë furtunave që sjell pashai i Ohrit. Kur ky i fundit i nxit njerëzit e tij “të ndezin urët” midis myslimanëve dhe krishterëve, qatipi i thotë se ata “shkojnë shumë mirë, si miq. Në luftë si vëllezër. Jetën e bëjnë bashkë në gëzime e hidhërime, në paqe e në luftë. Kanë bërë edhe krushqi. Një zot kemi, thonë. Shikoji, pasha, dhe të parët e tyre, Suli Starova është mysliman, Bendo Shapërdani është kaur. Si të ndahen të tjerët?”

Të veçanta e të pashlyeshme janë figurat e Ritës dhe Lenës, dy vogëlushe që rriten bashkë me lodra, mendime dhe ndjenja vajzërore. Bota shpirtërore e tyre përshkruhet me bukuri e finesë: “Kur po mbushnin 15 vjet zunë po shihnin ëndrra ndryshe nga ato të fëmijërisë. Ia tregonin njëra-tjetrës të skuqura, me purpur në faqe. Shihnin dhe ëndrra me turp, sikur pranë u afroheshin djem të bukur. Në këto raste gjumi u trembej dhe ëndrra u tretej si flokë bore mbi qerpik.” Në tematikën e romanit linja e këtyre dy vajzave sjell një botë tjetër, me ngjyra e freski të veçantë. Fundi tragjik i njërës prej tyre, i Lenës, është dëshmi e dhimbjeve të jetës së rëndë nën pushtimin turk.

Në subjektin e romanit, përkundër skenave me epiciet të fortë të luftimeve, ndërthuret edhe linja lirike e dashurisë së Bendos me Vesën, vajzën maqedone, lindur e rritur aty pranë. Marrëdhëniet mes tyre kanë një regjistër ligjërimi shumë të ndryshëm të autorit. Në fillim janë “bisedat frymëvalë e ëndërrimet qiellore”, pastaj në takimin e parë, nën një shtog të çelur, midis luledeleve të bardha, Vesa lë trëndafilin e kuq të vajzërisë. Vazhdojnë harbime faqeve të malit, ai si mëzat e ajo si hergjele, enden me varkë valëve të liqenit, zhyten në not e lodra uji… Kështu kapedani bën me nusen “atë që bën prilli me qershinë, e lulëzon”. Edhe pse kohë luftërash e trazirash, në roman zënë vend dhe përshkrime të goditura ndjenjash erotike, skena dashurie, madje marrëdhënie seksuale, të ndërtuara me mjeshtëri e maturi. Një gji i fshehtë i liqenit, ku në mëngjes Vesa me dy shoqe lahen lakuriq, si sirena përrallash, përshkruhet me një stilistikë që të emocion fort. Aty, pikërisht, djaloshi Bendo la mendjen së pari. Po aty, pas shtjellimit të subjektit, do të jetë edhe skena e fundit e çiftit të dashuruar. Këtë herë në mbrëmje, në mbyllje të ditës, si në mbyllje të jetës bashkëshortore…

Ashtu si në vëllimet e mëparshëm me legjenda, K. Nanushi mbush me lëndë jetësore subjekte që i rrëfen bukur, me gjuhë të ëmbël, plot nuancime e ngjyrime kuptimore. Peizazhet i hijeshon, i shpirtëzon, u jep jetë e bukuri. Ngjarjet i bën të ardhura afër e me ndjeshmëri të lartë. Gjuha është e mbushur me fjalë e frazeologji të së folmes se Pogradecit që e pasurojnë gjuhën letrare, si: “drokth, humbellë, zhujë, shavar, vërshë, calik, cekëlinë, mbushullimë, çatallë, sheputkë, urdhëror, i angështuar, i myshkëtuar, ofkëllin, rrusku! nemituni! frymëvalë, lakadredha, orëliga, poshtëthella, këmbëshkallë, etj. Në përdorimin e tyre bie në sy melodioziteti, ashtu si në krijimet e Lasgushit e të Mitrushit. Kjo ndodh, mendoj, sepse ky autor ecën në rrugën krijuese letrare të këtyre dy mjeshtërve të fjalës shqipe, punë të cilën ai e ka ngritur në një nivel më të lartë në këtë vepër romanore, krahasuar me veprat e tij të mëparshme.

Sa për ilustrim po sjell një përshkrim mëngjesi: “Qielli u çyjëzua e dielli shkrepi mbi Mal të Thatë, por rrezet e tij shndritën më parë në brigjet matanë liqenit, nga Pogradeci në Lin e nga Struga në Ohër. Fshatrat në faqe të këtij mali, ende nxirrnin nëpër ag kollën e mëngjesit. Dhe gatiteshin me përtesë për punët e rënda të ditës.”

Po kaq tërheqëse është ndërfutja në subjekt e gojëdhënave të shumta të trevës, që me gjuhë alegorike e paralelizma sjellin pasuri e ngjyresa të tjera. Fjalët e urta e frazeologjitë në to, shprehjet sentenca, me mençuri e filozofi popullore, deri te urimet e mallkimet, janë margaritarë të thesarit leksikor popullor. Autori shprehet shkurt e qartë, teksti artikulohet natyrshëm e me intensitet.

Për arritjet gjuhësore të këtij romani, Prof. Nasho Jorgaqi në parathënien e veprës thekson: “Lënda artistike… shprehet me ligjërim të bukur, emocionues, me frazë të ngjeshur e të larmishme, me nëntekst të mençur dhe me stilistikë të pasur origjinale… Të befasojnë regjistrat ligjërimorë aq të larmishëm të autorit: tonet epikë (skenat e luftimeve), tonet trimërorë (përballjet Bendo – pasha i Ohrit), tonet kërcënues (letrat e sulltanit), tonet analitikë e filozofikë (Bendo – Atë Stefani në Shën Naull), tonet oratorikë (Bendo e mësonjësi Asllan në kuvende burrash), tonet shoqërorë (Bendo dhe çetarët e tij), tonet lirikë dhe idilikë (Bendo – Vesa), etj. Ato janë të motivuar, të natyrshëm e të besueshëm, me fjalorin e atyre moteve…”

Si përfundim, them se në tërësinë e vet romani shquhet për ndërtimin e një subjekti tërheqës, me kompozicion të zhdërvjellët, me dialogje të shkathët, me kalime të ngjarjeve si në një rrjedhë kroi malor të freskët e të shpejtë, me gjuhë të pasur e të pastër dhe me ligjërime të shumllojshme. Këto cilësi bëjnë që romani të lexohet me ëndje, përmes emocionesh mbresëlënës.

ALBERTI

February 21, 2020 by dgreca

Tregim nga Memisha Gjonzeneli/Çikago/

Ishte viti 1955 dhe sapo kish mbaruar viti shkollor. Mora dëftesën e shtatëvjeçares, shoqëruar dhe me fletën e lavdërimit (Notat i kisha të gjitha pesa). Kisha shumë dëshirë të vazhdoja shkollën, ndaj vendosa të regjistrohesha në një nga Gjimnazet qytetit, megjithëse kjo punë, në kushtet e mia social-politike, më dukej si e pa mundur. Veç të tjerave, ishim shumë të varfër. Me shtatë fëmijë në ngarkim,vetëm nëna punonte dhe ajo, punë krahu në Ndërmarrjen Ullishte. Ajo siguronte shumë pak të ardhura, aq sa edhe për bukë e djathë, nuk na dilnin. Po, për fat, kishte fare pak kohë që ishte futur në punë edhe vëllai më i madh, Tekiu dhe shpresonim që jeta të bëhej më e mirë. Kështu që, me guxim e shpresë, shkova në gjimnaz dhe u regjistrova. Ndërkohë, të nesërmen qysh në mëngjes, testova në disa ndërmarre, me shpresë se mos më merrnin në punë, po u ndodha i pafat. Mbas darke, siç e kisha bërë zakon, mora grepat dhe dola për të peshkuar. Peshkimi më shkonte, po dhe deti më pëlqente, se duket sikur e dinte që unë isha gjiton me të. Shtëpia jonë rrethohej nga të tre anët me det dhe përpara saj ishte rruga… Zbathur, me një palë pantallona të shkurtra, që dhe ato ishin të mbushur me mballoma nga copa thesi. Zor se mund të gjeje te tjetër kund si ato pantallona, prodhim origjinal i veçantë, siç mendonin se isha dhe vetë.

Më së fundi diçka lëvizi në gjendjen e familjes sonë: Vëllain tim më të madh, Tekiun, e transferuan me gjithë brigadën e tij, në kantierin e hidrocentralit të Ulzës. Ai, mbas tre muajsh, megjithëse, pa dëshirën time, më mori edhe mua atje. U nisa mbas ca ditësh me të qara, se e kisha mendjen te shkolla dhe te deti dhe isha vetëm15vjeç. Nuk isha larguar kurrë nga Skela dhe nga deti, që ishin dy dashuritë e mija. Në darkë mërita në Ulzë, midis mjegullës dhe të ftohtit, kur unë kisha veshur veç një palë pantallona të shkurtra dhe një trike leshi të hollë, që ma kishte bërë motra me shtiza.

Mbas tre katër ditëve u sëmura. Vëllai punonte vinçier me turne, në katllavan. Erdhi mjeku më vizitoi. Kisha temperaturë të lartë. Mjeku, i tha vëllait: ky nuk e nxjerr dot dimrin me këto rroba. Ai, nga kursimet e bukës, më bleu dy palë pantallona të gjata dhe dy bluza të trasha. Mbas ca ditësh u futa në punë si ndihmës te Tekiu. Në këtë kohë u hap ‘’Shkolla e Rezervave’’. Unë, bashkë me vëllain plotësuam dokumentet dhe hyra në shkollë në specialitet për saldator. Unë isha nga të parët nxënës, po për dite vinin nga fshatrat për rreth, por edhe nga qytetet. Erdhën nga Tirana edhe nga Shkodra. Dy shkodranë, erdhën në klasën tonë. Shkolla kishte katër specialitete: karpentier, traktorist, montator edhe saldator.
Njërin prej shkodranëve të klasës sonë e quanin Albert. Ai ishte një djalë i qetë, me trup të rregullt. I pëlqente humori, si gjithë shkodranëve, po çdo gjë e kishte me karar. Mua më mu fut në zemër, qysh ditën e parë. Shkodrani tjetër, që quhej Jaku, ishte gjithashtu djalë i mirë, po bëhej shpejt nevrik dhe ishte i prirur të grindej me këdo, megjithëse kohën që ishim në shkollë, nuk bëri vaki që të zihej me njeri…
Gjatë vitit shkollor, u njohëm dhe u miqësuam shumë me shokët e klasës. Ishim afro 30 nxënës. Unë, që në fillim, e mora me shumë dashuri e pasion këtë profesion, dhe për as një çast nuk ju ndava studimit. Si përfundim, nga tre kategori të pesta që erdhën nga ministria, një më takoi mua, se në të gjitha lëndët kisha marrë vlerësim maksimal. Alberti mori kategorinë e katërt dhe të dy shkodranët, sa mbaruan vitin shkollor, ikën në Shkodër.

Unë fillova punë në Digën e Hidrocentralit të Ulzës, po vetëm për pak kohë, më transferojnë në Ujësjellësin e Durrësit, më afër Tiranës, në Sektorin e Vorës. Po atje gjeta dhe dy ustallarë të njohur, me të cilët kishim punuar në Ulzë. Atje punova pak kohë, po u sëmura nga gjëndrat tuberkulare. Shkova në Vlorë dhe u shtrova në Sanatorium për tre muaj.

Mbas pak kohe, në 15korrik 1958, arratiset vëllai im i madh, Qamil Gjonzeneli. Ai iku me not nga Saranda për në Korfuz e më pas e mbajti frymën në Amerikë. Qamili, ish mësues fizkulture dhe sportist rekordmen në not, kryente shërbimin ushtarak në brigat të punës, në kanalin e Çukës. Ai iku vetëm dhe në Amerikë u shkollua dhe u shqua si inxhinier elektronik dhe shkencëtar. Mua, që e kisha lenë për të ikur me të, mu prish makina në Llogora dhe në pikëtakim shkova me vonesë, kur ai ishte nisur.

Në vitin 1964 unë lirohem nga burgu. U dënova si bashkëpunëtor në tentativë arratisje, vetëm me 6 vite, se isha i mitur, afro 17 vjeç…Sa u lirova nga burgu, fillova të kërkoja punë. Më dhanë një fletë pune për në Ullishte, si punëtor bujqësie. Nuk i bëra naze, po fillova menjëherë punën…

Shpejt dëgjova se Fieri kërkonte specialistë. Shkova menjëherë në Fier dhe fillova punë në profesionin tim, si saldator. Si fillim, bëra Ujësjellësin nga Qafa e Koshovicës deri te Hotel Apollonia. Pastaj u enda nëpër vepra: Azotik, Rafineri, TEC, Gazsjellës, Azotik, Divjakë, Sodë e të tjera…Më së fundi, mërita në Ballësh… Tani isha bërë specialist i njohur. Isha emëruar brigadier dhe kisha rreth 30 specialistë. Punët më shkonin shumë mirë. Planin e realizoja mbi 120 përqint. Nga Ballshi u transferova në PVCën e Vlorës, ku me brigadën kreva disa punime speciale. Edhe në PVC isha brigadier, mandej me 35 specialistë nën drejtim. Atje kreva një sërë punimesh me emër: Ula oxhakun e Çimentos, riparova Oxhakun e TEC, që e kish goditur rrufeja, përgatita dhe montova oxhakun e llambave neon dhe shumë punime të tjera…

Ndërkohë më vjen një letër nga ndërmarrja e montimeve, që transferohem me gjithë brigadë në Metalurgji. Pas tre, katër ditës më dërguan makinën për të marrë materialet. Më caktuan në Elbasan të punoja në TEC, si montator. Puna më shkonte shumë mirë, se procesin e montimit e njihja shkëlqyeshëm.

Në dite mora vesh se kishin ardhur disa specialistë nga Shkodra. Nga lista te Zyra e Kuadrit, dalloj emrin e shokut tim të shkollës, Albert Deda. I them shefit: ketë dërgoje te unë, në TEC. Thuaj drejtorit, më thotë shefi. Për fat drejtori miratoi propozimin për saldatorin e propozuar prej meje.

Alberti erdhi që në mëngjes herët dhe me të pyetur, më së fundi, më gjeti. Unë po e prisja dhe e pikasa së largu. I dola para. Ai më pa, po nuk më identifikoi. Kur unë i flas:

– “BERT, mor t’i marrsha të ligat” ai më pa një çast, po nuk i kujtohesha, (nuk kish faj, kishin kaluar shumë vite pa u parë). Pastaj, më pa drejt e në sy dhe më tha:
-“A je Memisha Gjonzeneli, shoku im i dashtun i klasës?”

-“Dora vetë”, i them unë dhe qafuam njeri tjetrin, si kur të ishim vëllezër.

-“Për atë Zot, sa më ka marrë malli për ty” dhe më shtrëngoj fort. Nxori një letër nga xhepi dhe pyeti:

– “Kujt t’ia jap zarfin me dokumente?,

-“ E ke dhënë atje ku duhet”! I them unë me të qeshur.

-“Pash Zotin, ti je brigadieri, më tha ?

– “Po!”, i thash unë.

– “O sa më bahet qejfi, tha,

– “Edhe mua, do punojmë bashkë, vëlla, jam shumë i gëzuar…”

Shkuam te qendra e brigadës, ku numëroheshim afro 25 vet. Prezantova Albertin dhe u thash është specialist i vjetër dhe shumë i zoti, se ka marrë pjesë në disa vepra dhe tani vjen nga hidrocentrali i Vaut të Dejës dhe është shoku im, ose vëllai im, kemi mbaruar shkollën bashkë, me të njëjtat rezultate sipërore… e ai, me modestinë e tij karakteristike, nuk më la të vazhdoja: “nuk është e vërtet tha, Memishau mori kategorinë e pestë, si nxënësi më i mirë i klasës, ndërsa unë mora të katërtën”.

-Shkoni atje ku ishit dje!, porosita shokët. Unë do vij më vonë…

-Po unë ku do shkoj?, më tha Berti.

– Mos u mërzit, i them unë, se do rrimë pak bashkë! E shëtita Albertin në të gjitha objektet, që kishim ne si brigadë. Në rrugë takojmë dhe inxhinierin kinez të objektit, e quanin shoku Lu, e prezantova me Albertin dhe ai u gëzua shumë se kishim nevojë për saldator..

E kaluam ditën bashkë. E pyeta për gjithçka kish kaluar, që nga koha kur ishim ndarë. Berti kishte babain, nënën dhe një motër që ishte më e vogël se ai. Kur u ndamë, i thash: ’’Berti, kurrë mos harro, se këtu, ke gjithmonë një vëlla, jo një brigadier. U qafuam me Bertin dhe e nisa në punë.

Berti kishte jetuar me shoqëri dhe i donte e i respektonte shokët. Ai dinte të ruante kufirin që asnjëherë të mos prishte qejf me shokët. Puna na shkonte shumë mirë edhe para, merrnim më mirë se shumë brigada tjera montimi. Askujt në brigadë nuk i shkonte ndërmende të thoshte qoftë dhe një fjalë të keqe për marrëdhëniet tona. Berti shumë shpejte u miqësua me të gjithë. Po, për mua ai ishte njëshi. Çdo punë që i jepja, ai e kryente më së miri. Edhe inxhinieri kinez kishte respekt për të. Kur ishte ndonjë punë që kërkonte kujdes dhe cilësi, më thoshte mua: dërgo Bertin!
Alberti kishte një shok të ngushtë nga Tepelena, e quanin Pelivan. E njihnin njeri tjetrin mirë, se kishin punuar shpesh bashkë nëpër vepra. Kishin vajtur dhe në shtëpitë e njeri tjetrit, kështu që njiheshin edhe familjarisht. Këtu në Elbasan i shikoje shpesh, të bënin bashkë deri xhiron e darkës, ose në të njëjtin lokal të pinin ndonjë birrë. Ata i shikoje gjithmonë të qeshur dhe shumë të afruar me njeri tjetrin.
Kish kaluar ca kohë, kur e shikoja Pelivanin që nuk ishte në humor, megjithëse ata rrinin prapë bashkë, pa lënë të kuptohej ndonjë mosmarrëveshje.

Një dite Alberti qëndroi në fund dhe më tha:

– Memisha, mund të flasim pak? Të them të vërtetën u shqetësova, me gjithë atë

nuk e dhashë veten.

-Hajde vëlla, i thashë dhe u ulëm në karrige. Dukej pak i mërzitur.

– Si është puna vëlla, çfarë të shqetëson, mos të ka ngelur qejfi me mua? Ai u ngrit

në këmbe i shqetësuar.

-“Jo vëlla, më tha, si mund të mendosh kështu. A e di si është puna, më tha: më duhen disa ditë që të largohem, se kam një detyrë për të kryer”. Unë u çlirova dhe u qetësova, futa dorën në xhep dhe nxora 3000 lekë dhe ja dhashë.
– “Merri këto se mund të të duhen. Kur të mbarosh punë kthemi. Mua këtu më ke duke të pritur”. I lash lekët në dorë, e qafova dhe ika… E dija që punë kisha shumë dhe Alberti më ndihmonte si asnjë tjetër. Unë do veja në vend të Albertit të saldoja dhe ai e dinte ketë, por ai e kishte menduar vet… Ai u nis. Pastaj u kthye me rrëmbim erdhi me përqafoj dhe tha: ah more Lab, ma ke ul kokën. Ik tani i thash mos u vono!

Mbas pesë ditësh ai u kthye. Ishte i qeshur njësoj si më parë. Unë u gëzova. Nuk e pyeta fare për asgjë…U qafuam dhe i thash ka ngelur edhe pak punë. Shko mbaroje! Ai iku duke qeshur. Më vonë e mora vesh ku kishte qenë Alberti. Në brigadë kisha edhe dy shkodran të tjerë. Njeri nga ata më tregoi diçka tepër interesante: Ai, shoku i Albertit, nga Tepelena, Pelivani, kishte bërë fjalë me prindërit e tij. Kishte dy pleq: nënën e kishte mësuese dhe babain infermier. Merrnin nga një pension të vogël, por për sa i ndihmonte i biri, kalonin mirë. Mirëpo djali, kohët e fundit edhe ndihmën e kishte rralluar. Një fshatar i Pelivanit e njihte Albertin, si shok të ngushtë dhe i tregon. Alberti, sa e mori vesh, nuk i tha gjë Pelivanit, po shkoj në fshat i mori pleqtë dhe i strehoi në Shkodër në familjen tij. Në Shkodër i pritën shumë mirë. Pelivani nuk mori vesh fare. Kur pyeti nja dy herë, i thanë që kanë vajtur nga motra…

Kur e mora vesh këtë ngjarje, sytë mu mbushen me lot dhe thash me vete: “e kam

për nder të kem një shok si Albertin”.

Kaluan nja tre muaj nga kjo ngjarje, kur një dite më vjen Alberti dhe më thotë: Urdhëro këtë ftesë! Çfarë është kjo, i them unë, martoj motrën dhe dëshira e prindërve të mi dhe patjetër edhe imja, është që të na nderoni me pjesëmarrjen tuaj… I thashë: të dua me shpirt, po nuk mundem. Ti shko, motra të trashëgohet, mbaro pune dhe ktheu, ne të presim sa më shpejt…

Shkova në brigadë dhe u thash që Alberti marton motrën, prandaj edhe ne është mirë t’i bëjmë një peshqesh. Të gjithë ishin dakord. U mblodhën afro 5000 lekë dhe me një kartolinë të bukur, e përcollëm Albertin.

Në dasmë ishte dhe Karlua, që punonte me ne. Ai më tregoi për dasmën. Ishte një dasmë madhështore, por e veçanta dhe ajo që e beri më të bukur atë, ishte momenti kur nëna e Albertit urdhëroi e pushoi muzikën dhe tha:

-Të nderuar pjesëmarrës, sonte në gëzimin tonë merr pjesë dhe e ka bërë edhe më të bukur gëzimin tonë dhe Pelivani nga Tepelena. Ju e dini që Pelivani është shoku më i ngushtë i Albertit, e ftoj të na marrë një valle nga krahina e tij.
Sado që Pelivani tha që nuk dinte të kërcente, filloj muzika, atëherë ai u ngrit mori një shami dhe filloj të kërcente po kuptohej çalonte pak. Në këtë kohë ngrihet një grua e moshuar dhe shkon e i rrëmben Pelivanit shaminë nga dora dhe filloj të udhëhiqte vallen. Pa mbaruar një rrotullim, u ngrit dhe një burrë i veshur pak si labërisht, që i mori shaminë gruas. Ata, burrë dhe grua, ishin mjeshtër të vallëzimit lab. Të gjithë dasmorët përplasnin duart pa reshtur. Pelivanit, gati i ra të fiket kur i pa prindërit aty dhe i erdhi shumë turp nga vetja.

Unë, i imagjinoja ata në këtëpozicion dhe mu mbushen sytë me

lot. Ah, Albert thoshte Pelivani, afër prindërve të tij, (të braktisur nga i biri haram dhe të nderuar nga shoku i mirë, më shumë se vëlla), ah Albert thosha edhe unë me vete, qindra kilometra larg, sa bukur e ke menduar bravo…1000herë, bravo.

Mbas një jave Alberti u kthye midis nesh. Ishte shumë i gëzuar. Ne e pritëm

kolektivisht si brigadë me përshëndetje entuziaste.

Kur morri rrogën Alberti u habit, që ajo ishte njësoj sikur të kishte punuar. Erdhi menjëherë tek unë dhe me tha që i kisha llogaritur gabim lekët, janë shumë. Për ketë erdhe, i them unë. Po për këtë pse gabim i vogël të duket? Dëgjo, i them, për ty ka punuar e gjithë brigada. Dhe të gjithë e dimë që ti do ta kompensosh punën për kohën e humbur. Mezi e binda dhe iku në punë. U kthye dhe mu hodh për qafe: të faleminderit shoku im i rrallë! Unë, i thashë: Atë që ke bërë ti për shokun, nuk ka çmim vlerësimi dhe nuk e bëj dot as unë, po ik, fillo punën, se për të tjerat mendojmë ne dhe shoqëria vlonjate.

Në darkë, pas pune, mu afrua te veshi Alberti dhe më tha:

-Memisha, urdhëro 3000 lekët. Unë mbarova punë dhe nuk më duhen më.
-Po më bën për të qeshur, Albert dhe po me ofendon, i thashë, si me shaka, po pse unë pa peshqesh do ta lija vëllain tim, për dasmën e motrës? Ai ngeli i befasuar, më qafoj dhe iku kokë ulur, i kënaqur dhe i menduar.

Të nesërmen, që ishte ditë e diel dhe e kishim pushim, unë me disa shokë të brigadës, morëm teknikun dhe inxhinierin dhe kaluam një darkë shumë të këndshme dhe po thuajse të gjitha shëndetet u ngritën për Albertin.

Mbas ca kohe, mua dhe disa shokë “që nuk patëm biografi të mirë” na pushuan nga puna. Sigurimi i Shtetit Komunist, gjithnjë vigjilent, nuk na kishte harruar… U ktheva në Vlorë…

Në vitin 1990, unë emigrova në Amerikë bashkë me vëllezërit. Mbas një viti u ktheva në Shqipëri. Dikush, këtu në Çikago më kishte dhënë një porosi për një familje në Shkodër. Tek pija kafe me ca shokë pyes: si mund të veja në Shkodër, për të shpurë një amanet. Një nga shokët më pyeti: kur do të ikësh? Kur të gjej mundësinë, përgjigjem unë. Mirë, më tha shoku, nesër në orën 5 të mëngjesit do vijë djali im, të të marri në shtëpi.Të nesërmen erdhi te hoteli ku rrija unë një furgon i bukur. U nisëm. Shoferi ishte një djalë i ri, shumë i këndshëm dhe me humor. Po kënaqesha rrugës, se pash që kishin filluar të ndërtoheshin gjëra të reja dhe të bukura. Qëndruam në tre, katër vende, pimë kafe, hëngrëm paçe, pra gjithçka po shkonte mirë. Veç ishte një problem: djali, ikte shumë shpejt. Unë i fola nja dy herë por ai harronte shpejt . Kur kishim nja 10 ose 15 kilometër për të mëritur në Shkodër na del para kontrolli rrugor. Nxori tabelën stop dhe ne qëndruam. Kontrollori, një burrë me trup të mbushur e të rregullt, veshur me rroba meshini e kaskë, që i rrinin shumë bukur, sa u afrua, i tha shoferit pse kaq shpejt, ku do shkosh. Në Shkodër i tha shoferi. Po mund të ikje më ngadalë, më vjen keq, nuk të fal. Nxori bllokun dhe vajti te motori të vinte gjobën. Mirë për vete, po për këtë zotërinë, nuk te vjen keq tha , dhe hoqi kaskën dhe e vuri mbi motor. Unë, që po e ndiqja me kureshtje këtë bashkëbisedim, u habita në çast dhe pyeta veten ku e kam parë këtë babëlok? Oh Zot ndihmomë! Kur e pash me vëmendje e njoha, tepër i befasuar: Ishte Alberti! Çdo gjë mund të besoja, po kur se mendoja saldatorin Albert, shokun tim të dashur, polic? Kur ishim në shkollë, shkodranet thoshin rëndomë: “Të tana i bajmë, veç policit”. Tani, si mos të çuditem kur e shoh shokun tim polic!

I them shoferit: Pyete policin në se ka pasur dikur ndonjë shok nga Vlora dhe mos ki frik, se është njeriu im.

Alberti, vazhdonte i qetë normalisht detyrën: I mori patentën shoferit dhe nisi të plotësoj bllokun. Në këtë kohe shoferi e pyet: Mos ke pas ndonjë shok nga Vlora? Ai i përgjigjet: Dale ta mbush bllokun, pastaj të them unë.

Mu desh të ndërhyja urgjentisht:

-Albert, s’ka nevojë ta mbushesh, po më prit të të qafoj, se më ka marrë shumë

malli dhe hapa derën e makinës e dola jashtë.

Kur më pa, fërkoj një herë sytë dhe mu turr, më kapi për qafe dhe u desh kohë të ndaheshim.
I dha patentën shoferit, që kishte mbetur si i hutuar dhe i tha: pasagjerin po ta mbaj unë, nxirr çfarë ka ai! Një pako të vogël ka, tha shoferi. Ma jep mua, e mori pakon në dore dhe i tha shoferit: ik, me kujdes, të lutem!

U qafuam sërish me Albertin. Kaluam nëpër disa kafe. Të gjithë donin ta qerasnin, po ai nuk pranonte. Nga darka mëritëm në shtëpinë e Albertit. Alberti kishte tre fëmijë po si yje, dy djem dhe një vajzë dhe nënën. Babai kishte ndërruar jetë para disa kohesh. Alberti foli dhe disa kushërinjë dhe kaluam një mbrëmje që e kam gjithnjë në mendje.

Të nesërmen Alberti shkoj në komandë dhe u kthye me një makinë të vogël policie dhe më tha mua e kemi në dispozicion. Puna e parë të çojmë pakon te ajo familje, pastaj jemi të lirë. Hëngrëm mëngjes dhe pasi u takova me të gjithë njerëzit e shtëpisë, hipëm në makinë dhe dolëm në rrugë. E çuam pakon. Në fillim ata u shqetësuan se panë makinën e policisë, por shpejt i sqaruam. Na u lutën, po ne, nuk mund të rrinim.

Tani, tha Albert, drejtë dhe në Vlorë! Rruga ishte pak e gjatë, po ne as e ndiem fare. Kishim plot kujtime: Shkolla në Ulzë dhe në fund Metalurgjia. Si u ndamë, pa u takuar me njëri tjetrin. Kur u largove ti, me tha Alberti, atëherë ata e panë se sa vleje! Kur ishe ti, me tha Alberti, brigada jonë ishte më e mira në brigadat e montimit të vendit. Të gjithë të mbanin në gojë po kuptohej në pëshpëritje e gati në heshtje!
Në drekë mëritëm në Vlorë. Unë, si zot vendi, dola sërish në komandë: Mos qëndro, ik dhe ca drejtë, do vemi në Llogora! Arritëm në Llogoranë Magjike. Ajo bukuri e rrallë dhe me ato ushqime tradicionale, e zbukuruan më shumë dhe e lezetuan momentin. Alberti nuk kishte qenë ndonjë herë në këtë perlë shqiptare. Po këtu qenka Parajsa, u shpreh i gëzuar. Pasi degustuam mishin në hell dhe arapashin me zorrë qengji e me gjalpë, hipëm në makinë, për t’u kthyer dhe mëritëm, të kënaqur si rrallë herë, në Vlorë.

Para se të ndaheshim i them mikut tim të mirë: Albert Deda! Gjithë jeta juaj në marrëdhënie me mua, sidomos gjesti që ti bëre për strehimin e prindërve të shokut në një rast oportun, tregon për një fisnikëri superiore. Ti tregove edhe se ne, montatorët në veçanti, nuk jemi bredharakë të zakonshëm, po veç asaj që jemi ndërtues, dimë të mbrojmë e të nderojmë shoqërinë dhe familjen. Unë jam krenar për ty, Albert, i thashë.Në mbyllje dua të them se unë, kujtoj me respekt Albertin, që dhe në rastin kur u ndamë, më tha: Edhe unë, për ty, Memo, ndihem krenar, se dite me pjekuri e guxim, në ato kohë me tallaze, të çaje me sukses dallgët dhe të mbeteshe, simbol i labit të mirë, në kolektivin tonë të përbashkët mbarëkombëtar, në Ndërmarrjen e Ndërtim Montimit Tiranë, ku punuam gjatë.
…Alberti u largua nga policia, si detyrë të pa përballueshme dhe të pa përshtatshme për të, doli në pension, ku dhe punoi ca kohë si shofer, në një kompani të huaj…

ÇIKAGO, më 15 SHKURT 2020