LETERSI – Page 221 – Dielli

TESTAMENTIN E LOTIT NUK E TRESIN SHEKUJT

March 1, 2017 by dgreca

NGA PËLLUMB GORICA/

KOPERTINA E LIBRIT TESTAMENTI I LOTIT NEBIH BUNJAKU

(‘‘Testamenti i lotit’’, vëllim poetik nga Nebih Bunjaku)/Testamenti i lotit është i përjetshëm. Është një testament që buron nga dhimbja ndaj është i rëndë, sepse mbart me vete peshën e saj dhe gëzimin. Njeriu loton sepse është njeri, dhe këto lot burojnë nga ndjesi shpirtërore të lindura, nga gëzimet e mëdha, nga dhimbjet e mëdha. Njeriu, prandaj është në këtë botë që t’i përjetojë ato me dinjitet e me shpresë perëndie, të dyja, edhe fitoret, edhe humbjet. Ndaj them që vëllimi poetik “Testamenti i lotit“ i poetit Nebih Bunjaku, është i ngjizur me qiej mjegullorë dhe gjemba hidhërimi si pasojë e ngjarjeve tragjike të Kosovës, sythe gëzimi të lumtur, fryt i zemrës dhe i mendjes, si bazë rrënjë plot pulsim i një të ardhmjeje plot hapësira. Poeti, duke dashur të depërtojë në çdo qelizë të jetës dhe të rrokë thelbin e gjëravë me të domosdoshme, e ndan vëllimin e tij “Testamenti i lotit”, në katër kapituj me tituj metaforikë, që të mbeten në mendje e nuk të shkulen lehtë, si “Testament i i lotit”; “Vula e shpirtit”; “Në ishullin e mallit” dhe “Stina e harrimit”. Motiv kryesor i këtij libri, është qëndresa e një populli të lidhur ngushtë me tokën e tij dhe historinë, me diellin dhe shiun, me djersën dhe gjakun, përmes një dashurie të sinqertë e përherë të ndezur që përtërin brezat. Në këtë libër gjithçka është thënë përmes intensitetit të mendimit e ngjyrimit të vargut të qashtër poetik. Gjithmon sipas poetit, testament i lotit përshkruan breznitë, duke vulosur gjithçka me një shpirt që, herë përvëlon me zjarrin e dëshirave, herë vishet me pritje malli në ishullin e tij të lotit dhe pastaj ngjizet me ndjenjësi njerëzore, që të përjetohet pa e njohur kurrë stinën e harrimit. “Në ritualin e Pritjes/ Testament i lotit/ Lëbyrur nga dielli/ Lagur nga shiu”. (Poezia “Testamenti i lotit”) Kur shkruan me një sintezë të fuqishme poeti dhe ashtu thjesht e natyrshëm ke kuptuar se simboli dielli dhe shiu përfaqësojnë dy botë krejtësisht të kundërta, botën e gëzimit dhe botën e vuajtjeve. Poezia e Nebih Bunjakut shkruar me pathos e dashuri, përshkon etapa të rëndësishme të historisë, dhe nxjerr në pah atdhedashurinë shqiptare, dashurinë vëllazërore dhe gëzimin mbarëshqiptar. Ekzistenca e kombit dhe psikologjia e tij është e lidhur me gjuhën dhe traditën, me legjendën dhe luftën, me tërësinë tokësore, duke përfshirë edhe Kosovën martire, edhe Çamërinë, dhe gjithë shqiptarët e shpërndarë nëpër botë, të cilët i bashkon një ideal, ku rrjedh i njëjti gjak në damarë dhe u kumbon ndjenja e fuqishme e lirisë. Ndaj poeti shkruan: “Lot i shpirtit Çamëri/ Lumë i dëbuar nga shtrati/ Kush t’i ngatërroi ëndrrat/ Djalli a lugati”. (Poezia “Lot i shpirtit Çamëri”). Është e qartë se autori ndërthur rrjedhat e dëshmive-kohë, për të kumtuar qëndresën e shqiptarit me rezistencën e tij ndaj rrebesheve të historisë, por edhe në ruajtjen e kulturës, gjuhës dhe zakoneve, dhe këto ai i portretizon nëpërmjet ngjarjeve historike, që mbajnë themelet e kombit tonë, nëpërmjet përkushtimit qytetar të heronjve, idealistëve, poetëve e artistëve. Këtë qëndresë poeti e simbolizon me “lisat që puthin hapësirat dhe shtrijnë rrënjët gjer në det”. Kullon shpirtësia e poetit e mbështjellë nga furtuna e dhimbjes së kohërave, të cilat zezonin qiellin gri të Kosovës. Ndaj ai shkruan me vargje që burojnë nga zemra e rrezatojnë jo vetëm dhimbje, por edhe respekt e kulturë si për heronjtë e Lidhjes së Prizrenit, po ashtu për Bekim Fehmiun, Ali Podrimjen, etj. “Ura e shenjtë u përkul për Ty/ S’rrodhi ujë por Lot Ali”. (Poezia “Rrugës pa kthim”, Ali Podrimjes)

Më bukur se poeti nuk e thotë askush tjetër botën e vrarë të emigrantit, që kanë fatin e keq të zvarriten udhëve të huaja. Në poezinë “Emigrant”me katër vargje plot sintezë e metaforë, poeti përshkruan takimin e dy botëve në një zemër të përvëluar për liri, një mendje të etur për ëndrra, që të tjerët i ndrydhën pa mëshirë. Veçse kjo poezi e thurur nga shpirti duhet lexuar përtej rreshtave për kalvarin e gjatë e tepër të mundimshëm të emigrantëve tanë udhëve të botës, ku pasqyrohet me së miri se sa e vështirë është të ndihesh i huaj në dhe të huaj. A thua ky fat do të vazhdojë të ndjekë edhe për dekada të tjera shqiptarin?: “Valixhja e vjetër me ëndrra plot/ Dhëmbja e botës emigrant/ Në zemër gjak në sy lot/ Varrin bosh shpirtin vakant”. (Poezia “Emigrant”)

Për poetin Nebih Bunjaku, që njeriu të sfidojë udhët e vështira të jetës, e dallgët e viteve, nuk mjafton vetëm trupi e mendja, por duhet edhe një botë e pasur shpirtërore, një zemër e madhe që të lindë vetëm dashuri e mirëkuptim, duhet deti i ndjenjave që të lindë këngën e durojë dhimbjen me dinjitet. Dhe duke nënkuptuar se baza e të gjitha përtëritjeve dhe e qëndresës është dashuria, poeti një cikël të bukur poezish ia kushton kësaj ndjenje të thellë njerëzore. Duke e konsideruar dashurinë si ndjenjë fisnike që buron forcë e shpërthen romantikë, dhe si domosdoshmëri për ripërtëritjen e jetës, poeti shkruan: “Ç’të bëj unë pa ty/ Si toka pa qiell/ Si qielli pa yje/ Si dita pa diell”. (Poezia “Ç’të bëj unë pa ty”) Dashurinë poeti e ngre deri në lartësi qiellore dhe e konsideron nënën e çdo mësimi: “Nëna e çdo mësimi/ Është veç dashuria/ Akademia e jetës/ Dhe vetë Perëndia”. ( Poezia “Akademia e jetës”) Jeta i ka dhe i pranon të gjitha, por edhe për njeriun që ka marrë misionin ta ndërtojë dhe ta dojë jetën, duhet t’i pranojë ashtu siç janë të gjitha, edhe të qeshurën, edhe vajin, edhe dashurinë, edhe hidhërimin, edhe lumturinë, edhe dhëmbjen… Dhe, në ndërthurjen e tyre merr kuptim ajo: “U martova me dhëmbjen/ Më të trishtën në botë/ Lulen e rinisë/ Ma kalbi me lot”.( Poezia “Martesë me dhimbjen”)

Në fund të librit “Testamenti i lotit“, të duket vetja sikur ke dalë nga një udhëtim i bukur, dhe pastaj je ulur të pushosh nën hijen e një lisi të moçëm, që nuk plaket kurrë, dhe aty nis e mendon për peripecitë e jetës, por bën seleksionim të atyre që të duhen, dhe s’të duhen dhe bilanci të del gjithmonë pozitiv. Kjo jetë ia vlen të jetohet, sepse, siç shkruan poeti: “Ne nuk jemi të humbur/ Jemi në themelet e Lirisë”.

LIBËR NGA SIRTARI:”Hyji në skëterrë”

March 1, 2017 by dgreca

ROMANI QË PËRMES RRËFIMEVE TË AT ZEF PLLUMIT SJELL ZËRIN E PËRJETIMEVE TË DHEMBJES SË NJË KOHE/

thumbnail_BALLINA E LIB RIT Mëhill Velaj: Hyji në skëterrë (roman), botoi SHB “Atunis”, Prishtinë 2016./

Nga Mikel GOJANI/

Shkrimtari, i cili jeton dhe vepron në Amerikë, përkatësisht në Stamfort, ka ardhur npara pak kohësh me romanin e tij të ri “Hyji në Skëterrë”, që duhet thënë se të ndihmon shumë të kuptosh jo vetëm nga teknika e romanit, por edhe të mësosh prej pjekurisë artistike të tij.Mëhill Velaj u lind në vitin 1957 në fshatin Gllogjan (Lugut i Baranit) – Pejë. Ka studiuar Gjuhë dhe letërsi shqipe. Ka punuar si mësimdhënës për nëntëmbëdhjetë vjet, derisa më 1998 ka migruar në Amerikë. Jeton në Stamford. Me krijimtari letrare merret qysh herët. Shkruan poezi,prozë dhe publicistikë. Ka shkruar edhe për fëmijë. Në Amerikë ka vazhduar veprimtaritë e tij letrare dhe kulturore. Ishte nënkryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë, tash është anëtar i kryesisë së kësaj shoqate. Librat e tij janë botuar edhe në gjuhën angleze dhe gjuhë të tjera botërore.

VEPRIMTARIA LETRARE

Në vitin 2011 në manifestimin letrar dhe kulturor “ Dom Mikel Tarabulluzi” në Stubëll të Vitisë u laureua me Çmimin “Agim Ramadani”. Deri me tash ka botuar këto vepra letrare: Gërshetat e Aulonës, poezi (1995) Metamorfoza e rruzullit, poezi (2007), Lule që rritemi në gur, poezi (2009), Ishulli i pulëbardhës, novela e tregime (2009) Unë e tij Etyde, poezi (2010) E nëse jeto jo, poezi (2010) Ourwalk in time, poezi në anglishte (2010), Qyqja në hanin e ferrit, poezi (2011) Në maje pene, publicistikë (2011) Kodi i parajsës (Codul Raiului), poezi në rumanishte (2011), Silueta e varrit (Ls Silhouettes de la tombe), poezi në frëngjishte (2012), Unë e solla Doruntinën, tregime, (2012), 100 rrënjë të gjithit bohem, antologji poetike për Tahir Deskun (2012), Me gjakftohtësi roman (2014), Përtej ëndrrave të mia, poezi (2015) Hyji në skëterrë, roman (2016) etj.Prozatori Velaj nëpërmjet këtij romani bën përpjekje për të shpalos tablo nga një periudhë tepër e trishte më esencat e saja tragjike, që në Shqipëri ka shkaktuar ideologjia ekstreme komuniste, e cila tehun e persekutimit e kishte të orientuar në drejtim të shtresës së intelektualëve, gjegjësisht të klerit katolik shqiptar,i cili gjatë viteve të sundimit të kësaj ideologjie përjetoi kalvarin më të tmerrshëm që njeh njerëzimi, duke u burgosur, vrarë dhe persekutuar në mënyrën me barbare. Nga kjo dorë tiranike u vranë qindra klerikë, mirëpo duke mos u gjunjëzuar asnjëherë para atyre xhelatëve.

FRYMËZIMI NGA ATË ZEF PLLUMI

Autorit Velaj, kësaj radhe, i frymëzuar është kryesisht nga libri dokumentar, “Rrno vetëm për me tregue”, i fratit, i cili përjetoi persekutimin më makabër nga ajo ideologji, Atë Zef Pllumi.Në prologun e librit autori Velaj për lexuesit jep sqarimin më autentik rreth qëllimit të botimit të kësaj proze me përmbajtjen tematike, përkatësisht me temën bosht të hedhjes dritë mbi figurën e kryeprotagonistit të romanit, At Zef Pllumi, duke dhënë edhe personazhe të tjerë, që edhe më tepër i japin fuqi këtij vargu të prozës së gjatë.Në fillim të romanit, në prologun e tij, duke folur rreth këtij libri, autori Velaj shton se duke lexuar librin “Rrno vetëm për me tregue” të simbolit të ikonës së qëndresës katolik në Shqipëri, At Zef Pllumi, më lindi ideja që të shkruaja këtë roman dhe t’ia përkushtoj atij. “Në të njëjtën kohë shfletova libra, gazeta të kohës, nga kujtimet e të burgosurve dhe të të përndjekurve politikë, kronikën e fatit të njerëzve që aspironin idealin e lirisë e të demokracisë, të vetëbesimit dhe të guximit të atyre që vdiqën dhe u shfarosën në kampet dhe burgjet komuniste, të optimizmit dhe të shpresës se atyre që mbijetuan skëterrës totalitare komuniste, shpirtit të sakrificës dhe të vuajtjeve të familjeve të tyre në përballimin e situatave nga më të vështirat në rrugëtimin e kaluarit të dhimbjeve e sakrificave, në kampet e internimit, gjurmët dhe vragat që ato kanë lënë nga ana fizike dhe shpirtërore për të mbijetuar. Frati mendjehollë kishte vuajtur 26 vite burg në kohën e regjimit të Enver Hoxhës”, shton ndër të tjera shkrimtari Velaj.

ROMANI HISTORIK

Libri i Velajt është një roman historik në zhanrin e letërsisë dokumentare, i ndarë në dhjetë kapituj tematikë, që krijojnë një strukturim unikat përmbajtjesor. Në dhjetë këta kapituj vërejmë ngjarje dhe situata nga më të ndryshmet, që dëshmojnë shpirtin titanik të atij individi të asaj kohë që përballej me atë realitet tepër të egër dhe vrastar, si dhe ngadhënjimin e tij ndaj asaj së keqe.Librit i paraprin një moto me fjalët e kryeprotagionistit të romanit Atë Zef Pllumit, i cili thotë:

Me thënë gjithçka për historinë,
Është me thënë më tepër se gjithçka.
Prandaj: Rrno vetëm për me tregue!
Beso për me shpresue…

(At Zef Pllumi, fq. 7)

Lajtmotivi i prozës së Velajt është jashtëzakonisht interesant dhe me skena tepër të larushme, por edhe interesante, që bëjnë prozën të lexohet me një frymë. Protagonistët e romanit, Arianiti dhe Maria, me të cilët njëherësh edhe fillon romani, janë dy faktorë të cilët veç në fillim të ngjarjeve i japin shpirt prozës. Arianti, i cili kishte tre vajza, megjithatë pas tre vajzave ai dëshironte dhe priste të ketë djalë. Dhe kjo dëshirë e tij u plotësua, ngase pa kaluar shumë kohë Maries i lind djalë. Arianiti e donte shumë gruan e tij po ashtu edhe fëmijët, të cilët ishin aq të mbarë sa që mendjen gjithherë e kishte vetëm tek ta. Arianiti shpeshherë mendonte që ishte me fat që kishte një grua si Marien, për të gjitha vitet që kishte kaluar bashkë deh ato që u kishin mbetur për të jetuar.

AT ZEF PLLUMI SJELL ZËRIN E DHEMBJES SË SHQIPËRISË

Traditat familjare dhe ritet e fesë katolike, besimin te Zoti, i ndiqnin me zell dhe dëshirë të madhe, dhe nuk linin festë dhe çdo të diel të shkonin te Kisha e Vjetër e Françeskanëve. Dardani shkonte gati çdo ditë për të marrë mësimet e para në teologji nga At Gjergji. Po ashtu, më vonë, faktorë të ndryshëm lanë gjurmë në jetën e tij. Arianiti birit të tij dhjetëra herë i kishte treguar historinë e vëllait të tij Dardanit, nga i cili edhe mori emrin.

Kaptinë të veçantë autori paraqet vijimi i Dardanit në liceun e qytetit, i cili kishte filluar të merrte mësimet e para në gjuhë të huaj dhe në filozofi klasike. Pas mbarimit të Kolegjit Françeskan Dardani nuk vonoi shumë dhe u shugurua meshtar, ku pas një kohe u kthye meshtar në kishën e fshatit, gjegjësisht të vendlindjes dhe kryente shërbesat fetare, po ashtu shkruante artikuj dhe shkrime të tjera, i cili pa kaluar shumë kohë arrestohet nga forcat e Sigurimit të Shtetit. Një mëngjese pranvere dëgjohen disa të trokitura të rrëmbyeshme të portës së kishës, ku ishin pjesëtarët e sigurimit të shtetit të cilët e kërkonin fratin. Frati nxitoi të hapte derën, meqenëse motra e tij, Martja, e cila çdo ditë pastronte kishën, edhe pse shunmë e trishtuar, ajo e ndoqi prapa të vëllanë. Dradani e hapi portën, ndërkaq ata Dardanit iu drejtuan me këto fjalë:

Ju jeni Dardan Drenicari, meshtari i kishës, -pyeti rreshteri.

Po, -iu përgjigj Dardami, duke e parë tinëz në sy.

Ju e keni shkruar këtë artikull, e pyeti përsëri rreshteri.

Po, iu përgjigj përsëri Dardani meshtari.

Në emër të popullit jeni i arrestuar, – i tha përsëri rreshteri dhe i dha shenj që dy oficerëve të Sigurimit, që kishte në krah, për t’ia vënë prangat. Ashtu të prangosur dhe në errësirë hipën me forcë, duke e shtyrë xhipin e degës së Punëve të Brendshme, për ta çuar në birucat e burgut. E arrestuan pa i thënë arsyen dhe pa ditur pse. Në atë kohë ndodhte shpesh që oficerë të sigurimit shkonin nëpër shtëpitë e të përndjekurve nga pushteti komunist dhe rrëmbenin djemtë dhe vajzat e tyre, por edhe të afërmit e tyre, i arrestonin dhe i degdisnin nëpër burgje dhe kampe burgimi dhe internimi të largëta dhe të tmerrshme… (fq. 81.)Motrës së Fratit Martes në ato momente të trandshme shpirtërore lotët i shkisnin faqeve…Në vazhdim autori Velaj në mënyrën më brilante përshkruan përjetimet më të trishta që i i has frati në burgjet e errëta të Shqipërisë komuniste, duke filluar nga burgu i qytetit të Jugut dhe në shumë burgje të tjera.

Autori Velaj, me talentin e tij, me forcën e penës së tij, këtë përvojë e ka shndërruar në bukuri tronditëse artistike, në letërsi artistike, ku gërshetohen, përmes mallit të pashterur për jetën, tragjikja e shkaktuar nga shteti, mirëpo, në fund edhe ngadhënjimi kundrejt së keqes. Rreth 200 faqet e këtij libri, , lexohen si një roman, pra duke u bazuar tërësisht në librin dokumentar “Rrno vetëm me tregue” të At Zef Pllumit, fryma humane e të cilit ngrihet mbi atë përditshmëri tiranike. Vlerë tjetër fondamentale është se të gjitha ngjarjet e ndërkallura të tij, shpesh të pabesueshme, janë të vërteta, të përjetuara nga At Pllumi apo bashkëvuajtësit e tij. Sikurse libri dokumentar “Rrno vetëm me tregue”, po ashtu edhe romani “Hyji në skëterrë”, pra i bazuar në ngjarjet dhe situatat e librit të parë, janë një dëshmi e madhe dhe besnike me nivel të lartë artistik të një pjese të saj kohe skëterrë, që përjeton edhe “Hyji”, bashkë me arrestimin e bërë, duke kaluar nëpërmes hetuesisë sfilitëse, gjyqit, dënimit, absurd dhe dhunues për sot, vetëm nga shkaku i “poezisë”, që është metaforë e njerëzores, e lirisë së brendshme, e ëndrrës dhe e kundërshtimit. Pastaj përjetimet e tij në burgje si një ferr real.Tablo interesante autori përshkruan edhe periudhën e kohës së lirimit të Atit; kthimi i tij në vendlindje dhe hedhja e evokimeve në reminishencën e largët; njohja me persekutimet që u ishin bërë gjatë asaj kohe shumë klerikëve të tjerë, po ashtu edhe bashkëfshatarëve të tij etj., po ashtu edhe vazhdimi i misionit të cilit iu kishte përkushtuar qysh herët, deri në momentin e frymës së tij të fundit më 25 shtator 2007.

Pra, romani “Hyji në skëterrë”, i autorit Mëhill Velaj, është një roman që në mënyrën më mjeshtërore përshkruan gjithë makthet që mund të kalonte një i dënuar për agjitacion e propagandë, në kufirin mes jetës dhe vdekjes, që ishte frati At Zef Pllumi. Në rreth 200 faqe libër, të cilat të shtyjnë njëra pas tjetrës të lexosh edhe më, edhe më rrëfehen ngjarje, ndjesi, përshkrime dhe personazhe, të cilat në të gjitha rastet janë reale. Këtë dramë jetësore e kishte vërtetuar vetë protagonisti real At Zef Pllumi, në librin e tij tashmë të njohur, dhe nga cilat ngjarje ka ndërtuar këtë roman të bukur shkrimtari Velaj.Prandaj, krejt në fund mund të konstatojmë se At Zef Pllumi me rrëfimet dhe përjetimet e tij sjell zërin e dhembjes së Shqipërisë, të një kohe të dhimbshme dhe kreshpëruese.Këto ngjarje që i prezanton autori Velaj, mënyra e shtjellimit dhe aspektet tjera tepër të realizuara e bën këtë roman të veçantë e magjepsës, pasuri të letërsisë shqipe, në llojin e vet.

ÇEKU NJË MILION

February 27, 2017 by dgreca

Nga Agim Xh. Dëshnica*/

.Mbarim dhjetori 1998, thëllimi i maleve nën borë, përhapej mbi qytet, në pullaze e taraca, në oborre, rrugë, sheshe e parqe. Dielli i mesditës i ngjante hënës, ndërkohë në kafen e ngrohtë e të mjegulluar pranë Sahatit të Xhamisë së Et’hem Beut, tek dëgjoheshin vetëm zëra burrash e trokitje gotash, qenë ulur dy miq të vjetër. Njërin e quanin Memli, Memli Kalaja. Vite e vite mësues, të ngratin e kishin hedhur tutje Matit, mbi Macukull, Komsi, Lis e Gurrë. Më së fundi i lodhur e thuajse i plakur, doli në pension. Tjetri, Rudini, Rudin Toshkëzi, i zbardhur ekonomist nëpër kantiere ndërtimi në baltë e pluhur, sado i aftë, lumëmadhi, kurrë nuk pati ndonjë post me rëndësi. Me atë shtatin e hedhur ai, njihej në mjedise klubesh e mencash, për zërin e lartë e pakëz si të ngjirur, kur hahej sidomos për sport e kulturë. Si plot të tjerë, edhe ai kishte dalë para kohe në pension. Po rinia? Bota e ëndrrave të tyre, qe vërtitur vetëm përbrenda kufirit, Memli.i frymëzuar nga bukuritë natyrës si poetet e lirisë; Rudini bredharak anës detit, me vështrimin për nga horizonti. Shpeshherë sodisnin ajrorët, teksa ngriheshi në qiell e humbisnin mbi re, ose me një farë trishtimi lundrimin e anijeve, që zhdukeshin dalëngadalë përtej valëve. E kështu, duke shpresuar në diçka të brishtë, fluturake e të pakapshme, në atë jetë tronditjesh, punuan për një fund pa fund e befas u zbardhën.

Tashmë, të enjteve e të shtunave, të dy miqtë, zinin vend në kafe, me filxhanët e gotat e ujit mbi tryezë. Ndjehej atje erë kafeje përzier me duhmë duhani, po miqtë të mësuar me atë gjendje, nuk donin t’ia dinin e nuk i trazonte asgjë. Teksa shijonin kafen, biseda e tyre, shtruar e shtruar pleqërishte, si përherë, përveç kujtimeve, sillej rreth shëndetit e parave.

– Eh, mor, Rud! E ku mbahesh dot me pensionin sot.

-Mos pyet! Gjithsesi, meqë gruan e kam ende në punë mësuese, muajin e përballojme me aq sa mundim.

-Edhe unë punoj, herë marangoz, herë elektriçist, edhe hidraulik.

-Pra, nga mësues tani na je bërë, si usta Sadiku.

Qeshën të dy, pastaj Memli tha:

-Meqë ra fjala për zanate, do të të rrëfej një histori për të qeshur e për të qarë. Pardje dhashë e mora në shtëpi, me një mekanizëm të sajuar enkas për mbushjen e njëkohëshme të dushit e të lavatriçes, në orët, kur na vjen uji. Veçse për atë shpikje më duheshin katër bulona me dado. Kërkova hipur mbi stol, në raftin e aneksit, në qeset e kutitë e vjetra. Ishte një punë e kotë. Para se të nxehesha me veten edhe me gruan, meqë edhe koha dukej e mirë, e pashë të udhës të hidhesha ca andej, nga Pazari i Ri, ku shiten hekurishte të vjetra, nga ishmagazinierë a kapterë pleq e aty-këtu, edhe nga ndonjë i ri, përbri tendave me fruta, zarzavate, peshk e ngjala. U ndala para një burri të thyer në moshë e nursëz që rrinte ulur në një stol druri, pas një zgare të hekurt, me gjithëfarë vidash, gozhdësh e bulonash, bravash e kyçesh e ku di unë! Të gjitha të veshura me një shtresë ndryshku, ngjyrë kafe në të zezë. Mora në dorë një bulonë, që sipas mendjes sime, mund të më hynte në punë.- Sa bën kjo, usta? – e pyeta.–300 lekë të vjetra, – më tha.

“Ah! këta lekë, të vjetër e të rinj”, rënkova. “Cilët qenë ata dritëshkurtër që e çuan ndërmend të na i ndryshonin lekun dhe ata kokëboshë, që miratuan ndryshimin!?” Gjithmonë pyesim: “të vjetra apo të reja?” Bëj hesap, edhe pse kanë shkuar tërë ato vite as sot, s’ka zot që e ndreq atë prapësi.

-Ke shumë të drejtë,-ia ktheu Rudi,–na u paksua një zero në llogaritë tona, por na u shtuan fjalët, hamendjet e vlerave e shpjegimet. E pësuam si francezët, “frank vjô, frank nëvë.” Si duket, kjo flame zhvlerësimesh apo rivlerësimesh, do të na jetë ngjitur si rodhe, ndoshta nga krizat financiare franceze, qysh nga Luigjët e parukeve e shpatave. Ndaj, shpesh ndërhyrja e ekonomistëve të shquar nga Anglia e shpëtonte Francën nga katastrofat. Ose kjo flamë do të na jetë shpifur nga reforma monetare “çervonc” e rusëve bolshevikë, pas revolucionit, se prapësitë politike dhe ekonomike e kanë kaluar kufirin tonë, jo vetëm nga Parisi i komunarëve, por edhe nga Moska. Në kohën e Zogut, librat e Marksit i kishim peshqesh jo vetëm nga Berlini e Londra, por edhe nga Parisi. Pas luftës pushteti, që u shfaq në emër të popullit, me reformën agrare e la vetë popullin me gisht në gojë. Pra, nga fqinjët e veriut mori thonjtë e bufit e nxorri njërin sy. Me reformën monetare fshatarët, pasi sollën në banka paratë e kursyera, ngarkuar me hejbe mbi gomarë, pas këmbimi morën nga një trastë me letra. E njëjta gjë ndodhi me ndryshimin e lekut nga i vjetër në të ri. Të gjithë u hutuan, sidomos udhëheqja, që miratonte si pa te keq kërkesa fondesh me lekë të reja, në dukje më të ulta. Pra, pushteti i popullit duke dashur të vërë vetullat e bufit, nxorri syrin tjetër me rrjedhje shpenzimesh për rrush e kumbulla, me dështime e varfëri. Mirëpo në qytet e në fshat, siç ndodh edhe sot, populli i bënte hesapet me të vjetra, ashtu si për një kohë të gjatë shumë vetë, në vend të 100-lekëshit ta prisnin shkurt: 1 napolon.

-Ashtu vërtet, ndaj edhe unë vrava mendjen me shifra e çmime. “Pra për dy bulona, thashë me vete, u dashkan 600 lekë, ose që të mos ngatërrohesha, 60 lekë të reja.” Po, për dreq, duke rrëmuar nëpër xhepat e palltos të sapoblerë në pazarin me tenda, gjeta vetëm një monedhë metalike, 5O lekëshe! Pra, paratë nuk do të më mjaftonin për të blerë ndonjë send tjetër. Si t’ia bëja? -Shtrenjtë i paske! – i thashë atij burri nursëz.. Ai më pa me mërzi…- Në daç merri, në daç lëri! – m’u përgjigj pa ngritur kokën. – Aq i shes!

Bëra më tutje…Ndalova para një banaku “all’ aperto” prej llamarine mbi këmbëza hekuri “L” ose siç thonë në Gjirokastër, pafidhe.

– Ou, prit! Me atë pafidhen, -ia preu fjalën me të qeshur Rudi,- më kujtove një ndodhi furnizimi, kur kryeministër ishte Mehmet Shehu. Nga drejtoria e Punishtes, që bënte kova e gjyma në Gjirokastër, mbërriti papritur në kryeministri një telegram urgjent, tek thuhej: “Pafidhe koqe, plani rrezik!“ Nëpunësit mbetën gojëhapur e s’po mundnin ta deshifronin atë telegram enigmë. Kush tallej ashtu dhe si guxonte!? Vajti puna deri te zv.kryeministri Haki Toska. Ky e pa, mblodhi vetullat e zeza dhe si gjirokastrit i ra në të, ndaj urdhëroi: “U dërgoni menjëherë llamarinë, se atje mo shokë, po rrezikohet pllani i shtetit!’’ Siç dukej po bëhej hataja. Djalli e merrte vesh, mbase po rrezikohej ujitja e misrit me kova e gjyma ose Kina për orizin.

– Ha, ha, ha! – u gajas Memli, pas tij iu ngjit edhe Rudit. Pasi u mbushën me frymë, pinë nga një gllënjkë ujë e pak kafe.

-Pra, ku e lamë fjalën?

– Te banaku me llamarinë.

-Ah, po! E pyeta të zotin e dyqan-banakut mbushur me një mori sendesh të ndryshkur:- Sa e jep këtë bulonë? Ndërkaq, një të dytë si ajo e mbaja në dorën tjetër.-100 lekë,- më tha mesoburri me kasketë.- A m’i jep të dyja aq?- Ai në ato çaste po merrej me një tel të sertë e të përdredhur. Pa më hedhur sytë më tha:- Hajt, merri! – I zgjata 50 – lekëshin “nëvë”. – Oh, po ku kam të vogla!… Pa i lëshuar bulonat nga dora, ia ktheva: si t’ia bëjmë? Unë vetëm këtë kam!…-A e di çke? Merri dhe mbaro punë! Kur të bëhesh me të holla, m’i sill!

E falenderova e në çast ndërsa largohesha, vrava mendjen sesi ta thyeja atë monedhë të rrallë. Ndalova para disa çikrimave të tjera e po i vëreja me kujdes. Më zunë sytë tri bulona të gjata. -Sa bën një nga këto, të lutem?- Tri copë-njëqind lekë, -ma ktheu një djalosh kokorodhe që rrinte ulur përbri nja dy pleqëve me mall të pakët. I tregova 50 -lekëshin…-Nuk kam të holla zotni. Po edhe këtej rrotull asnjë nuk ka.- Kaloi një hop në heshtje. Papritur, ai shtoi:- merri të trija pa para, zotni! S’ka problem!…

Dija se sllavët thonë nema problema, kurse amerikanët dhe europianët no problem. Neve në kësi rastesh themi, nuk prish punë. Mos ishte djali ndonjë mërgimtar i kthyer? -Jo, jo! Do t’i bije paratë patjetër, -fola i vendosur. Ai buzëqeshi e tha: Ç’të mundohesh, zotni!

-Falemnderit e mirë u pafshim! –Dhe e mbylla bisedën me aq.

Teksa rrotulloja nëpër duar 50- lekëshin, që nisi të më bezdiste, iu drejtova një fshatari që shiste vezë aty afër:

-A ke të ma shkoqësh këtë? – Jo, nuk kam! – Ma preu shkurt; iu afrova një gruaje bullafiqe, që kishte vënë mbi një shtroje domate, speca e spinaq. – Me gjithë qejf ta shkoq, o xhaje, por s’kam, e shkreta!

Më vajti mendja te një dyqan në kënd të rrugës, që mbante gozhdë, vida, vegla lloje – llojesh, rrjeta për miza, etj. Sa hyra i thashë:-Tungjatjeta!-Mirë se erdhe!

-Urdhëro,- ma priti një burrë i shkurtë e vetullzi.- Më pesho, të lutem, njëqind lekë nga ato gozhdët e vogla atje, se i dua për të mbërthyer një xham, që m’u thye dje, – e gënjeva. -Si urdhëron! – Mori një dorë gozhdë, i peshoi, i mbështolli me një copë gazetë dhe i shtyu në banak drejt meje. I zgjata 50- lekëshin e dëgjova të njëjtën përgjigje:- Nuk kam të thyera, zotni!- Ç’bëhet kështu!?- fola majë buzëve me zë të lodhur, pa ditur se kujt poi drejtohesha. Shitësi i dyqanit më pa të merakosur.

-Merrini, s’ka gjë! M’i sillni paratë, kur të kaloni këndej nesër a pasnesër!- Qëndrova një çast si i hutuar, pastaj e falënderova dhe dola. Pra, m’u shtua dhe një kreditor.

.U hodha një sy dyqaneve përballë. Mbi një derë dukej qartë me shkronja të bardha emri “Bukë!” Kalova në trotuarin matanë. U përkula para dritares së ulët me atë qerrata 50-lekësh në dorë e po vështroja bukët. Por edhe shitësi po më shikonte nga brenda.-Sa kushton kjo simite e vogël? – e pyeta.- Njëqind të vjetra! – “Të blej diçka, mendova apo t’i lutem të më thyejë këtë metal rrumbullak banke?”-Më jep një simite si kjo, të lutem!- Ai kërkoi në raft, zgjodhi një të butë dhe ma zgjati të mbështjellë te një qeskë të bardhë, i zgjata 50-lekëshin. Shitësi vuri buzën në gaz. – S’kam të holla, po nuk ka gjë! Merre simiten! Paratë – nesër! Ai vazhdonte të më buzëqeshte miqësisht, si të kishte para një të njohur prej kohësh. Mos ishte nga një lagje me mua!?

Memli heshti, zgjati dorën, mori gotën e ujit, piu gjysmën e vazhdoi -Rashë në mendime sërish: “Ç’dreqin po më ndodh sot!? 50-lekëshi më kishte mbetur në xhep dhe unë kisha hyrë në borxh te katër vetë! Ku ta thyeja atë 50-çe të mallkuar, për të hequr qafe borxhlinjtë dhe për të qetësuar ndërgjegjen? Ku qenë zhdukur të hollat që kishin dalë më 1995 dhe 1996!? Ç’bënte Banka e sotme e mbushur me nëpunës të rinj? Po Qeveria?”

Vijoja t’i hidhja hapat duke u lëkundur e duke u nxehur me veten. Ndërkaq, nuk po pikasja “Dremler- Benzet” e përdorur e me frena të prishur, që nxitonin poshtë e lart pranë këmbëve të mia, nëpër atë rrugë të ngushtë, duke ngrënë, edhe trotuarin. Për më zi, nuk kisha me vete as letërnjoftimin. Në çast më ra ndërmend tregimi i Mark Tuenit për fatin e djaloshit Henri, që për pak do të mbytej në det, gjatë shetitjes me velier, por për mrekulli i shpëtuar nga një anije, që kalonte atypari, doli gjallë në Londër. Duke u endur vetëm nëpër atë qytet të madh, me rrobet copë, me pare sa për një ditë, ishte aq i uritur saqë një dardhë të kafshuar plot lëng të hedhur në kanalin me baltë nga dikush, pa një pa dy e mori dhe e hangri menjëherë. Në ato çaste, ngjau mrekullia e dytë, djaloshi papritur u bë zotërues i një dokumenti banke me vlerë, i çekut një milion, dhuruar nga disa xhentëlmenë thatimë që merreshin me baste. Veçse çekun për habi nuk ia thyente dot askush, si 50-lekëshn tim! Më tej me varg robaqepsish, me bodigardë e veturë, kryq e tërthor nëpër Londër. Në hotele luksoze, me kryehotelierë, me dama, reporterë të shumtë, plot pyetje e aparate fotografike me flesh! Më së fundi skandali! Natyrisht, nuk më ndodhi ajo që pësoi ai, se metalin tim, nuk ma mori era. Pra, nuk m’u desh të kërceja para e prapa, lart e poshtë, apo të shtrihesha për ta kapur. Ai qerrata nuk donte që nuk donte të binte as nga dora, që të vrapoja pas tij në rrokullimë e sipër e ta kapja para se të binte në ndonje pusetë pa kapak në trotuar!

Rudi dëgjonte e qeshte me gjithë shpirt, ndërsa Memli fliste i nxehur:-Nuk po ia gjeja fillin asaj pune. Më merrnin për mësues të vjetër, në gjendje jo të mirë, pa më respektonin? Apo mos më pandehnin të pasur, por kurnac e plakush? Jo, jo, se i atillë as kam qenë e as jam! Nga ky hutim më zgjoi një lypës i ri sakat, shtruar shesh në një qoshe, pak më sipër Poliambulancës së madhe, me moneha metalike para, që nuk reshtte refrenin migjenian:

-Më fal ndonjë lekë, zotni, të faltë Zoti! –.Dhe befas si vetëtimë më erdhi një mendim. Shkova drejt tij, i hodha një sy dhe i tregova paren time, “Njëmilionshin e Henrtt”. -Unë po të jap pesëqind lekë, – i thashë, – dhe ti do më kthesh vetëm katërqind! Të shkoqura, ama, qindshe! Mirë? Ai më vërejti ngultas, pastaj buzëqeshi aq ëmbël, saqë e gjithë ajo pamje e përvuajtur iu zhduk si me magji. Pranoi në çast. I lëshova 50-lekëshin në dorë dhe mblodha nga coha e shtruar-përtokë katër qindshet e mia!

-Faleminderit shumë! – i fola më në fund tepër i kënaqur.

-Zoti të ruajtë!- më tha ai.- M’u bë sikur degjova: “Zoti të ruajtë mendjen!…” Ika pothuaj me vrap, me përshtypjen se kalimtarëve kureshtarë u kishte kapur syri çudinë më të madhe të asaj dite, se si një burrë i mbajtur me flokë të bardha e me pamje profesori qe përkulur e kishte marrë paratë e një lypësi fatkeq…Mbërrita me një frymë te bukëshitësi.- Urdhëro njëqind lekët dhe faleminderit! – Asgjë dhe eja prapë, kur të duash! Do t’ju shërbejmë me qejf!- Shkova te dyqani në kënd të rrugës.- Urdhëro njëqind lekët dhe më fal, hë? Burri i shkurtër më hodhi një sy, më kujtoi, e mori monedhën metalike dhe e hodhi në sirtar.-Mirë ardhsh!

I lashë dyqanet dhe kërceva në sheshin e pazarit.

-Faleminderit! – i thashë burrit me kasketë! – Ja, njëqind lekët e tua! Ai i mori dhe qeshi.- Nuk përtove që u ktheve!? -Më fal, po nuk kam përtuar kurrë në jetë. Pazari, pazar! – Nga aty, drejt e te djaloshi kokorodhe.

-Urdhëro njëqindlekëshin për tri bulonat!- i thashë. Më pa me mirësi dhe buzëqeshi.- Unë e kisha harruar fare. Mbaje, nuk e dua!- Jo, jo! – ia prita. – Tregtia pa para s’ecën përpara! Meqenëse po më dukesh djalë për së mbari, dua të të pyes, a fiton gjë me këtë sojë tregtie?- Eh! ka ndryshuar koha.- Më tha si burrë i pjekur dhe heshti, nuk e mbaroi fjalën.- Kohën mos e lër të iki kot djalosh! Pse nuk merresh me një punë më fitimprurëse? Fytyra iu çel e tundi kokën me miratim.- E përshendeta: Mirëupafshim! -Rrofshi!- më tha buzëgaz.

Pas kësaj, mora frymë lirisht dhe preka në xhepa bulonat, gazetën me gozhdë dhe simiten e butë në qeskë. Tashti të gjitha ato ishin të mijat. Para s’kisha më. Mirë thonë gjirokastritët: “e thieve, vate!” Nisa të filozofoja përsëri për çekun e bastet e pasanikëve londinezë, që talleshin me milionat e bankave.

-Ashtu siç ndodhi me thesarin e Bankës Shqiptare dhe gjermanët, – shtoi Rudini.- apo Europa, që nguroi t’ia kthente Shqipërisë edhe pas vitit 92. Nuk thonë kot se floriri i huaj, pasuron bankat e mëdha.

-Mirë thua! E ç’është një pensionist si unë? Herë zanatçi e filozof, por edhe i zemëruar me ata që punojnë në Bankë, të cilët nuk e vënë ujët në zjarr e na lënë pa të holla, pa lëre pastaj me ato vonesa e pagave tona të ulta, pas vjedhjeve misterioze, edhe ditën në rrugë!…

Bisedat e zgjatura mbaruan. Në mes të zhurmës, vetëm tani dëgjoheshin, pak si tepër, krismat e gotave prej qelqi e filxhanëve në pjata porcelani dhe fërshëllima e avullit të ekspresit. Të dy miqtë paguan kafenë e ujin. U ngritën, veshën palltot dhe dolën. Bënë disa hapa në trotuar, pastaj ndaluan, i dhanë dorën njëri – tjetrit dhe u ndanë disi më të lehtësuar se herëve të tjera.

Në qiell dielli mbërdhinte, në tokë drurët e zhveshur kishin ftohtë.

* Variant i përmirësuar nga autori.

Mikeli i vogël

February 24, 2017 by dgreca

Nga Alma LIÇO /

Ashensori filloi të ngjitej në katin e nëntë. Me tim bir për dore dhe një çantë të madhe në krahun tjetër, mezi prisja që ai të ndalej. Ajo kuti metalike sikur më merrte frymën. Si për të kundërshtuar atë hapësirë bllokuese, brenda pak sekondash solla në vëmendje rrugën që kisha përshkuar për të mbërritur në atë spital. Udhëtim mjaft i gjatë. Dy net më parë isha nisur nga porti i Durrësit në drejtim të qytetit të Barit, e më pas drejt Romës. Në mënyrë spontane, kujtesa më riktheu orët e fundit të udhëtimit me traget. Duke shpërfillur të ftohtin e orëve të para të mëngjesit, e hipur mbi kuverdën e anijes, kisha shijuar pafundësisht kaltërsinë e mrekullueshme të detit Adriatik. Në mes të shkumëzimit të lehtë të valëve, kisha kundruar vallëzimin e meduzave që si abazhurë të mahnitshëm, dukej sikur shoqëronin lundrimin tonë. Dhe në fund të horizontit, në muzgun e përhimë e të mjegulluar të atij mëngjesi, ishte çfaqur qyteti i Barit. Dukej i përgjumur…..

E zhytur në këtë kujtim dhe ëndërrim ledhatues, harrova ku isha dhe nuk po e kuptoja se ashensori ishte ndalur në katin ku duhej të zbrisnim. Zëri i ulët dhe i rezervuar i tim biri…..mam, arritëm, ……, më “zgjoi” nga kjo përhumbje. Vërtet. Kishim arritur në koridorin para pavionit ku ai do të shtrohej.

Një aparat vetshërbimi i kafesë, i cili mesa duket sapo ishte vendosur, shpërndante një aromë të këndshme. Disa persona po prisnin rradhën për të pritur gotat e vogla plastike që lëshonin avull. U tundova dhe unë të ndalesha e të pija me shpejtësi një kafe, por më parë duhej të mbaroja punë me veprimet që lidheshin me shtrimin në spital të djalit tim. Gjithsesi, do të kthehesha pas pak për të shijuar kafenë e mëngjesit.

Ishte ditë e bukur shtatori, por hyrja në atë strukturë, më bënte të harroja ndriçimin e diellit dhe gjithë ngazëllimin që përcjell ai. Pas një operacioni të komplikuar, prej disa vitesh ktheheshim periodikisht në atë spital me emër prestigjoz, në qytetin e Romës, ku im i bir nënshtrohej kontrolleve të nevojshme. Ishim miqësuar me gjithë stafin, aq sa ndjeheshim si në familje. Me gjithë përkushtimin dhe humanizmin e mjekëve, këto ambiente, gjithsesi mbeteshin të zymta. E si mund të ndodhte ndryshe, kur aty kuroheshin të mitur me sëmundje nga më të rëndat?

Shkëputa dorën që më shtrëngonte im bir, dhe duke u përpjekur të kontrolloja emocionet, shtypa butonin e cetofonit. Nje zë i ngrohtë u përgjigj menjëherë, dhe pasi mësoi kush isha, hapi portën hyrëse të pavionit. Koridori ishte mbushur me të rritur që bisedonin me njeri tjetrin pa entuziazëm, me zë të ulët. Dalja e prindërve të pacientëve të vegjël jashtë dhomave të shtrimit, më bëri të kuptoja se ishte orari i vizitave të mëngjesit. Pasi u përshëndeta me disa prej tyre, e shoqëruar nga im bir që vinte pas meje, hyra në ambulator për të kryer proçedurat e nevojshme burokratike. Disa minuta më pas, dola prej andej dhe u drejtova drejt dhomës ku ndodhej shtrati që ishte caktuar për tim bir.

Në fund të koridorit, me tërhoqi vemendjen një grua rreth të pesëdhjetave, e veshur me rroba tradicionale të malësoreve të veriut të Shqipërisë. Rrinte me kokë ulur, ndjehej prej së largu se ishte e zhytur në mendime të trishta. E kuriozuar së tepërmi, ju afrova dhe pa u menduar e pyeta në gjuhën shqipe se kush ishte dhe pse ndodhej aty. Sytë e saj të burgosuar brenda zvavrave të thella që zinin gjysmën e fytyrës së lodhur e të dëshpëruar, shkëlqyen disi. Më së fundi dikush që fliste gjuhën e saj. Por vetëm pak çaste më pas, trishtimi mbuloi sërish pamjen e vrarë e të pashpresë të asaj gruaje.

Pasi drejtoi trupin dhe më zgjati dorën, me zë të shuar, më tregoi se ishte nënë e 11 fëmijëve, dhe se banonte në një fshat, diku në Qarkun e Lezhës. Djalin e vogël të familjes, Mikelin, e kishte shumë të sëmurë. Që fare i mitur ishte diagnostikuar me sëmundje të mëlçisë. Në pamundësi kurimi, në rrjedhën e viteve gjendja e tij ishte rënduar aq shumë, sa e vetmja shpresë e zbehtë ishte trapianti i saj. Ajo grua e varfër nuk kishte menduar kurrë se do t’i krijohej mundësia të shtronte të birin në një spital aq të specializuar. Falë ndihmës së meshtarit të fshatit dhe mbështetjes së një fondacioni, ajo kishte mundur të mbërrinte aty më të birin. Por ndjehej tërësisht e pashpresë. Gjithçka i dukej shumë e vonuar. Duke parë pesimizmin dhe pasigurinë e saj, u përpoqa ta ngushëlloja e t’i jepja kurajo se vogëlushi do tja dilte mbanë. Për këtë m’u nevojit të tregoja kalvarin e operacionit të tim biri disa vite më parë, të përballuar me sukses.

Ndërsa po vijoja me fjalet e mia inkurajuese, një djalë i vogël , rreth 10 vjeç na u afrua dhe me një pamje të befasuar, më pyeti:

-A flisni shqip-a?

Me sy të shqyer, u mundova shumë të gëlltisja një britmë habie dhe dëshpërimi. Ai vogëlush i sëmurë, me pamje për t’u dhimbsur, kishte barkun të fryrë përtej çdo imagjinate, aq sa mezi mbante ekuilibrin. Ndonëse në rrjedhën e viteve, në korridoret e atij spitali kisha parë shumë fëmijë të fashuar, të operuar me sëmundje nga më të tmerrshmet, baballarë që vajtonin, nëna që shkulnin flokët, kurrë më parë nuk kisha ndeshur diçka të tillë. Fytyra e venitur, por çuditërisht dhe e lumtur e atij të mituri, si dhe pyetjet naive që më drejtoi në dialektin e bukur verior, sikur më çtensionuan dhe më kthyen disi në normalitet. Disa minuta më pas isha bërë shoqe e atij fëmije, dhe po bisedonim se bashku si dy miq të vjetër. Teksa i përkëdhelja flokët, po mendoja se bota e dlirë e fëmijëve është e aftë ta gjejë gëzimin dhe aty ku ai nuk ekziston.

Duke bërë edhe ndonjë shaka, së bashku me të ëmën e shoqërova në dhomë. Mikeli i vogël, me shumë vështirësi u ngjit në shtratin e tij. Menjëherë pas nesh aty mbërriti dhe djali im me një loje elektronike në dorë. I bërë kurioz nga aparati i lojës, por dhe nga kënaqësia se kishte mundësi të fliste gjuhën e tij, vogëlushi u përgjërua të qëndronim aty. Kishte rreth një muaj që komunikonte veç me të ëmën, në pritje të trapiantit të mëlçisë. Pavarësisht gjendjes së tij të rënduar, dinte aq bukur ta shprehte entuziazmin. I ekzaltuar, dukej sikur fluturonte së bashku me makinat e vogla që garonin në ekranin e asaj loje, të cilën ai mësoi ta përdorte menjëherë.

Ditët në vijim, pjesën më të madhe të kohës e kaluam në shoqërinë e vogëlushit dhe të së ëmës. Mjekët e ndiqnin me kënaqësi gëzimin, që pavarësisht situatës shëndetsore, arrinte të përjetonte ai vocrrak. Më shumë se kushdo tjetër, ai fëmijë kishte nevojë për momente të bukura. Ishte aq e paqartë e ardhmja e tij . Mikeli e dinte çfarë kishte. Madje, po aq mirë e dinte pse ndodhej aty.

Ankthi i pritjes, i shoqëruar me atmosferën mbytëse të pasigurisë të së nesërmes, ishte kaq i mundimshëm. Sidomos për nënën e tij. Ditë e netë që rrokulliseshin në kërkim të shpresës, në kërkim të jetës. Herë pas here, vogëlushi dilte duke u mbështetur pas mureve të koridoreve, sikur të dëshironte t’u kujtonte mjekëve se ai ishte aty, duke pritur. Ndonëse të mbytur në punë, ata nuk ishin aspak indiferentë pranë atij vogëlushi aq të sëmurë që priste shërimin nga duart e tyre. Ndërsa nxitonin, përkëdhelnin lehtësisht supet e pazhvilluara, dhe i pëshpërisnin ndonjë fjalë ledhatuese në italisht.

Dy javë më pas, qëndrimit tonë në atë spital i erdhi fundi. Kishim mbaruar punë me kontrollet rutinore dhe duhej të linim spitalin e të ktheheshim në shtëpinë tonë. Nuk do ta harroj kurrë dëshpërimin e Mikelit, kur mori vesh se ne po largoheshim. Për herë të parë, pas atyre ditëve të qëndrimit aty, pashë lot në sytë e tij të bukur, por të lodhur. Fundja, ne kishim arritur të sillnim një copëz të vendit të tij, nga i cili nuk ishte larguar asnjëherë dhe që i mungonte aq shumë. Duke e përqafuar, i premtova se do ta vizitoja në shtëpinë e tij, kur të kthehej në Shqipëri , i shëruar. Këto fjalë sikur e qetësuan atë, dhe duke tundur dorën kërthi , na uroi rrugën e mbarë. E ëma na përcolli deri në fund të koridorit , dhe ajo me lot në sy…….

Tre ditë me vonë, u kthyem në Shqipëri. Ndonëse gjithçka kishte shkuar mirë në kontrollin mjekësor të tim biri, shtrimi i fundit në atë spital më kishte lënë një shije mjaft të keqe. Nuk kishte ditë të mos e mendoja Mikelin e vogël.

Ç’bëhej vallë me të ? A kishte mundur të operohej? Si kishte shkuar operacioni që në konsideratën e atyre mjekëve të mrekullueshëm ishte aq delikat ??? …Këto pyetje po më torturonin. Ndjeja nevojë të ethshme për një përgjigje….. Po ku? Si?….Familja e vogëlushit nuk kishte telefon. Kë të pyesja?

Ah……po……u kujtova se kisha ruajtur një numër telefoni të sekretarisë së pavionit……..Duke ngurruar, me emocion, mora në dorë receptorin e telefonit, dhe me duar që po më dridheshin formova numrin. Disa sekonda më pas u përgjigj një zë gruaje, të cilin e njoha menjëherë. Në mënyrë të sjellshme prezantoi veten dhe në të njejtën kohë kërkoi identitetin tim, si dhe të shpjegoja shkakun e telefonatës. Për një moment ngurrova. Informacioni që më nevojitej nuk kishte lidhje me tim bir. Por padurimi për të mësuar rreth fatit të Mikelit, sikur e paralizoi faktin që nuk kisha asnjë të drejtë të bëja pyetje që lidheshin me pacientë të tjerë. Sekretarja heshti pak. Më pas, ajo u kujtua menjëherë për afeksionin që unë pata për atë fëmijë. Më kishte parë me dhjetra herë pranë shtratit të vogëlushit, tek bisedoja dhe bëja shaka me të. Madje, në disa raste ishte përfshirë miqësisht në bisedat tona……..Por……nuk po më pëlqenin notat e trishtimit në zërin e saj. Nëpërmjet receptorit ndjehej dihatja e dëshpëruar…….dhe më pas arriti të më thoshte se trapianti ishte kryer një javë pasi ne kishim lënë spitalin……ai operacion aq i vështirë që kishte zgjatur nëntë orë, ishte përballuar nga Mikeli…..por disa orë më pas, vogëlushit i kishte ndodhur një komplikacion i tmerrshëm….ai kishte hyrë në koma, dhe dy ditë me pas kishte ndërruar jetë……….

Teksa po dëgjoja këto fjalë, lotët filluan të më rridhnin mbi fytyrë…..mezi bëlbëzova një “Grazie” të thatë dhe ula receptorin. Qava e qava sikur të kisha humbur një person shumë të shtrenjtë. Një jetë e pajetuar, e shuar në mënyrë aq të padrejtë, viktimë e pamundësisë së kurimit në një vend të pashpirt si ky i yni. Ai vogëlush mbërriti shumë vonë atje, kur ishte pothuajse i pashpresë. Përpjekja e dëshpëruar për t’i rikthyer shëndetin dhe bashkë me të dhe jetën, rezultoi e pamundur.

Sa dëshironte ai vogëlush të kthehej në familjen e tij të madhe që mezi e priste. Të kthehej i shëruar. Por nuk qe e thënë. Ai kishte mbërritur në fshatin e lindjes i mbyllur në një arkivol të vogël.

E brengosur sa më s’ka, kujtova premtimin që i kisha bërë. Do të shkoja ta takoja pasi të kthehej nga spitali. Disa ditë më pas udhëtova me fugon drejt fshatit të tij. Binte shi i lehtë atë ditë. Një kalimtar i rastit më tregoi ku ishin varrezat. Pa vështirësi e gjeta varrin ku prehej trupi i pajetë i Mikelit. Lulet e vendosura nga familjarët dhe të afërmit, të njomura me bulëza uji nga shiu i asaj dite, ishin ende të freskëta. Një kryq prej druri dhe pranë tij një foto e vogëlushit, më riktheu buzëqeshjen e dlirë të atij fëmije, që nuk mundi dot të rritej e të bëhej burrë. Dukej sikur më falenderonte. I shndërruar në engjëll, isha e bindur se në ato momente e kisha pranë. Mes lotësh e përkëdhela atë foto dhe vendosa lulet që kisha me vehte. Teksa largohesha, ndjeja se më ndiqte nga pas vështrimi i tij mirënjohës, i shoqëruar nga lamtumira e pathënë.

……..Lutu vogëlush, lutu engjëll i vogël që asnjë fëmijë tjetër të mos humbasë jetën se vendi i mbrapshtë ku pati fatin të lindë, nuk arriti ti krijojë mundësinë e kurimit. Lutu. Unë Jam me ty. Do të lutem bashkë me ty.

Më pas, një vizitë e shkurtër në familjen e tij……..më priti e ëma e kthyer në një statujë të zbehtë dhe shumë gra e vajza veshur me të zeza, që hynin e dilnin në heshtje……….i dhashë dorën dhe mezi bëlbëzova disa fjalë që thuhen e përsëriten në të tilla raste…..……

…..Vallë a mund të gjenden fjalë të ngushëllojnë një nënë për humbjen e të birit????

MJEGULL DHIMBJEJE

February 24, 2017 by dgreca

Tregim nga Xhevair Lleshi/E gjeta në dhomë me kokën mes dy duarve. Era e tymit të duhanit të bënte të ngriheshe vrulltas dhe të ikje diku larg, aty ku mund të kishte ajër tjetër. I hodha dorën butë mbi shpatulla dhe ai u drodh. E kisha mik të mirë Lutin, më ishte përgjigjur gjithnjë. Ndaj mora rrugën e largët dhe erdha tek ai, sapo e dëgjova gjëmën: vajza e tij kishte humbur jetën. Çfarë tmerri. Nuk gjej dot fjalë. Miku im lexonte libra, ndonëse jetonte në fshat dhe punët e bujqësisë nuk e linin një çast të prehej. Kur tregonte ndonjë histori shprehej edhe me figura. E doja Lutin. E doja atë, gruan e tij dhe të dy fëmijët. Madje e bija, ajo që tashmë nuk ishte më në jetë më kishte ardhur disa herë në shtëpi. Era! Ç’vajzë! Në dukje një natyrë të qetë, me një të qeshur që të linte pa frymë dhe sidomos kur të hidhte bishtin e syrit! O Zot, s’më mbushej mendja për atë kishte ndodhur! Një mrekulli si ajo! Ende i ndiej shpatullat e Lutit që dridheshin me një zmadhim të çuditshëm nën peshën e dorës sime. Doja ta pyesja për ndonjë detaj, por fjalët më mbeteshin në fyt, ndaj përpiqesha t’i gëlltisja, po edhe këtë nuk e bëja dot. Gjëma tashmë kishte ndodhur. Ç’ta kishte shtyrë Erën të hidhej nga kati i pestë i konviktit? Mos ndonjë zënkë? Tradhti? Ndonjë e papritur e jashtëzakonshme? Hamendjet ta drithëronin shpirtin dhe ato çaste nuk kishe dëshirë as të ngrije sytë për ta parë në sy të zotin e shtëpisë. Pyetjet e mia të pafundme ishin thjesht për mua dhe jo për atin e Erës. Kjo gjendje e nderë mua po më dukej e çuditshme. Luti nuk nguroi t’i ngrinte sytë drejt meje, një buzëqeshje e flashkët, e mekur, e thatë i ngeci në cep të buzëve dhe fërgëlloi. Me siguri lotët do t’i breshëronin nëpër faqe dhe do t’i mblidheshin në gropëzën e madhe të mjekrës. M’u bë se sytë e tij të shkruar ishin futur thellë në zgavra dhe një hije e errët i qe formuar rreth e qark, si re. Era plot ëndrra, Era e bukur, studentja e mirë, vajza e mrekullueshme që të bënte menjëherë për vete. Nuk e pashë njëherë të mos i gëzohej edhe gjërave më të imta dhe të padukshme të jetës, por që e rrëmbejnë atë, i japin flatra, e tejkalojnë, ose e ndëshkojnë keq. Një studente si Era! Përplot ëndrra, gjithnjë mes një atmosfere të gëzuar, e veshur thjesht, që bënte përshtypje sapo e shihje, që shpesh i pëlqente të rrinte vetëm, që e kapte veten duke u menduar gjatë dhe trazonte mendimet duke i mbajtur sytë ulur… Eraaaa! Pse Eraaaa!…

Luti po më shihte pa shprehje. I rënduar, si vdekja. Atë çast u ngrit, si të shmpihej. Erdhi dikush nga fqinjët. Shtëpia ziente nga pëshpërimat dhe heshtja frynte me një ngut të azdisur. Shtëpia e tij e madhe, në dy kate, të cilën e kisha ndonjëherë edhe si shtëpinë time, po më dukej e huaj dhe e largët. Mendja më rrinte tek e bija. Ngjallja bisedat me të, fytyrën e bardhë borë, dukej se një pigment bardhësie ishte me të tepër në lëkurën e saj, po kjo nuk ta largonte as bukurinë e shfrenuar, u jepte shprehje kryqëzimit të vështrimeve dhe ti mendoje menjëherë se ajo bëhej shumë e afërt menjëherë. Kishte një të ecur të këndshme, e gjatë, e hollë dhe këmbët i hidhte bukur, sikur do të kapeshin fshehtas me njëra-tjetrën. Vajzë që ëndërronte, dukej menjëherë, tërheqëse dhe djemtë ndiheshin mirë kur kuvendonin me të. Ç’do të kish ndodhur atje në atë dhomën e saj në katin e pestë? Mos ka marrë ndonjë lajm të hidhur? Ndonjë?… Vetëm fjalë të kota s’mund të thoshe, ndonëse mendimet, si fjalët, tërboheshin brenda për brenda me një vrull të paparë e që perceptohej lehtë. Kur fliste të shikonte në sy dhe të pyeste edhe për gjërat që dukeshin të parëndësishme. Po kur, kur? Kush të ketë qenë me të? M’u bë se po ia dëgjoja heshtjen e saj, po ëndrrën, ëndrrën e frikshme që ia kishte treguar së ëmës në telefon një natë më parë? Jo, Era nuk është hedhur vetë. Me siguri. E kam të pamundur të bindem… Erdhën edhe dy burra, miq të largët. U rridhnin lot vetvetiu. Luti ishte krejt i mpirë. Dhoma u mbush plot. Dhe dora ime nuk hiqej nga shpatullat e tij që dridheshin me një ngut të tmerrshëm dhe drithërima e pagojë t’i degdiste mendimet, sido që nuk e doje këtë gjë. Gjallë të mbajnë edhe fjalët. Fjalët që thua. Me gjuhën e perëndive. Ç’të thoshe? Ka plot fjalë të zgjuara që e ngushëllojnë njeriun. Mjafton që të mos thoshe «Si ndodhi?». Ose t’i mbaje sytë jashtë dritares e po të mundje pastaj të bisedoje me rrezet e diellit, me ajrin, me erën. Erën? E si mund të bisedoje me Erën? Me hënën, fjala vjen, edhe mundje…

Më vinte në mendje kur rrija me Lutin dhe flisnim atje pranë vreshtit të tij, ose ullinjve që i kishte mbjellë në rreshta të përsosur dhe prodhimin e kishte marrë në krye të vitit. E kisha qejf atë vend të bryllët. Jetë e bukur bëhet këtu, Lut! E di, vëlla, bukuri e madhe fort. E pse? Varfëri e rëndë, mik. Po më tepër varfëri në shpirt. Sikur nuk e duam më njëri-tjetrin. Varfëri me rroba të reja. Nuk e do njeri fshatin. Nuk e do njeri punën. Ja, edhe fëmijët e mi nuk e duan! Gjithë ky investim ikën për dhjamë qeni. Ua lexoj mendimet edhe djalit, edhe vajzës. Në erë nuk e duan! Të flas me zemër në dorë. Pastaj dembelizëm i llahtarshëm. Nuk e ha njeri punën. Dembelizëm me brirë. Dhe uria endet mbi krye. Se s’ka lekë. Muzikë, tallava, internet, filma, telefona të magjishëm. Ja, rri me mua dhe ta shohësh. Vetëm një ditë rri dhe do t’ia dëgjosh krismën. Rrugët janë shtruar me asfalt, s’ke ç’thua, makinat janë gati të të hidhen mbi kokë. Njerëzit të paktën janë të veshur e të ngjeshur. Rroftë Gabi dhe rrobat e lira! Dhe gjen ç’të duash! Por, a mjafton kjo? Fshati, domethënë serrat, vreshti, ullinjtë, bagëtia duan punë. Punë skllavëruese. Kurse,… ç’të të them, atje matanë, gjen edhe nga ata që s’kanë çfarë të shtrojnë për të ngrënë. Kanë mbetur pleq. Fëmijët kanë ikur, kanë marrë arratinë, të pikon zemra… Dhe kur them kështu, të jesh i bindur se s’kanë vërtet. Vetëm kur u çojnë në shtëpi… Shteti, jo, ç’ne! Ç’punë ka shteti? Po edhe në telefon me fëmijët nuk para flasin. Se telefoni do karikuar. Energji elektrike s’ka. S’ka se i ka prerë shteti. Shteti që ulërin do bëjmë shtet! Dhe fshati ngre supet dhe krihet. Prit kur të dëgjosh të pabërën! Ia kam frikën. E ndiej, mik, e ndiej se shpirti i njeriut është thërrmuar nëpër duar… Ç’ka ndodhur, Lut? Ai më pa thellë në sy. Qeshi paksa dhe shfryu. Ka mbaruar gjithçka, mik! Punë bëhet, nuk them, por me familje. Sepse ata që i ka vënë poshtë e keqja, aha, s’ka muzikë që i bën për vete. Janë ftohur! Duket se kanë mbetur vetëm ëndrrat. Po edhe ato të uruara kanë marrë arratinë. Ty s’të besohet. Pikë pasioni nuk gjen. Zvarrë. Dhe ti e di më mirë ç’do të thotë kjo. Toka të papunuara. Fëmijët në arrati. Dhe… në darkë, besoje, nuk ke fuqi as të hash një çapë bukë…

Njerëzit hynin e dilnin nga dhoma e pritjes. Këmbët zvarrë. Përshëndetje të ftohta. Fjalë si nëpër dhëmbë. Një ndjesi delikate e drithëruese të mbante mbështjellë me një mjegull mendimi dhe re të hedhura si akuarel. Rrezet e një ëndrre të largët vinin e përplaseshin në brigjet e mendimeve të tua. U dëgjoja të gjithëve frymëmarrjen. Hyri dikush. Një burrë i shkurtër. U përkul mbi Lutin dhe ia rrahu shpatullat fort. Dhe u ul përballë meje. E njoha. Sigurisht që e njoha. Atë e njihnin thuajse të gjithë. Gërrici pak fytin dhe zëri i trashë ra mbi mort. Dëgjoheshin fjalë të thata në korridor, fjalë që mbeteshin pa përgjigje. Ishte një rast për ta deklaruar veten. Dhe i sapoardhuri nuk e fshihte këtë gjë. Kish zemër të madhe, thoshin për të, aq sa të merrte më qafë. Dhe i linte të gjitha punët bosh. Mjaftonte një zë dhe të gjendej pranë. Duhet se nganjëherë i shpikte gjërat si duhet. Dhe në errësirë ishte i vetmi, luante për mrekulli pa drita. Mbaje veten! tha. Ndodhin këto gjëra! E ç’qenka jeta? Një rrymë drite të shtynte të kapërtheheshe edhe me mendimet e tua. Një mistikë tjetër. Fatalitet? Mohim? Kjo që kish ndodhur dukej vërtet e frikshme? Shpatullat e Lutit fërgëlluan si me tërbim. Edhe ai endej midis ëndrrës dhe një realiteti të rënduar gjer në zgrip. Tani edhe ky që erdhi mungonte. Ia ndien erën. Ia kisha frikën broçkullisjeve të tij. Dhe kthehej në vemje, në sëmundje që ta bënte mendjen ujem, me një fshehtësi si të dërguar kushedi prej ku, enkas ose për ta shëruar plagën, ose për ta malcuar më keq atë. M’u duk se s’do të ngutej dhe do përfitonte nga ngadalësia e hapave të ngushëllimit. Tani mund të mendoje se të gjithë ne në atë dhomë kishim dalë në breg të një errësire ngushëlluese. Të presësh me padurim këtë njeri që ne e dinim se do të vinte si kosëtari pas të vjelash. Pse jo edhe si errësira? I pëlqen vdekja këtij? U bëra gati të ngrihesha, por dora e Lutit më shtrëngoi fort. E mora vesh, gjëmoi dhoma. Më erdhi keq sa s’ka! E keqja! Sa dëgjova lajmin më theri në shpirt! Erdha! Ngushëllime miku im! E tmerrshme! Po ç’t’i bësh? Jeta! Pastaj edhe ai dukej se po jepte shpirt. Rrethanat kanë rëndësi, apo jo?! Nuk thonë kot: tri ditë e në dhè, por ama me moshë! Vajzë e re, e brishtë. Një… Nuk e di… Po pse? Pse?… Dhe ta mendosh që këto kohë kur ende s’po miratojmë dot Vetingun! Edhe protesta mungonte!… Mjaft! Lërini këto! Luti kishte ngritur kokën dhe po dridhej i gjithi. E ula në vendin e tij dhe prita duke u mbushur me frymë në zor të patreguar. Ishte e tepërt për të. Pse duhet të vinte shkurtabiqi zëtrashë deri këtu, kaq larg!? Pse? S’di të them, por dëshirën e tij të papërmbajtur për të folur e kam ende para syve. Dëshirë patologjike, e marrë. Dhe Luti që u bë bishë. Halli i tij e kapërcente gjithçka…

Atë çast erdhën dy burra dhe u tokën me Lutin. Pas tyre hyri dhe një djalë i gjatë, i veshur thjesht. Lotët ia kishin veshur sytë e kaltër. E pashë me vëmendje. Luti nuk i ngriti sytë. Shikonte si në tym. Djali belbëzoi diçka dhe kërkoi sytë e mi. E ndjeva peshën e tyre. Më bëri shenjë dhe dola pas tij. Mora pak frymë në korridor. Ç’ka ndodhur djalë? Mendova se mund t’i thosha dy fjalë juve… Po? Për Erën… Diçka e tmerrshme. Ishte në ballkon dhe krejt papritur ka rënë. Po?… Ka rënë te këmbë tona. U mblodhën gjithë studentët. E çuam në spital, por kot. Ajo vdiq në duart tona! Sytë e saj më panë thellë dhe fryma e fundit… O Zot!… Nuk mund të ndahesha prej saj në ato momente. Ndaj erdha. Kanë ardhur të gjithë studentët e grupit të saj. Po ç’vlerë ka?… Ajo e humbi jetën. Kaq e papritur, kaq e pamundur për të ndodhur…

Dhe atë çast dëgjova zërin e trashë brenda që po gjëmonte, ndonëse e besoj, që fliste ngadalë, për jetën e bukur të fshatit, për punën e madhe të qeverisë dhe për realizimet e mëdha… I kërkova ndjesë djalit dhe hyra brenda. Luti mbante kokën me duar… Një imazh tjetër, një ëndërr që sfidon vdekjen dhe ndalimin e papërmbajtur të atij zëri që nuk linte të qetë edhe vdekjen. I dridhej buza. Pak i kërrusur, hante veten me dhëmbë dhe dridhej fort nën shpatulla. Burri i shkurtër u largua. Ecte e sikur më kërkonte sytë dhe mua më bëhej se do të thërriste me zërin e fortë. Dikush e tërhoqi jashtë. Erë! Erë… bija ime!… Dritarja e hapur sillte një ajër të lagësht. Burrat mbusheshin me frymë. Po vinte ora të ngriheshim që të kryenim ritualin e fundit. Erë! Rënkoi sërish Luti. Studentët prisnin jashtë. Luti u fut në dhomën e grave, u përkul mbi arkëmort dhe një britmë e thellë ushtoi mbytur nëpër dhomë. Erë!… M’u duk sikur ajo u ngrit në këmbë, veshur me të bardha dhe e përqafoi të atin, duke u rrotulluar të dy në një përqafim mjegulle…

Shkurt, 2017