Hisen Berisha/

(Në vend të urimit në Ditën e Lirisë së Kosovës)

Në vitet e fundit të dekadës së nëntë të shekullit të kaluar, ndërsa lufta në Kosovë arrinte kulmin, makineria propagandistike e regjimit të Sllobodan Millosheviqit ishte vendosur në funksion të plotë. Ajo kishte dy objektiva kryesore: së pari, të konsolidonte opinionin publik serb përmes demonizimit të shqiptarëve të Kosovës dhe UÇK-së si “terroristë islamikë”, dhe së dyti, të shtrembëronte realitetin e luftës për publikun ndërkombëtar, për të penguar ndërhyrjen dhe legjitimitetin e aksioneve të NATO-s.

Ka shumë shembuj konkretë të propagandës serbe, në raport me luftën me UÇK, që janë thelbësorë për të ilustruar dimensionin sistematik, të organizuar dhe afatgjatë të kësaj makinerie propaganduese. Ky segment, pra, makineria e propagandës serbe si instrumentet dhe produktet konkrete përqendrohet në mjetet konkrete të propagandës serbe që kanë pasur në shënjestër UÇK-në dhe veçanërisht Betejën e Koshares.

Beteja e Koshares në sy të propagandës serbe

Në sytë e propagandës serbe, Beteja e Koshares, e cila nisi më 9 prill 1999 dhe zgjati deri në përfundim të luftës me Serbin, shënoi një ndër momentet më të lavdishme të rezistencës së armatosur të UÇK-së.

Aty me forcën e armës, u hoq kufiri në mes Kosovës dhe Shqipërisë, duke i dhënë dimensionin strategjik fitores së UÇK me organizimin e mëtejshëm të rezistencës.

Kjo betejë, nga perspektiva e propagandës serbe, përfaqësonte një humbje të madhe për Serbin, jo vetëm në aspektin ushtarak, por edhe në aspektin psikologjik. Prandaj, menjëherë pas fillimit të luftimeve në Koshare, propaganda shtetërore serbe u mobilizua për të shpërndarë dezinformata, duke tentuar të:

– Minimizojë rëndësinë e betejës, duke e paraqitur si një përleshje të vogël me “grupe të vogla të infiltruar nga Shqipëria”.

– Etiketojë luftëtarët e UÇK-së si mercenarë të huaj, “talibanë”, apo “banditë të drogës”, me qëllim të errësimit të karakterit çlirimtar të UÇK-së.

– Publikojë raporte të rreme për numrin e të vrarëve, duke ekzagjeruar humbjet shqiptare dhe mohuar humbjet e ushtrisë serbe. Kjo makineri e propagandës gjatë luftës fshehi humbjet duke i zhdukur kufomat e të rënëve në fushëbeteja.

– Shpërndajë narratives për “krime të UÇK-së”, për të krijuar një barazi morale të rrejshme mes agresorit dhe viktimës. Edhe sot, trupat e të rënëve dhe viktimave të luftës që u zhdukën në Minierën e Maçkaticës dhe varreza masive në Serbi, si persona të zhdukur i faturohen UÇK – Kosovës.

Ndërsa në versioni heroizues, duke rënë në kundërshtim me versionin viktimizues, në narracionin e filmit “Pakao Koshara – Ferri Koshare” për njësitë sulmuese në frontin e Koshares deklarojnë se: në valën e parë të sulmit kanë qenë 3 – 4 mijë terrorist, ndërsa deri në fund kanë arritur deri në 7 mijë terroriste, të mbështetur nga FA të Shqipërisë, Mbretërisë së Bashkuar, Francës, Gjermanisë, SHBA, etj.”

Po ashtu, për disa muaj rresht, pas Qershorit 1999, … na i kërkuan edhe 600 pjesëtarë të Forcave serbe, si gjoja të zënë robër lufte, deri … në tre muajt e fundit të atij viti, kur me insistimin e HQ/KFOR – të shoqëruar me Urdhërin e KOM/UÇK Gjen. Agim Çeku, ua mundësuam dhe i ndihmuam ti gjëjnë, identifikojnë e marin kufomat e të vrarëve në Frontin e Koshares. Po ashtu, sipas rrëfimit të Gjeneralit serb që udhëhoqi luftimet në “Qafë Morinë” dhe brenda territorit të Shqipërisë në rrethin e Tropojes, në operacionin “Obruč / Rethimi”, ku deklaron se “za nekolikp časova ratovanja ubijeni su 251 domibranaca, i niko ih ne pominje kao da nisu ratovali za otadzbinu, samo one iz sluzbenog vojnog roka” / “për disa orë luftime, janë vrarë 251 vullnetarë serb ….”; 108 rekrut të shërbimit të detyrueshëm ushtarak i pranojnë të vrarë në përballjen e parë të valës së sulmit; sipas dëshmisë së një Oficeri të Forcave serbe, por i përkatësis shqiptare, 1200 trupa pa jetë janë transportuar nga Kosharja. Pra, demantohen vetëvetiu në pretendimin e tyre doktrinor politik, për heroizimin e humbjes së turpshme përballë UÇK.

Ndër instrumentet e propagandës serbe, në këtë fushatë dezinformuese, që i përdori regjimi serb ishin: RTS-në (Radio Televizioni i Serbisë), gazetat si “Politika” e “Vecernje Novosti”, dhe rrjetet diplomatike, si dhe një numër portalesh të lidhura me shërbimet sekrete.

Gjithashtu, përmes diplomacisë agresive dhe lobimit në Perëndim, Serbia përpiqej ta paraqiste luftën në Kosovë si një përballje me “terrorizmin islamik ndërkombëtar”, duke përfituar nga klima e pas-11 Shtatorit, në mesin e aleatëve ndërkombëtarë, edhe pse kjo ndodhi më vonë, propagandën e kishin përgatitur për atë lloj terreni.

Në terren, realiteti ishte krejt tjetër nga mohimi që provonte makineria serbe e propagandës.

Derisa UÇK-ja në Koshare përfaqësonte një formacion të organizuar ushtarak, të përbërë kryesisht nga shqiptarë vendas, shumë prej të cilëve kishin kaluar përgatitje të rregullt ushtarake në Shqipëri apo vende tjera. Disiplina, morali i lartë dhe përkushtimi ndaj çështjes së lirisë e bënin atë betejë jo vetëm ushtarakisht të suksesshme, por edhe simbolikisht lirimtare.

Pikërisht për këtë arsye, Beteja e Koshares u bë e papërballueshme për propagandën serbe. Ajo ekspozoi dobësinë e ushtrisë jugosllave në mbrojtjen e një kufiri që i kishte shërbyer më shumë si instrument izolimi për shqiptarët sesa si kufi real shtetëror.

Trashëgimia e propagandës: nga e kaluara në të tashmen

Edhe pas përfundimit të luftës, propaganda serbe nuk ndaloi. Përmes instituteve të kontrolluara nga shteti, përfshirë Zyra për Kosovën në Qeverinë e Serbisë, janë bërë përpjekje sistematike për të rishkruar historinë e luftës, për të kriminalizuar UÇK-në në opinionin ndërkombëtar, dhe për të ndikuar procese të drejtësisë ndërkombëtare, si në rastin e Gjykatës Speciale.

Beteja e Koshares, në thelb, është jo vetëm një moment i lavdisë ushtarake të UÇK-së, por edhe një pikë kritike ku u përplasën dy botë: bota e lirisë dhe vullnetit për çlirim të shqiptarëve të Kosovës dhe bota e shtypjes, manipulimit dhe propagandës serbe.

Duke folur sot për propagandën serbe gjatë kësaj periudhe, është e domosdoshme të kujtojmë se luftërat moderne nuk fitohen vetëm me armë – por edhe me të vërtetën. Dhe në rastin e Kosovës, e vërteta ka dalë në shesh, pavarësisht përpjekjeve për ta fshehur ose deformuar.

Makineria e propagandës serbe – instrumentet dhe produktet konkrete

Pas humbjes së kontrollit real mbi Kosovën, regjimi serb nuk ndaloi së luftuari veçse ai thjesht ndryshoi fushëbetejën. Propaganda u bë mjeti i preferuar për të zhbërë fitoret ushtarake dhe morale të shqiptarëve. Kjo propagandë nuk ishte spontane; ishte e organizuar, e financuar nga shteti, dhe shumëdimensionale.

Produktet e propagandës janë:

Filmat propagandistikë dhe dokumentarët e luftës:

– „Pakao Košara“ (Ferri i Koshares) – Një film dokumentar i prodhuar nga RTS dhe strukturat ushtarake serbe, që tenton ta paraqesë betejën si një përballje heroike të ushtarëve serbë kundër një armiku të “fuqishëm, të huaj dhe të egër”. Narrativa është e qartë: glorifikimi i ushtrisë jugosllave dhe demonizimi i UÇK-së.

– „Drugi kosovski boj” apo “Vijetnam u Košarama“ (Beteja e dytë e Kosovës – Vietnami në Koshare) – Një seri emisionesh me tone emocionale, i mbushur me intervista të ish-ushtarakëve, luftëtarëve, paramilitarëve dhe strukturave kriminale serbe, që flasin për luftime të pamundura dhe për një armik “të paemërtueshëm”, duke e vendosur veten në rolin e viktimës dhe heroizuar humbjen.

Këto filma nuk janë thjesht rrëfime; janë konstrukte ideologjike që synojnë të shërbejnë si mjet edukimi për brezat e rinj dhe për mobilizim shoqëror në linjën nacionaliste.

Emisione televizive dhe programet speciale

Qindra orë transmetimi janë dedikuar kësaj teme, veçanërisht nga:

– RTS, TV Pink, Happy TV, dhe media tjera pro-qeveritare.

– Emisione me ish-oficerë, luftëtarë vullnetarë, analistë ushtarakë, dhe përfaqësues të kishës ortodokse – që e vendosin UÇK-në në kontekstin e një “kërcënimi të përhershëm” ndaj kombit serb.

– Dokumentarë të prodhuar për përvjetorë, ku UÇK-ja paraqitet si një organizatë kriminale dhe Beteja e Koshares si një “luftë për mbrojtje të Evropës”.

Librat dhe tekstet shkollore

Në shkollat serbe, veçanërisht në Serbi dhe në komunat me shumicë serbe në Kosovë, janë përdorur:

– Tekste të historisë ku UÇK-ja përshkruhet si një organizatë e mbështetur nga terroristë ndërkombëtarë dhe NATO.

– Libra të ilustruar për fëmijë, me rrëfime për “trimat serbë në Koshare”, ku shqiptarët shpesh përshkruhen me terma si “pushtues”, “të egër”, apo “të huaj”.

– Manuale ushtarake dhe kujtime të komandantëve, të botuara me mbështetjen e Ministrisë së Mbrojtjes të Serbisë, ku gënjeshtra historike shndërrohen në narrativë zyrtare.

Përdorimi i kishës dhe simbolikës fetare

Kisha Ortodokse Serbe është pjesë e kësaj makinerie propagandistike. Në shumë raste:

– Lutjet publike për “heronjtë e Koshares” janë shndërruar në mesazhe politike kundër pavarësisë së Kosovës.

– Monumente dhe lapidarë janë ngritur në Serbi për ushtarët e vrarë në Koshare, me përshkrime që e barazojnë këtë betejë me betejën e parë të Kosovës më 1389 – duke krijuar një mitologji të re serbe, ku Kosharja shihet si “beteja moderne për mbrojtjen e kombit”.

Platforma digjitale dhe rrjetet sociale

Në dekadën e fundit, propaganda është transferuar edhe në formate moderne:

– Video në YouTube me tituj si “Istina o UČK” (E vërteta për UÇK-në), të mbushura me manipulime, montazhe selektive dhe intervista të orkestruara.

– Rrjete si Telegram, ku qarkullojnë narrativat për “krime të UÇK-së” pa burime të verifikuara.

– Botime pseudo-akademike në internet që tentojnë të krijojnë “versionin serb të historisë së luftës”, për ta sfiduar versionin e pranuar ndërkombëtarisht.

Qëllimi përfundimtar: Zhbërja e narrativës së luftës çlirimtare

Makineria propagandistike serbe vazhdon të prodhojë mite dhe deformime rreth luftës në Kosovë. Filmat, librat, rrjetet sociale, kisha dhe shkollat – janë bërë platforma për të zhbërë narrativën e drejtë të çlirimit. Por siç u fitua lufta në terren, po ashtu duhet të fitohet edhe lufta për të vërtetën.”

E gjitha kjo propagandë ka një synim të qartë: të rrëzojë legjitimitetin moral dhe historik të luftës së UÇK-së, duke e vendosur atë në një kategori me organizata kriminale, për të nxitur revizionizëm dhe për të vonuar apo bllokuar proceset e normalizimit.

Përballë kësaj makinerie të sofistikuar, është thelbësore që e vërteta historike dhe dëshmia e gjallë e popullit të Kosovës të mos heshtin. Sepse ashtu siç u fitua lufta në terren, duhet të fitohet edhe lufta për kujtesën kolektive dhe historinë e drejtë.

Dear Albanian American Community, we invite you to a special Meet & Greet with Congressman George Latimer on Sunday, June 22, 2025, from 1:00 PM to 2:00 PM at the Tuckahoe Community Center (71 Columbus Avenue, Tuckahoe, NY 10707). Doors open at 12:30PM. Event starts promptly at 1:00 PM.

This is not a fundraiser — it’s a free, open community event for all Albanian Americans and friends of the Albanian community. It’s a rare and important opportunity to meet Congressman Latimer in person, hear from him directly, and ask questions about issues affecting Albanians in the U.S. and the Balkans.

If you have a specific question you’d like considered, please email it to us in advance.

Why This Matters: The political climate in the Balkans remains uncertain — and now, more than ever, Albanians must stand united in building and maintaining strong relationships in Congress, regardless of political affiliation. This event is about engagement, visibility, and voice.

Let’s come together and show the strength, unity, and organization of the Albanian American community.

RSVP by replying to this email or text/call 347.882.1580

Please also share this invitation or flyer with friends, family, and community members. We look forward to seeing you there and standing together for our shared future.

With respect and unity,

NY Constituents

Përgatiti Rafaela Prifti/

Njëqind vjet më parë në verën e vitit 1925 qyteti i vogël Dayton, në shtetin juglindor të Amerikës, Tenesi, mbante të mbërthyer sytë e mbarë botës. Aty kishte nisur gjykimi mbase më i famshëm i shekullit 20. I etiketuar “gjyqi i majmunëve”, ai ishte vetëm në dukje për mësimdhënien e evolucionit në shkollë. Faktikisht, lidhej me debatin midis shkencës dhe fesë, dhe më tej, me lirinë e fjalës, shkruan Smithsonian Magazine. Sa për kureshtje, pikërisht në atë sallë gjyqi do të jepet gjykimi në formë të dramatizuar për publikun në dy fundjavë të muajit korrik 2025. Duke dëgjuar shumë të flitet për projektligje që miratohen ose hidhen poshtë të referuara në klauzolën e Amandamentit të Parë të Kushtetutës (the Establishment Clause) që është në thelb, ndarja e shtetit nga feja, gjeta të dhëna me interes të përmbledhura këtu.

Mësuesi i diturisë së natyrës, 24 vjeçari, John Scopes (Xhon Skoups) akuzohej se kishte shkelur ligjin shtetëror që ndalonte mësimin e evolucionit në shkollën publike. Si avokati i prokurorisë Uilliam Xhenings Brian, edhe ai i mbrojtjes Clarence Darrow ishin figura shumë të respektuara dhe të njohura të kohës. Banorë e vizitorë nga të tëra anët ishin dyndur në sallën e gjyqit bashkë me 200 gazetarë të ardhur nga jugu dhe verilindja deri tek agjencitë e lajmeve evropiane, ruse, kineze dhe japoneze. Ndonëse nga ana e jashtme diskutohej nëse mësuesi e shkeli ligjin (Batler Act 1925) në thelb ishin ndryshimet e kohës dhe reagimet e shoqërisë ndaj tyre. Ishin vitet kur gratë sapo e kishin fituar të drejtën e votës, zezakët kishin ardhur nga jugu në shtetet e veriut, punëtorët ishin hedhur në greva për rritjen e pagesës, radioja, telefoni dhe filmat kishin ndikuar në mënyrën e jetesës së njerëzve të thjeshtë dhe një luftë brutale në rang botëror sapo kishte përfunduar. Natyrisht, teoria e Darvinit (1859) nuk kishte të bënte fare me asnjë nga këto, por ajo u bë “emblema” e të gjitha ndryshimeve që tanimë ishin të pranishme në shoqëri. Sindikata amerikane e Lirive Civile (ACLU) që e kishte ngritur zërin për shkak se ligji nuk respektonte Amendamentin e Parë të Kushtetutës Amerikane, me këtë rast gjeti njeriun e përshtatshëm për t’i dhënë jehonë çështjes, dhe ashtu ndodhi.

Feja dhe Shkenca – Gjykimi i çështjes nuk vinte fenë përballë shkencës, sepse ky do ishte thjeshtëzim i tejkaluar. Një grupim i Kristianizmit e merr Biblën si të mirëqenë jo vetëm nga ana morale dhe etike, por edhe nga ana historike e natyrore. Megjithëse Origjina e Specieve kishte ngjallur debate të forta për krijimin e gjallesave, për disa mendimtarë teologë, teoria darviniane nuk e eliminonte Krijuesin, aty vetëm se tregohej sesi ImadhiZot arriti synimet e tij nëpërmjet evolucionit si proces natyror.

Për tradicionalistët, evolucioni ishte “i fëlliqur” madje i rrezikshëm. Në fjalorin e tyre kishte përshkrime të zjarrta si “duel për jetë a vdekje midis evolucionit dhe Kristianizmit” si edhe mallkime për Darvinin si “infidel”. Edhe për konservatorët që nuk ishin kaq ekstremistë, ishte megjithatë e papranueshme ideja se njerëzit kanë ardhur nga paraardhës si majmuni, duke qenë se teoria është keqinterpretuar atëherë ashtu si edhe sot. Njeriu nuk ka ardhur “nga majmuni” por ka rrjedhur nga një lloj i mëparshëm i përbashkët me ta. Në të vërtetë gjyqi nuk u mor fare me teorinë e Darvinit. Çështja nuk ishte çfarë u mësoi mësuesi Scopes nxënësve, por a kishte të drejtë tu jepte mësim për këtë dhe rrjedhimisht nëse nxënësit kanë lirinë të mësojnë apo lexojnë diçka që nuk diktohet nga shteti.

“Liria e një njeriu nuk mbrohet pa mbrojtur lirinë e të gjithë njerëzve…Amerika është krijuar mbi konceptin e lirisë, dhe jo mbi paragjykime të ngurta, jotoleruese dhe të palogjikshme të maniakëve të fesë,” tha prokurori Darrow gjatë gjykimit.

Pasojat – Teoria e Darvinit për paraardhës të përbashkët sugjeron se ndarjet racore janë në të vërtetë fiktive, dhe superioriteti i “Nordikëve’ të bardhë ishte thjesht fantazi. Veç kësaj, gjyqi vinte në pah edhe dasitë midis qytetit dhe fshatit dhe çka është më me rëndësi mendësitë përkatëse. Gjatë seancës së marrjes në pyetje në gjyq u shpalosën njohuritë dhe përgatitja e dy avokatëve të famshëm në një duel intelektual që la gjurmë në jurisprudencë, frymëzoi vepra artistike dhe madje ridimensionoi gazetarinë shkencore, (si për shembull mund të klasifikohet ky shkrim.) Trupit gjykues iu deshën vetëm 10 minuta që të shpallte fajësinë dhe gjykatësi e dënoi mësuesin me 100 dollarë gjobë. Gjykata supreme e Tenesisë e quajti të mirëqenë dënimin, por duke u kapur pas një detaji teknik nuk lejoi që çështja të apelohej më tej. Megjithatë ligji në fjalë u eliminua në 1967 duke e bërë të ligjshëm mësimin e evolucionit në shkollat publike.

Gjyqi ishte ngjarja më e popullarizuar e anti-evolucionistëve kundra teorisë së Darvinit, por nuk ishte e fundit. Gjatë viteve 1970 ithtarët e “kreacionit” tentuan të ofronin origjinën biblike në shkolla krahas me evolucionin. Përballja vajti deri në gjyq në Arkansa në fillim të viteve 1980.

Gjykatësi deklaroi se ideja e krijimit i takon fesë dhe jo shkencës dhe se nuk mund të hynte në programin shkollor ngaqë kjo cënonte klauzolën e Amandamentit të Parë të Kushtetutës, sipas së cilës shtetit nuk i lejohet të krijojë ose favorizojë një besim të caktuar, pra në thelb, klauzola e ndarjes së shtetit nga feja. Në vitet 1990 dhe fillim të 2000 kundërshtarët e evolucionit u përpoqën të sillnin në shkolla “dezajnin inteligjent” që çoi në një gjyq tjetër në Pensilvani. Gjykatësi edhe aty tha se kjo qasje nuk kishte baza shkencore dhe Kushtetuta nuk e lejonte që mësuesit të detyrohen ta japin atë si alternativë të teorisë së Darvinit në klasë. Të tilla tentativa në formën e projekt-ligjeve për “pikat e forta dhe dobësitë” e teorive shkencore janë shumë të përhapura sot.

Rezistenca ndaj evolucionit nuk është dukuri që ndodh vetëm në Amerikë, por ndërlidhja e fesë, shtetit dhe shkollës, që shpesh nxjerrin në dritë teorinë e Darvinit, konsiderohet një fenomen tipik amerikan. Një pjesë e popullsisë e perceptojnë Biblën në formë mekanike, pra fjalë për fjalë, dhe një në tre amerikanë nuk e pranojnë idenë se njeriu ka rrjedhur nga qenie paranjerëzore. Në kohën e sotme kundërvënia ndaj evolucionit është më e fortë në Amerikë sesa në Evropë dhe Japoni. Gjithsesi duhet pranuar se evolucioni ka bërë përparime edhe në Amerikë. Përpara njëqind vjetëve gjyqi ishte tregues i ndasive të thella shoqërore dhe politike. Edhe pas një shekulli, ai ilustron kontrastet e forta shoqërore dhe politike, të cilat i përjetojmë sot.

Në artin e dramës dhe në kinematografi, kjo ngjarje i dha shkas dramës dhe më pas filmit “Inherit the Wind” (Trashëgimtari i Erës) – shprehje nga Bibla – ku jepet ideja se ai që shkakton trazira apo prish konakun e vet nuk trashëgon asgjë.

*Proverbs 11:29. The verse states, “He that troubles his own house shall inherit the wind.”

Muzeu Kombëtar “Shtëpia me Gjethe”/

Abdulla Rami lindi më 20 maj 1908 në Tatzat të Delvinës. Vitet e para të shkollimit i nisi në Egjipt dhe i përfundoi në vitet ’20, në Delvinë. Gjatë viteve 1927-1931 kreu studimet në liceun francez të Korçës, ku u diplomua në degën e filozofisë. Pas funksionit si misionar i dijes në Fier, Përmet dhe Delvinë ne vitet 1931-1936, vazhdon studimet në Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Montpellier-së në Francë, dhe diplomohet në Jurisprudencë. Në korrik të vitit 1940 emërohet gjykatës në Përmet e më pas në Konispol, dhe dy vite më tej emërohet gjyqtar i klasit të parë në administratën juridike të Gjilanit, në Kosovë. Në shtator të vitit 1943 mbështet dhe përkrah Konferencën e Mukjes duke mbrojtur idealin e bashkimit mbarëkombëtar për një Shqipëri të lirë dhe etnike. Ishte ndër përfaqësuesit më të spikatur të organizatës “Balli Kombëtar” për qarkun e Gjirokastrës dhe kundërshtoi hapur përhapjen e ideve komuniste në Shqipëri. Më 16 Dhjetor 1944 arrestohet si kundërshtar i regjimit komunist dhe dënohet fillimisht me burgim të përjetshëm, më pas me tridhjetë vjet burg, nga të cilat vuan tetëmbëdhjetë vjet në Burgun e Burrelit. Pas burgut dëbohet familjarisht në Gosë të Kavajës. Iu mohua e drejta e ushtrimit të profesionit të juristit dhe gjykatësit dhe u detyrua të punonte si punëtor krahu në punë të detyruar deri në fund të jetës së tij.

Ka përkthyer vepra të autorëve francezë e anglezë si: Victor Hugo, Jean-Marie Guyau, Clarence Dey, Henry Van Dyke, William Ernest Henley, Lord Byron, James Montgomery, Walter Skott, Emily Jane Brontë, William Johnson Cory, Andre Chénier, studioi dhe analizoi vepra të ndryshme si “Drejtësia e Paqes” të Eugène Raviart-it, “E ardhmja e qytetërimit” të Alfred Zimmern-it, “Atala René” të Chateaubriand-it, “Njeriu komunist” të Aragon-it e të tjerë. Nga përkthimet e tij kanë shpëtuar dy vepra të plota “Ëilliam Shakespeare”, i shkrimtarit Victor Hugo dhe “Arti në pikëpamje sociologjike”, një analizë filozofike e Jean-Marie Guyau-së. Ndërroi jetë më 29 janar të vitit 1973.

Më 19 shkurt 1996, Republika e Shqipërisë dhe Presidenti i saj e dekorojnë me titullin : “Martir i Demokracisë”: “Luftëtar i vendosur kundër komunizmit për një Shqipëri Demokratike, masakruar mizorisht nga regjimi komunist”.

We commemorate today the lawyer, philosopher and translator Abdulla Rami (May 20, 1908 – January 29, 1973)

Abdulla Rami was born on the 20 of May 20, 1908 in Tatzat, Delvina. He began his first years of studies in Egypt and completed them in the 1920s in Delvina. During the years 1927-1931 he studied at the French high school of Korça, where he graduated in philosophy. After the position of knowledge missionary in Fier, Përmet and Delvinë in 1931-1936, he continued his studies at the Faculty of Law at the University of Montpellier in France, and graduated in Jurisprudence. In July 1940 he was appointed as a judge in Përmet and then in Konispol and two years later he was appointed a first class judge in the legal administration of Gjilan, in Kosovo. In September 1943, he supported the Mukje Conference, defending the ideal of nationwide unity for a free and Ethnic Albania. He was one of the most prominent representatives of the “Balli Kombëtar” organization for the Gjirokastra region and openly opposed the spread of communist ideas in Albania. On December 16, 1944, he was arrested as an opponent of the communist regime and initially sentenced to life imprisonment, then to thirty years in prison, of which he spent eighteen years in Burrell Prison. After his release, he was deported with his family to Gosë in Kavaja. He was denied the right to practice the profession of lawyer and judge and was forced to work as a manual laborer in forced labor until the end of his life.

He has translated works by French and English authors such as Victor Hugo, Jean-Marie Guyau, Clarence Dey, Henry Van Dyke, William Ernest Henley, Lord Byron, James Montgomery, Walter Scott, Emily Jane Brontë, William Johnson Cory, Andre Chénier, and studied and analyzed various works such as Eugène Raviart’s “Justice of Peace”, Alfred Zimmern’s “The Future of Civilization”, Chateaubriand’s “Atala René”, Aragon’s “Communist Man” and others. Two of his translations, William Shakespeare, by Victor Hugo, and Art from a Sociological Perspective, a philosophical analysis by Jean-Marie Guyau have been saved, works which soon await the light of publication. He died on January 29, 1973.

On February 19, 1996, the Republic of Albania and its President decorated him with the title: “Martyr of Democracy”: “Warrior against communism for a Democratic Albania brutally massacred by the communist regime.”

Resmi Çorbaxhi/

Në Detroit suksesi në biznes e ka bërë të njohur si Ekrem Bardha i dytë. Ka mbi tridhjet vjet në Amerikë, ku ka arritur të bëhet i suksesshëm ne biznes megjithëse hera herës shfaqet në qytetin e lindjes, Maliq, si për të thënë: “Jam atje, por mendjen e kam këtu.” Shfaqet here për bamirësi dhe here me plane konkrete, pa marrë parasysh rriskun e tranzicionit të zgjatur në Shqipëri.

Atë e njohin të gjithë. Banorët e hershëm ndajnë kujti met që kanë kaluar me te, banorët e rinj, megjithëse nuk e kanë parë dhe takuar ndonjeherë, flasin gjithmonë për kontributin, mirënjohjen dhe perpjekjet e tij të vazhdueshme në qytetin e Maliqit.,Dy vjet më parë isha kthyer mes bashkqytetarëve të mij.. Qyteti kishte ndryshuar, por mua mu duk i tjetërsuar kur nuk gjeta njerëzit qe kisha lenë, madje fytyra të reja dhe të panjohura,të gjithë banorë të ardhur kohët e fundit.. Të rinjtë ishin te pakët, pjesa më e madhe larguar në kërkim të një jete më të mirë. .

-Nuk ka mbetur njeri, të gjithë duan të ikin. Ata që kthehen janë si gishtat e dorës. Nuk ka punë, qytet i vogel. Tani po hapet një fabrikë e re. E hap një djalë ikur në aAmerikë.

– E njihni ju?

– Jo, kur kam ardhur unë ai kishte ikur, por për të flitet shumë në qytet. Ka bërë gjëra të mira, bamirësi i themi ne, dhe tani së fundi po hap edhe fabrikë. E quajnë Agim Lumani.

– Si thoni ju duhet t’a keni bërë Qytetar Nderi.

Ai mblodhi supet dhe vazhdoi: – Nuk e di, edhe sikur të mos ia kenë dhënë ai e ka fituar atë. Mund të ketë të tjerë nga ata që kanë marrë këte titull dhe si njeh askush,ndërsa atë e njohin te gjithë. A nuk është titull ky?

U ndjeva mirë kur degjova te flitej me respekt per Agimin, për më tepër nga një banor i porsardhur që nuk kishte pasur asnjë mudesi njohje me atë. Është larguar herët në kërkim të një jete më të mire duke marrë parasysh kalimin e paligjshëm të kufirit që mund ti kushtonte edhe jetën. Kanë qenë ditët e fundit të dhjetorit 1990, ndërkohë që flitej për të vrarë në kufirin e malit të Gramozit. Një javë ankthi për prindërit, vëllane, gruan, të afërmit. Në një nga këto mbrëmje, në centralin e ish Kombinatit të Sheqerit një telefonatë nga Athina njoftonte se Agim Lumani ndodhej në kryeqytetin helen. Iu desh çentralistes Skënderie Dokolli të shkonte në shtëpinë e tij për të qetësuar zemrat e ngrira të prindërve që prisnin e prisnin. Ikja e Agimit ishte një revoltë kundër regjimit që numuronte ditët e fundit. Një revoltë me rrisk për vëllanë officer, të ardhmen e bashkëshortes agronome dhe fëmijve. Por ai ishte i vendosur. Në shtetin helen i ofruan gjithe dokumentat e nevojëshme dhe lejën e qëndrimit të cilat Agimi i refuzoi. Nuk pranoi as ndryshimin e emrit, fesë, e para autoriteteve vendase kërkoi të largohej për në Amerikë. E dinte që nuk ishte e lehte kur mbrriti në token e premtuar. Iu desh për muaj me radhë të punonte 16 deri në20 orë cdo ditë.I është dashur të bëjë gjumin aty afër tornos për të fituar kohën e punës. Asnjë here nuk u ankua. Derën e zyrës të pronarit ku punonte e pa vetëm dy here; ditën kur filloi pune dhe ditën kur u largua.

Pronarit i kërkoi ta mirëkuptonte se po largohej. Ai rrudhi vetullat, nuk ia ndau syte per disa caste.Donte të dinte ku kishte gabuar me të.

– Ku do të shkosh? Më thuaj sa të kanë premtuar se do të jap dyfishin.

Agimi buzëqeshi. – Nuk shkoj asgjëkundi, do të punoj për vehte.

Folën gjatë. Para se të ndaheshin i uroi fat duke shtuar se derën e kishte të hapur gjithmonë, i bindur se suksesi do ta ndiqte nga pas.

Ky ishte vetem fillimi, një fillim tepër i veshtire. Duhej të ndiqte i vetëm, sigurimin e lëndës së pare, prodhimin, tregun e shitjes cmimin.. dhe gjithcka që lidhej me kontraktorët. Një lodhje raskapitëse deri në kufi të pabesueshmes. Koha e lirë për të nuk ekzistonte, aq sa bisedat me femijët, nënën, gruan të lënë në Shqipëri, ishin të shkurtëra dhe jo të shpeshta. Se sa e cmuar ishte koha për të e mësova vite më pare kur u ndodha ne Dertoit.

E telefonova dhe shpreha dëshirën për të parë fabrikën e tij, megjithëse ishte ditë pushimi.

– Mirse të vish, po te pres.

Për fat të keq nuk e takova. Planet tona i prishi një delegacion tregëtar i porsaardhur nga Japonia. Në fabrike me porosi të tij,na priti Gjergji Filipi, një emigrant nga qyteti i Maliqit .

– E kam porosi të të shoqëroj der isa të kthehet. Gjergji flet pak pasi për më shumë priste Jimmy (keshtu e thërrasin për shkak të vështirësisë që hasin në shqiptimin e emrit Agim). Gjithcka këtu prodhohej me makineri te teknologjise bashkëkohore. Pritëm disa orej të kthehej. Gjergji më tha qe nuk ishte hera e pare qe ndodhte keshtu. Kohet e fundit shume tregetare te prodhimit te makinave ishin interesuar per prodhimet e fabrikes “Form G-tech- co” e cila ishte rritur më shpejt se cfare mendohej.

–Duhet t’a kuptoni. Ështe shumë i zënë. E shikon atë kolltukun aty? Është krevati dhe shtëpia e dytë për të. Ndodh qê edhe dy tre ditë ti kaloje aty, pa lëvizur nga fabrika.. Megjithëse i zënë dhe i mbytur në punë deri ne fyt, do gjente kohë të interesohej per njerëzit e qytetit te lindjes, Maliqit. Rikthimin e parë e bëri pas gati pesë vjetësh. Qëndroi para gjimnazit ku kishte studiuar. Këmbet e cuan instiktivisht brenda godinës dhe i kerkoi drejtorit të shkollës të vizitonte klasën ku kishte qëndruar për katër vjet. Mall dhe nostalgji. Kërkoi një “nder”. Ajo klasë të ishte kabinet informatike. Mori përsipër gjithcka që nga tavolinat paisjet kompiuterike, instalimin e tyre, e deri ne informacionin bashkëkohor, pa llogaritur koston e tyre. Kanë qenë vitet kur ende informatika nuk njihej, e të pasurit kompiuter ishte luks jo per shkollat por edhe për shumë institucione shtetërore. Sot ajo klasë është kthyer në një qendër të rëndësishme informimi dhe studimi për nxënësit e shkollës së mesme Maliq. Ky ishte vetem fillimi i donacioneve të kompanisë “Form G – Tech co” që do të vazhdonte edhe ne fusha të tjera deri në sponsorizimin e klubit të futbollit “Maliqi”. Bashkëqytetarët e tij, emigrantë dhe shqiptarë të tjerë që emigronin në Amerikë do të gjenin strehëzen e tyre në kompaninë e Agim Lumanit. Ai u gjendej pranë jo vetëm në punë por edhe në zgjidhjen e problemeve të tjera. Numuri i shqiptarëve të punësuar aty rritej cdo dite. Në vitet sa kishte filluar punë, Agimi më pyeti nëse mund ti gjeja nje foto nga oficina e vjetër në qytetin e Maliqit.

– Përse të duhet?

– Dua ta zmadhoj, ta vendos në ballë të fabrikës. Aty punojnë shumë emigrantë nga Maliqi, ndoshta do të vijnë e të tjerë, por kjo foto do të jetë pjesë e kujtimeve të tyre, do ti shtyjë drejt mallit për qytetin nga vijnë. U ndje keq kur I thashë se nuk ekzistonte asnje kopje ne arkivin e Pallatit të Kulturës.

Shkëlqim Kocllari, mësues në gjimnazin e Maliqit sapo mbrriti në Detroit, vizitorë të parë ka pasur Agim Lumanin dhe Gjergjin.

“ Profesor, nëse dëshiron të punosh je i mirëpritur në kompani, por edhe nëse ke gjetur punê tjetër, derën e ke të hapur gjithmonë. Ka shumë bashkëqytetarë, do të ndihesh si në Maliq. Tani më thuaj si mund të të ndihmoj.. “

SHkëlqimi nuk punoi asnjë ditë atje por i eshte shumë mirënjohës Agimit dhe kompanisë së tij. Të njejtin mendim kanë emigrantët e tjerë në Detroit pamvarësisht se nuk punojnë për Form G-Tech co. . Por cfarë prodhon kjo kompani duke qëndruar në më të mirat e industrisë të rëndë dhe të automjeteve në Detroit? Është e specializuar në prodhimin e formave të karbitit dhe celikut, të fijeve dhe formave për aplikim në të ftohtë dhe të nnxehtë, që shërbejne në industrinë e automjeteve, avioneve,minierave, municioneve komercialë e të tjera. Perdor teknologjinë bashkëkohore dhe paisje moderne dukë dhënë prodhime me cilësi te lartë dhe cmime konkuruese në tregun ndërkombëtar.

Sot aktualisht kompania “Form “G–Tech co” ka mbi 300 puntorë dhe mbi 70 përqind të tyre janë shqiptare, kryesisht nga zona e Korcës dhe Kolonjës. Ajo është bërë nga më të njohurat në Detroit dhe prodhimet e saj i gjen në tregun vendas , në Japoni, Singapor, vende të tjera aziatike dhe në disa shtete të Europës. Është kjo arsyeja që shpesh herë fabrikat e kompanisë frekuentohen nga biznesmenë vendas dhe të huaj, këshilltarë tregëtarë, ambasadorë.

Ato kane rëndësinë e tyre në progresin e kompanisë, por për Agimin, e vecante ka qene vizita qe i beri nena ne kompani. Duke parë shkëlqimin e syve të saj të përlotur, iu kujtua dhe një porosi e saj para se te largohej. “ Po ike mos harro të kthesh kokën prapa. Mos harro se ka njerëzit e tu ky vend.” Beri nje premtim te heshtur “Thesar te cmuar këto fjale. Do të bëj gjithcka që mundem këtu dhe atje për vendin që kam lënë.” Ndjeu dhimbje kur mësoi se Pallati I Kulturës nje godinë me vlera të vecanta arkitekturore në të gjithë vendin ishte djegur aksidentalisht. U interesua se cfarë mund të bënte. Mori përsipër gjithë investimin për sallën e shfaqjeve, duke filluar nga skena, ndricimin e saj, kompletimin me afro pesëqind karrige dhe gjithçka tjetër që duhej. Ky ështe Agimi, dashamires i zhvillimit te artit dhe kulturës ne qytet. Qazim Muska eshte nje krijues I njohur tani, per vellimet poetike dhe dy romanet e vleresuara edhe nga Kritika. Duke biseduar me Qazimin mesojme se kane qene shoke shkolle ne gjimnaz.

– Ishte befasuese per mua. – tregon ai, – Duke menduar sa i zënë eshte ne nje biznes te tille askujt nuk I shkon mendja se gjen kohe te lexoje edhe libra. Por ja qe ndodh. Atehere nuk e kisha botuar romanin “ Kristos”. Ua kisha dhene disa miqve te mij ne rrjetet sociale per te shprehur mendimet e tyre. Dikush ia kishte dhene dhe u habita kur me telefonoi dhe me uroi per librin. Insistoi ta botoja sa me pare duke ofruar ndihmen e tij si sponsori I romanit pa ia kerkuar dick ate tille.. Agimi eshte njeriu, qe te troket ne dere kur ti nuk e pret dhe ke nevoje – shtoi me te qeshur Qazimi. Per veprat bamirëse te bera dhe kontributin e dhene ne ndihmesen e emigranteve ishte i ftuar ne nje takim me Papa Franceskun, takim me mbresa të thella dhe frymëzues për biznesmenin Agim Lumani. Mendimi se duhej të bënte më tepër për vendlindjen nuk i ndahej asnje moment nga mendja pas atij takimi. Vendosi të ndërtonte një fabrike si degë e kompanisë në qytetin e lindjes, jo vetem për të shtuar të ardhurat por për të forcuar më tej lidhjet me vendlindjen. I sugjeruan shumë qytete të tjera por ai zgjodhi vendlindjen, Maliqin. Menaxhimin e punimeve ia besoi Rajmond Hyzollarit, bashkëqytetar e shok fëminije i cili kishte ndërtuar një jetë të re pas emigrimit ne Greqi.

“Nuk e kisha menduar qe pas tridhjet vitesh te lija Greqine e te kthehesha ne Shqiperi. Ndihem shumë më mire se atje. Kjo fale insistimit te Agim Lumanit, dhe jam shume I kenaqur. Nuk ka më mire se të jesh ne vendin tend. Jo vetem une por edhe gjithe ata qe punojne per kompanine e tij. Paga eshte e kenaqeshme. Te tjerat varen nga ne. Te gjithe pyesin sa paguheni. Dua tu përgjigjem me fjalët që tha Agimi në takimin e pare:

– Une nuk prodhoj e jap para ju duhet te mi merrni ato. Fabrika e kompanisë “Form G-Tech Co” në Maliq ka filluar punën dhe hapat e para janë të mbara duke premtuar nje vazhdim te metejshem. Ështe ngritur në një nga ambientet e lëna në mëshirë të fatit në ish Kombinatin e Sheqerit. Ai vlerëson ndihmën e Bashkisë e vecanërisht kryetarit Gëzim Topciu, i cili para pak kohësh u ndodh ne Detroit, midis bashkëqytareve që banojne aty dhe punojnë në “Form G Tech-co”

Ai qëndroi mes tyre për një kohë të shkurtër por duke vizituar një nga fabrikat e kompanisë dhe pas nje bashkëbisedimi me puntorët dhe drejtuesit e fabrikës u shpreh: – E dija që Agimi ishte bërë një biznesmen me emër këtu në Detroit, por tani që e pashë nga afër dua ti them shumë herë faleminderit për gjithcka; këmbënguljen e tij, trajtimin e puntorëve, përpjekjet që bën për të qenë sa më pranë qytetit te lindjes. Është maliqar këtu dhe atje. Të gjitha i bën pa ia imponuar askush. Dua ti them edhe një herë tjetër, faleminderit.

Agimi me punen e tij por edhe nje biznesmen tjeter nga bashkia e Maliqit, Adriatik Selfollari ishin shtysa të vizitës së tij, për një binjakëzim midis bashkise Maliq dhe Ston Park ne Ilinois te Shteteve të Bashkuara të Amerikës… Kjo është vetëm një pjese e veprimtarise së biznesmenit Agim Lumani që ka ngritur nga themelet realizimin e ëndërrës amerikane pa harruar nga vjen. Me një energji admiruese gjen kohë për punën, familjen pa harruar asnjë cast jetën në anën tjetër të oqeanit. Mban ende kontakte me gjithë shokët e shoqet e shkollës. Para pak kohësh kur mbrriti një ftesë për takimin e maturës pas 45 vitesh, ai u kerkoi nje nder. Të shtyhej pak në kohë pasi dëshironte të ishte i pranishem midis tyre. Veprimtaria dhe kontributi I tij kane mundesuar që ai të ketë pasaportën e njohjes ne Bashkinë e Maliqit. Megjithesepjesa më e madhe e banorêve nuk e kanë parë e takuar ndonjëherë. Eshte virtut i njerëzve me zemër të madhe qe megjithëse larg atdheut, punojnë pa e hequr vëmendjen prej tij. Përseri më erdhën ndër mend fjalët e kryetarit të Bashkisë Maliq Gëzim Topciu në një intervistë të dhënë në medjan shqipfolese ne Amerike ;- Ftoj edhe biznesmenet e tjerë në emigracion të ndjekin rrugën e tij.

Sa mirë sikur gjithë qytetet të kishin njerëz si Agim Lumani, me biznes në Amerikë dhe mendjen ne vendlindje.