Pjeter Logoreci/

1862 në Krejë, Lurë (Shqipëri) – †1917 në Vjenë (Austri) 

– Dom Nikollë Kaçorri u lind në vitin 1868 në Krejë, Lurë në Shqipëri dhe vdiq me 1917 në  Vjenë.  

– Ai kreu shkollën jezuite. Pas përfundimit të suksesshëm të seminarit, Nikollë Kacorri shkoi  në Itali, ku dhe u dipolomuat në shkollën teologjike“Propaganda Fide”. Menjëherë pas  studimeve të larta u shugurua prift (1890) dhe tre vjet më vonë, në vitin 1893, u emërua prift i  Kishes Katolike në Durrës. Ishte aktiv për 24 vjet si zëvëndës i arqipeshkvit (me disa  ndërprerje të shkurtëra). 

– Pas emërimit të tij si prift në Durrës, ai ishte i përfshirë në formimin e shumë shoqatave dhe  vëllazërive. Në këtë periudhë të shërbimit të tij në Durrës, ai kishte shumë marrëdhenie të  mira me qeverinë Austro-hungareze, e cila merrej me krijimin e shkollave dhe shkollimin e  popullsisë katolike, pasi që në perandorinë osmane gëzonte privilegjin e administrimit apo  protektoratit ndaj popullsisë katolike. 

– Dom Nikollë Kaçorri ishte përhapës i librit shqip, dhe poashtu i shtypit shqiptar patriotikë. Për këtë arsye edhe pati konflikte me shumë institucione të asaj kohe, e sidomos me  patriarkun grek.  

– Ai ishte edhe pjesëmarrës i shumë lëvizjeve kulturore dhe politike shqiptare. Poashtu mori  pjesë në Kryengritjen e Kurbinit (1905-1907). Gjatë kësaj periudhe, Nikollë Kaçorri  personalisht kontaktoi shumë diplomatë austriakë në Durrës dhe kërkonte angazhim serioz për  të zbardhur gjendjen e rëndë në Kurbim që kishte krijuar Esat Pasha me forcat turke.  

– Morri pjesë në Kongresin e Manastirit me 14 Nëntor 1908 – ku u vendos alfabeti i gjuhës  shqipe. 

-Mori pjesë në Kongresin e Dibrës në vjeshtën e vitit 1908, qëllimi i cilit ishte synimi i  xhonturqve për të bërë për vete shqiptarët, me ç’ rastë Nikollë Kaçorri reagoi me shumë delegatë të tjerë dhe hetoi synimet e xhonturqve.  

-Në vitin 1909 mori pjesë në Kongresin Kombëtar të Elbasanit ku u diskutuan probleme të  shkollës shqipe. 

-Ne vitin 1909 themeloi klubin patriotik të Durrësit.  

-Me 18 qershor 1910 Kaçorri u arrestua nga forcat turke dhe si kundërshtarë i urdhërave të  Qeverisë Osmane dhe Sulltanit.  

-Merr pjesë në organizimin e Kryengritjes së vitit 1911 dhe 1912 kundër turqve.  

-Më 28 nëntor 1912, në mbledhjen e parë të Kuvendit Kombëtar të Vlorës, u nënshkrua  Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë, që besohet të jetë hartuar nga Luigj Gurakuqi.  Deklarata është dokument i shkurtër dhe i shkruar me dorë, i nënshkruar nga delegatët e  Kuvendit, ndër të cilët Kacorri nënshkroi i dyti.  

-Dom Nikollë Kaçorri ishte nënkryetar i Qeverisë së Vlorës të vitit 1912.  

-Ai ishte një personalitet i kishës katolike, sekretar i Arqipeshkëvisë së Durrësit me qendër  asokohe në Delmnisht të Kurbinit, ku shërbeu për njëzet vjet, duke patur në administrim edhe  kishat dhe famullitë e Kthellës, Selitës dhe Lurës. 

-Pas një lëngimi 3-4 muajsh vdiq në Vjenë me 29 maj 1917. Në varrimin e tij, me 1 qershor  1917, morren pjesë: komandanti i krahines se Tiranës, Feldmarschall Braun, Kryekonsulli i  Shkodrës, Rappaport, Kviatorsski, Vinter si dhe e veja e konsullit Austro-Hungarez në  Durrës, baronesha Lovontal-Linau, si dhe shumë diplomatë të tjerë.  

-Me 2 qershor 1917, në kishen ,,Maria Treu” u tha mesha mortore në nder të tij.

Sokol Paja/

New York, 16 nëntor 2025 – Famullia e Kishës “Zoja e Shkodrës” nën përkujdesjen e veçantë të Këshillit të Kishës dhe me pjesëmarrjen e organizatave e shoqatave patriotike, veprimtarëve të çështjes kombëtare e personaliteteve të shquara kombëtare të mërgatës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, festuan 40 vjetorin e shugurimit meshtarak të Dom Pjetër Popajt, personalitet i shquar fetar e atdhetar. Prifti i parë shqiptaro-amerikan i shuguruar në Amerikë, Dom Pjetër Popaj, është pjesë thelbësore e historisë së komunitetit katolik me kontribut të jashtëzakonshëm fetar, kulturor e patriotik në dobi të komunitetit shqiptar dhe çështjes kombëtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Nën prezantimin dinjitoz të Ndrekë Tonajt, pas bekimit të drekës së nderimit, Dom Nikolin Përgjini, kujtoi me emocion kronikën te “Zëri i Amerikës” para 40 viteve për këtë shugurim të shenjtë që u festua sot, në një kohë që Dom Përgjini gjendej në internim në Shqipërinë komuniste. Një dokumentar historik mbi jetën dhe veprën e Dom Pjetër Popaj, përgatitur mjeshtërisht nga Dritan Haxhia dhe Bujar Alimani, shpalosi dimensionin madhështor të klerikut atdhetar me histori e gjurmë të pashlyeshme në komunitetin shqiptar në Amerikë. Monsinjor Angelo Masafra përcolli një mesazh të rëndësishëm duke u fokusuar te veprimtaria ungjillizuese e Dom Pjetër Popajt në New York, ndërsa Diakon Orsin Turmalaj falenderoi njerëzit më të rëndësishëm të rrugëtimit të jetës së shenjtë të Dom Pjetër Popajt si prelat i lartë i kishës katolike në veprimtarinë klerikale për fe dhe atdhe.

Ndrekë Tonaj, kryetari i Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës” në fjalën e tij theksoi se jeta shembullore kishtare e Dom Pjetër Popaj, veprimtaria e shenjtë baritore, përfaqësimi dinjitoz në daljet publike e vizitat komunitare, organizimi i aktiviteteve kulturore e kombëtare, puna juaj edukative e patriotike me Qendrën Kulturore Nënë Tereza, i ka dhënë kombit shqiptar një shërbim të madh patriotik në ruajtjen e identitetit kombëtar shqiptar, historisë kombëtare, traditave, gjuhës shqipe dhe kulturës së kombit tonë, tha ndër të tjera z.Tonaj.

Gazetari i shquar i “Zërit të Amerikës” z.Frank Shkreli në fjalën e tij u fokusua te roli i Dom Pjetër Popajt si klerik e patriot në komunitetin katolik në New York, përkushtimin dhe punën e tij të palodhur, ndikimin në jetën e besimtarëve, si promotor i të drejtave të njeriut dhe kauzave kombëtare. Historiani Gjon Ivezaj në fjalën e tij paraqiti jetën baritore dhe veprimtarinë intelektuale e komunitare të famullitarit Dom Pjetër Popaj si apostull i shqiptarizmit.

Gazetari Gjekë Gjonlekaj u ndal te formimi filozofik e teologjik i Dom Pjetër Popajt dhe mijëra meshë e ceremoniale katolike në shërbim të komunitetit katolik shqiptar në Amerikë. Kryetari i Federatës Vatra Dr. Elmi Berisha në emër të të gjithë vatranëve e shqiptaro-amerikanëve dhe nderoi jetën e veprimtarinë fetare, patriotike, kulturore, komunitare dhe atdhetare të Dom Pjetër Popajt si zë i fortë dhe figurë e shquar e udhëheqëse në komunitetin shqiptar në Amerikë.

Shkrimtari Mëhill Velaj dhe Albert Popaj nipi i Dom Pjetër Popajt emocionuan të pranishmit me fjalët e tyre për njeriun e Zotit, Dom Pjetër Popajn, teksa Tom Paloka recitoi një poezi të ndjerë për famullitarin Popaj.

Udhëheqësi shpirtëror i Famullisë “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj në fjalën e mirënjohjes u ndal te puna e shkëlqyer e bashkëpunëtorëve të ngushtë e të gjithë këtyre viteve Ndrekë Tonaj, Mark Berishaj, Angjelina Nikën me “Rozafatin”, Dritan Frrok Kol Bibën, bujarinë dhe fisnikërinë e çdo besimtari dhe komunitetit shqiptar në New York.

Në shenjë nderimi e respekti nga Vatikani Papa Leoni XIV ka nderuar me BEKIMIN APOSTOLIK Dom Pjetër Popajn për shërbimin e tij të çmuar fetar për 40 vite, ndërsa edhe Këshilli i Kishës nderoi në mënyrë të veçantë Famullitarin Popaj. Mirënjohje përjetë Dom Pjetër për gjithçka i ke dhënë popullit tonë e kombit tonë. Ceremonia festive e nderimit vazhdoi deri vonë nën argëtimin e këngëtarëve: Gëzim Nika, Ermira Bushaj, Vjollca Luka, Xhovani dhe Alfred Popaj.

Gezim Puka/

Luigj Gurakuqi ka një kontribut të madh në letërsinë shqipe. Kur themi këtë, kemi parasysh jo vetëm krijimtarinë letrare, por sidomos edhe atë në lëmë të metrikës. Në shumë raste nga historianë të letërsisë dhe studiues të tjerë të këtij autori “Vargnimit n’gjuhë shqype” i është dhënë vendi i parë, si vepra më e hershme, që trajton çështje të vargut dhe të masës së tij.

Kontributi i Gurakuqit me këtë vepër është i madh, sepse përmes këtij traktati vjen si autor i një vepre me vlerë, që mund të konsiderohet edhe sot mjaft serioze për shkencën e letërsisë. Qysh në parathënien e veprës, ai sjell kundërvënien e “vjershënim e vargënim: e para shenjon mjeshtrin e vjershës, n’vend qi e dyta difton menyren si me bâ vargjet, t’cilet, po thom per s’ri kane me kjêne vetëm çâshtje e vremejve t’ona.”

Siç shihet, tek e para vlerëson rolin e poetit, ndërsa tek e dyta njohjen e mirë të vargut që mund të shpjerë në shkrimin e mirë të poezisë. Mendojmë se ndihmesa e kësaj vepre është shumë e madhe edhe për shembullëzimin me vargje që na vijnë nga letërsia klasike evropiane, sidomos ajo e antikitetit. Kjo është një pikë shumë e fortë për dhënien e koncepteve dhe përkufizimeve për llojet e ndryshme të vargjeve. Në tekstin akademik të Historisë së Letërsisë Shqipe (botim i 1959) kjo vepër e Gurakuqit përgjithësisht vlerësohet, por konsiderata që shprehëm më sipër për fokusimin tek letërsia klasike jepet si pikë e dobët.

Citoj: “Nga një anë, libri i Gurakuqit konsakronte ndikimin e metrikës së huaj, veçanërisht italiane, mbi metrikën tonë gjatë Rilindjes; nga ana tjetër, ai e çonte edhe më tej këtë ndikim, duke propozuar mjete të reja artistike që s’ishin përdorur akoma nga poetët tanë. Vepra e tij qe një ndihmë e mirë për vjershëtorët. Ajo kishte një të metë të rëndësishme: nuk bënte as paraqitjen më të vogël të prozodisë sonë aq të pasur popullore, nuk tregonte mundësitë e mbështetjes së poezisë së re shqipe tek eksperienca e madhe e poezisë së popullit. Gurakuqi e nënvleftësoi këtë eksperiencë.”

Këtij konstatimi do t’i bashkohen mbase më përciptazi edhe studiues të tjerë si Mark Gurakuqi tek parathënia e tij kur shkruan: “…Veçse në kapitujt që merret me metrat klasike, s’jep shembuj nga letërsia jonë, po vetëm nga poezia latine. Në “Vargnim…” L. Gurakuqi për metrat që përdoren në poezinë tonë, shembujt që jep nga poezia e vendit, pa emra. Nganjiherë për vargjet jep shembuj toskënisht e gegnisht”.

Një tjetër studiues që ka një emërues të përbashkët me citimet e mësipërme është edhe Piro Tako. Tek monografia e tij “Luigj Gurakuqi” ai shprehet: “Negativisht në krijimtarinë e tij (d.m.th. Gurakuqit) ndikoi veçanërisht absolutizimi i letërsisë klasike e i klasicizmit. Ishte pushtuar kaq shumë prej Homerit, Virgjilit, Tirteut, Anakrontit, Pindarit, Tibulit, Horacit, Safos, Dantes etj… ”

Konstatojmë se këto citime nuk lidhen më të vërtetën. Autori përmes shembujve që ka sjellë e njeh mirë edhe vargun tonë popullor, por edhe të autorëve të kultivuar të kësaj letërsie. Teoritë e tjera të letërsisë që u botuan më vonë nga Justin Rrota, por edhe nga studiues e shkrimtarë që kontribuan në kohën e monizmit, i varfëruan këto tekste sidomos nga shpjegimi më cilësor i sistemit tonik të vargëzimit karakteristik për letërsinë klasike greke dhe romake. Shumë pak u morën këto tekste me stilistikën dhe metrikën antike. Pothuajse mungonin fare në to shembuj nga kjo letërsi dhe në gjuhën origjinale edhe pse në universitet, sidomos në programin e studimit gjuhë – letërsi studiohej latinishtja. Për të treguar këtë mungesë na u desh të hulumtonim në disa tekste teorie letërsie të botuar ndër vite.

Morëm si shembull disa tekste që studioheshin në shkolla të mesme dhe në universitete. Konkretisht: At Justin Rrota: Letratyra shqype – Për klasë e ulta të shkollavet të mjesme. Sterjo Spasse “Elementet e para të teorisë së letërsisë” dhe më vonë “Elementet e para të teorisë së letërsisë – Stilistika poetike”, e vitit 1964. Një tekst tjetër për shkollat e mesme është ai i Adriatik Kallullit dhe Musa Vyshkës “Njohuri mbi teorinë e letërsisë – Për shkollat e mesme” Tiranë, 1977. “Njohuri nga teoria e letërsisë”, e vitit 1986 ka si bashkautorë Enver Muhametaj, Koçi Petriti, Sami Xhango.

Janë edhe disa botime akademike që kemi marrë në konsideratë:

Tek “Bazat e teorisë së letërsisë”(Dispenca II), botim i Universitetit të Tiranës, 1972 i bashkautorëve Jakov Xoxa, Neki Lezha, Palok Kraja, trajtohen elementet e përgjithshme të vjershërimit. Tek njëra prej çështjeve flitet për sistemi antik metrik. Citojmë: “Modelet më të mira poetike të lashtësisë ne i gjejmë në letërsinë antike greke, e cila konsiderohet një nga majat më të larta të masivit poetik botëror.” Përmenden 30 lloje këmbësh në varësi të pozicionit të rrokjes së gjatë në raport me rrokjet e shkurtra brenda këmbës. Në këtë tekst citohet edhe vepra “Vargnimi…” e Gurakuqit.

“Duhet theksuar se Luigj Gurakuqi, teoricieni i parë i metrikës sonë, duke u nisur nga ekzistenca e mbeturinave të kuantititetit në zanoret e shqipes në gjuhën e shkrimtarëve të vjetër dhe më pak në gjuhën e kohës së vet (zanore të gjata e të shkurtra), ka hedhur mendimin e përdorimit të metreve antikë dhe ka shprehur keqardhjen për mungesën e tyre në sistemin tonë metrik, duke mos e parë kështu, gjuhën tonë në zhvillimin e saj përpara, drejt një gjuhe më strukturë krejt të ndryshme nga gjuhët e vjetra antike”.

Teksti i Vehbi Balës dhe Gjergj Zhejit: “Hyrje në shkencën e letërësisë” botim i Universitetit të Tiranës, nga faqja 53 – 147 tek kreu II trajton bazat e vjershërimit shqiptar. Sqarohen mirë sistemet e vargëzimit, edhe ai sasior. Zejnullah Rrahamni tek “Teoria e letërsisë”, në faqen 104-107 trajton sistemet e vargëzimit. Flitet për sistemin sasior të antikitetit.

Meqë shohim elementin formal të vargut dhe mëshimit të tij, të cilin Gurakuqi e vlerësoi mjaft tek klasikët, duket se ai e parandjeu rëndësinë që do t’i jepej formës në vargëzim edhe nga shkollat letrare që do të shfaqeshin në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit të XX, sidomos nga formalistët rusë dhe shkollat e tjera gjuhësore letrare.

“Vargenimi n’gjuhe shcype” i Luigj Gurakuqit i botuar në vitin 1906 në Napoli ka një strukturë të tillë: Parathënie; njoftime paraprake; vargje e masë t’tyne; mbi vargjet klasike; Oroe mi vjersha shqipe të moçme; Mi vargje të ri 11 rrokëshi, 10 rrokëshi, 9 rrokëshi, 8 rrokëshi, 7 rrokëshi, 6 rrokëshi, 4 rrokëshi, 3 rrokëshi. Mi liri vjershore; Mi strofa, mi strofa klasike, mi gjasëramje, mi strofa t’reja; Mi gjuhë vjershore; Mi harmoni ndjekore.

Për vetë këtë paraqitje duket një vepër e mirë e teorisë së letërsisë. Gurakuqi shkruan: “Mi Varghé Klasike. Vargu klasik ásht i permlédhun preej kámesh, t’ tsilat bâhen preej rrokesh e keto preej gni a mâ shum shkrojish. Nuk âsht névoja t’ thona ketu ch’ ka jane e saa jane shkrojét; vetem do t’flasim pak mi xântoré, t’tsilat munn t’jeen t’ gjata, t’ shkurta e t’mjédisme”.

Shumë interesant është vendi që i jep Gurakuqi “veshit” apo shqisës së të dëgjuarit për ndijimin e artit të poezisë. Me këtë përmbledhje të metrikës ai mundi të përcjellë melodicitetin e vargut antik, por edhe atë të letërsisë shqipe, qoftë përmes shembujve nga krijimtaria popullore, qoftë edhe nga ajo e kultivuar. Gurakuqi shkroi një tufë poezish vetëm në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit XX, duke eksperimentuar vetë i pari gjithë atë llojshmëri vargjesh që i njihte aq mirë. Asokohe sistemi letrar shqiptar ishte akoma shumë i varfër me prodhim të freskët letrar.

Letërsia e Rilindjes kishte shënuar vepra të mira përtej Adriatikut, ku Gurakuqi edhe kreu studimet. Meqë ishte nxënës i zellshëm i De Radës, duket se ai mori nga arbëreshi i madh dashurinë për vargun dhe përsosjen e tij. Poezitë e tij janë shumë të pasura përsa i përket metrikës. Përdor distikun tek “Madhnia e Zotit”, tercinën tek “Deka e Zanavet”. Përdor strofën katërvargëshe, gjashtëvargëshe, tetëvargëshe dhe nëntëvargëshe. E njeh shumë mirë epërsinë e tetërrokëshit në letërsinë tonë dhe e përdor atë në poezi, krahas vargut me numër tek rrokjesh që, siç dihet, është më i rrallë.

Ai përdor pesërrokëshin, shtatërrokëshin, njëmbëdhjetërrokëshin, katëmbëdhjetërrokëshin dhe vargje të tjera të përziera. I jep shumë rëndësi theksave ritmikë edhe në poezitë e tij dhe në këtë pikëpamje është shumë i saktë. Vlen të përmendet edhe larmishmëria e rimës që ai ka përdorur në poezinë e tij, si: AABB, ABAB, ABBA, ABABCC, ABABABCC, ABCABCDEE, ABCADBCDEE, ABABCCDDEE etj.

Mbase kjo është edhe arsyeja që “Vargnimin…” e mbajti aq gjatë nëpër duar si vepër. Qëllimi ishte për ta bërë atë një traktat estetik, që t’i shërbente mjeshtërisë së poetëve, për të shtuar prodhimin letrar të angazhuar aq fuqimisht edhe në çështjen e çlirimit kombëtar.

Uran Butka/

Mid’hat Frashëri, i biri i Abdyl Frashërit, udhëhëqësit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,  jetoi dhe veproi në katër periudha të rëndësishme të historisë së kombit tonë, në atë të Rilindjes, Pavarësisë, Luftës së Dytë Botërore dhe të Pasluftës, duke qenë edhe protagonist, edhe kronikan i tyre.

   Intelektual i dorës së parë, rilindës  i shquar, botues i gazetës “Lirija”(1908) dhe i revistës kulturore “Diturija” (1909), kryetar i Kongresit të Manastirit për alfabetin e gjuhës shqipe (1908), nismëtar dhe ideator Kongresit arsimor të Elbasanit (1909), veprimtar dhe firmëtar i shpalljes së Pavarësisë dhe ministër në qeverinë e Ismail Qemalit (1912),  ministër në qeverinë e Princ Ëidit (1914), kryetar i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris dhe kryetar i delegacionit në Lidhjen e Kombeve (1920-1922), ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Greqi (1923-1925), librar, themelues i bibliotekës” Lumo Skendo” në Stamboll (1897) dhe i librarisë “Lumo Skendo” në Tiranë (1925-1939), kryetar i organizatës “Balli Kombëtar (1939-1944), kryetar  delegacionit të BK ne konferencën kombëtare te Mukjes për një Shqipëri të lirë, demokratike dhe etnike, antifashist i orëve të para dhe antikomunist, themelues i Komitetit “Shqipëria e Lirë” në Francë dhe me seli në SHBA, 1949.

   Veprat kryesore te Midhat Frasherit në fushën e historisë kombëtare, diplomacisë, albanologjisë, letërsisë, eseistikës, filozofisë, publicistikës, politikës, kritikës, bibliografisë, përkthimeve, përshkrimeve te udhëtimit, letërkëmbimit, veprimtarisë librore, kujtimeve etj. janë përfshirë te “Vepra të zgjedhura të Mid’hat Frasherit”,”. Një kolanë e çmuar e veprës së tij të jashtëzakonshme për nga vlerat, dobitë dhe aktualiteti për çdo kohë. Do te përmend vetëm dy momente, që lidhen me Shkupin. Ai ndërmori dy udhetime nëpër gjithë hapësirën shqiptare. I pari nga Selaniku në vitin 1909-1910, ku u ndal edhe në Shkup, ku vuri në dukje më keqardhje se, ndonëse shumica dërmuese e banorëve ishin shqiptarë, nuk kishte asnjë shkolle shqipe…I dyti, një udhëtim i gjatë nga Stambolli në Vlorë më 29 shtator 1912. 

   “Në Shkup, shkruan Midhati, kudo atmosferë lufte. përpara rrezikut serb, shqiptarët i kërkojnë armë qeverisë. Në shkup formohet komisioni për mbrojtjen Kombëtare. Mid’hati shikon një ndryshim të dukshëm në krahasim me vitin 1909, kur ka qenë në shkup për herë të parë. “Shumë prej djelmoshave kanë një program vërtet kombëtar, punojnë me vullnet dhe me çape të sigurt”. 

Atje Mid’hat Frashëri u takua me shumë atdhetarë e veprimtarë të çështjes kombëtare. Ndërmjet tyre edhe me Shefqet Shkupin, Bedri Pejanin, Rexhep Mitrovicën dhe Salih Gjukën, që bashkërisht morën pjesë në Kuvendin e Shkupit (14 tetor 1912), që vendosi për mbledhjen e një kuvendi të përgjithshëm për shpalljen e pavarësisë. Pas përfundimit të Kuvendit, ata bënë në një udhëtim në shqipërinë Verilindore për të përhapur platformën e kongresit si edhe për të marrë përfaqësimin për në kuvendin e pavarësisë.( Të Pejës dhe Gjakovës, mandej të Plavës e Gucisë dhe Elbasanit)

    Kongresi i Manastirit dhe Mid’hat Frashëri

   Kongresi i Manastirit është një pikë kulmore në historinë dhe kulturën e kombit shqiptar. Atë e kërkonte koha dhe e realizuan figurat më të shquara në gjithë hapësirën shqiptare.

Nëpërmes faqeve të gazetës “Lirija” 1908 dhe revistës ‘Diturija” 1909, Mid’hat Frashëri bëhet flamurtar dhe zëdhënës i lirisë dhe i të drejtave njerëzore e kombëtare të shqiptarëve. 

Mid’hati u zgjodh atë kohë, (korrik 1908) kryetar i shoqërisë së shqiptarëve të Selanikut, shoqëri e cila hapi një klub dhe një shkollë shqipe. Klube dhe shkolla shqipe u çelën në Elbasan, Vlorë, Filat, Manastir, Shkup, Kolonjë, Korçë , Gjirokastër etj. “Motet 1908-1909 ishin për në një periodë formimi. Dy vjet ishin mjaft për të prurë një zgjim në zemrat e punët dhe për të kanalizuar qëllimet” – shkruante M. Frashëri. 

Zhvillimi i shpejtë i lëvizjes kombëtare dhe kulturore, shtroi nevojën e ngutshme për njësimin e alfabetit, të një gjuhe letrare të përbashkët dhe  qendërsimin e gjithë veprimtarive arsimore e kulturore. Në nëntor të vitit  1908, me nismën e klubit kulturor “Bashkimi” të Manastirit të kryesuar nga Fehmi bej Zavalani u mblodh, Kongresi Kombëtar i Manastirit, ku morën pjesë 50 delegatë, nga të cilët 32 me të drejtë vote, përfaqsues të shquar nga klube e shoqëri të ndryshme patriotike e kulturore, brenda e jashtë vendit. Kryesia e kongresit u zgjodh me votim të fsheftë. Kryetar u zgjodh Mid’hat Frashëri, delegat i Selanikut dhe Janinës, atëhere 28 vjeç. Madje në mungesë. Nuk kishte mbritur ende në Manastir. E pritën në stacionin hekurudhor dhe atje e uruan. Nënkryetar u zgjodh  Gjergj Qirjazi, një nga figurat më aktive të kongresit. 

Tubimi historik i Manastirit nuk ishte thjesht një kongres për alfabetin e gjuhës sone, por një kuvend kombëtar për çështjet më të rëndësishme të kombit. Ishte mbledhja e parë kombëtare pas Lidhjes së Prizrenit. Në seancat e hapura që shpesh merrnin karakterin e manifestimeve të zjarrta patriotike dhe në mbledhjet e veçuara apo të fshehta, u përpunua platforma e lëvizjes sonë kombëtare dhe u formuluan kërkesat politike, ekonomike dhe kulturore, natyrisht të karakterit autonomist që shtonte koha. Në to kërkohej që të njiheshin zyrtarisht nga qeveria turke kombësia shqiptare, madje kjo të shënohej nëpër letërnjoftimet e gjithë shqiptarëve; të njihej përdorimi i gjuhës shqipe; të hapeshin shkolla shqipe në të katër vilajetet dhe shkollat shtetërore turke  apo fetare të ktheheshin në shkolla shqipe. Parashikohej edhe ngritja e një universiteti, një muzeu arkeologjik etj. Shtroheshin, gjithashtu kërkesa për më shumë të drejta e kompetenca administrative për shqiptarët si edhe kërkesa me karakter ekonomik, që shkonin gjer në projekte ambicioze si ngritjen e ekonomive bujqësore model, tharrje kënetash, ndërtim hekurudhash, shfrytëzim i pasurive minerale  e të tjera.

Por, një nga çështet kryesore te Kongresit të Manastirit, ishte  njësimi i alfabetit të gjuhës shqipe. Edhe konceptimi, edhe diskutimi, edhe trajtimi i kësaj çështjeje nevralgjike, u panë jo si një problem thjesht gjuhësor, por si një nevojë e kahershme kombëtare që kërkonte doemos zgjidhje.“T’i japim një mbarim kësaj të madheje nevojë për bashkim të të gjithë shqiptarëve me një ABE”. Kjo  ishte edhe diviza e kuvendit.

Përcaktimi i një alfabeti plotësisht latin dhe më i përshtatshëm për botimet në gjuhën shqipe, i një abeceje për të gjithë shqiptarët, ishte rezultat i një procesi të gjatë dhe të mundimshëm rilindës që nga Dhimitër Kamarda, Pashko Vasa, Faik Konica etj dhe që përfundoi me alfabetin e Manastirit. 

Padyshim, të gjithë delegatët e në mënyrë të dukshme figurat e spikatura te çështjes sonë kombëtare e të kulturës shqiptare si Fehmi bej Zavalani, Gjergj Qiriazi, Shahin Kolonja, Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Luigj Gurakuqi, Bajo Topulli,Sotir Peci, Hilë Mosi, Nikollë Kacorri, Mati Logoreci, Simon Shuteriqi, Thoma Avrami, Grigor Cilka, Mihal Grameno, Dhimitër Buda, Sami Pojani, Hafëz Ibrahimi, Selahedin Prizreni, Refik Toptani etj.dhanë ndihmesën e tyre të shquar në formulimin e kërkesave kombëtare dhe njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe, por, veçan, theksojmë kontributin e Mid’hat Frashërit, jo vetëm si kryetar i Kongresit, si ligjëruesi dhe formuluesi kryesor i problemeve kombëtare, por edhe si anëtar efektiv i Komisisë së ABE-së, kontribut që ishte mohuar apo denigruar nga historiografia komuniste, ashtu si edhe kontributi i madh i Fishtës. 

Fakti që Gjergj Fishta ishte kryetar i Komisionit të Alfabetit, bëri që të kapërceheshin gjithë ndasitë regjionale dhe dallimet mes alfabeteve ekzistuese dhe të zgjidhej një abece gjithëkombëtare. Citojmë nga procesverbali i punimeve të Kongresit i mbajtur nga Parashqevi Qiriazi: “At Fishta  me atë fuqi të fjalës që është i dërguar prej shoqërisë “Bashkimi”, s’ka ardhur për të mbrojtuar atë abece, por për të gjetur një mënyrë që të bashkohemi të tërë”

     Kongresi vendosi që në të ardhmen të kishte një alfabet të vetëm për të gjithë shqiptarët, ndërkohë që përkohësisht do të përdoreshin të dy alfabetet, ai i Stambollit, edhe ai kryesisht latin, por me disa shkronja cirilike për gërmat e dyzuara dhe ai me shkronja tërësisht latine, siç e kemi sot. Me përpjekjen e delegatëve e në mënyrë të veçantë me këmbënguljen e Ndre Mjedës, u arrit konsensusi historik. Në precesverbalin e Kongresit lexojmë: “Të nesërmen nadje, para se të fillonim mbledhjet e komisionit, Dom Ndreu vajti te Mid’hat Frashëri dhe i paraqiti këto dy alfabete. Zotnija, mbas nji diskutimi të shkurtër, mbeti i kënaqun dhe i tha që t’ia paraqitë ai vetë komisionit…”12)

    Mjeda ia paraqiti të dy alternativat. Fishta shkoqiti se abc-ja e stambollit është e mirë e mbi baza latine, por ka vështirësi në të shtypurit e librave shqip jashtë vendit, ndaj duhej një abc thjesht latine. Më në fund u vendos që të përdoreshin për dy vjet të dy alfabetet e zgjedhur dhe do të mbetej ai që do t’i rezistonte kohës.

Sipas procesverbaleve te punimeve të Kongresit nga 14 deri 22 nëntor 1908 të botuara në gazeten “Lirija”: “Në fund duel kryesonjësi, z.Mid’hat Frashëri, i cili diftoj , se mbas kaq të mbledhunave qi pat pleqësia, çështja e abe-tit muer funt në nji mënyrë qi do të mbesin jo veç të gjithë të kënaqun e për kët shkak u zgjodhën dy abe-të e të dy do të përdoren prej shqyptarëvet; njeni asht i Stambollit  e tjetri  nji abet thjesht latin, por qi i bazohet atij të Stambollit”

 Ndërkohë Luigj Gurakuqi, delegat i shqiptarëve të Italisë dhe Shkodrës zbuloi dërrasën ku ishte shkruar alfabeti i njësuar tërësisht latin.

Albanologu i madh dr. Holger Pedersen e përshëndet këtë zgjidhje: “Këtej e tutje do të jenë dy alfabete paralele dhe kjo ndryshon fort pakë nga një alfabet i vetëm. Ky është një përparim shumë i madh , për të cilin duhet uruar populli shqiptar” 

Në analizën “Ç’fituam nga Kongresi i Manastirit” Mid’hat Frashëri konkludon: 

1.U fitua bindja se shqiptarët kanë arritur një shkallë të tillë ndërgjegjsimi kombëtar që të mblidhen , të mendohen  dhe të vendosin  për çështje me aq rëndësi.

2. U arrit qëllimi i Kongresit për njësimin e abc-ve. “Tani, pra, themi se abc-ja u njësua, tani do të mbledhim gjithë fuqinë për të shkruar dhe për të përhapur gjuhën, pa humbur kohë në zihje e në grinda të abc-së. Tani gjithë dëshira jonë do të jetë për të sjellë në dritë vepra të nevojshme, vepra për të përhapur mësimin dhe për të lulëzuar gjuhën, libra shkollore, diturake dhe literare”

3 Njësimi i abc-ve është pemë e parë e kongresit.  Po ka edhe një pemë tjatrë që është akoma më e madhe  e më e bukur dhe kjo është bashkimi i shqiptarëve. “ Ish, pra, një ngjarje e re për ne kjo mbledhje ku pamë shqiptarë të ardhur nga veriu e nga jugu, nga lindja e nga perëndimi, ku pamë krah për krah gegë e toskë, të krishterë e muslimanë, hoxhë dhe priftër. Qoftë ky themël i një bashkimi të përjetshëm të shqiptarëve”-nënvizon Mid’hat Frashëri.

4. Mbledhja e Manastirit i tregoi botës qënien dhe ekzistencën e një kombi shqiptar. “Ky kongres, shkruan Mid’hat Frashëri, kjo shenjë e parë që dhamë në qytetari, na e shtoi nderë para syve tanë  dhe përpara botës , që kujtonte  se s’jemi të zotë  për asnjë vepër qytetarie…Këtë hap të parë për të njësuar alfabetin duhet ta pasojmë me akte të tjerë qytetarie, për t’u bërë vërtet një populli kulturuar dhe një komb i civilizuar…

Mid’hat Frashëri, në atë kohë, shpresën e ekzistencës, të shpëtimitdhe të mbrothësimit  të Shqipërisë e të kombit shikon tek qytetaria, që vjen nga dituria,  puna dhe kamja.. “Po e shohim se tani fuqi e njeriut s’është më vetëm te fuqia e grushtit, si në kohë të shkuara, po te qytetaria.. Armët e sotme  s’janë sëpata dhe kopaçeja, po qytetaria, puna, dituritë, begatija”  

Themelin e diturisë, të qytetarisë dhe të kombësisë , sipas Mid’hat frashërit e përbën gjuha shqipe. “Lufta për gjuhën, është një formë tjetër e luftës për të rrojtur” 

    Gjithë përpjekja e tij në këtë kohë u bë:  mësimi e dituria nëpërmjet gjuhës shqipe për ringjalljen shpirtërore dhe puna e paprerë për ringjalljen ekonomike në Shqipëri. “Dyfekët, thikat dhe jataganët thyejini! Ato armë tani bëjini pluar, bëjini çekanë, se tani do rrojtur me djersë të ballit si njerës që na ka bërë Zoti.”- shkruante ai në gazetën “Lirija”, korrik 1908.  

Por Kongresi i Manastirit nuk ishte thjesht një tubim gjuhësor, por një kuvend kombëtar. Aty u diskutua dhe u  miratua një program i gjerë kombëtar prej 18 pikash, për veprimtari politike, arsimore dhe kulturore, siç ishin vendimmarrjet për njohjen zyrtare të kombësisë e të gjuhës shqipë, hapjen e shkollave dhe e klubeve shqiptare në të gjithë vendin, nxjerrjen e gazetave të reja e botimin e librave shqip për shkollat, drejtimin dhe zhvillimin unik të arsimit etj

   “Mbledhja e Manastirit, sikundër na rrëfeu neve fuqinë tonë, ashtu edhe botës i tregoi qënien dhe rrojtjen e një kombi shqiptar…Ky kongres, kjo shënj’e parë që dhamë për qytetari, na shtoi nder përpara syvet tanë dhe përpara syvet të botës Le të tregohemi, pra, gjithnjë të zotë që ta mbajmë dhe ta shtojmë këtë nder.” – shkruante Mid’hat Frashëri.

Gelanda Shkurtaj/

Sipas Ungjillit të Gjonit, Juda ishte një ndër më të besuarit e dymbëdhjetë apostujve të zgjedhur nga Messiah. Ai mbante arkën dhe kujdesej për fondet e dishepujve, por vetëm se për një grusht para, shiti shpirtin bashkë me krijuesin tek romakët. Tradhtia e Judë Iskariotit mësoi se afërsia me zotin nuk është e barabartë me besnikërinë ndaj tij. Në teologji misteri më i thellë mbeti nëse Messiah e dinte tradhtinë e Judës dhe përse e lejoi atë. Shumë interpretues të Ungjillit thonë se kjo ishte pjesë e planit të shpëtimit, pasi tradhtia e Judës çoi në kryqëzimin dhe ringjalljen e Messiah-s. Në këtë mënyrë, pa e ditur, ai u bë dora dhe materia me të cilën hyji tregoi vetekzistencën. Juda mbeti në histori si simboli i tradhtisë dhe lakmisë, duke mos e shfajësuar kurrë si mëkatarin abuzues të besimit.

Një ditë Judës iu zgjua ndërgjegjja, u pendua e nuk gjeti falje te vetja, arsye për të cilën shkoi drejt fundit tragjik të vetëvrasjes. Grali i shenjtë i mbushur me lëngun e kuq të hajnisë, në ndryshim nga Bibla me një Judë, u pi nga dymbëdhjetë dishepuj, me të vetmin sakrilegj që darkën e fundit e hëngrën, pas lutjes së predikuar, në paraburgim. Çmimi i mëkatit për Judën tridhjetë monedha argjendi, për dishepujt e partisë një mizerie miliona eurosh, nuk ka prekur hyjin, që ndofta në këtë kontekst vetëm është lartësuar. Në teologjinë shqiptare, sekreti i Gralit, sesa është përfshirë Messiah i politikës me dishepujt kontingjent të Ievp-ve, nuk ka gjetur një teolog që mund t’i vërtitet. Ndofta diku përgjigjen e ruajnë fijet e patronazhistëve nëntokësorë. Skenarët, duke sfiduar edhe thriller-at më në zë të Hitchcock-ut, e kanë të pamundur të besojnë virgjërinë e mendimit dhe sakrilegjin e shpirtit, por kjo mos qoftë kurrë e thënë. Messiah, deri më tani, mbetet ende profan dhe i papërlyer nga mëkati që ka prekur apostujt e tij.

Anonimi i sekretit të templarëve në takimet kokë më kokë turbullon edhe idenë më engjëllore që lind nga mendja e djallëzuar njerëzore. Çfarë iu thotë Messiah ndër mbledhje e konsulta rreth dhjetë urdhëresave, ku të vjedhësh është preludi për në ferr? Kaq i mohuar dijes, e kaq i larguar mënxyrës se dishepujt e qeverisë janë përlyer këmbë e kokë te mëkati i mëkateve, që shkel bashkë ungjillet e Mateut, Gjonit, Lukës dhe Markut. E në ndryshim nga Juda që u flijua i vetëshkatërruar nga pesha e ndërgjegjes, apostujt e qeverisë shqiptare, atë “dobiç” faj, nuk e njohin, e kanë lënë pa soj, pa katandi, pa familje e askush nuk ia di shtëpinë. Midis menefregizmit dhe krekosjes, ecejaket e apostujve nëpër burgje nuk kanë njohur frikën e purgatorit për përdhosjen e moralit. Në fund të ditës kush do t’i gjykojë dhe frikën e cilit zot do të kishin. Messiah, biri hyjit, ndaj dijes i panxënë nuk di për be’, gjë prej gjëje (!).

Mos arsyeto për ta, shih dhe vazhdo – “non ragionam di loro, guarda e passa”

Në këngën e tretë të “Ferrit”, në vargun pesëdhjetë e një, Virgjili takon dhe përshkruan në jetën e përtejme shpirtrat e atyre që kur ishin mbi tokë, nuk dhanë asnjë kontribut dhe angazhim njerëzor. Dante i konsideronte mëkatarët më të rëndë, ata që pranonin çdolloj kompromisi në të keqe të njerëzimit, vetëm për të mos prishur rehatinë e tyre. E këtu nuk fuste thjeshtë politikanët, por më shumë njerëzit e zakonshëm, që bëheshin palë morale e tyre, e aq më keq mbrojtës apo proklamues të ideologjisë së tyre shkatërrimtare. Atyre, vendin ua kishte imagjinuar në ferr, për aq sa kishin përtesë shpirtërore të thoshin të vërtetën e të luftonin për të. Injorimin dhe damkën ua dha në fjalët plot himn e shpërfillje: “non ragionam di loro, guarda e passa – mos arsyeto për ta, shikoji dhe ik”. Në testamentin e vjetër të partive, vjedhja është lartësuar si nder dhe ndershmëria sanksionuar si turp, falë këtyre shpirtraveqë pranojnë çdo gjë, vetëm për pak privilegj personal.

Si askund, në vendin kult të tolerancës fetare, morali puritan ngërdheshet e shpotitet, ndërkohë, sharlatanizmi politik nuk qëllohet me gurë dhe as kryqëzohet, por përcillet me lot dhe lavdërime. Në jetën e përtejme janë të njëjtët që ndërrojnë rolet, por mbi tokë, gjykata supreme e të urtëve në mejhanin e lagjes, po atë verdikt do të jap: fajin e kanë të tjerët. Turpi si pasqyrë e ndëshkim ndaj vetvetes ka ndryshuar strukturën e gjenomës humane. Gjykatat popullore që dikur stigmatizonin herezi dijen dhe trupin e virgjër e mbanin në altarin më të lartë të prestigjit, tani poligaminë de-facto dhe orgjinë i hanë përditë me bukë dhe i falin. Lavdet, çjerrjet, përqafimet dhe brohoritjet i kanë të imunizuar ndaj çdo lloj virusi që kërkon të depërtojë ndërgjegjet e tyre. Gjithmonë fajin e kanë ata, dhe “ata” kur vijnë në fron, po prapë moralin e vetëgjykimit e lënë pas derës, kështu edhe për “ata” fajin e kanë “këta”.

Në testamentin e ri të partive, pakti i popullit me Zotin, i cili kalon nëpërmjet Messiah-s, mëson vjedhjen si vlerë dhe përçudnimin shpirtëror si sprovë që të ndershmit duhet të kalojnë në këtë jetë, për të merituar ndofta parajsën e përtejme. E derisa ai moment të vij, turpi i bërë njësh me trupin ecën krenar dhe i respektuar nga shpirtrat e “mos arsyeto për ta” që i justifikojnë, i duartrokasin dhe i duan. Nëse mesazhi i vetëm i testamentit të ri është lidhja me hyjin nëpërmjet Messiah-s, e vetmja vlerë e ringjallur në shtatin e rilindur të hajdutërisë, është nekrofagia brenda species sonë, duke neveritur botën e njeriut, e duke admiruar botën e kafshëve ku edhe hienat e savanës, hajninë e përdorin vetëm ndaj specieve kundërshtare, jo kundrejt të njëjtëve. Ndofta ato nuk e meritojnë ferrin e Alighierit-t.

PRAPË TË PAPREKUR DHE TË PAKRYQËZUAR

cilado qeveri që vjedh popullin e vet do të konsiderohej e diskretituar moralisht, bashkëpërgjegjëse dhe e delegjitimuar në sytë e votuesve. Për shumë syresh, që shohin të ndarë përgjegjësinë personale nga ajo partiake, të paktën t’u tregonin Messiah-ve të politikës se duhet të mbartin fajin e zgjedhjes vetë të dishepujve. Darkat e pagabuara janë sipas menusë të tyre me dishepujt e parapëlqyer, pa iu kërkuar në biografi shkollat dhe medaljet e meritokracisë. E fundit e vlerës e para e kritereve është qenësia partiake, servilizmi, arroganca, injoranca dhe mbi të gjitha mbajtja nën pushtetin e kontrollit. Judat e politikës, në ndryshim nga Judë Iskarioti, që u shit tek shpresonte të shihte me sy ringjalljen, nuk kanë nevojë të spekulojnë mbi këtë. Fronin të rilindur e të ringjallur do ta kenë në përjetësi për aq kohë sa shpirtrat e “non ragionam di loro” janë aty dhe i mbrojnë e i duan.

Në aspektin politik, një përkufizimi më i përshtatshëm do të ishte qeveri e kapur, ose qeveri e krizës. Nëse dikush do të rrekej me dogmën e paaftësisë për të pastruar partinë, apo vetë në person Messiah nuk është i akuzuar, në teorinë e shtetit e së drejtës publike, do të thuhej se përgjegjësia politike është e pashmangshme kur dështimi i moralit publik është sistematik. Në një vend normal ku një zv.kryeministër në arrati, disa ministra e një ish-president koalicioni, lozin domino tek 313- ta pa u skuqur për vjedhjet, do të quheshin bashkëpërgjegjës politikë për degradimin e integritet qeveritar. Mospërfshirja direkt në krimin bashkëqeverisës (deri në provën e kundërt, thonë juristët), gjithsesi nuk përbën as arsye ndershmërie dhe aq më pak krenarie boshe, ku vihen duart përpara me sloganin “ia lëmë drejtësisë në dorë”.

Kjo nuk mjafton, edhe pse për herë të parë në historinë e Biblës shqiptare, Messia nuk mbron nën kupolën e krimit, dishepujt e vetë, siç kanë bërë paraardhësit e tij. E megjithatë, nëse një ditë hyji do të bënte një të mirë në këtë vend të nëmur nga haka e të drejtit, të tregonte sa më parë nëse Messia-t janë të virgjër nga mëkati, apo janë thjeshtë Mohikanët e fundit të një lufte për pushtet, ku arma më e sofistikuar mbetet fshehja dhe heshtja. Deri atëherë mendjet e mbrapshta dhe ndërgjegjet idiopatike të ithtarëve do të krijojnë teoritë që sfidojnë edhe konspiracionin e templarëve, ku djajtë mund të kenë bërë çdo gjë, por Messiah-t e politikës do dalin gjithmonë të larë e të papërlyer nga krimi i vjedhjes. Pakti i fundit në testamentin e ri? Shpresa, në mos o Zot, te vrasja e ndërgjegjes së tyre!

“Gazeta Panorama”