Nga Rafael Floqi/
A është shqiptari më i pasur, një djall apo engjëll? A ka ai një zgjuarsi gjeniu, apo megalomaninë e një “ self made man” të llastuar i shoqërisë së sotme? A po luan ai në fillin e perit të një ekuilibristi apo të Ujku të Wall Streetit? Pse ndryshe nga çdo CEO i fushës ai kërkon të shfaqet me shumë sesa të fshihet?
Thjesht paranojë, apo një lojë me e thellë?
Këto janë pyetje që edhe pse disa herë hapur, disa herë fshehur, siç pohon shtypi amerikan për figurën ekscentrike, të këtij biznesmeni shqiptaro- amerikan, duhen bërë për ta kuptuar fenomenin “Shkreli”. Të cilin mediat shqiptare që s’lenë dukuri dhe akte “të ulëta”të shqiptarëve jashtë Shqipërisë, pa pasqyruar, pasi i vunë në kryetituj me “copy- paste “ epitetin “ shqiptari më urryer”, këtij biznesmeni 30 –vjeçar shqiptar, që s’ka bërë as gjë të keqe për vendin e vet, dhe madje e kanë lënë në skaj të vëmendjes mediatike, si një diçka që na turpëron, që na ndot si komb, por s’mënojnë të botojnë edhe librat e killerit shqiptar në shërbim të mafiozit Xhon Gotti.
Në çdo veprim të një individi i arsyeshëm ka një motiv. A është Martin Shkreli një mazohist apo “një hero” në luftën kundër “ Big farma”? Apo lufton ai me mullinjtë e erës…
Kështu edhe unë i përfshirë në një beriha mediatik, s’e pata analizuar më thellë këtë fenomen, por disa komente në shtypin Amerikan më vunë në mendime, sidomos kur pashë se për ilaçin që më duhet ta përdor çdo ditë për diabetin, sigurimet paguanin 400 dollarë në muaj, dhe madje po njëjti ilaç veç dhjetë herë më i përqendruar inshurancat nuk e mbulonin dot pagesën, pse kushtonte super shtrenjtë? Atëherë fillova të interesohem më shumë për të. Sidomos, kur të enjten në mëngjes, personi “më i urryer në Amerikë” arriti në Kapitol Hill, për një ballafaqim të shkurtër, por të paharrueshëm me institucionin më të akuzuar në Amerikë, Kongresin e SHBA, për të cilin amerikanët thonë se e urrejnë shumë, por duket jo dhe aq mjaftueshëm sa për ta ndryshuar. Dhe ky person ishte Martin Shkreli, një shqiptaro-amerikan, drejtor ekzekutiv i një kompanie farmaceutike që i pëlqen të luajë zuzarin, nëse do, i cili vendos vetë, nëse do të jetë i kënaqur, apo i zemëruar me Kongresin e SHBA në përputhje me rrethanat. Donald Trump me të drejtë mund të quhet një personazh polarizues, por pse të mos jetë edhe Shkreli, i cili, edhe pse duket se nuk ka aq fansa të çmuar për të balancuar kritikat e tij të panumërta, mund edhe t’i sigurojë ata. Ai e ka kuptuar parimin e sotëm të massmedias , se “Mjafton të flasë media, qoftë edhe keq për ty, dhe kjo është mirë”.
Shkreli arriti famën, kur kompania e tij, Turing Pharmaceuticals, bleu një medikament të quajtur Daraprim, i cili përdoret për të trajtuar toxoplasmosis, një sëmundje që mund të jetë fatale për pacientët me H.I.V., dhe kur pas blerjes të së drejtave të medikamentit, Turing e ngriti çmimin e tij nga më pak se njëzet dollarë për tabletë, në shtatëqind e pesëdhjetë dollarë.(?!)
Kjo ishte shumë e lartë, edhe sipas gjykimit të shumë njerëzve që e njohin mirë këtë fushë të industrinë, dhe për shumë të tjerë. Ekspertët e quajtën këtë një rritje “të
pajustifikueshme”, ndërsa ata që diskutojnë mbi situatën në internet për këtë, përdorin gjuhë më pak të kontrolluar në rrjetet sociale duke e sharë atë siç i thonë me libër shtëpie.
Shkreli në fillim tha se do ta ulte çmimin, por kjo s’i qetësoi dot kritikët e vet. (Pasuan shkrime dhe tituj. “Martin Shkreli dhe pse uli çmimin e ilaçit është ende një qelbësirë”). Pastaj ai tha se nuk do ta ulte, gjë që rriti sërish zemërimin -tek njerëzit që e quajtën atë “bro pharma”, personifikimi i një drejtuesi të industrinë mjekësore të zhgaravitur keq.
Por Shkreli në intervista, dhe më shpesh në videot on line të transmetuara nga guva e tij të errët, duket një njeri i zgjuar gjithë mend, një tru disi i vështirë për t’u kuptuar, një villain apo si një gjeni i së keqes. Ai flet me madhështi për planet e tij dhe nuk mërzitet së fshehuri përbuzjen për të gjithë ata që se kuptojnë, sepse çmimet më të larta dhe fitimet më të larta, mund të jetë një ndihmë për zhvillimin e industrisë dhe për pacientët, për shkak se të ardhurat e tyre mund të financojnë hulumtimet shtesë dhe zhvillimin e barnave të reja”, shkruante gazeta “New Yorker”.
Më pas, në dhjetor, ai u akuzua për shtatë akuza për mashtrim, lidhur me një hedge fond që kishte bashkëthemeluar, dhe nga i cili ai dha dorëheqjen më vonë madje edhe si C.E.O. i Turing. Por, deri atëherë, “poshtërsitë e tij” kishin marrë një kthesë të çuditshme. u zbulua se ai kishte paguar dy milionë dollarë për një, një-farë albumi të padëgjuar nga kush, nga grupi Wu-Tang Clan, dhe më pas nisi një grindje me reperin më të madh të klanit, Ghostface Killah i cili e akuzon Shkrelin duke kërkuar këtij të fundit 2 million dollarë kompensim. Eshtë e qartë se ai kërkon vëmendje, edhe pse nuk ishte gjithmonë e qartë se çfarë ai donte të bënte me atë vëmendje. Por duke parasysh seç ndodhi të enjten kur Komiteti Dhomës së Përfaqësuesve për Mbikëqyrjen dhe Reformën Qeveritare vendosi t’i jepte atij një mësim, por i dha Shkrelit nga na tjetër, më shume vëmendje mediatike.
Seancat e Kongresit gjithmonë përfshijnë një farë mase një lojë teatri. Por “shfaqja Shkreli”, shkruan New Yorker megjithatë, “s’ ishte gjë tjetër veçse teatër, madje një formë tepër sureale e tij”.
Në seancën dëgjimore Trey Gowdy, një republikan nga Karolina e Jugut, mori një rol udhëheqës. Ai i tha Shkrelit: “Keni një mundësi e madhe, në qoftë se ju doni t’i edukoni anëtarët e Kongresit në lidhje me çmimet e ilaçit, dhe të na sqaroni atë që ju e keni quajtur rasti ‘i akuzave fiktive’ kundër jush.” ?
Shkreli vazhdonte të mos i përgjigjej pyetjeve të komisionit, kështu Gowdy provoi një qasje të ndryshme. “Ne mund të flasim edhe për blerjen e një-sigle të Wu-Tang Clan? A është ky një emër albumit-apo një emër grupi? ”
Në këtë pikë, avokati Shkrelit, Benjamin Brafman, u përkul përpara, nga një karrige pas klientit të tij dhe i pëshpëriti diçka në vesh. Shkreli e dëgjoi, pastaj përsëriti tw njetë përgjigje që ai kishte dhënë gjithë mëngjesin: ” Sipas këshillës së avokatit, kërkoj zbatimin e privilegjit tim të Amendamentit të Pestë, kundër vetë-inkriminimit dhe me respekt refuzoj t’i përgjigjem pyetjes suaj”
Gowdy më pas iu kthye kryetarit të komisionit, Jason Chaffetz, një republikani nga Utah. “Zoti. Kryetar, “tha Gowdy, i mbushur me zemërim:” Unë jam i habitur se një bisedë në lidhje me një albumet që ai ka blerë mund t’i nënshtrohet inkriminimit.” Marrja në pyetje vazhdoi në këtë mënyrë, dhe Shkreli ndonjëherë duke trokitur gishtërinjtë, ndonjëherë duke qeshur, dhe nganjëherë duke rrudhur vetullat, sikur ai nuk mund të besonte se ata ishin duke u marrë me të për një diçka qesharake. Avokati Brafmani më vonë shpjegoi se klienti i tij po vuante nga “lodhja nervore”, por vetë Shkreli paraqiti një gjendje të kthjellët mendore më vonë, kur reagoi nëpërmjet Twitter-it:
“Vështirë ta pranoj se këta debila përfaqësojnë popullin dhe qeverinë tonë”,
Askush, dhe aq më pak Shkreli, nuk duhet të jetë i habitur nga performanca e së enjtes që frymëzoi një raund të ri të shfaqjes “Shkreli”. Ndoshta pjesëmarrësi më i etur i saj ishte Jake Tapper, nga CNN-i, i cili kritikoi ” nënqeshjen e vetëkënaqur” të Shkrelit dhe shtoi disa komente të dhunshme e të menjëhershme: “Jam i sigurt se ka shumë individë të sëmurë atje, të cilët mund të dëshirojnë t’ia ngrinë buzëqeshjen në buzë Shkrelit, duke i dhënë fund të biznesit të tij me një lopatë dhè.”
Por a ishte performanca Shkrelit një fakt më i dënueshëm se sa ajo e ligjvënësve? Elijah Cummings, nga Maryland, është demokrati më i lartë në atë komision, ai e përdori kohën e tij thjesht për të lëshuar një sharje. “Dikush ka paguar për këto barna, tatimpaguesit do të duhet të paguajnë disa prej tyre,” tha ai. “Ata janë zgjedhësit tanë.”
Në fakt, është e vështirë të kuptohet se saktësisht se kush është duke paguar për Daraprim-in. Shkreli dhe Turing kanë pohuar se spitalet dhe kompanitë e sigurimeve do të paguajnë, ndërkohë që pacientët, të cilët nuk mund ta përballojnë atë ilaç do të kenë zbritje, ose do ta marrin falas. Madje Nancy Retzlaf, zyrtarja më e lartë e shitjeve e Turing, i tha komisionit në lidhje me përpjekjet e kompanisë së saj për t’ua dhënë ilaçin falas njerëzve që nuk mund ta përballonin çmimin. Marrëveshjen që ajo e përshkroi, dukej si një lojë fjalësh, një kombinim i çmimeve marramendëse të larta, bisedimeve misterioze të korporatave, dhe akteve të bamirëse, si ai i rastit në fjalë, nuk qe shumë më e ndryshëm nga pjesa tjetër e sistemit tonë mjekësor.
Madje Cummings veproi sikur Shkreli të ishte i vetmi person, që mund të parandalonte që një sistem rrënuar të ndreqej. “Unë e di që ju jeni duke qeshur, por unë jam shumë serioz, zotëri,” tha ai. “Nga mënyra si unë e shoh situatën , ju mund të hyni në histori si djalë i pangopur, drejtuesit i një kompanie barnash, ose ju mund ta ndryshoni sistemin, po, apo jo?”. Cummings ka qenë në Kongres qysh nga viti 1996, dhe ai është një besimtar i fortë i fuqinë së qeverisë për të përmirësuar industrinë farmaceutike nëpërmjet rregullave. E megjithatë, ai ishte duke iu lutur një ish-drejtori të një kompanie relativisht të vogël farmaceutike për të “ndryshuar të gjithë sistemin”? Kjo dukej si një akt abdikimi prej tij.
Komisioni i udhëhequr nga republikanët nuk ishte më mbresëlënës. Për të thënë se Turing kishte siguruar fitime panevojshme, komiteti paraqiti dokumente që tregonin se kompania kishte mbajtur një festë luksoze me shumë shpenzime, përfshirë edhe hedhje fishekzjarrësh, si edhe u kishte dhënë se disa prej drejtuesve të saj një rritje rroge me gjashtë shifra. Dhe më vonë ishte John Mica, një republikan nga Florida, i cili është zotuar ta “mbajë qeverinë sa më larg nga shtretërit e pacientëve të sëmurë që e mori fjalën. “Pavarësisht skepticizmit të tij për ndërhyrjen e qeverisë, ai shprehu alarmin pse disa çmime të ilaçeve kanë” arritur qiejt. “Edhe më shumë se kolegët e tij, ai dukej i befasuar prej mosbindjes të Shkrelit si dëshmitarit kyç, për të folur dhe se ai nuk mund ta kuptonte si mundej një qytetar i thjeshtë “të tregohej më aspak i respektueshëm ndaj qeverisë së tij dhe në një moment, ai kërcënoi se do të shikonte Shkrelin me përbuzje.
Saga Daraprim ka aq shumë të bëjë me mënyrën si vepron FDA (Administrata Federale e Ushqimeve dhe Drogave) sesa me vetë rastin Shkreli. P.sh. edhe pse patenta e këtij bari ka skaduar, në vitet pesëdhjetë, procesi i certifikimit si gjenerik nuk është kryer. Procesi i licensës për barnat gjenerikë nga ana e F.D.A. është mjaft i sikletshëm dhe për momentin, kushdo që e zotëron Daraprim ka një monopol virtual në Amerikë. (Përtej detit, ilaçi është shumë më lirë.)
Një nga dëshmitaret e së enjtes ishte Janet Woodcock, një zyrtare e F.D.A. përgjegjëse për vlerësimin e drogave. Mica e pyeti atë në lidhje me raportet se një numër barnash kohët e fundit kishin dyfishuar apo katërfishuar çmimet. Woodcock tha se : “Kongresi nuk i kishte dhënë me të vërtetë, ndonjë autoritet për caktimin e çmimeve, FDA-së kështu tha ajo ne nuk i kontrollojmë ato”. “Nëse Mica dëshiron të ulë çmimet e barit duke inkurajuar konkurrencën, atëherë ai duhet të përqendrohet në ndryshimin e procesit rregullator. Dhe ai duhet të jetë i vetëdijshëm se plani i tij do të kërkojë më shumë e jo më pak angazhim nga sipërmarrësit mjekësorë.
“Një nga gjërat më të çuditshme rreth argumentit anti-Shkreli është se që ai duhet të shfaqet i tronditur për faktin se një drejtues ekzekutiv i një biznesi mjekësor është i motivuar nga qëllimi i fitimit. Dhe një nga gjërat më të çuditshme në lidhje me vetë Shkrelin është se ai nuk duket se është i motivuar nga fitimi, të paktën, jo tërësisht.
Vjeshtën e kaluar, Derek Lowe, një kimist dhe bloger për shkencën, ka kritikuar planin e Shkrelit për të rritur çmimet, si një “ide e tmerrshme”, sepse një plan i tillë përbënte “një rrezik serioz për të gjithë kontrollin e strukturës së çmimeve të industrisë, pasi kërkonte më shumë kontroll, shqyrtime dhe rregullime të thella “. Ai madje i bëri thirrje industrisë farmaceutike ta denonconte Shkrelin për të mbrojtur modelin e saj të biznesit. Nga këndvështrim ekonomik. strategjia Shkreli duket e mundshme. Të paktën një person i afërt me Shkrelin tregoi se ata kanë rënë dakord. Në një nga dokumentet “demaskuese” të zbuluara nga komisioni, tregohej sesi një punonjës ekzekutiv i paidentifikuar, thoshte ai në e-mail dhe i lutej Shkrelit për të mos rritur çmimin e Daraprim përsëri, duke thënë se rrezikohej nga një tjetër stuhi mediake dhe se “Investitorëve thjesht nuk u pëlqejnë këto gjëra”,. Përgjigja e Shkrelit ishte gjakftohtë dhe jo angazhuese: “Ne mund të presim disa muaj me siguri.” Pat thënë ai. Kjo gjë duket si plan.
Po të ishte vërtet një drejtues ekzekutiv i pangopur do të mbante një profil shumë më të ulët sesa Shkreli: nuk do të bënte një rritje eksponenciale të çmimeve që të dilte në titujt e medias, vetëm të mërzitshme, por dhe të besueshme, pa intervista, pa tweets, dhe absolutisht pa ndonjë grindje me artistët e hip-hop-it. Një drejtues ekzekutiv i vërtetë, i pangopur do të qëndronte pak a shumë anonim, në hije. (Sa C.E.O.-ve të kompanive të tjera farmaceutike, ua dini emrin?)
Por Shkreli kështu duket se i ka bërë një shërbim dhe ka provuar, një pikëlidhje në mes parave dhe mjekësisë. Ju mund të mos bini dakord me vlerësimin e tij, por duhet të mendoni në mënyrë që të kuptoni shërbimin që ai na ka bërë duke treguar se çfarë është e ligjshme. Ai na ka ndihmuar të mendojmë se ne mund të dëshirojmë ta ndryshojmë, dhe të asaj që ne mund të kemi nevojë të mësojmë se si duhet të jetojmë.
Kjo ka frikësuar industrinë farmaceutike sa në twiteer dikush e pyeste Shkrelin, se CEO-ja i Biogen, George Scangos thotë se ju mund të keni çmime të shëndetshme të ilaçeve dhe të keni industri të shëndetshme ose ‘ të shkallmoni ‘ çmimet dhe ta dëmtoni industrinë”.
Të premten, vetë Martini mori në internet në webcast pyetje nga audienca. Ai i pyeste ata nëse njerëz të cilët ishin “të gatshëm ta urrenin mund të debatonin me të”. Dhe për rreth tetë orë, duke filluar rreth orës 9 të mëngjesit, ai u përgjigj pyetjeve të rreth 600 shikuesve në Spreecast, një platformë falas e transmetimit në Internet, duke ndërvepruar me ta, ai mbante veshur një T-shirt të gjelbër, ndërsa rrinte ulur në apartamentin e tij rrumpallë në New York. Në LiveStream e tij, Shkreli tha se kishte marrë pyetje nga audienca, por kishte refuzuar të përgjigjej para Kongresit, sepse ai konsideronte se anëtarët e Kongresit e kishin thirrur atë në mënyrë jo etike, pasi ata nuk ishin të interesuar të dëgjonin përgjigjet e tij, por vetëm të nxirrnin në pah se ai ishte i motivuar thjesht nga interesi vetjak për pasuri. Në këtë video-stream, Shkreli u përpoq t’i nxirrte në pah praktikat e tij të caktimit e çmimeve me një dritë më pozitive. Në përgjigje të një pyetësi nga Afrika se çka e detyroi atë ta bënte ilaçi i tij më të shtrenjtë, Shkreli tha se ai do jepte falas për Afrikën një tjetër ilaç jetëshpëtues, që është në pritje të miratimit FDA. Më pas, ai pohoi se krijimi i një ilaçi shpëton jetë, dhe kjo tregon se “ai është duke bërë disi punën e Zotit këtu”.
Hetuesit federalë ndoshta, tani do të jenë duke parë këtë stream tani dhe duke regjistruar dhe hetuar çdo fjalë të tij. Por le të kalojmë në politikë tani. Shumica e kandidatëve presidenciale pretendojnë se i përbuzin politikanët në Uashington, por, të enjten, Shkreli e vuri përbuzjen në praktikë, dhe ndihmoi për ta ilustruar atë. Por pse ai tregohet i sinqertë edhe kur sinqeriteti nuk paguan(?) A mund të ketë ndonjë dyshim nëse Hillary Clinton, pas paraqitjes së saj të fundit para Gowdy dhe disa nga kolegët e tij, do të kishte dashur që të dërgonte një mesazh, si ai Shkrelit që vjeshtën e kaluar. Trump ka thënë se Shkreli “i duket si një çun i llastuar”; por në fakt, ai është i biri i një portieri ndërtese, i lindur nga prindër emigrantë nga Shqipëria. Dhe shikojeni atë tani! Vërtet, ai ka disa padi për t’u shqetësuar. Por ai është një njeri i famshëm i ngritur me forcat e veta, në sajë të një plani biznesi, që e bën të vështirë për ne që t’i injorojmë inkoherencat dhe mosefikasitetin e industrisë sonë mjekësore. Ai që duket, sikur rrotullon sytë para anëtarëve të Kongresit, bën biseda me gjithë mend të thella me komentues të rastit në internet, dhe, ndryshe, nga shumica e figurave tona publike, ai kurrë nuk ka mësuar artin e të lënit pas dore apo atë kacavjerrjes të shkallëve sociale. Ai është një mishërim i Endrrës Amerikane, American Dream, një kujtim i vrazhdë e shpirtit të lirë që e ka bërë këtë vend të madh dhe të jashtëzakonshëm. Ndoshta duhet thënë “Shkreli për President! Nëse të gjithë kandidatët presidencialë në fushatën e në New Hampshire bënin thirrje kundër qeverisjes në Washington, duke e akuzuar si përgjegjëse për vështirësitë ekonomike të tyre. Zgjedhësit duke u shprehur kundër dërgimit në Uashington të atyre që pretendojnë se i urrejnë, duhet të mendojnë se më tepër se gjithë fjalimet false të kandidatëve, akti i Shkrelit, përqeshja që ai i bëri Kongresit, dëshmon se një ditë ai mund të bëhet më i dashur sesa i urryer.
Pse çka Trump-i më shumë.