Sofra Poetike – Page 107 – Dielli

NJË BEJLURÇINË E RE NË KORÇËN PLAKË

January 13, 2014 by dgreca

KRISTAQ TURTULLI/

Kush janë këta njerëz të moshave të ndryshme që protestojnë përpara bashkisë së qytetit të Korçës, në këtë ditë të ftohtë fillim janari, të vitit 2014? Fytyrat e tyre nuk janë të egërsuara. Ato kanë një revoltim dhe indinjatë të heshtur, të trishtuar.

Janë qytetarët fisnikë, të familjeve më të vjetra të qytetit dhe nuk dinë të bëjnë ndryshe dhe kështu kanë qenë gjithmonë. Janë pjesëtarët e familjeve të shquara të qytetit të Korçës: të parët e tyre kanë luftuar për mbrojtjen dhe identitetin e qytetit, krijimin e shtetit të parë shqiptar dhe të kombit. Janë pjesëtarët e familjeve të mëdha;Turtulli, Fundo, Nuke. Mullixhiu, Llogori etj. Që kanë nxjerrë burra të shquar si Mihal Turtulli, Thoma Turtulli, Llazar Fundo. Janë 160 familje. Të çilët kanë qenë dhuruesit dinjiteti dhe krenaria i qytetit të tyre. Familjarët e tyre kanë pritur vite dhe vite me radhë devotshmëri dhe durim, më shumë se shtatëdhjetë vite të rimarrin pronat e tyre.

Po a do bejlurçina i ri i Korçës plakë, që sot na qenka kryetarkë i bashkisë?!

Prej këtyre familjeve të shquara që protestojnë përpara ndërtesës së ngurtë, u kanë ikur breza, në varfëri dhe mizërie pa provuar vërtetësinë e rivendosjes në vend të pronës, drejtësinë e zbatuar me ligje të vërteta demokratike, prej qeverive demokratike. Bijtë dhe bijat e tyre kanë vuajtur në kullat e hirit për bukën e gojës së bashku me prindërit por njëherësh kanë shpresuar dhe shpresojnë në ligjet e reja dhe shteti i ri demokratik. Kur do të vijë kjo ditë e bekuar dhe tu njohë atyre më në fund të drejtën e pronës të mohuar në dekada dhe dekada.

Dikush nga punonjësit e bashkisë prapa hekurave të përdredhura të zyrës i pëshpërit shoqes në krah me indiferentizëm:

‘Me sa kam dëgjuar janë ish pronarët e vreshtave! Nuk e kuptoj se çfarë kërkojnë këta pronarë të vjetër xhamën. Tani u kujtuan të protestojnë, pas njëzet e ca vjet demokraci!’

Ish pronarët! Pëshpërit dikush tjetër dhe mbledh buzët, akoma paska Shqipëria ish pronarë që protestojnë për ti njohur dhe mbrojtur pronat e tyre. Ku qenkan këta akoma. Pronarët e rinj ke qejf ti shikosh. S’u bën syri tërr. Të shëndetshëm, të sigurt, kokoroçë. Kaq të paduruar janë këta ish pronarë, që pas njëzet e kusur demokraci kujtohen të grumbullohen, e të protestojnë! Punë e madhe le të bëjnë siç kanë bërë. Kundër kujt protestojnë, kundër kryetarit të bashkisë. Po kryetari i bashkisë së Korçës, Sotiraqi, është i yni bre. Raqka ishte nënkryetar i bindur i partisë. Tani u ngrit një pozitë më lart. S’ka as dy tre muaj që është zgjedhur në drejtim të Parizit të vogël.

Kryetarka i ri shoku Sotiraq Filo nuk ka trashëguar prona, dhe nuk di dhe nuk çan kryet ta dijë sa e dhimbshme dhe e tmerrshme është kur të merret me përdhunë prona. Kur të mohohet prona. Për shkak të pronës, nëmesh, mallkohesh burgosesh, përndiqesh dhe persekutohesh me gjithë kuç dhe me maçkë për vite me radhë. I di shoku Sotiraq Filo këto?! E çfarë rëndësie ka për një kryetar të ri e shkuara, edhe në e di, edhe në se nuk e di. E thamë, ai nuk ka prona. Por kjo nuk do të thotë të mos bëhet me prona. Kush nuk ngjiti shkallët e pushtetit dhe nuk u pasurua në Shqipëri tonë, ku korrupsioni dhe padrejtësitë janë ulur këmbëkryq.

U përfol se shoku Sotiraqkë u zgjodh me vota të blera, në popullin fukara që ha bukë me listë. Me vota të vjedhura. Po janë fjalë vëlla, veç fjalë?! Edhe sikur të jetë e vërtetë. Punë e madhe, njëri do zgjidhej kryetar. Si nga socialistja, apo demokratikja. Të dy qenë Sotiraqë. Dy kanxherë në një derë. Blerjet dhe vjedhjet e votave janë bërë të modës tek ne.

Ish pronarët qëndrojnë të grumbulluar, përpara bashkisë, nën thëllimin e ftohtë të fillim janarit dhe kërkojnë të drejtat e tyre, të shkojë më në fund haka tek i zoti. Por i zoti e shet dhe tallalli se jep. Pronat, vreshtat në kodrat e qytetit janë me tapi, të njohura dhe me gjyq dhe janë të futura brenda zonës së verdhë. Me një plan të rëndësishëm studimor, evropian. Ato janë si një ballkon i bukur i qytetit të Korçës dhe i gjithë fushës së saj.

Por me kryetarkën Raqkë nuk bëhet shaka, ai tani është Ligji dhe Sotiraqi. Dhe nuk do të lëshojë pe. Pronarët e ligjshëm korçarë le ti shohin me dylbi tokat e tyre. Le ti ëndërrojnë, si ëndërr mos më prek, por jo ti gëzojnë.

Të gjithë shqiptarët kërkojnë të hyjnë në Evropë, me se me paterica me kryetarë bashkie, Sotiraqë. Sekretar partie, ish komunistë mafiozë. Kryetarë qeverie që vazhdimisht premtojnë, gënjejnë, nuk dinë dhe nuk duan të njohin se çfarë është e drejta e patjetërsueshme e pronës. Janë ndërruar në Korçë disa kryetarë bashkie, nga të dy forca politike. Të dyja partitë; socialistja dhe demokratja, paçka se shajnë dhe akuzojnë njëra tjetrën, janë si pendë qe. Një kryetar hyn dhe tjetri del, një Çilo dhe një Vangjel. Të gjithë janë munduar ti bëjnë bisht çështjes së drejtë të pronësisë. E kanë zvarritur, për të mos pasur kokëçarje. Por së paku nuk e kanë përbuzur, mohuar dhe përdorur gjithfarëlloj mashtrimesh dhe pabesish si ky bejlurçina Raqka ynë. I cili kërkon ti vërë kapakun qypit të çështjes së pronës dhe ta zërë grykën me brymë për njëherë e mirë

Mu kujtua vitet e para të demokracisë. Secili nga ne ishim të mbushur me shpresë dhe besim për ditët e mira që paskësaj do të vinin. Dhe kishim të drejtë. Nuk na mbante më kurrizi. Na u përlotën sytë prej emocionit. Erdhi më në fund dita e bardhë e lirisë dhe besimit. E mbështetëm me të gjitha forcat e shpirtit.

Dy vëllezërit e mi i shkurtuan nga puna dhe me plot besim dhe shpresë shkova tek kryetari i komitetit i sapo emëruar nga partia demokratike, aso kohe ish (P. Ll) E njihja qysh në ditët e para të lëvizjes demokratike. Duke i paraqitur tapitë e dyqanit e të pronave të tjera, të fabrikës së kartonit, etj të babait, të cilat e kishte në zamër të pazarit. I thashë (P. Ll) të më ndihmonte, të më kompensonte diçka nga ish dyqani i babait. I cili nuk ekzistonte, përgjatë viteve ishte rrafshuar prej kohësh. Mbasi e kish zënë urbanistika rrugore e zhvillimit të qytetit dhe stacioni i ri i autobusëve.

Kryetari ngriti supet, dyqani i babait tënd nuk ekziston, më tha. Ti e di më mirë se unë që aty është bërë rrugë kryesore e qytetit, ç’të bëj, ku ta gjej, më thuaj ti. Fabrika e kartonit u prish me makineritë u shkatërruan. Më kompenso, i thashë, janë tre familje që duan të mbushin barkun me bukë, më jep një nga dyqanet që sot janë të shtetit, i thashë. Pa, pa, pa, është punë që nuk bëhet. Vendos parlamenti dhe qeveria demokratike për to. Pastaj në konfidencë më pëshpëriti: E dëgjove se ç’thanë të dy motrat shitëse në vetëshërbimi? Do të presim me sëpata, do të shpiem gjakun deri në gju po të tentojnë të vijnë tu a marrin dyqanin. PD nuk është për haqe dhe hatërembjetje, por për drejtësi dhe zhvillim. Ne do krijojmë shtetin ligjor, shtetin e së drejtës, së pronës, i thashë. Nuk është logjike, i thashë, shumë nga shitëset kanë zbritur nga fshati, janë të afërmit e partisë së punës, e të sigurimit të shtetit, kanë a s’kanë disa muaj që punojnë ne dyqanet e shtetit dhe të bëhen pronare në mallin në huaj. Dhe ne të mbetemi… Më beso mua, më tha(P. Ll), shteti i ri demokratik do ti rregullojë të gjitha sa më mirë, në Shqipëri tonë ka vend boll për të gjithë, të shpronësuarit dhe për pronarët e rinj.

Ika, në shkallët e komitetit takova një mik, kishim qenë së bashku qysh në ditët e parë të krijimit të PD dhe ja qava hallin, isha shumë i zhgënjyer. E ndjeja që diçka nuk shkonte. Ai nënqeshi me ironi dhe më tha. Beson me naivitet se do shkojë haka tek i zoti? Sigurisht, i thashë, përse të mos shkojë haka tek i zoti. Boll me padrejtësi, në radhë të parë demokracia është për ne, për ish të përndjekurit dhe ish pronarët. Në atë krah fli ti, në atë krah, nuk të le laroja të hajë baloja, më tha. Nuk e besova. Në programin e të gjitha partive të krijuara është shkruar me germa të mëdha kthimi i së drejtës së mohuar dhe i pronave pronarëve të ligjshëm. Mos je i dehur, i thashë. Dhe mund të jem i dehur, më tha. Mu duk gati i çmendur, për të mos thënë i lig.

Është përfolur se dikur, Gorbaçovi mbodhi si udhëheqësit e partive motra dhe u tha. Të bëjmë sikur lemë lëmë pushtetin politik dhe o burra të marrim pushtetin ekonomik dhe atë politik. Kjo e vërtetë është si drita e diellit.

Pronarët e ligjshëm, të përndjekurit dhe të persekutuarit mbetën për të gjitha gjërat në bisht. Ata me fisnikëri asnjëherë nuk kërkuan dhe kanë kërkuar gjak dhe hakmarrje, sepse janë qytetarë. Më thoni cili pushtetar i djeshëm, operativ, punonjës sigurimi, gardian i torturave u përndoq dhe u godit prej të përndjekurve, dhe të persekutuarve: Asnjë.

Ata ia lanë drejtësinë dhe hakmarrjen të madhit Zot. Por me sa duket zoti është i shurdhër. Ata përsëri me durim kanë pritur dhe presin që të vijë një ditë dhe shteti tu a njohë të drejtën e tyre.

Politikanët shqiptarë vazhdojnë me hipokrizinë e politikanëve të së kaluarës historike të shtetit shqiptar të cilët ndonëse ditën ulërijnë dhe brohorisin për Europën dhe vendet evropiane, natën numërojnë paratë e fituara nga kompromiset e pista në emër të shtetit shqiptar. Po kështu edhe sot ekziston një grup i madh politikanësh shqiptarë të rangut të lartë por edhe të mesëm apo të ulët të cilët janë pasuruar sistematikisht gjatë kohës ë tyre të drejtimit por që nuk u pëlqen integrimi në BE, ndonëse me fjalë e kërkojnë atë.

Ju lutem më thoni, cila nga familjet e vjetra Shqiptare ka marrë pronat të drejtat e mohuara dheishtë ngritur në vendin e merituar. Asnjë. Partitë dhe qeveritë i kanë lënë qëllimisht në bisht. Kanë alergji për të shkuarën, për të vërtetën, historinë. Më lindi menjëherë pyetja e rëndësishme: Përse nuk u pëlqen disa grupeve të politikanëve shqiptarë integrimi në BE?

Nuk u pëlqen politikanëve të sotëm të forcave politike, sepse ata kanë ndryshuar ngjyrat e xhaketave dhe bij të një nëne. Sepse ka një grup politikanësh të cilët u ngritën nga hiçi dhe tani janë të plotfuqishëm, biznesmenë të mëdhenj apo të mesëm dhe u pëlqen kjo mënyrë anarkike e të drejtuarit të shtetit shqiptar për këto 22 vite, sepse në këtë mënyrë kanë shmangur: taksat, kanë bërë evasion fiscal, kanë shkelur ligjet dhe i kanë shpëtuar me këtë rast edhe burgut.

Sotiraqi thotë se në fushatë u premtova qytetarëve që pronat e ish pronarëve në kodrat e qytetit ti bëjë kurorë të gjelbër. Pronat e kujt ua premtove qytetarëve të tyt eti apo tët gjyshi? Sepse duhet të premtosh për atë që ke vetë në zotërim dhe jo mallin e tjetër kujt.

Sipas tij, vreshtat në kodër, pronat e familjeve më të shquara të qytetit, janë mall me zot. Po Sotiraqi tani është zot, bejlurçinë e qytetit. Premton, thotë do ti bëj pronat e të tjerëve zonë të gjelbër dhe nesër nxjerr nga sirtari projektin e zhvillimit të qytetit të vitit 2010 të përgatitura dhe të propozuara nga disa firma të huaja dhe ua jep nën dorë pronarëve të rinj. Si gjithnjë pronarët e vjetër do mbeten me gisht në gojë. Punë e madhe janë mësuar këta ti mbajnë gishtat në gojë…

Ai bërtet me djallëzi satanai: Ju si familje të mëdha, nuk doni që kodrat e qytetit të jenë të gjelbëruara. Ish pronarët e mbledhur përpara bashkisë i thanë kryetarit Sotiraqit, Ne e duam qytetit më shumë se ty o kryetarë. Dakord jemi, bëji pronat tona të gjelbëruara. Por meqenëse ke vendosur ti bësh zonë të gjelbër, atëherë blijini, na jep dhe ne të drejtën tonë, ose na i kompeso. Ai u thotë, bashkia nuk ka para tu a blejë, dhe vend për ti kompensuar. Ne kemi vendosur ti bëjmë zonë të gjelbër.

Ku po shkojmë në Evropë apo në mesjetën, inkuizicionin komunist, që jo vetën nuk përfillej e drejta e pronës, por digjej me zjarr dhe me hekur ai që kish pronë. A nuk jemi tashmë në një shtet demokratik, ku ‘A’ e parë e një shteti demokratik është respektimi i dhe ruajtja e pronës të mbrohet me ligj. Shteti po i mbron pronat, por pronat e pronarëve të rinj, bijtë dhe bijat e ish komunistëve dhe politikanëve të rinj me prejardhje komuniste. Përse duhet të jemi hipokritë. Prandaj shumë shqiptarë kanë ikur larg në kurbet dhe mendojnë vetëm ikjen, largimin prej mëmëdheut.

Pritën përmirësimin, vendosjen e së drejtës, një vit, një dekadë, dy dekada dhe Shqipëria ajo që ka qenë, në vend numëro: Njëri hyn dhe tjetri del, një Çilkë dhe një Vangjel….

Dhe punonjësit e bashkisë së bashku me kryetarkën e tyre Sotiraq Filo thonë me inat:

Ç’ dreqin duan këta ish pronarë që menduakan dhe kërkuakan pronat e tyre. Sa qesharake. Shqipëria është mbushur kudo me pronarë të rinj. Çfarë duan këta pronarë të vjetër, si të ardhur nga një kohë e largët. Nuk i mjafton Shqipërisë pronarët e rinj, pehlivanët e rinj, bosët e rinj, miliarderët e rinj.

Sa çudi, pronarët e vjetër si të ardhur nga relikat e humbura, u kujtuan të bëjnë rrëmujë, të protestojnë për disa dava prona. Por ata nuk bëjnë rrëmujë me fisnikëri si gjithmonë kërkojnë, por tani u ka ardhur thika në palcë.

Kjo është Shqipëria.

Mos harroni po të ishte vendosur e drejta e pronës e ligjit dhe e shtetit të së drejtës në vitet e para të proceseve demokratike, do të ishte shumë ndryshe Shqipëria, nuk do kish më vrasje dhe vit të mbrapshtë 1997.

‘Shakarat’ dhe paradokset shqiptare asnjëherë nuk kanë të sosur. Ndërkohë vitet ikin me vrap. Po bëhen afro njëzet e kusur vjet ‘demokraci. Një periudhë relativisht e gjatë për të parë dhe dëgjuar ndryshime cilësore për një komb që gjendet në kërthizë të Evropës, por që shumë se jemi një dëshirave të kërkesave larg Evropës. Ne themi se jemi të plot vitalitet dhe forcë për të ndryshuar dhe përparuar. Ne themi se duam me gjithë shpirt të shkojnë në gjirin e Evropës e se Evropa është shumë nazemadhe për të mos thënë egoiste ndaj nesh. Ne gjithnjë kemi qënë fare pranë, në shkallinën e fundit për të pranuar të mirën. Bërtasim, por se nga gjendet një mistrec, një‘ters pojani’ dhe na i prish të gjitha planet.

Lëviz një karrige prej furtunat e pakënaqësive, marrëzive dhe vjedhjeve, dhe ikën pushtetari i një partie. Nisin fushatat elektorale, në emër të popullit, për të mirën e popullit, për të ardhmen e popullit. Me lugë bosh si hamalli Tataç, dikur, dhe ju premtojnë për dhuratë gjënë e të tjerëve. Më në fund lëvizi përsëri karriga erdhi në emër të popullit në pushtet një pushtetar tjetër. Pronarët e vërtetë si gjithnjë, me gisht në gojë.

Pra një hyn dhe një del:

Një Cilkë dhe një Vangjel…

Mjaft më. Tani ka ardhur koha të flasin ndërkombëtarët, komiteti evropian, institucionet e ndryshme botërore dhe gjyqi i Hagës.

Poezi nga Perparim Hysi

January 13, 2014 by dgreca

Hyre vonë në rrugën time/

Nga Përparim Hysi/

Ti hyre vonë në rrugën time/

Dhe kjo ndodhi fare rastësisht/
E kujtoj çastin, o mikja ime!/

Dhe, vërtet, që ndjehem liksht./

Tek meditoj, më del përpara

Si një film që më mbetë në kujtesë
Një “film” me aq çaste të bardha

Shyqyr, që ka “harresë?!!!”

Harresë e çastit,se, domosdo,

Ka çaste që zë e psherëtij
Psherëtij me zëmër,sa bëj “oh!”

Si “ftohur” të jem në ijë.

Se ndjej peshë fizike në zëmër

Se ndjej dhe mbytem mall
Gjithçka ndodhi nuk qe ëndërr
E përjetoj krejt si gjallë.

Më duket se diçka mbaj fshehur
E ruaj atë si, “tinëzisht”
Sa herë andej nga ju jam derdhur

Dhe, sërish, ndjehem liksht…

12 janar 2014

PËRSE U SHUA NJË YLL

January 12, 2014 by dgreca

Tregim nga Vjollca PASKU/

Diell i ftohtë. Dimri dukej sikur derdhte mbi tokë gjithë frymën e akullt, duke përgjuar si gardian se mos dielli lëshonte ndonjë rreze të ngrohtë. Pemët mbuloheshin nga një cipëz akulli, si shpirtrat e ftohtë që vëzhgojnë botën tokësore. Në orët e drekës akulli shkrihej dhe pikonte si pikëza loti. Ky i ftohtë nuk mbahej mend, në Tiranë. Mimoza, një grua e martuar rreth të tridhjetepesave, me flokë të gjatë, dhe sy, ku i dallohej qartë vështrimi i lumtur, mbasi mbaroi orët e mësimit, mori nga kopshti vajzën pesëvjeçare dhe u drejtua nga shkolla, të merrte djalin shtatëvjeçar me makinën e saj. Ajo kishte mbaruar artet e bukura dhe jepte pikturë në liceun Artistik të Tiranës. Pas drekës, të dy fëmijët i vendoste në regjimin e gjumit. Në këtë orë kthehej bashkëshorti nga puna. Të dy ishin njohur në fakultet, gjatë studimeve të larta, ajo në pikturë, ai në fakultetin e ekonomisë. U dashuruan dhe së bashku ndërtuan ëndrrat fluturuese. Flatruan në diell dhe në hënë, në të gjithë universin e njohjes së. Melodia e dashurisë ishte bërë monopol i dy shpirtrave të tyre, që pasi u zbulua, ishte ruajtur si thesar i fshehur, në sferën e dritës magjike që gjeneronte lumturi dhe paqe. Qielli iu fali atyre dhe cicërimat e dy zogjve. Pas drekimit, vendprehja e tyre ishte në krevatin me jorgan trëndafili në dhomën e gjumit. Ballkon-porta me xhamari të madhe, me perdet gjysmë të hapura enkas, në mënyrë që drita të lundronte në të gjithë dhomën, ndriçonte çdo grimcë ajri në atë dhomë. Por ndriçimin më të madh ua jepnin dy shpirtrat e dashuruar. Megjithëse kishin dhjetë vjet martuar, dashuria e tyre kishte ende ëmbëlsinë e mjaltit, të kulluar nga zemrat. Në katin e dymbëdhjetë të apartamentit,vetëm dielli e hëna mund të shihte pasionin e ëmbël në shtrëngimin e duarve dhe puthitjen e trupave të tyre. Buzëqeshja e Mimozës ishte një diell i vogël, që me rrezet vezulluese ngrohnin gjoksin e tij. Eltjoni e pa me vështrim ngazëllues të dëshirës, të jetë në qenësinë e brendisë saj. Në platformën e dashurisë çdo çast i kthyer në ar lindte një pigment puthje. Ai rrëshqet ngadalë dorën përmbi lëkurën e butë duke e përkëdhelur si një lule të brishtë. Flokët e saj kishin rënë si ujëvarë në supet e zhveshura. Dëshira për t’i shijuar botët në një prekje, të gjithë qiejve, të gjitha ngjyrave brenda pak çasteve, flakëroi sytë e ndezur të tij. Të dy filluan eksplorimin e njëri-tjetrit sikur të ishte hera e parë. Por papritur, një kërcitje e fortë trembi dy zemrat që kishin nisur fluturimin e tyre në qiellin e ëmbël të dashurisë. Gjaku u ngriu ndër damarë…Në xhamarinë e madhe, nga një pikëz në qendër, krisja u radhit në formë disqesh në të gjithë hapësirën, sikur të ishin bërë me një diamant prerës. Ajri u ngjyros me vorbulla gri, sikur hijet të gllabëronin dritën. Ftohtësia tkurri gjithë ngrohtësinë e ndezur. Fitilat e kënaqësisë u fikën s’i prej një qenie misterioze. Të dy ngrinë për një çast, u mpinë dhe nuk mund të flisnin… Fëmijët u zgjuan të lebetitur dhe britma e tyre i solli në vete. U veshën me të shpejtë, dhe Eltjoni shkoi në dhomën e fëmijëve t’i qetësonte… Edlira piu shpejtë një gotë ujë, t’i qetësoheshin rrahjet e trembura të zemrës. -Si ka mundësi të thyhet xhami në këtë mënyrë?- pyeti ajo të shoqin.- U tremba aq shumë sa m’u duk sikur m’u nda shpirti më dysh….jashtë ka diell, ndërsa këtu akoma ka errësirë… -Jo e dashur të duket ty, ngaqë na erdhi papritur ajo zhurmë e madhe ….por ndoshta xhamave u erdhi data e skadimit,- bëri shaka Eltjoni – nesër do sjell ustanë të zëvendësojmë xhamat… Mimoza nuk qetësohej dot. I dukej sikur nuk ngopej dot me ajër. Ajo masë e madhe e errët ajri ushtronte presion mbi atmosferën, dhe presion brenda shpirtit.. Hapi me kujdes një portë te xhamaria e krisur dhe la ajrin të hynte brenda. Një parandjenjë e keqe i mbërtheu shpirtin. U ngrit dhe iku nga dhoma të vazhdonte punët e pasdites. “Ndoshta është frika ime, s’e do ndodhë diçka e keqe që krijon errësirë dhe ftohtësi”, mendoi Edlira. U mundua gjithë pasditen, të vijonte punët e zakonshme, të ndihmonte djalin në përgatitjen e mësimeve, por parandjenja e keqe i kishte zaptuar gjithë shpirtin. Mëngjesi tjetër gdhiu me shi. Pikat e vogla këputeshin nga barku i qiellit, duke rënë të kulluara pa asnjë element papastërtie. Binin butë, shtruar sikur diçka i pëshpëritnin tokës, nën një ritëm monoton. Mimoza u ngrit pa qejf. Duhej të bënte gati fëmijët, dhe të shkonte në punë. Eltjoni duhet të shkonte në Vlorë për një shërbim pune. Të dy morën drejtime të ndryshme. Mimoza mori dy ombrellat e vogla të fëmijëve dhe të sajën, ndërsa Eltoni makinën. -Ki kujdes rrugës, – i tha ajo duke e puthur. -Mos ki merak, takohemi në drekë!- ia ktheu ai duke ecur me pezhonë gri ku dukej si një re qielli që po ecte në rrugën e tokës. Teksa po dëgjonte të rejat e ditës në kasetofonin e makinës, hunda iu ça për cigare. Ndaloi në një kinkaleri rrugës, mori paketën dhe vazhdoi rrugën, duke harruar vënien e rripit të sigurimit… Për një moment uli vështrimin për të marrë çakmakun, të ndizte cigaren. Në këtë kohë shikoi me hijen e syrit, një re të zezë në formën e një makine që po vinte me shpejtësi përballë tij. Kthen timonin t’i hapte rrugën, por nuk arriti…. Makina u dynd përmbi të, si merimanga e një bombe gjigante. Gjithë qielli dhe toka humbën për pak sekonda. Përplasja e furishme oshtiu, nga britmat e makinave dhe toka u ndez nga gjuhët e flakëve të zeza…Policia u lajmërua nga kalimtarët e rastit dhe ata brofën aty shpejt. U mbajt procesverbali i zakonshëm dhe nëpërmjet targave u gjet se kujt i përkisnin makinat. Trupat në dy makinat ishin djegur dhe zor s’e njiheshin… Mimoza ishte në orën e pestë, kur e lajmëruan, se kishte ndodhur një aksident me dëmtime të lehta në rrugën pranë qytetit të Kavajës. Ajo lajmëroi mamanë e saj të merrte fëmijët, dhe u nis me taksi në drejtim të Kavajës. Shpresonte të mos ishte i shoqi, por dikush tjetër, por edhe në rastin më të keq, dëmtimet mund të ishin të lehta. Shpirti i saj mbante peshën e qiellit të gurëzuar. “Pse?” e mbyste mendimi. Trupi i elektrizuar prej makthit, i dridhej lehtë. Kur arriti në vendngjarje, ndjeu se era e djegur mbyste ajrin përreth. Sfera magjike e dashurisë në sytë e saj, fiku dritën, si me krifën e kuajve të fatit të zi. Një gjysmë skelet i nxirë ishte në ndenjësen e shoferit, në atë grumbull metalesh të mbetura pas aksidentit. Forma e vagullt e vdekjes kishte lënë vulën e hirit. Dashuria ishte shndërruar në hi. Zëri, fjalët, ndjenjat, çdo gjë ishin shkrumbuar. S’mund të nxirrte britma të lirohej, por qante thellë, brenda shpirtit. Ajo fytyrë e ëmbël me dy sytë si shqiponjë, flokët e zinj të shkurtër, buza që pëshpëriste me nojma “ditto” ishin shuar. Nga sytë e Mimozës rrëshqitën lot të djegur. Shpresa e saj ishte bëre hi. Në përhumbjen e botës, atje ku shiu i pafuqishëm nuk mund ta shuante zjarrin e ndezur flakë, pa vetveten të digjej. Nuk kishte më asgjë në këtë botë, t’i kthente mbrapsht dashurinë. Tmerri, djegia, dhe parafytyrimi i skenës së përplasjes, i rrotulloheshin në kokë. Mallkonte flakën, zjarrin që përpinë njeriun e shtrenjte të zemrën së saj. “Duhej ta kisha kuptuar që dje pasdite, se po më vinte mortja, nuk duhet ta kisha lënë të shkonte me makinë’’… Bota iu rrotullua si fugë. Nuk dëgjonte asgjë. Në imazhin e syve të saj, ishte fiksuar vetëm tym i zi. Ndoshta mortja e zezë udhëtoi bashkë me të. Bota, qielli, toka, u mbyllën brenda bebëzave të syrit… Kur hapi sytë ishte në dhomën e gjumit, atje me xhamin e krisur. ”Oh sa kam fjetur, ç’farë makthi, por ora sa do jetë?…Toni duhet te jetë ngritur më herët.” Ajo donte me shpirt ta zhdukte realitetin, ndoshta gjithçka që kishte parë nuk ishte e vërtetë. Në pikturën e madhe të tek e cila kishte pikturuar një pemë të madhe mimoze me dy zemra të bashkuara, pa hijen e një fjongoje të zezë. Peneli i saj ndërmjet vetëdijes dhe pavetëdijes, ishte futur deri në rrënjën e errësirës, atje ku farëzat prisnin dritën të shpërthenin. Tani pema digjej nga zjarri dhe mimozat e verdha nxironin. Ato shkriheshin në fjollë boje dhe formonin tymin e fjongos. Reflekset e syve dizenjonin vetëm tmerre. Katet e ndjenjës zbrisnin shkallëve të zjarrit. “Pse, pse, duhej të ndodhte?”… Tingujt e vajtimit funebër i rrëshqisnin nëpërmjet syve të lagësht. E zhytur plotësisht në ferrin e depresionit, ajo nuk shikonte asnjë cep drite, përveç tymit. Dëgjonte zhurma, zëra, shpërthime… Dy motrat dhe vëllai i rrinin pranë, por ajo s’ishte në gjendje t’i dallonte. Kishte kaluar dy ditë në këtë gjendje depresive. Sytë ishin zbrazur dhe ishin zvarritur, fytyra po humbiste jetën. Zërat njerëzor i dukeshin pa kuptim, çastet orë të vdekura… Sa donte të ikte, atje në thellësinë pa jetë të nëntokës…”O Zot merrmë edhe mua, nuk mund të duroj dot këtë dhimbje”, ulërinte shpirti i saj. Zë nuk kishte, dhe as buzët nuk mund t’i lëvizte. Të afërmit që i rrinin pranë, kuptonin luftën e heshtur në brendësi të shpirtit të saj. Teksa qëndronte shtrirë, ndërmjet gjumit dhe zgjimit, befas gjithçka vezulloi grimca të bardha drite. Ajri u vesh me petkun më të bukur, dhe një engjëll i bardhë iu afrua pranë krevatit të saj. Zëri i tij lëvizte në zanoret e dritës, për një moment ajri u bë me gojë dhe mori formën e Etjonit, nën fluturat e bardha vezulluese. As ditën e dasmës me kostumin e bardhë, nuk ishte kaq i bukur sa në atë çast. Fytyra e tij ishte si një mëndafsh i butë dhe në sytë e tij ishte mbledhur gjithë dashuria e kësaj bote, përzier me dhembshurinë. Zëri i tij ishte si të valëzohej butësisht dhe shpërndante shërim e qetësi. Tingulli ishte i ngrohtë dhe përzinte vuajtjen. Bukuri, madhështi, shkëlqim kishte në qenien e tij. Ai gjithë jetën e tij ia kishte kushtuar familjes, profesionit dhe organizatës “Në ndihmë të të varfërve”.
-Ditto,- e dashur, – tha engjëlli.
– Oh, unë e dija që ishte një ëndërr e keqe, – i thotë ajo gjysmë e vetëdijshme.
– Ti e di që është e vërtetë,- shtoi ai.
-Mos më thuaj që jam në një ëndërr të sëmurë që do zgjasë gjithë jetën time. Zemrës time iu hoqën pjesët e saj. Dua të të kem pranë, të të shtrëngoj, dua të mbështet kokën time në kraharorin tënd… Zgjat duart në anën tënde të krevatit, por ai është bosh. Të thërras, por nuk përgjigjesh. Qielli, toka gjithçka m’u shuan… Dielli u hodh në erë, dhe jeta ime pushoi në momentin e shpërthimit. Vdekja ma vodhi dashurinë…
-Jo e dashur, të dukem pa jetë… a nuk ndjen se nga dy sytë e tu që rrjedhin, një lot është i imi, një rrahje e zemrës tënde është e imja, gjysma e dhimbjes tënde është imja. Unë do jem muri mbrojtës kundër erërave dhe stuhive të jetës. Sa herë do ndiesh të ftohtë, do këpus rrezet e diellit të ngrohesh, dhe sa herë do ndiesh të nxehtë, do marr freskun e hënës të freskohesh. Dielli shkëlqen i dashuruar me jetën njerëzore. Hëna ndrin, të mposhtë errësirën e natës, dita lind e bardhë me gjallëri të rrisë engjëjt e tokës, dhe t’i sprovojë me mësimet këtu, t’u rriten krahët për në qiell. Eja e dashur, çohu, në çdo agim do çeli drita dhe ndoshta në orët e saj do fishket një zambak, por kjo nuk do te thotë se jeta mbaroi me kaq. Të tjerë zambak do lindin…
-Atëherë përse ndodhin këto ngjarje të dëshpëruara?, thotë ajo.
– Nuk ka pyetje përse…. -A mund të pyes pse shuhet një yll?
-Nuk e di!, tha ajo.
-Sepse mbaron limfa e kuqe jetësore dhe hidrogjeni i shpirtit digjet e shndërrohet ne një yll të bardhë, diçka e ngjashme është edhe me jetën. -Domethënë jeta është një vazhdimësi? -tha ajo.
-Një vazhdimësi në lirinë e qiellit e dashur…
Ai u përul dhe e puthi me një puthje qiellore. E gjithë bardhësia u fashit dhe dhoma u kthjellua. Nga sytë e saj rrodhën lotë. Një lot i vezullonte. “Nuk di se si, por unë e ndjej praninë e tij” mendoi Mimoza. Dobësia dhe vuajtja mërguan ekspres nga qenia e saj. Qetësia dhe paqja iu rikthyen. Ajo ndje sikur i gjithë trupi iu përtëri. Fytyra i ndriçonte, sikur të kishte marrë shkëlqim engjëjsh. Brenda qenies së saj ndodhej engjëlli. U ngrit për të vazhduar jetën atje ku kishte mbetur. Zemra e Mimozës kishte brenda qiellin, ndaj ajo e shikonte diellin në formën e zemrës… U ngrit marramenthi dhe shkoi puthi fëmijët me mall të patreguar…

LULJA E FUNDIT

January 7, 2014 by dgreca

Kushtuar piktores së talentuar Sofia Zengo Papadhimitri/

Tregim nga KRISTQ RURTULLI/

Kur infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi, nën buzë, po dilte prej dhome, dëgjoi që i tha:

-Sofi, përjashta, dielli shkëlqen dhe ka shpërthyer jeshillëku.

-Përjashta..! Jeshillëku!- u përmend dhe foli ultas Sofia.

-Ëhë! Uh, thuaj shyqyr, se na kalbi shiu.

Përjashta?! Jeshillëku! Përsëriti me vete.

Si vallë kishte harruar! Ajo i donte fort muajt prill, maj dhe qershor, me shpërthimin e mrekullueshëm të luleve dhe jeshillëkun e harbuar mahnitshëm. Oh! Si i kish dalë prej mendjes! Ndoshta ngaqë ish mbërthyer prej kthetrave të sëmundjes. Hapi sytë ngadalë, iu duk sikur përpara syve iu ndeh një perde transparente që lëkundej prej erës. Paska pak erë, ia bëri me vete dhe bëri të kthehej në brinjë. Menjëherë e preu një dhembje e padurueshme në shpatullën e majtë. Kafshoi buzën për të mos bërtitur dhe i mbajti sytë një copë herë mbyllur sa të merrte veten.

Ishte vetëm dhe mund të shprehej hapur. Mund të ankohej, të rënkonte prej dhembjeve të trupit dhe vuajtjeve që ndjente, pse jo, edhe të bërtiste. Ta marrë dreqi, ngandonjëherë, kur nuk mundet ti përballojë më, njeriu ka nevojë edhe të bërtasë. Por ajo, dhe vetën ajo do ti duhej ta përballonte të gjitha, ose ta lëshonte veten, të ligështohej, të qullej, të bërtiste dhe infermierja të mblidhte buzët pas shpine dhe ti ngulte morfinë për ta qetësuar. I shoqi dhe djemtë kanë net dhe ditë që qëndrojnë dhe përkujdesen për të. Djali, Jani i qëndronte tek koka e shtratit dhe bënte kujdes të mos i binte tuboja e oksigjenit.

-Jam më mirë sot,- u tha, – do bëni mirë të shkoni një copë herë në shtëpi, të çlodheni.

Ata e vështruan me dyshim. Ajo këmbënguli të shkonin. Ata mezi u bindën. Me sy të trishtuar, të merakosur dhe të lodhur prej pagjumësisë u larguan duke i premtuar se do vinin sa më shpejt. Kishte kaluar një natë të vështirë dhe ishte përpjekur të mos e jepte veten. Megjithëse ia fshinin për të mos e merakosur, ajo e kish marrë vesh, vuante prej sëmundje të rëndë, nga një formë kanceri në gjak. Doktorët në heshtje ulnin kryet dhe ngrinin supet, pra nuk kishte shpresë për shpëtim. Thuhej se, diku gjetkë, mund të parandalohej sëmundja dhe ndoshta gjendej shpresa për shërim. Andej, gjendeshin mjete dhe mjekime më të përparuara. Por kjo, ‘andej,’ diku gjetkë, pa përcaktim, ishte përtej kufijve dhe për këtë gjë, as që mund të bëhej fjalë. Burri së bashku me djemtë ikën. Mbajti vesh një copë herë hapat e tyre të rregullta tek ecnin në korridorin e pavijonit. U lehtësua që dërgoi të dashurit të çlodheshin. Ata po bënin shumë për të. Por njëherësh u ndje tmerrësisht e vetmuar dhe ambienti iu duk jashtëzakonisht i ftohtë.

Sofise i dhembte i gjithë trupi. Herë pas here fryma i pengohej diku në gjoks. Mori frymë thellë, përsëri e shpoi dhimbja e fortë në gjoks dhe iu përgjigj në shpatullën e majtë, aq u përlot. Është vërtet e mrekullueshme të mos kesh dhimbje në trup. Tuboja e oksigjenit e ndihmonte mjaft të mbushej me frymë. Shyqyr që ishte dhe oksigjeni!

Nuk i durohej të hapte sytë dhe të bridhte shikimin përtej dritares. Aty, ku shkëlqente dielli dhe kish shpërthyer jeshillëku. E adhuronte natyrën plot dritë dhe kolor. Mrekullohej prej madhështisë së magjisë së Nënës natyrë dhe thoshte gjithnjë: nuk ka më të papërsëritshme se ajo. Sa herë ulej pranë telajos së bardhë, të pikturonte. Mbyllte një çast sytë, e riprodhonte vetëtimthi në mendje, pamjen që kishte përpara. Mbushej me frymë dhe pëshpëriste me vete:

Sa do mund të mësoj dhe të marr, të hedh në telajo, bukuritë e kësaj mjeshtre të madhe. I cila të dhuron ngjyrat dhe intonacionet pa kursim. Më duhet ta bëj timen, tu lë përherë njerëzve, një inicial të vogël, një kujtim…

E paduruar vështroi përjashta dritares. U fërgëllua prej kënaqësisë. Ishte fillim qershori dhe molla e madhe përkarshi ishte mbushur i gjithi me gjethe të gjelbra. Oh sa bukur! Çfarë kthjelltësie të qiellit! Çfarë mrekullie! Çfarë ngjyrash të mahnitshme! Oh nëne si përthyhen, dridhen, dhe lëkunden rezet fosforeshente të diellit! Si të jetë një fustan, i madh, i bardhë, gati i tejdukshëm nusërie! Toka ishte veshur me petkun gjelbër të fund pranverës. Diku dalloi një lule të vonuar, me petale pakës të fishkura, por që me stoiçishëm qëndronte akoma në pemë. Donte me gjithë shpirt që ajo lule e vonuar të qëndronte sa më gjatë aty, në pemë.

Një flutur krahëshkruar u ul në degën që ishte më pranë dritares. Sofisë iu ndal zemra, se mos ajo flutur në ulje rrëzonte petalet e lules. Por ulja e fluturës ishte e butë. Përsëri iu duk sikur ndjeu drithërimën e lehtë të kërcellit të njomë dhe bulëza vese që pikonin prej saj. Jeta i ngjan luleve, gjetheve dhe fluturave që ndihmojnë dhe shtyjnë në mënyrë të natyrshme njëra tjetrën. Më pas vijnë dhemjet, që gërryejnë gjethet, si dhe insektet e tjera. Vijnë erërat, ndërrimi i stinëve, ciknat… Në fund, e pamëshirshme, zemërgur, vjen vdekja, e cila fshin me kosë gjithçka që do të thotë: Asgjë…

Fatalisht njeriu është tmerrësisht i përkohshëm, mendoi dhe psherëtiu. Përse të jetë kështu, përse? Një sumbull loti iu rrokullis prej syrit dhe i qëndroi mbi mollëz. Po qaj, vërtet po qaj! Gati sa nuk foli me zë. Po qaj prej dhimbjeve apo prej trishtimit? Jo, nuk duhet të qaj! E fshiu lotin me të shpejtë. Jo, kurrsesi nuk duhet të qaj! Nuk mund të pranoj përfundimin shpartallues: ASGJË. Sepse kam lënë diçka. Jo, kam lënë më shumë se diçka që e injoron asgjënë. Ne nuk jemi të përhershëm. Ndërkohë, përgjatë jetës, bëjmë diçka, krijojmë jetë dhe vepra dhe i lemë pas. Ajo dhe vetëm ajo, është e përhershme dhe e patjetërsueshme.

Sofia përshkundi kryet dhe lëshoi një copë herë trupin të prehej. Jo, nuk duhet të mendonte për gjëra të mërzitshme e të trishtuara. Por ç’ të bënte, shumë gjëra veprojnë në kundërshtim me atë që do dhe dëshiron. Para që gjithash ishte grua, nënë dhe artiste…

Së pari duhet të kesh shkallë të lartë ndjeshmërie dhe sensibiteti, pastaj mund të jesh artist. Po nuk e ndjeve, e përjetove nuk mund ta realizosh.

Përpara saj ishin shpalosur të gjitha ngjyrat, si në një qilim të madh. Nuk kish kohë ta mundonte veten për gjëra munduese, pesimiste, sido që ndjente dhembje në trup dhe nuk kish shpresë se mund të jetonte gjatë…

Si tani, një vit më parë, bëri peizazhin e fundit. Shkuan familisht për të bërë plazh diku nga jugu, nga bregdeti. Dita ishte e nxehtë. Qielli ishte i kthjellët, si në pasqyrë. Disa dallgë të lehta vinin ngadalë, duke nanurisur dhe lëpinin shkëmbinjtë e zbardhur si eshtrat e një dinozauri. Ajo nuk u zhvesh të bënte plazh. I hanin duart për punë, bukuria që kish përpara e joshte. U ul në verandë dhe nisi të vështronte horizontin e pafund.

-Mama, eja bëj plazh së bashku me ne,- e ftuan djemtë.

Ajo vendosi dorën si strehë mbi ballë dhe u buzëqeshi ngrohtë. Ndjente se diçka jo fort e këndshme po ndodhte në trupin e saj, por nuk donte ta bënte veten. I ngjante vetja si një mollë e lartë, që donte të dhuronte gjithnjë lule dhe fruta. Por përrenj idhnakë, të rrëmbyeshëm, nëntokësorë, kishin filluar ti gërryenin rrënjët. Ajo dita ditës ndjente lëkundjen e shkundjen dhe mos mbështetjen ndaj tokës. Prandaj nuk kish kohë të shëllërej pa ndonjë qëllim dhe vlerë në diell. Para së gjithash nuk mund të linte atë mbresë të papërsëritshme që e ngacmonte në shpirt: Valët shkumëbardha, vinin e shkonin, shkëmbinjtë si eshtrat e një dinozauri dhe kaltërsia e papërsëritshme qiell dhe ujë. Kur çdo ditë që shkonte dhe nuk bënte gjë e mundonte, ndjehej bosh.

Me një nervozizëm të pa kuptuar iu përvesh punës, filloi të përziente ngjyrat dhe ti hidhte në beze. E kaltra ishte theksuar, por që kishte një transparencë befasuese. U shkri me natyrën. Dielli kish mbetur pezull në qiell dhe nuk lëvizte. Iu përcëlluan shpatullat nga qëndrimi në kanotiere, nën diellin e fortë. Por kur vuri nënshkrimin dhe përfundoi peizazhin ndjeu kënaqësinë e krijimit, njëkohësisht dhe përcëllimin e lëkurës. I shoqi, Akili u ankua butë, sepse artist ishte dhe ai dhe e kuptonte mirë magjinë e krijimit. Me seriozitet nisi të përkujdesej. Ia mbuloi të djegurat me kos të freskët. I dha një aspirinë të plotë, për ti qetësuar dhembjet.

Duke mërmëritur me mërzi, në dhomë hyri infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi nën buzë. Ajo la në tavolinë një broke në ujë. Sofia e vështroi në mënyrë pyetëse, përse më le këtë broke me ujë.

-Sikur ju ma kërkuat, harruat?- i tha me zë të grindur infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi dhe doli duke mërmëritur:- Njëra kërkon ujë dhe harron, ndërsa tjetri, aty matanë, ka gjithë ditën që pëllet, kërkon oksigjen…

Vërtet ajo ia kish kërkuar. I dukej sikur buza i thahej, i bëhej trokë, prandaj kish kërkuar ujë. Ndoshta për shkak të oksigjenit. Edhe harroi. Ndoshta ngaqë e magjepsi natyra. Mendoi ti kërkonte të falur. Infermierja iku. Ajo kishte emër të ngatërruar diçka midis Esmeraldinës dhe Enkelajdinës. Për të mos e fyer e thërriste shkurt, Dina. Por fytyrën e kishte mjaft interesante, sidomos profilin me nishanin e zi nën buzë. Fytyra e saj ishte shumë ekspresive dhe me të vërtet dilte një portet shumë shprehës. Të ishte ditë tjetër dhe të ishte diçka më mirë, do ti lutej ti bënte portretin. Vështroi duart, me damarët blu nën lëkurë. Ato tashmë nuk kishin më gjallërinë e mëparshme, kishin filluar ti rrudhoseshin e ti mpiheshin. Ajo nuk e kërkonte kurrë plogështimin e gishtave. Donte që ato të ishin gjithnjë të shkathëta energjike.

Në shkollë kishte pasur për pedagog kryesor një portretist të madh. Plaku i imët dhe flokëbardhë u përkujdes ti mësonte të fshehtat, linjat e kapshme e të fshehta të portretizimit. Kur pedagogu ishte në ditë të mirë e thërriste pranë dhe i thoshte:

-Pa eja këtu ti, shqiptarkë e bukur, na i trego punimet më të fundit.

Ai merrte punimet në duar, ulej në tavolinë. Rëndë -rëndë vinte syzet dhe i kundronte me kënaqësi portretet e freskëta të vajzës së re, duke ia bërë:

-Çëëk…çëëk, çëëk, mirë, mirë. Vetëm vëzhgo, vizato, gjej sekretin, ekspresiven dhe portreti do të flasë vetë.

Sofia u rit me artin, pikturën. E dashuronte me gjithë forcën e shpirtit. Fletoren, lapsnin dhe karbonin i mbante me vete, ngado që shkonte. Ajo realizoi me qindra portrete të punuara me karbon, laps e vaj, me atë përhumbjen e pikëllimin e largët të njerëzve të thjeshtë, që i rrethonin ato në jetën e përditshme. Natyrat e qeta, herë me një farë melankolie vesore, të tufave të luleve e herë me atë kuisjen e tyre të pasur e të vrullshme. Peizazhet e shumta me ajër të tejdukshëm të ndehur mes pemëve.

Sofia e harroi shpejt ujin dhe infermieren Dina me nishan të zi. Natyra, e madhërishme, shtrihej përpara saj, e ajo ishte përfshirë në magjinë e ngjyrave. Sa mrekullueshëm! U drithërua. Një moment iu bë të ngrihej me vrull, si dikur. Të flakte teshat e spitalit, të vishte përparësen e punës, të vendoste kanavacën, këtu në dritare, të shtypte tubetet, të punonte ngjyrat. Të ngulej një copë herë si zakonisht, të thithte të gjithën pamjen, pastaj të fillonte të punonte, të pikturonte pa pushim, pa pushim, pa pushim. Oh, të mos kish kurrë pushim dhe fund! Të përfshihej prej misterit të krijimit. Të krijimit të një mundimi të paemër. Të hidhte magjinë e dhuruar në magji të krijuar…

Iu kujtua si në film jeta e saj. Shtëpia e vogël, e thjeshtë, me mindere. Në një prej rrugicave me kalldrëm të qytetit juglindor. Mbushur me cicërimat e vajzave të vogla, të lindura njëra pas tjetrës. I kujtohej babai i saj me dollomanë e gjatë të zbardhëllyer dhe të përlyer gjithnjë nga bojërat. Ajo ashtu e mbante mend të atin, në këmbë, stoik, flokë shpupuritur. Si një sfinks i paarritshëm, me penela nëpër duar, hipte dhe zbriste nëpër skela, vizatonte, krijonte, jepte dhe merrte me shenjtorë e perëndi.

Baba i saj Vangjeli Zengo i përkiste brezit të katër i traditës familjare piktorë-ikonografë. Breza me radhë, prej familjes së tij, vizatuan e krijuan qindra dhe mijëra ikona dhe mure kishash si rrallë të tjerë në Ballkan. Fillon me Nikolla Zengo ( i Vjetri), që jetoi midis gjysmës së dytë të shekullit të 18 dhe gjysmës së parë të shekullit nëntëmbëdhjetë. Vazhdon me Andrea Zengo i biri i Nikollës. Më pas vjen Papajani Zengo ( Jani Ndini Zengo) etj.

Por babai i saj Vangjeli ishte ndoshta më i mirë i më të mirëve. Gjurmët e punës së tij gjenden në dhjetëra kisha e manastire anë e kënd Ballkanit. Ai i mëkoi fëmijët e vet me dashurinë për artin dhe pikturën. Fëmijëria e saj ishte vërtet e varfër, mbasi gjithë ekonomia e familjes varej prej penelit të kryetarit të saj. Shumë herë, për muaj të tërë familja hante të njëjtin ushqim; bukë e thatë, që zbutej me verë dhe me pak sheqer për të tre vaktet. Por përsëri harmonia dhe morali ishte i lartë, shtëpia ziente nga zërat fëminore dhe nga këngët që përhapeshin në oborret dhe rrugicat rrethepërqark. Në atë shtëpi nuk dëgjoheshin grindje dhe sherre. Arti asnjëherë nuk të lë kohë të mpakesh.

Një mbrëmje vjeshte një fqinj i tyre, takoi të atin në rrugë. U përshëndoshën, drodhën nga një duhan, pastaj komshiu i tha:

-Ore Vangjel. Ti je babai shtatë çupave dhe nuk ke djalë, apo jo?

-Po babai i shtatë çupave jam,- i tha.

-Si është e mundur o Vangjel, çdo natë kur kthehem nga puna, unë dëgjoj këngë dhe hare në shtëpinë tënde?

Babai vuri buzët në gaz:

-Dëgjo këtu o mik,- i tha,- unë nuk kam shtatë çupa, por shtatë çifligje.

Komshiu e vështroi me habi, gati me nënqeshje. Nga do ti gjente çifligjet ky zanatçi, zograf, që bridhte si muhaxhir kishë më kishë! Hëm, ka një taborr me çupa dhe nuk di nga ti a mbajë. Hëm, nuk e thonë kot; që kur lind vajzë qajnë edhe strehët e shtëpisë. Jo një, por shtatë! Hej bela! Zografi i shkretë, që na ngjan më shumë me bojaxhi, nuk e mbulon dot diellin me shoshë!

Por i ati i saj, Vangjeli ishte intelektual, që shikonte shumë larg. Ai e njihte mirë madhështinë e pavdekësinë e artit. I mësoi vajzat e tij të mbanin penelin pranë që në vogëli. Me ikonat që i ati dhe paraardhësit e tij pikturonin.

Sofisë i kujtohej mirë fëmijëria. Kur luante në cep të dhomës dhe drita e qiriut luhatej. Nëna ndizte një qiri tjetër dhe ia vendonte babit në tavolinë. I dukej i magjishëm ai kënd ku punonte i ati. Braktiste lodrat dhe ngujohej me ndrojtje përpara ikonave të përfunduara, që shkëlqenin. E vështronte e mahnitur lëvizjen shkathët të penelit e shkëndijimin e ngjyrave. Krijimin e figurave dhe trishtimin mahnitës të shenjtorëve. Kërkonte me ngulm të gjente se çfarë fshihej përtej atij sfondi dhe atij trishtimi mahnitës.

-Zoçka ime, dëshiron të mësosh të luash me magjinë e penelit dhe të ngjyrave?- e pyeti i ati.

Ajo luajti kryet dhe i afrohet më pranë të atit, pa i ndyrë sytë në ngjyrat e freskëta që vezullonin. Motra e madhe ishte bërë qyshkur piktore dhe çirake e parë e të atit.

-Arti është shumë më i gjerë dhe i madhërishëm se këto ikona,- i tha i ati, pastaj e mori në pëqi dhe nis ti përkëdhelte flokët.

-Fshiji duart kur u prek flokët vajzave, se do tu a bësh si lesh arapi,- i tha nëna.

-Ri rehat, o grua. Çupat duhen të mësohen qysh tani me erën e ngjyrave.

Ato filluan të ushqeheshin dita ditës me dashuri për këtë mjeshtri. Ato ishin pjesëtare të një mjedisi familjar sa të ndjeshëm nga ana e dashurisë për njëri tjetrin, aq dhe të rreptë nga ana e punës, ku orët e ditët kalonin duke përvetësuar mjeshtërinë artistike. Ato bënin çmos me këmbëngulje tu bëheshin krah të atit të tyre në bërjen e ikonave dhe në dekorimin e kishave. Babai u dha profesione vajzave të tij, duke u siguruar atyre mësuesit dhe shkollat më të mira që qenë në atë kohë…

Flutura krahëshkruar fluturoi një copë herë mbi degë pa vendosur se ku të ulej. Sofia po e përgjonte pa i lëvizur qerpiku. Flutura një hop u ul mbi një gjethe të blertë, por siç dukej nuk ishte e kënaqur. U ngrit, rahu flatrat, qëndroi pezull në ajër. Fluturoi, u fërkua pas gjetheve të blerta dhe si për inat të Sofisë shkoi e u ul mbi lulen e vetme. Asaj iu mbajt fryma. Mos, gati sa nuk thirri. Përse u ule aty, po sikur lulja e vetme të shkërmoqet dhe të rrëzohet prej rëndesës tënde të pakujdesshme? Shko, fluturo kudo, por jo aty.

Flutura, si për inat të saj, rrahu disa herë flatrat delikate. Kujdes, moj flutur, mirë që u ule mbi lule, por të lutem, mos u tund dhe u shkund, pëshpëriti Sofia gjithë ankth. Flutura gjithë indiferentizëm u ngrit prej lules. Pa u kushtuar rëndësi merakut të hapur, të gruas së sëmurë që e vështronte me shqetësim, përtej dritares së spitalit. Fatmirësisht asgjë nuk ndodhi, fletët e lules u drithëruan por nuk ranë dhe Sofia mori frymë e lehtësuar. Zemra e fluturës është e brishtë si zemra ime.

Përse iu fiksua pritja e ankthuar e rrëzimit të natyrshëm të lules? Përnjëherësh iu kujtuar motra e vogël Antoneta, më e bukura ndër vajzat, që vdiq nga skarlatina në moshën tetë vjeç. Motrat e më të rritura e thërrisnin lule dhe engjëllushe. Qysh atëherë iu krijua bindja, që lulet janë delikate si e motra, Antoneta. Dhe fluturat janë gjithashtu delikate. Kanë rrjedhur shumë e shumë vite dhe motra e vogël është lart në qiell pranë babait dhe nënës. Sa shpejt ikën njeriu, si era, sikur nuk ka qenë kurrë! E ajo, Sofia ishte bërë më delikate se delikatet…

Por nuk dua të jem e tillë, a do mund?!

Sofisë iu kujtua se sa me emocion priti ditën kur shkoi të studionte në Akademinë e Arteve të Bukura të Athinës. Në vendin, e Fidias dhe të Praksitelit. Në antikitet u zhvillua në shkallë të lartë artet e bukura dhe kultura. Babai i kish parë së afërmi. Tani i erdhi radha asaj ti shihte dhe ti prekte. Ajo pa nga afër Akropolin dhe kryeveprat e artit klasik, teatrot ku e luajtën tragjeditë e famshme të Eskilit, Sofokliut, Euripidit, etj. Motra e saj Androniqi, e cila sapo ishte diplomuar, bëri një vit studime në skulpturë, me qëllim ti qëndronte afër motrës më të vogël. Ato të zëna krah për krah ngjitnin shkallët e ngurta të Akropolit. Dhe ajo kështu filloi të ngjiste shkallët e artit të madh, pikturës.

Iu duk sikur kish djersirë. Një hop bëri çudi, në dhomë nuk ish dhe aq vapë sa të djersinte. Me cepin e çarçafit fshiu qafën që i ish holluar…

I erdhi nëpër mend viti i fundit shkollës së lartë, provimi i fundit për marrjen e diplomës. Në vendlindje, në Shqipëri sapo ishte ndehur terri i rëndë i pushtimit dhe në kufij po bëheshin provokime për një luftë më të zgjeruar, botërore. I bëri kërkesë drejtorisë që provimet përfundimtare ti bënte në muajt e pushimeve të verës. Dita e provimit i ra ta bënte së bashku me një student vendas por që e kishte vitin e gjashtë. Ai mundohej të merrte diplomën dhe nuk arrinte dot. Sofia e kish ndeshur shpesh herë atë student shtatshkurtër dhe kokëmadh nëpër korridoret e fakultetit por nuk i kish kushtuar rëndësi. Të dy, të ulur në pozicione të ndryshme po bënin vizatimin e një gjysmë trupi. Fytyra e studentit ishte zbehtë, shumë e trishtuar, njëlloj si ikonat që pikturonte i ati. Flokët kaçurrela i vareshin ankueshëm në fytyrë. Vizatonte e fshinte me nervozizëm dhe mërmëriste nëpër dhembë me vete:

-Kush e dëgjon çukullisjet e tim eti, në qofte se më shkon huq dhe këtë radhë. Më mirë të vras veten.

Sofia e dëgjoi. U zgjat me kujdes dhe vështroi nga punimi i tjetrit. Përnjëherësh konstatoi që vizatimi i tij kishte përmasa më të mëdha se masat natyrale që kërkoheshin nga komisioni.

-Shko merr në tjetër letër me vulë,- i pëshpëriti ajo.

-Çfarë! – ia bëri ai i hutuar dhe kapsalliti qerpikët.

-Të thashë. Shko shpejt merr një letër tjetër me vulë, sa komisioni nuk e ka mendjen,- i foli me të shpejtë ajo, e shtoi,- dhe grise të parin.

Shoku i kursit e mblodhi menjëherë mendjen. U ngrit prej stolit si vetëtima. Tërhoqi me shpejtësi një letër tjetër, me vulë dhe ia dha Sofisë. Ajo me zhdërvjelltësi dhe përpikëri e vizatoi modelin në përmasat natyrale. Sytë e tij e vështronin me mirënjohje.

Kur dolën rezultatet fituan të dy. Shoku i kursit sa nuk fluturonte nga gëzimi.

-Oh, nuk di si të falënderoj. Nuk do dëgjoj më gjëmimin çmendurak të tim ati. Ai është një njeri i pasur dhe do që unë të bëhem pa tjetër piktor. Të them të drejtën nuk jam dhe aq i prerë për tu bërë piktor i mirë.

Ai nxori një çek nga xhepi dhe i tha Sofisë:

-Për ndihmesën që më dhe, do ta shpërblej. Hap gojën, thuaj një shumë, sa të duash dhe unë do ta firmos menjëherë.

Sofisë iu qesh. Nuk e kish menduar që të ndihmonte dikë me para. Ajo tashmë e kishte fituar një byzylyk të artë. Të tjerat nuk i hynin në sy..

-Mua më mjafton një faleminderit,- i tha dhe i zgjati dorën ta përshëndeste.

Tjetri ngeli gojë hapur. Hapi krahët si ti thoshte, si të duash dhe iku.

Sofia me rezultate të larta në universitet mori rrugën kthimit për në atdhe. Makina tundej dhe shkundej në rrugë e dëmtuar. Qielli ishte i vrenjtur me re. E shoqëronte nga pas një ankth dhe peizazh i zymtë. I rënduar me lëvizjen e nëndheshme, gjëmimet dhe lufta e përgjakshme.

Ajo ishte plot vrull e jetë dhe çdo mbrëmje kur nuk realizonte atë që donte, thoshte me vete: Iku dhe një ditë, çfarë bëra unë, asgjë. Pas dy vjet pritjeje filloi nga puna, por përkushtimin ndaj pasionit të pikturës asnjëherë nuk e braktisi. Ditë pas dite javë pas jave dhe vit pas viti. Pyetja: çfarë bëra unë sot? Analiza e vetvetes, për një ditë në qoftë se ishte pa fryt, e shoqëronte në çdo hap të jetës së saj.

Sofia u mbështet në bërryla dhe me vështirësi u ngrit pak ndenjur. Rregulloi jastëkun në shpinë. I dhembnin të ndenjurat, i gjithë trupi i shponte prej qëndrimit shtrirë. Por atë e kishin përfshirë kujtimet e shkuara, të bukura. Ajo ish përpjekur ta vlerësonte e ta përjetonte të bukurën dhe ta jetonte jetën…

Iu qesh, kur iu kujtua vajzëria e veshur me pantallona dhe hipur në biçikleta. Nëna pati kundërshtim të butë, mbasi i besonte babait.

-Ç’ është kjo o burrë, të më dalin çupat me pantallona!

-Ja që është, o grua e dashur. Vajzat e mia janë ndryshe, nuk janë si të tjerat, – ia pat babai duke qeshur, por vështrimin e kish të menduar. Kish merak si do pritej nga bashkëqytetarët e tij. Por tashmë vendimin ishte marrë.

Sofia kishte dëgjuar për Xhorxh Sandin, shkrimtaren franceze që vishej si burrë, e cila me kurajë sfidoi kohën dhe mendësinë. Babai i saj mund të mos kishte dëgjuar për atë grua shkrimtare dhe ajo nuk e pyeti kurrë. Por arti të zbulon ca shtigje, dhe të hapën ca rrugë, që të tjerët nuk mund ti gjejnë…

Ato ishin të parat vajza që filluan të ecnin me siguri në fushën e artit të madh, pikturës. Gjithashtu, ato ishin të parat vajza që mësuan të ngisnin biçikleta nëpër rrugët dhe rrugicat e qytetit. Përplasej ndonjë dritare nxitimthi pas tyre hidhej në ajër ndonjë pëshpërimë pezmatimi. Qyteti tinëzisht i përgjonte, priste. Mërmëriste, përpara disa vitesh ferma nuk guxonte të dilte prej shtëpie, këto çupa të zografit guxojnë tu hipin edhe biçikletave!? Por çfarë priste vallë, mos u prish bota!

Ato ishin shembulli i përkushtimit dhe sakrificës. Me biçikleta shkonin në punë dhe me to shëtisnin nëpër rrugët e qytetit. Për më tepër, hipnin si djemtë majë skelave në kishat e reja, për të pikturuar basoriliefë, shenjtorë dhe perëndi. Të udhëhequra nga babai i tyre i qetë dhe pa fjalë.

Veprimet e saj dhe të motrave ishin krejtësisht të pazakonshme për kohën dhe mundësinë. Ato nuk e bënin prej qejfit, por prej nevojës, të fitonin kohë. Qytetarët shqyen sytë të befasuar me surprizën e zografit, dhe të çupave të tij të veshura si burrat. Ndërkohë ato vazhdonin të kacavirreshin nëpër skela dhe pikturonin në praninë e vazhdueshme të kalimtarëve të qytetit, ku të gjithë e njihnin njëri tjetrin. Një qejfli ngriti sakaq këngën:

Nuk ka si bukuroshet tona,

Të veshura me peliçeta,

Hipin nëpër skela dhe biçikleta.

Babai i saj qe i ndërgjegjshëm për hapin delikat që po hidhte me vajzat e tij. Ai e dinte mirë se nuk ishte një fjalë goje të nxirrte çupat nëpër rrugët e qytetit veshur me pantallona, të kacavirreshin nëpër skela, e të pikturonin mes kalimtarëve të shumtë. Babai i saj përgjatë gjithë jetës së tij e kish përballuar me guxim dhe vendosmëri. Ai ishte ndryshe nga të tjerët. Prandaj dhe ato duhej të mësoheshin me të njëjtën ndjenjë, përgjegjësi dhe civilizim. Me ndjenjë krenarie çka bënin dhe përgjegjësi qytetarie çka vepronin. Babai në vite u dhuroi bashkëqytetareve ikona mjeshtërore, u pikturoi kisha, ku shkonin faleshin dhe shpreheshin. Të gjitha këto përbënin fillesën e rëndësishme të mirësisë. Dhënies çka mund të japësh të tjerëve. Sepse do vijë një ditë, do të kuptojnë dhe vlerësojnë. Përgjegjësia personale dhe familjare u përkiste atyre, për të krijuar vepra të bukura emancipuese shoqërore.

Gjithsesi. E gjithë veprimtaria e fisit të saj por dhe e familjes, motrave, ishte një sfidë dhe përballim, që kishte në thelb një farë sakrifikimi. Një dashuri të vështirë e të ndërlikuar me karakter emancipues ndaj vetes dhe bashkëqytetarëve.

Kur qyteti dremiste, nën petkun e muzgut. Hamejtë dhe tellalli thërrisnin që në pikë të mëngjesit dhe vendi hiqej mos e këput. Ajo dhe motrat e saj bënë hapa të madha, si rrallë të tjerë. Nga muret e kishave e të manastireve që pikturonin, shkuan me dinjitet me veprat e tyre në muret e galerive të artit. Në muret e shtëpisë së saj dhe nëpër galeritë artit anë e kënd vendit varen me dinjitet pikturat, portret dhe peizazhet. Ajo mendonte se me pikturat e saj kishte vënë një tullë modeste në godinën e madhe të artit dhe të kulturës. Ndërsa dikush me çiltërsi i kishte thënë:

-Sofi, duhet ta dish mirë, pikturat e tua janë një kolonë e rëndësishme në godinën e artit.

Ajo kishte buzëqeshur me modesti. Ajo, të motrat dhe familja e saj ishin munduar të bënin më të mirën, në shërbim të vendit të artit dhe të kulturës…

I kujtohej kur bëri kompozimin e demonstratës së parë dhe në qendër, vendosi njeriun që u vra. Që hëngri plumbin e parë. Dikush me indiferentizëm i tha:

‘Sofi, mendoj të vësh në qendër të kompozimit tënd, figura që sot janë të rëndësishme e në pushtet, po të duash të fitosh pikë. Ky i gjorë ish veçse një shakaxhi. Doli të shiste sheqerka, e rrëmbeu turma dhe plumbi e mori rastësisht, e vrau.

Sofia e vështroi me dashamirësi dhe i tha:

-Vetë historia është grumbull rastësisht në dukje të rëndomta. Prandaj dhe i vrari është një pjesë e rastësisë që quhet histori…

Sofia largoi me vështirësi jastëkun që kishte nën shpinë dhe e vendosi poshtë nën kresë. Ndjehej tmerrësisht e lodhur por shpirtërisht e çlodhur. Dielli shkëlqente dhe natyra dukej sikur këndonte. Lulja ishte në degë dhe era e lëkundte lehtë.

-Uh, ç’ ditë e vështirë sot për mua. Më shastisi kokën pacienti i dhomës përballë,- hyri në dhomë duke u grindur Dina, infermierja gjoksmadhe, vetulltrashë, me nishan të zi, shtoi:- Ka gjithë ditën që pëllet, kërkon oksigjen. Ku ta gjej unë oksigjenin kur vetëm një bombol me be është në gjithë pavijonin.

-Vetëm një oksigjen paska në gjithë këtë pavijon? – e pyeti si fajtore Sofia. Me vete shtoi, dhe këtë tub me oksigjen e paskam privilegj ta kem vetëm unë!

Infermierja luajti kryet në shenjë pohimi. U vërtit si kot një copë herë nëpër dhomë. Qëndroi përpara dritares dhe vendosi duart në gjoks.

-Ua, paska një lule atje në degë! Nuk e kisha vënë re,- ia bëri e habitur, pastaj shtoi:- Të them të vërtetën ai pacient është shumë rëndë.

-Jepi oksigjenin tim,- i foli ultas Sofia.

Dina, infermierja u kthye dhe fërkoi nishanin e zi. Qëndroi pranë shtratit të saj dhe e vështroi gjithë habi.

-Po ti si do bësh pa oksigjen?- E pyeti.

-Më duket sikur ndjehem më mirë,- foli ultas Sofia dhe mbylli sytë.

-Sofi, je e sigurt çka thua?! – e pyeti përsëri Dina, infermierja. Dhe lëvizi shpatullat me indiferentizëm.

-Po.

Sofisë i dukej sikur vërtet ndjehej më mirë, por ndërkohë i bëhej sikur trupi po i shkrihej. Dina, infermierja iku së bashku me tubon e oksigjenit. Dhoma dhe korridori i spitalit dergjeshin në qetësi. Zëri i lartë, ankues i burrit të sëmurë në dhomën përballë ishte fashitur. Asaj iu bë sikur me qindra piktura i lëviznin përpara syve, portretet që i donte aq shumë: ‘Portret gruaje me shall’, ‘Portret plaku’ ‘ Autoportret’ etj, të tjera.

Hapi sytë dhe vështroi tavanin e bardhë, diku në qoshe të dhomës dalloi një pezhishkë dhe merimangën që po kacavirrej me nxitim nëpër fillin e saj. Nuk donte të kthehej nga dritarja. Le të mbante në memorie imazhin e lules në degë dhe të fluturës krahëshkruar mbi të. Merimanga mbërriti në rrjetën e saj. Befas u lëshua poshtë mbajtur pas një filli. Sofia largoi sytë prej aty. Sytë i digjnin në cepa. Bëra mirë që i dhashë atij njeriu të panjohur bombolën me oksigjen, mërmëriti.

Megjithatë me ngadalë ktheu kryet majtas dhe vështroi përtej dritares. Lulja kishte rënë prej degës. Dega e njomë e gjelbër lëkundej lehtë, si fajtore. Ajo nuk e pat ndjerë erën që kishte fryrë përjashta. Vërtet fryu erë përjashta, apo i kishte ardhur koha që petalet e lules të shkundeshin dhe të binin?

Dhe jeta e artistit është si lulja në degë, ia bëri me vete. Ndjeu zëra pranë. Me siguri duhej të kishin ardhur të dashurit e saj, burri dhe djemtë. Ata po i flisnin, ishin të shqetësuar. Përse shqetësoheshin, ajo ishte mirë? Dikush po i fshinte ballin, një tjetër po ia ledhatonte flokët. U përpoq tu buzëqeshte, tu thoshte, se i donte shumë dhe të mos bëheshin merak, jam më mirë. Me të vërtet jam shumë mirë. Dikush e pushti në buzë, ndjeu lagështinë e njohur. Me siguri duhej të ishte Akili, i shoqi. Kishin kaluar një jetë të mrekullueshme së bashku. I duk sikur ia tha, të dua fort. Vallë e dëgjoi Akili. Sa zhurmë qa ka. Nuk pati kohë. Përse vrapon kjo kohë aq shpejt! Iu bë sikur po e thërrisnin prindërit dhe motra e vogël Antoneta…

Ndjeu një dritë të fortë, vezulluese dhe më pas mijëra shkëndijime shumëngjyrëshe që përhapeshin ngado. Disa duart po e ngrinin ngadalë, butë. Gjendej krahëhapur. Ndjehej shumë e lehtë, si pupël. Iku ngadalë, u ngrit mes vezullimeve…

Pas dy orësh në dhomën përballë, vdiq dhe ai burri me tubon e oksigjenit në gojë…

KURSI I KËMBËPËRTHYERJES

January 7, 2014 by dgreca

Tregim nga Kujtim Dashi/

Në zemër të kryeqytetit, ndanë buleverdit “Dëshmorët e Kombit”, njëqind e pesë metra larg portës veriore të Kryeministrisë, shtatë-tetë metra larg një porte tjetër, asaj të rezidencës të delegacionit të Këshillit të Europës, nën hijen e njërës prej dy kullave binjake, në një lulishte të lënë krejt pasdore, ku dikur gjallonte bar “Amerika”, pas busteve të vëllezërve Frashëri romët ditë për ditë ngrejnë një si biçim kampingu. Brenda këtij kampingu funksionon “Kursi i këmbëpërthyerjes”, i paliçencuar ende, por që përgatitë ditë për ditë praktikantë të rinj. Ata, pas një kursi, ndoshta, nga më kohëshkurtit në botë, vetëkthehen në ulokë, me ç’rast fitojnë të drejtën të lypin të hipur mbi karrocat e paraplegjikëve, që kushedi ku në ç’rrangullishte i kanë psonisur a lypur borxh.
– Më ngjoni këtu, e mos m’i hallakatni sytë poshtë e përpjetë, se vallahi, asht ba jeta e vshtirë…Kafshatë e zorshme! Hë, pra, më ngjoni më vmëndje, se për të mirën tuj e kam, vallahi! Jena ba shumë! Po secili do me hangër e ka riskun e vet! Aiii, s’di me folë shumë, por po e kapa ndonji që s’e ka vmëndjen, ktuna, kam me ja përdredh kokën si t’zogut të pulës! Ngjoni ktu, pra. Kama e majtë, kush munet edhe të djathtën, përdridhet fort e futet poshtë kamës së djathtë a të majtë, e manga e pantallonave varet si zhangël, si loqet e plakut. Pse qeshni, ë? S’i keni parë nonjëherë n’ksollat tueja, a?! Mun ta futësh edhe poshtë kamës, me medemek të preme. Të dhemb? Të mpihet? Nuk e duron? Po punë e madhe fort! Do të rrish pa hangër? Atëherë mos e përthyj. Vdis urie! Jena ba shumë! Papunësi e madhe! S’na kush më në tefter! Besa, ma shumë janë të bardhë se sa na. Ka zdrypë teposhtë maloku i pafalë. Shihni si janë mushë rrugët plot e për plot! Tash po ia kërkojmë kockat atij gaxhait të madh, që as emrin po kanë frygë me ia përmenë ma. Hë, pra, për Enverin e kam llafin, ç’kini që hutoheni. Për sy të ballit s’kishte me na lanë kshtu as dhe një ditë…Ça demukracie asht kjo me të lanë pa punë e pa hangër?! S’po ka punë për profesora, pa lë për ne që s’kemi asnjë klasë shkollë. E shihni atë profesorin që shet libra në trotuar? Në Moskë ka ba studimet e tash në pleqni, i gjori, del e shet libra, në vend që të ngrohet me plakën te zjarri…Gjithë halli, a më ngjoni, asht me iu dhimb tjetrit sa ma shumë ktuna para semaforit! Mos mendoni se janë shumë një minutë, dy minuta, sa del e kuqja, shejtanja, e hyn frap jeshilja, e mira, shpresa…I duhet vu fytyrës një maskë! Çfarë thom edhe unë kështu! Po ne kena vetë fytyrën tonë si maskë! Maska e dreqit, e skamjes, e fukarallikut! Hajde, kush do ta provojë i pari? Hajde ti çuni i Zanit, se jeni kalamaj ma shumë, e Zanin e shkretë e mbyti krejt rakia, helmi…
Nga grumbulli i romëve ngrihet ngadalë, me përtesë e me droje një fëmijë zhelan, me një fytyrë të zbehtë e të palarë, me sy të pangopur me gjumë, të trembur e të lodhur. Kapërcen thesin e parë me kanoçe të shtypura, të dytin dhe del para kursantëve të tjerë, që e shohin me zili.
– Ec ktu, se s’të hamë. Çohu ti Ardit prej karrocës se s’e kemi xhezlong me ba qejf tina. Hajde, çou shtyp matanë kanoçet, që kanë sjellë çunat, në daç me hanger ndonjë gja sot. Shih sa je ba sa nji magjar! Dhe, shuajeni zjarrin. Me shurrë, e me ç’ka të mundeni. Nuk kam hall tjetër, po mos të na digjen këta komshinjtë tonë, mos na digjet Europa, që na sheh përditë, pra se s’kanë ku me hy pastaj këta politikanjtë tanë, që nga mëngjesi në darkë, bajnë dùa me hy në të…Hajde, hip ti çuni i Zanit. Ashtu, edhe pak. Mos ke frikë se të mbaj una. Ashtu de, mos ma mbaj trupin drejt me tangërllik si kapadai, se kështu nuk i hyn në sy askujt. Kujtojnë se po ban lojë, se po i rrenë, ditën për diell. Kurrkujt, vallahi, nuk i dhimsemi. Duhet me iu dhims gurit e drurit që të fitojmë nonjë gja. Shih, shih, qenka i fortë, dreqi! Ç’ke ashtu që mezi merr frymë: a je asmatik a të ka marrë uria? Askush s’e ka msue kaq mirë e shpejt sa tina! Ashtu, shumë mirë. E ngjo këtu, ti çuni i Zanit. Ça t’fitosh ktuna ke me i pru, lekë më lekë. Dakort? E di unë, çfarë të jap, pastaj. Se mos ia jep Zanit lekët, mor qyq, se i ban, naaa, raki ai. Nanës çoja të gjitha, mirë? E shkreta, ka tetë gojë me ushqye përditë. Hajde, nisu tash shpejt e te semafori! E mos u muno me ma hedh mu, se një sy e kam ktuna e nji te ti. A m’ngjon apo jo?! Ne magjypët nuk vjedhim, ne lypim.
Nga grumbulli amorf i kursantëve ngrihen turravrap dy fëmijë dhe e ndihmojnë djalin e Zanit të dalë në ditën e parë të punës si ulok dhjetëvjeçar. E ngrejnë peshë karrocën, djali nga njëra rrotë e vajza nga rrota tjetër dhe e hypin në trotuar. Pastaj, nga aty e zbresin poshtë në bulevard, si të hedhin një kaike në kanionin e rrëmbyer të makinave.
– Ec, vetë tani, të keqen motra!-i thotë vajza si t’i japë bekimin e prindërve, që s’kanë mundësi të marrin pjesë në këtë ditë të shënuar, kur i biri vetulokohet për të fituar ndonjë gjë dhe i jep një të shtyrë karrocës, e cila futet në mes të makinave të ndaluara para semaforit.-Paç këmbën e mbarë!-ia bëri zhelani tjetër, duke i shkelur syrin, si për ta nxitur që të flakë tej ndrojtjen, ngathtësinë, se për krenari, atë asqë e kanë njohur ndonjëherë.-Ruaju, të keqen motra, se mos të shtypin makinat!-i bërtet nga trotuari vajza teksa sheh djalin e Zanit, që manovron me shpejtësi dhe iu afrohet me të shpejtë te dritarja shoferëve të makinave, që frenojnë njëra pas tjetrës. Sytë i ka ngulur te semafori. Dreq sa shpejt ndërron e kuqja me jeshilen!-mendon alarmueshëm dhe turret turravrap për te shoferi tjetër me shpresë se do të jetë, në mos më i mëshirshëm, të paktën më pak cinik, më i sjellshëm se ai i mëparshmi. Me ngut fshin pështymën që i ka hedhur pamëshirë në fytyrë shoferi i benzit të zi, fytyrën prej banditi të të cilit e ka fiksuar mirë në kujtesë.-Pas teje, e kam rradhën unë!
Me një sy te kursanti tjetër, që është ulur te karroca e paraplegjikëve për të bërë njëherësh teorinë e praktikën e këmbëpërthyerjes e një sy te djali i Zanit, që fluturonte hareshëm sa te njëra makinë te tjetra, duke iu gëzuar lëmoshave të njerëzve, që begenisin t’i hedhin një sy botës së semaforëve, drejtuesi i kursit, Meti rinisi mësimin:
– Hë, pra, ku e lamë? Qe, pra, edhe djali i Zanit, jo i partizanit si jeni msue ju tuj e pa në televizor, po i Zan gjynahnaqarit të shkretë, po e fiton nonjë lekë. Shih, shih, qenka i shkathtë, dreqi! Eh, çfarë të bën kafshata e gojës? A kishte hangër gja? Si, mor, si një misër të pjekur që nga dreka e djeshme? Pse nuk më thatë të dilte dikush tjetër në kamë të tij? E kush do hipë tash në karrocë? Eja ti goca e Selimit. Ju jeni të bardhë, po jeni ma të shkunun se ne. A iu bie nonjë lekë baba prej Greqiet, apo iu ka harru krejt? Ashtu, ë? Sa vjet moj që s’bëhet i gjallë? Pesë vjet?! Vagabondi! Ndoshta, ka marrë nonjë tjetër atje. A, noshta, kalbet në nonjë burg…Kush dreqi po din…
Syri tjetër i Metit ka dalluar në të qindat e sekondës se si djali i Zanit nga nxitimi ka rrëshqitur poshtë rrotave të një makine të madhe që transportonte tulla dhe ajo e ka marrë ysh përpara si të ishte një qeskë plastmasi me plehra të hedhura diku në mes të rrugës. Makinat ndaluan rrufeshëm njëra pas tjetrës dhe prej tyre dalin me të shpejtë shoferë, udhëtarë. Kalimtarë të rastit nga të dy trotuaret kanë vënë ulërimën dhe derdhën në rrugë, kush mundi. Një gruaje i bie të fikët dhe rrëzohet shakull përtokë. Meti si shqiponjë fluturon e, duke ulëritur si i marrë “Djali, more, më iku, djali!” për disa sekonda, gjendet mu aty ku ka ndodhë mënxyra. Karroca ishte shtypur, ishte bërë si kanoçe dhe, bashkë me të pa asnjë dyshim, të njëjtin fat kishte pësuar edhe djali i Zanit. Ai me një shikim të lamtumirtë vështroi Metin dhe në atë gjendje si është, i zgjati grushtin e vogël të shtrënguar fort, brenda të cilit kishte futur lekët që kishte fituar në minutat e para të punës së tij, si ulok.
-Naanëëës, Met, naaaanëëëës…,-shqiptoi djali i Zanit dhe humbi ndjenjat.
_________
Nga vëllimi me tregime e novela (pjesa e parë e triptikut) “Në muajin e nëntë…”, Botimet “OMBRA GVG”, Tiranë, 2006.