Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Va, pensiero

by

-Tregim-

C:\Users\viron\Desktop\Ne pune 7\5b388c6ce7248virona kona (1) (1).jpg

   Viron KONA

Në përkujtim të veprës së kompozitorit të madh italian Giuseppe Verdi

Sapo ne ushtarët e rinj, me kokat e qethura “zero”, mbërritëm në repart, ushtarët e vjetër na shihnin  me qesëndi e kureshtje. 

            -Hë, o “rrula”, erdhët!  Do hani dynjanë, po nuk na u bindët! Dhe, shikoni se, mos i thoni kapterit, se ju piu e zeza! 

           -Ej, ti, rrul, hidhi dru zjarrit! 

           -Ti tjetri, ti or rrul, o  veshgjatë më sill pakë këpucët! 

            -Hej ti, pinguin, fërkoje këtë tokëzën time që të shkëlqejë. Fërkoje mirë, hë, se do të të bëj t`i thuash derrit dajë! Hë, o mace e lagur, lëviz! 

        Më i tmerrshmi ishte Sela. Ai iu drejtua Baçit, një djali të shëndetshëm, që i shihte ushtarët e vjetër si me habi e frikë. 

            -Ej, ti buall kënete,  hajde m`i lyejë këpucët me bojë. Hajde, shpejt, mos më ecë si zonjushat në paradën e modës, por tundu! – Dhe, ndërsa Baçi i bindur nisi  lyerjen, ai i bërtiste: – Dëgjo, të më shkëlqejnë, hë! Kape mirë furçën dhe jo sikur mban në dorë një tigan me speca djegës!        

        Disa nga ushtarët e vjetër zgërdhiheshin me kënaqësi dhe sikur viheshin në garë se kush të na fyente dhe të na keqtrajtonte sa më rëndë. Mbase, sepse edhe atyre ashtu ua kishin bërë dhe kjo sjellje ishte një lloj hakmarrje që përcillej si stafetë. Pse, kështu do të vepronim edhe ne kur të bëheshim ushtarë të vjetër? 

        Ndërsa të vjetrit silleshin si kapo dhe bënin të fortët e repartit, ne  të rinjtë thuajse nuk flisnin. Unë zieja përbrenda. Më vinte çudi sesi oficerët dhe kapterat nuk ndërhynin. -E po, – thosha me vete, – kjo sjellje do të jetë kalimtare. Eprorët nuk e dinë sesi sillen këta të vjetrit, kurse ne nuk guxojmë t`u ankohemi. Se, ndryshe, pse duhej të vendoseshin ato lloj marrëdhëniesh mes nesh, që ndodheshim aty për të njëjtin qëllim, kryenim shërbimin e detyrueshëm ushtarak. 

        Në vazhdim po rrëfej edhe një episod apo një histori të vogël, e cila u bë nxitje për të shkruar këtë tregim. Nëse keni durim, lutem më dëgjoni:

        Atëherë, në Radio Tirana transmetohej një emision i titulluar “Program, sipas kërkesave të ushtarëve”. Edhe unë kisha bërë një letër – kërkesë në Radio Tirana, me anën e së cilës  përshëndesja familjen time e, veçanërisht njërin nga vëllezërit e mi, Llambin, inxhinier mekanik që punonte në Azotikun e Fierit. Azotiku ishte një uzinë e rëndësishme për vendin. Për të thuhej se mbante me bukë Shqipërinë, pasi bujqësia duke përdorur plehrat azotike, nitrat amoni dhe të tjera, e rriti disa herë prodhimin e grurit që ishte kultura kryesore. Uzina ishte moderne e prodhimit italian. Im vëlla më thoshte se në përbërje të plehut kishte 32 % azot, që ishte shumë i rëndësishëm për bimën bujqësore. Kështu që im vëlla, Llambi dhe kolegët e tij e meritonin plotësisht një përshëndetje dhe unë e bëra, aq më tepër që për ndërtimin e uzinës, bashkë me inxhinierët shqiptarë punonin edhe inxhinierë italianë. Kisha zgjedhur “Korin e  skllevërve” (pjesën Va, pensiero) nga opera “Nabuko” e Verdit.2)  I kisha lajmëruar që një javë përpara shokët e mi  ushtarë, se, edhe unë kisha bërë një kërkesë në Radio – Tirana. Java kaloi shpejt dhe erdhi dita dhe ora e emisionit. Ditë e  diel,  ora 13.00. Të gjithë, ushtarë të rinj e të vjetër, qëndronim nën hijen e një rrapi të madh dhe  mbanim sytë dhe veshët nga dy altoparlantë që ndodheshin sipër tij. Radioja ndodhej në zyrën e kapter Manes, kurse zëri, vinte deri tek dy altoparlantët nëpërmjet një kablli.

       Ndjeva emocion kur folësja në radio, tha: “-Tani i plotësojmë kërkesën ushtar Vironit, i cili me një pjesë muzikore nga opera “Nabuko” e Verdit, përshëndet familjen dhe vëllanë e tij, Llambin, inxhinier  në Azotikun e qytetit të Fierit”. 

       Të gjithë, ushtarë të rinj e të vjetër u bëmë gati të dëgjonin. Nisi pjesa muzikore e operës, e cila mua më tërhiqte shumë. Kisha lexuar disa libra dhe kisha parë filma që flisnin për kompozitorë të shquar si Bethoveni, Moxarti, Verdi, Puçini, Rosini, Belini, Donizeti, Vagneri e shumë të tjerë mjeshtra të mëdhenj të kompozimit të muzikës klasike botërore. Por, për Verdin kisha dobësi. Thuajse i dija përmendësh emrat e shumë prej operave të tij: “Nabuko”, “Rigoleto”, “Aida”, “Traviata”, “Othello”, “Falstaf”…, dhe, diku – diku edhe ndonjë pjesë që e merrja me fishkëllimë. Kurse im vëlla, Llambi ishte tepër i veçantë. Ai mund të konkurronte me këdo që pretendonte se i njihte mirë veprat muzikore operistike. Nga opera “Nabuko”, mua më pëlqente shumë, sidomos ajo pjesë kur skllevërit kërkonin lirinë dhe kori i tyre ngrihej i fuqishëm me fjalët: 

“Mbi krahët e ëndrrave u nisëm sot,

Atje ku shtrihen fushat, kodrat e përrenjtë,

Ku lulëzon çdo gjë e qesh mbi tokë,

Në pyje dhe liqej të atdheut tonë të shtrenjtë”. 

       Muzika që kisha kërkuar unë po transmetohej, ndërsa ushtarët e ulur nën hijen e rrapit, po dëgjonin. Ndonjërit prej tyre, që nuk  e kishte të edukuar veten me dëgjimin e pjesëve muzikore klasike dhe operistike, nuk po i rrihej. U ngrit pa folur. Pas tij edhe një tjetër, edhe një tjetër. Nga rreth 30 ushtarë, thuajse gjysma u ngritën dhe u larguan që në sekondat e para, të heshtur, pa thënë ndonjë fjalë. Muzika vazhdonte. Me tingujt e magjishëm e të  jashtëzakonshëm dhe me ndjenjat e thella që pasqyronte, ajo të shkaktonte drithërima dhe të  ngrinte peshë, teksa  kori buçiste dhe oshtinte: 

Atdhe, atdhe i bukur dhe i humbur!

Kujtim i shtrenjtë, kujtim i hidhur…

        Ndonëse kisha humbur mendjen pas muzikës, po ndihesha keq, kur shihja që, edhe disa nga shokët e mi më të afërt ishin gati të largoheshin.  Zani më shihte disi me keqardhje. Ai ishte nga malësia dhe do të preferonte të dëgjonte  një këngë me çifteli për ciklin e kreshnikëve; Eduardi, sigurisht që do të parapëlqente ndonjë këngë me iso të Jugut; Sadiku do të pëlqente më shumë Xhixhilenë; Kozi,  “Bijën e Tarres”; Letoja ndonjë nga këngët e bukura korçare si ajo: “Vajza të bukura, faqka pa puthura…!” Thuajse të gjithë kishin këngët e tyre të parapëlqyera. Por ja që unë kisha zgjedhur një muzikë që ata nuk  e kishin dëgjuar, ose më saktë, nuk ishin përqendruar ta dëgjonin kur Radio -Tirana e jepte herë pas here. E ndjeja se, me përjashtim të Ademit, që e pëlqente muzikën operistike, disa qëndronin aty sepse donin të më bënin qejfin, nuk donin të  më fyenin. Por, për habinë time po qëndronte edhe Sela, ushtari i vjetër, që, me sjelljen e tij të ashpër, na e merrte shpirtin ne “rrulave”. Ai dëgjonte me vëmendje dhe kohë pas kohe shihte nga unë.  Ndjeja djersë mbi ballë, por gjithsesi, përqendrimin e mbaja te pjesa muzikore. I ndjeja thellë në shpirt, edhe libretin e rrallë që kishte shkruar Themistokli Soleri, por sidomos muzikën drithëruese të Verdit të madh, që depërtonte gjer thellë në shpirt e në zemër dhe të rrëmbente drejt qiejve të kaltër dhe diellit të praruar… E, dalëngadalë po ndjeja se, ajo muzikë e rrallë po depërtonte si pa u ndjerë edhe tek ata ushtarë që, në fillim qëndruan aty te rrapi për të mos ma prishur qejfin. Ishte forca e magjishme dhe magnetike e atij arti të madh, që i kishte mbërthyer aty nën rrap, dhe ata dëgjonin tërë përqendrim, teksa në fytyrat e tyre shfaqeshin herë – herë pamje ëndërruese.

       Ata, vazhdonin të qëndronin si të stepur dhe me dëshirën që ajo muzikë, të zgjaste e të zgjaste e të mos përfundonte kurrë…Nuk e di pse, por po më dukeshin shumë të afërt ata shokë ushtarë. Emocionet m`u shtuan kur po shihja se, edhe disa nga ata që ishin larguar, ushtarë të vjetër dhe të rinj, po afroheshin dalëngadalë e si pa u ndjerë. Dukej sikur një forcë e mistershme, magnetike dhe magjike i tërhiqte  drejt trungut të rrapit, teksa më bëhej se, edhe fletët e drurit shekullor lëkundeshin lehtë – lehtë, si të ndiheshin pjesëmarrëse në atë kor hyjnor…. 

       Më në fund, muzika që kisha zgjedhur pushoi. Ngrita vështrimin nga shokët e mi ushtarë dhe këmbyem buzëqeshje të çiltra me njëri – tjetrin. 

       Sela u ngrit nga vendi dhe më shtrëngoi  dorën.

           -Të falënderoj, se më kënaqe! Nuk  kisha dëgjuar ndonjëherë si kjo lloj muzike. 

   Të gjithëve u bëri përshtypje sjellja e Selës, aq më tepër që ai nuk e përdori fjalën “rrul”.

    Edhe të tjerët më uruan dhe më dhanë dorën.

            -Ka shumë gjëra të bukura, por ne nuk i dimë, nuk i njohim, – tha Ademi.

           -E  Selë, – u dëgjua nga larg zëri ironik i Gajtazit, – ta morën mendjen rrulat, hë!

          -Ik ore, mbushu! – iu përgjigj Sela.

          -Ç`pate! – i tha tjetri duke iu afruar?

           -Iç, asgjë nuk kam. Vetëm, mos i jep shumë gojës se të futen miza! Ndonjëherë do të të futet edhe ndonjë zhapik dhe do të na hapësh punë!

    Të gjithë sa ishin aty qeshën. Gajtazi u bë xhind, por nuk u ndje. Veçse herë – herë, e shihte shokun tij të vjetër me habi, pa kuptuar dot se çfarë kishte ndodhur me të. 

     Ndërkaq, kapter Maneja doli nga zyra dhe nisi të hidhte hapat ngadalë drejt nesh. Barku i kërcyer përpara i lëkundej sa majtas – djathtas si  një patok i ushqyer mirë. Që nga dhjetëra metra larg, erdhi zëri i tij ironik.

           -Aty e keni atë ushtarin e operave?

           -Për kë e keni fjalën shef? – e pyeti Astriti që ishte më pranë tij.

           -Për atë mor, atë që na shet mend se  gjoja i kupton operat!

           -Urdhëroni shef! – i thashë dhe  u ngrita në këmbë.

            -Ulu, ushtar, ulu! – më tha ai, – por tjetër herë na bëj kërkesë për ndonjë këngë të bukur, jo si kjo që dëgjuam.

           -Edhe ajo e bukur është, – guxova dhe i thashë.

           -Ah, dashke të në bësh të kulturuarin tani? – më ironizoi ai përsëri dhe qeshi me të madhe. Edhe dikush nga ushtarët qeshi. Fajzoja, që ne të gjithë e quanim “servili” i kapterit. 

           -Servil, servil, – thoshim ne me njëri – tjetrin, – por, Fajzoja ka shkuar dy herë me leje brenda  tre muajve, kurse ne mund të shkojmë vetëm pas gjashtë muajve apo pas një viti. Edhe  atëherë, ku i dihet, shkojmë a s`shkojmë!

           -Hë, – më tha kapter Maneja, – pse s`flet, apo “të hëngri macja gjuhën”? 

           -Jo, – iu përgjigja, – jam mirë, dhe…nuk kam se çfarë fjalësh të tjera të them. Muzika që dëgjuam  tha shumë gjëra. 

           -E çfarë gjërash na tha ajo muzikë? – tha kapteri, duke rrudhur vetullat me qime si në ngjyrë të kuqërremtë, – muzikë e një gjermani ishte, nuk ishte e jona.

          -Verdi është italian, – tha Ademi.

           -Edhe gjermanët, edhe francezët, edhe rusët, edhe anglezët…, të gjithë kanë muzikën e tyre të bukur, – guxova i thashë kapterit.

      Ai heshti një çast dhe më hodhi një vështrim dyshues:

           -Çfarë, do të na japësh mësime muzikore tani, apo do të na bësh propagandë? 

      Sigurisht që kapteri po e tepronte. Situata dukej delikate.

           -Ç`thua, o kapter? – u dëgjua zëri i Selës. – Pse e ngatërron atë muzikë të bukur me ato gjëra të shpifura! Këtu po flitet  vetëm për muzikë. Po të ishte ashtu si mendon ti, Radio-Tirana nuk do t`ia plotësonte kërkesën këtij shokut tonë!

       Kapteri nuk foli më. I shtrëngova krahun Selës. Ushtarët, për shkak të vapës, po i drejtoheshin fjetores. 

          -Mos u mërzit, – më tha duke ecur Jani, kuzhinieri i repartit kur më pa të menduar, – ajo muzikë ishte shumë e bukur dhe mua më pëlqeu. Ja, shiko, edhe tani i kam krahët kokrriza – kokrriza, ngaqë drithërohesha kur e dëgjoja.

       Jani heshti një çast. Fytyra i mori një pamje të menduar, pastaj, si të zgjohej nga një ëndërrim, m`u kthye duke më parë drejt e në sy:

         -Ku të vajti mendja që kërkove atë muzikë! Dreq je, edhe ti! – qeshi kuzhinieri dhe më ra shpatullave ngrohtësisht.

      Mbaj mend se ajo muzikë e fuqishme e Verdit dhe diskutimet që u ngjallën në repart, sikur na afruan më shumë ne ushtarët me njëri – tjetrin. Fjala “rrula”, përdorej gjithnjë e më rrallë. Kjo më gëzonte. “Arti i lidh dhe i afron njerëzit”, – thosha me vete, – ashtu si ata skllevërit që, me atë muzikë të fuqishme, ngriheshin me vendosmëri të çliroheshin nga zgjedha e robërisë. Në një film, mbaj mend disa sekuenca, kur në Italinë e pushtuar nga austriakët, dy grupime të mëdha u gjendën përballë njëri – tjetrit: Popull kryengritës nga njëra anë dhe ushtarë në shërbim të ushtrisë austriake, që kishte pushtuar Italinë, nga ana tjetër. E, teksa dy grupimet ishin në prag të përleshjes, papritmas midis tyre u fut me shpejtësi një karrocë, ku ndodhej vetëm një njeri. Ai ndali karrocën, pikërisht në mes të dy grupimeve dhe u ngrit në këmbë.  Nga të dyja anët u shpreh habi dhe kureshtje. Kush ishte ai burrë i moshuar, që ishte futur mes  zjarrit  të armëve që priteshin të  shpërthenin nga çasti në çast? Dikush thirri:

           -Verdi! Ai është Verdi!

Dhe, teksa emri i kompozitorit të madh, kalonte gojë më gojë, një zë, e, më pas dhjetëra e qindra zëra nga turma e  luftëtarëve për liri nisën të këndonin  pikërisht atë muzikë:”Va, pensiero”, të operës “Nabuko”. 

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Va%2C_pensiero.jpg/400px-Va%2C_pensiero.jpg

        Në krahun përballë kryengritësve, në fillim pati një stepje dhe hutim, e, pastaj, papritmas, të gjithë, nga të dy anët e përballjes, populli dhe ushtarët, nisën të këndonin me zëra të fuqishëm. Verdi u kishte kujtuar të dy palëve lirinë dhe, ata, duhej ta ruanin dhe ta mbronin atë si gjënë më të shtrenjtë: Jo duke vrarë njëri – tjetrin, por duke u bashkuar dhe  vëllazëruar me njëri – tjetrin. Të dy palët, kishin vetëm një armik: pushtuesin. 

        Nga leximet mbaja mend se, për “Marsejezën”, këngën – kushtrim për revolucionin francez, Viktor Hygoi patë thënë: “Gjysma e fitoreve franceze i detyrohen “Marsejezës”. Atëherë, batalioni çlirimtarë, duke kënduar:

”Përpara bijtë e atdheut!

Çasti i lavdisë po afron! 

        Dhe me refrenin:”Rrëmbeni armët, qytetar!”, marshonte i vendosur drejt Parisit, që kërcënohej nga pushtimi. Në atë marshim të zgjatur disa ditorë, të gjithë ata njerëz të atij batalioni, si një trup i vetëm marshonin pa u ndalur duke kënduar pa pushim “Marsejezën”. 

         Kurse, gjatë Luftës së Dytë Botërore, kënga “Lili Marleen”, me tekst të një ushtari gjerman dhe e kompozuar po nga një kompozitor gjerman,  u bë kënga më e preferuar jo vetëm e ushtarëve gjermanë, por e të gjithë ushtarëve që luftonin në frontet e Luftës së Dytë Botërore. Këtë këngë, ushtarët gjermanë, anglezë, rusë, amerikanë, francezë…, e këndonin me lot në sy, secili në gjuhën e vet dhe shkonin të vdisnin duke menduar “Lilin” e tyre, që e kishin lënë kushedi se ku… Kënga “Lili Marleen” u përkthye në 48 gjuhë. Fashistët gjermanë, duke parë efektin e kundërt që po bënte kënga, dhanë urdhër ta ndalnin, por, përkundrazi, kënga mori përhapje akoma më të madhe. Suksesi i saj u motivua me këto fjalë: “Era, a mund të thotë përse u kthye në stuhi?”.

         Pas një jave, më erdhi një letër nga im vëlla. Ai e kishte ndjekur emisionin dhe përshëndetjen që i bëja unë me muzikën e Verdit dhe më falënderonte. Por ajo që më befasoi dhe ma shtoi gëzimin, ishte se  në atë letër  kishin firmosur dhe kishin shkruar fjalë  përshëndetëse për mua edhe disa nga shokët e tim vëllai, e, midis tyre, edhe dy inxhinierë italianë, që e donin dhe e  respektonin tim vëlla, Llambin, edhe për faktin se ai e njihte mirë dhe e pëlqente muzikën operistike të Verdit…

…………….

1.Va, pensiero! (Fluturo mendim!). Ky është përkthimi artistik. Fjala “va” (shko!) është zëvendësuar me “fluturo” sepse shkon më mirë me “krahët e  praruar…” (që vijon origjinali).

2.Opera “Nabuko”, me libret të Themistokli Solerit dhe muzikë të Xhuzepe Verdit u shfaq për herë të parë në Teatrin e njohur La Skala të Milanos më 9 mars 1842. “Va, pensiero” është ndoshta pjesa më e dashur e muzikës nga e gjithë opera, e cila shpesh kryhet dy herë. Ngjarja  e operas “Nabuko”, zhvillohet në Jerusalem dhe Babiloni në vitin 583 p.e.s. Tregohet  historia e Nabukodonosorit, Mbretit të Babilonisë dhe skllevërve hebrenj, të kapur dhe të burgosur në Babiloni. Kori i ‘Va, pensiero” ndodh në pjesën e tretë të operës.

Tufë me poezi: Për ty Kosovë

by

Viron Kona

C:\Users\viron\Desktop\vironietyde.jpg

Si feniksi i legjendave u ringjalle! 

Dëshiroj të të shpreh disa fjalë të ngrohta zemre,

Të ndiej gjakun e heronjve që në trup të vërshon,

Të puth brazdat në ballin e gjakosur nga plumbat, 

Të ledhatoj trupin tënd të plagosur që fërgëllon.

Të ndiej në çdo pore të trupit tim, e jona Kosovë,

Të shoh përherë në ëndrra, o fisnike famëmadhe, 

Të përfytyroj nëpër kroje, qumësht zane duke pirë,

Ngazëllehem! Si feniksi i legjendave ti u ringjalle!

            Luftëtarëve të UÇK-së

Hodhët pushkët supeve u bëtë flakadan, 

Me valë vetëtimash ju goditët mizorinë,

Heroizmi juaj rindezi ëndrrat çlirimtare,

Me flamuj kuqezi, përuruat lirinë!

                Në ditën e dëshmorëve

Lule t`freskëta pranvere sjellin nënat dhe fëmijët,

Shqipet përshkojnë qiellin,burrat shkrehin pushkë,

Krojet e ndalin rrjedhjen, flladet valëvitin flamujt,

Malësori thërret legjendat, ngre këngë me lahutë.

              Presidenti  Bill Klinton

Thuhet se ish testament nga Zhorzh Uashingtoni,

Të mbështetej e të ndihmohej populli i Kosovës,

E bëri vepër atë amanet të shenjtë, Bill Klintoni, 

Bashkë me Kosovën,mbrojti qytetërimin e  botës. 

Ai u shfaq liridashës dhe human si Nëna Terezë,

Kreu misionin që me ankth e priste bota mbarë,

Përcolli mesazhin: njerëzimi s`duhej t`tolerojë,

Gjenocidin mesjetarë dhe skllavërimin barbarë!

Të falënderojmë nga zemra, o presidenti Klinton,

Do t`mbahesh mend si një lider që vure drejtësi,

Ne shqiptarët do të t`jemi në shekuj mirënjohës,

Sepse na qëndrove pranë, kur kërkonim liri.

               Për ty Kosovë! 

Hordhitë barbare t`kanë dhunuar pareshtur,

Janë vërsulur mbi ty me pabesi dhe egërsi,

Kënga jote e lirisë asnjëherë s`ka heshtur,

O hyjnesha jonë e ëmbël,e lashta Dardani!

Klithmat tona për liri janë përhapur në glob,

Jetën ne ia kemi falur këtij dheu të shenjtë,

Gjaku ynë ka vërshuar lumë nëpër shekuj,

Për ty, Kosova jonë e shtrenjtë!

N`truallin tënd çdo gur e shkëmb – lapidarë, 

Çdo grimcë dheu nxjerr gjak ende t`patharë,  

Çdo dëshmor – kushtrim për mijëra luftëtarë,

Mijëra Shota e Azem, mijëra Adem Jasharë…

Kosovë: dheu, klithma, geni i pastër shqiptar, 

Me emrin tënd ne lindim, jetojmë  e vdesim,

Amanetin e vyer të lirisë të t`parëve dardanë,

E kemi besë e flamur e në breza e përcjellim…

Pathyeshmëria dhe madhështia e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut

by

 Viron KONA

vironietyde

                               Një përkthim i vyer nga suedishtja në shqip i të mirënjohurit Sokol Demaku.

“Këtu pushon Kastrioti, ai, SKËNDERBEU! Sa i shkathët ishte ai! Sa i drejtë ishte ai!…Çfarë modeli për mbretërit!”

                                                         Zannovich Stephan

Sokol Demaku, poet, shkrimtar dhe përkthyesi i njohur, bir i denj i Drenicës legjendare, një shqiptar i madh në mërgim, rrezident   në qytetin e tekstilit Borås të Suedisë dhe përherë befasues, kësaj here na ka dhënë një gëzim të ri, duke përkthyer nga suedishtja në shqip veprën madhore historike: “I madhi Castriot ME LLAGAP Skënderbeu – Mbreti i Shqipërisë, Duka i Madh i Epirit”, të autorit Zannovich, Stephan, apo Stiepan, botuar në Stockholm të Suedisë nga Anders Zetterberg, 1788. 

Botimi në shqip është realizuar në Shtypshkronjën “Lena Graphic”, Prishtinë, në të dy gjuhët: shqip dhe suedisht. Një histori e padëgjuar deri më sot, shkruar nga të huajt për Kryetrimin Gjergj Kastrioti – Skënderbeu.

                                           Luftëtari i madh, 

                që ngriti në piedestal vlerat e lirisë së popujve

Janë shkruar qindra libra për jetën dhe bëmat e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, aq sa besoj që, edhe studiuesit e tij më të zellshëm nuk kanë arritur t`i lexojnë dot të gjitha. Kërkohet mbase grup studiuesish dhe historianësh, që duke i lexuar ato libra, të hedhin edhe më shumë dritë mbi jetën dhe bëmat e Heroit tonë Kombëtar, për të cilin, bota, që kur ai ishte në kulmin e madhështisë së tij e deri në ditët e sotme, ka folur e vazhdon të flasë me admirimin, pasi ai ngriti më shumë se kushdo tjetër në piedestal, vlerat e lirisë, shfaqi virtyte të rralla heroizmi, trimërie, dashurie dhe besnikërie për popullin e tij të vogël nga numri, por me përmasa të jashtëzakonshme për nga vlerat e shumfishta humane, për nga virytet e besës, mikpritjes, besnikërisë dhe dashurisë së pa krahasueshme për atdheun.

C:\Users\viron\Desktop\auto_dkkwke1610875897.jpg
C:\Users\viron\Desktop\albania.png

Ne dhe popujt e tjerë përparimtarë ndihemi gjithnjë vlerësues dhe krenarë me kryetrimin Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, me cilësitë e vyera dhe aftësitë ushtarake unike të tij. Emri dhe vepra madhështore skënderbejane, ka shekuj që qëndron e palëkundur  dhe e madhërishme, jo vetëm në monumentet, bustet e  shtatoret nëpër truallin shqiptar të copëtuar, por edhe në shumë e shumë vende të botës, në sheshe, rrugë, bulevarde, institucione dhe vepra historike, shkencore, kulturore e artistike. Mbi të gjitha, emri dhe vepra e tij është shkrirë  në zemrën e popullit shqiptar, është trashëguar dhe përcjellë në breza, duke u identifikuar përherë me lirinë. Në veprën unike të heroit tonë kombëtar, popujt e Evropës dhe të botës  kanë marrë mësimin e madh e të vyer se, sado i vogël qoftë një popull, kur ai është i bashkuar, kur është i motivuar dhe me një qëllim  të madh të lirisë, s`ka forcë dhe fuqi që ta kthej nga rruga, s`ka fuqi që ta nënshtrojë dhe ta mbaj nën sundim. Këtë mësim të madh historik, kryetrimi ynë legjendar e provoi  dhe e farkëtoi në betejat dhe luftërat e tij gjithnjë fitimtare me fuqinë më të madhe perandorake të kohës. 

Viron Kona: Një rrugëtim magjeps në Veriun e Largët me Sokol Demakun - Albspirit

     Sokol Demaku, poet, publicist, përkthyes i njohur

                          Vepra më e re për Skënderbeun, 

                             kësaj here erdhi nga Suedia

Është një libër i përkthyer me një shqipe të qartë e të pastër, që plotëson e zgjeron më tej kulturën tonë rreth personalitetit të Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. 

Si fillim, duhet të themi se, vepra e Marin Barletit “Historia e Skënderbeut”, e shkruar në latinisht dhe  e botuar në Romë, midis viteve 1508-1510, jo vetëm e bëri Barletin të famshëm, por ajo u bë edhe burim i një literature të gjerë, të shkruar në gjuhë të ndryshme: portugalisht, spanjisht, gjermanisht, frëngjisht, anglisht, serbisht, greqisht, japonisht… Për këtë vepër Barleti u mbështet tek dëshmitë e të tjerëve, dhe nga shumë studiues, Barleti u cilësua edhe burimi kryesor i veprave të tjera kushtuar Historisë së Skënderbeut. Nga ajo vepër, ata morën frymëzimin, por edhe fakte e dokumente, që ndriçonin figurën madhështore të kryetrimit shqiptar.

Duket se, edhe autori i veprës “Skënderbeu”, për të cilën po flasim, e ka këtë frymëzim e mbështetje historike nga vepra bazë e Barletit, por, ai e plotëson kuadrin e  figurës së heroit tonë edhe me të dhëna të tjera të kohës, që vijnë nga dokumente dhe libra të tjerë të shkruar, ashtu dhe nga episode, rrëfime e histori të dëgjuara nga bashkëkohësit, kjo, sepse fama e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut ka vazhduar me shekuj dhe me një përhapje të gjerë në të gjithë Evropën, madje edhe në kontinentin amerikan, ashtu dhe në Azi, Australi e në shumë e shumë vende të tjera. Ndërkaq,  libri ka “fytyrën”, mendimin dhe individualitetin krijues të Zannovich Stephan. 

Nëpërmjet përkthimit, Sokol Demaku na e pëcjellë Gjergj Kastriotin ashtu siç e ka përshkruar autori, të madhërishëm, me vlera që i kishte vetëm Ai dhe që ua trashëgonte trimave të tij përmes fjalës së mençur dhe shembullit e veprimit, duke i frymëzuar e nxitur ata drejt qëllimit të madh të mbrojtjes së atdheut, të lirisë dhe të pavarësisë. 

 

            Gjergj Kastrioti-Skënderbeu

Ne ndihemi kureshtarë kur Zannovich Stephan shkruan për familjen Kastrioti, për Gjon Kastriotin dhe përballjen e tij me një nga sulltanët më të fuqishëm të kohës, Muratin e  II, teksa ndjekim me emocion rrëfimin sesi ai la peng djemtë e tij te sulltani… “Gjergj Kastrioti, – shkruan autori: – nuk ishte më shumë se gjashtë vjeç kur u ekstradua nga Perdandoria turke, ai u bë synet në bazë të ligjeve të Muhamedit… E, ndërsa ai zotëronte të gjitha cilësitë e mendjes dhe të trupit…, Murati tregoi një simpati të veçantë për të, duke i dhënë një edukim mjaft të mirë”. 

Ndihemi krenarë kur lexojmë se ”Gjergji rritej e bëhej më i madh, edhe forca i rritej aq shumë, sa askush në vendet e lindjes nuk kishte një trup më të fortë, krahë më të mbushur dhe guxim më të patrembur, sa Ai. Atij iu vu në dizpozicion një mësues mjeshtër, i cili i mësoi Gjergjit turqisht, arabisht, greqisht, italisht, sllovenisht si dhe gjuhën latine…

Në shkollat më të mira turke ai mësoi të përdorte armët, të kalëronte, si dhe të bënte të gjitha ushtrimet e trupit, që janë të nevojshme për të pasur sukses në shërbimin ushtarak. Ai përfitoi njohuri për veten e tij aq mirë nga ata mësues të aftë, të cilëve iu ishte besuar edukimi i tij. Në të gjithë konkurset publike, ai fitoi të gjitha çmimet konkurruese, por gjithashtu, ai çdo ditë merrte çmime të reja dhe lëvdata nga Murati. Në moshën 18 vjeçare, Sulltan Murati II e emëroi Gjergj Kastriotin komandant të mbi 5.000 kalorësve dhe e dërgoi në Azi….

                     Me atdheun në mendje dhe në zemër

Dhe, kështu, nisin e marrin udhë e shfaqen përpara lexuesit aftësitë e mëdha luftarake, zgjuarësisia, trimëria dhe heroizmi i tij në sytë e Perandorisë së madhe Osmane dhe të vet Sulltan Muratit të II. Autori i “Skënderbeut” të shqipëruar nga Demaku, vë në dukje se, në betejat dhe fushatat që Skënderbeu udhëhiqte kundër kundërshtarëve dhe armiqve të Perandorisë Turke, ai në mënyrë të maskuar sillej butë dhe përpiqej të mos bënte krime në zonat e të krishterëve, ”ai kurseu gjakun e tyre aq sa mundi”. 

Ndërsa Gjergji ekspozonte çdo ditë jetën e tij, Murati ishte informuar se Gjon Kastrioti, regjenti legal i Shqipërisë, kishte vdekur. Murati i pabesë, mosmirënjohës menjëherë sulmoi dhe mori shtetet e tij… Gjergji ishte shumë i pikëlluar….Por ai nuk lejoi që  të vihej re…Sidoqoftë, ai po mendonte për mjete, si dhe për mënyrën për të rikthyer mbretërinë e paraardhësve të tij. Ai kërkonte një mundësi të favorshme: të linte oborrin mbretëror të Muratit, të merrte në zotërim Krujën, kryeqytetin e  shteteve të tij. Rasti erdhi kur Murati II ngriti në këmbë një ushtri prej 80.000 burrash, të cilën e dërgoi në Hungari.” Ndërkaq, urdhëroi Caram beun dhe Kastriotin të shkonin përpara me 25 mijë burra. Huniadi do t`u kundërvihej me 10.000 burra. Kur hungarezët bënë një sulm të shpejt kundër turqve, Kastrioti, menjëherë u tërhoq prapa me trupat e tij dhe pastaj ktheu shpinën duke ikur… 

Gjergji ishte nisur për në Shqipëri…Brenda tetë ditësh arriti në Dibrën e Epërme dhe hyri në Krujë, më 28 nëntor 1443. 

 

                                    Bir i denj i popullit shqiptar

 

Libri na rrëfen sesi Skënderbeu forcoi pushtetin, sesi iu drejtua popullit dhe princave shqiptarë, sesi thërriti Kuvendin e Lezhës, ku princat e zgjodhën Skënderbeun gjeneral për ushtritë e tyre, e pranuan gjithashtu atë edhe për Sovran të Shqipërisë. 

Atëherë Shqipëria ishte e ndarë në principata, ku konkurrenca mes fiseve për të mbrojtur interesat e tyre ishte e dukshme. E pikërisht Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, në atë kuvend të 2 marsit 1444, duke formuar “Lidhjen e princave shqiptarë”, ia arriti t`i mbante ata të bashkuar deri në fund të jetës së tij. Nisi kështu ajo udhë e gjatë fitoresh të njëpasnjëshme, që do të tregonin aftësitë legjendare të Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, talentin e tij të jashtëzakonshëm dhe taktikat e tij në luftime  mbrojtëse dhe sulmuese, zemrën e  tij të madhe, mençurinë dhe inteligjencën, besimin te bashkëkombësit e tij besnik deri në vdekje, besimin te qëllimi i lartë i misionit të tij çlirimtar dhe, pastaj, ato mësime të vlefshme që mori Evropa dhe bota prej veprimeve dhe atyre dhjetëra betejave të tij të guximshme. Ishte kjo famë, e cila bëri që mendjet më të shquara të kohërave të shprehen për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun. Kështu, në veprën e tij, Volteri shkruan se ”Sikur ta kishte mbrojtur Skënderbeu Kostandinopolin, turqit nuk do të kishin mundur ta merrnin atë në maj 1453”. Kurse studiuesi gjerman Fallmeyrarer, shkruan se Gjergj Kastrioti paraqet “Udhëheqësin më të përgatitur, më të suksesshëm dhe mjeshtrin më të madh të luftës”.

Ky libër, në përkthimin mjeshtëror të Sokol Demakut, na bënë krenarë ne shqiptarëve për Heroin tonë Kombëtar, na frymëzon dhe na nxit më shumë për  dashurinë ndaj atdheut dhe besimin se, populli shqiptar ka një histori të pasur dhe të jashtëzakonshme, që bota duhet ta njoh më mirë. Për këtë duhet të jemi ne shqiptarët në radhë të parë prezantuesit e kësaj historie, jemi ne që duhet t`i tregojmë botës për heronjtë dhe për dëshmorët tanë, për qëllimet e tyre të larta, duke rrëfyer kështu të vërtetën dhe duke nderuar sakrificat dhe gjakun e tyre të derdhur për lirinë e vendit, por dhe për të mbrojtur Evropën nga egërsia e barbaria turke. Me veprën e tij heroike, Gjergj Kastrioti i dha më shumë shkëlqim historisë sonë, te figura dhe vepra e tij ne shqiptarët shohim portretin tonë, ndjejmë rrjedhjen e gjakut të të parëve tanë ilirë, tek ai janë edhe Bardhyli, Genti, Teuta, Glaukia…,janë heronjtë dhe dëshmorët që kanë vaditur me gjak këtë truall të dashur dhe të shenjtë. 

                   Neveri popullore ndaj shpifësve ordinerë

Edhe në këtë libër të Zannovich, sikurse edhe në shumë vepra të tjera që janë shkruar për Kastriotin, shfaqet madhështia dhe fuqia e  kryeheroit tonë në mbrojtje të Shqipërisë dhe të Evropës nga pushtuesit osmanë. Shkrimtari lartëson me fakte dhe dokumente rolin dhe shembullin unik  dhe vital të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, por, njëherazi duket se, në mënyrë të tërthortë, fshikullon ata individë, që u duket vetja “origjinal” dhe vënë në dyshim emrin dhe veprën madhështore të Skënderbeut. Doemos që keni dëgjuar, të nderuar lexues, për vaporët e mëdhenj transoqeanikë, që i bien tejpërtej deteve dhe oqeaneve, që përballojnë dallgë të fuqishme dhe stuhi të lemerishme, duke triumfuar mbi to e duke çarë gjithnjë përpara? E pikërisht, në pjesën fundore të tyre, ngjiten disa tipe midhjesh të zeza, që lundrojnë së bashku me ata vaporë, si të ishin pjesë e tyre. Po, atë tjetrën e keni dëgjuar, më duket e thotë Sigmund Frojdi (1856-1939) se “miza në kokë të kalit, kujton se e tërheq ajo karrocën!”. Kështu, edhe ata njerëz të neveritshëm, të “krahasuar” me midhjet dhe me mizat, duke sulmuar figurën madhështore të Heroit tonë Kombëtar, u duket vetja se mund të jenë edhe ata të lavdishëm dhe madhështorë. Populli ka ndjerë gjithnjë neveri ndaj atyre, që shfaqen nga llumi i zi i kënetave t`ndyra e  vjellin vrerë; ndaj atyre sahanlëpirësve, pehlivanëve, “hardhucave”, që nxjerrin kokat poshtë gurëve e pështyjnë, ndaj atyre “lepujve”, që bëhen trima dhe “kruhen” si luanë. Të gjithë kanë një synim të shpifur: të njollosin gjakun e pastër arbëror, t`ia nxjerrin popullit heroin nga zemra dhe të lëkundin besimin ndaj tij. Ata kritizerë, të huaj apo dhe ndonjë bukëshkalë shqiptar, bëjnë çmos ta nxjerrin Gjergj Kastriotin nga këngët e legjendat, nga librat e dokumentet e shkruara të historisë, duan t`i shuajnë gjurmët  e tij në gurë e kështjella, duan ta rrëzojnë nga kali e ta shkelin me thundra. Duke tentuar gjithmonë  ta paraqesin Heroin tonë të zakonshëm e të rëndomtë,  ata tentojnë ta  zbresin nga piedestali i lartë i lirisë! 

Libri i Zannovich, që kemi në dorë, mund të themi se nënvizon thuajse në çdo faqe të tij se,  Gjergj Kastrioti- Skënderbeu, bir i denj i kombit arbëror, është njehsuar me kështjellat dhe flamurin, nderohet si prijësi dhe udhëheqësi më  popullorë i kohërave. Emri dhe vepra e tij ndritin në historinë  shekullore shqiptare, evropiane dhe botërore, duke shërbyer gjithnjë si një “Yll polar”, për  popujt që luftojnë për liri…

 

                                 Vepra e Gjergj Kastriotit 

           është e njesuar me popullin, me truallin, me kështjellat…

 

Milan Shuflai, albanologu kroat, që u sakrifikua për Shqipërinë, duke folur për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun, mes të tjerash ka thënë: ”Është e kotë të kërkosh dokumente në Shqipëri për Skënderbeun, përveç atyre që janë shkruar nëpër shkëmbinj, sepse çdo gjë që ishte e shkruar, u dogj nga turku!”

Vepra madhështore e Skënderbeut, tashmë dihet, ajo edhe sikur të zhduket çdo dokument nga arkivat  e vendeve ballkanike e evropiane, është në zemrat e popullit, në mitet, legjendat, poemat dhe në rapsoditë e tij, në toponimet dhe rrëfimet që trashëgohen nga njëri brez në tjetrin; ajo është në malet, gurët e rëndë dhe kështjellat, grykat, kepat, kishat, luginat, burimet,  fshatrat e krahinat me emrin e tij; ai është në ligje, në emra ditësh të shënuara dhe festa, që mbajnë emrin e tij… Koha kur ai veproi, në fjalorin zyrtar e popullor merr emrin “epoka e Skënderbeut”, kështu dhe armët e tij, mjetet e luftës, vendet ku shkelte dhe ku banonte, ku organizonte mbrojtjen dhe sulmet kundër pushtuesve. Ne sot kemi flamurin me emrin e tij, kemi sheshe, bulevarde, rrugë, tituj nderi, qindra vepra historike, letrare, skulpturore, piktorike, deri dhe vepra muzikore operistike që i janë kushtuar atij, nga artistë shqiptarë dhe të huaj. Kemi qindra toponime me emrin e tij, rrëfenja dhe legjenda pa fund me emrin e tij. Por kanë edhe vendet fqinjë, kanë edhe shtetet e Evropës, që e patën shembull apo u frymëzuan prej tij. Sikurse, për emrin, veprën dhe famën e Gjergj Kastriotit janë shprehur dhe kanë shkruar dhjetëra personalitete të mëdhenj… Vepra e Skënderbeut është kudo e, mbi të gjitha në kujtesën e popullit shqiptar dhe zemrën e tij të madhe… 

Siç shprehet me të drejtë shkrimtari ynë i madh Ismail Kadare: ”Gjergj Kastrioti ishte prijësi më i madh i Ballkanit, absolutisht më i madh i epokës së vet. Ai ishte i pari që përpunoi me mendje të hekurt dhe vizion madhështor, rrugën e Shqipërisë, nga do të ecte ajo, nga Lindja apo nga Perëndimi… Ai… i dha vendit të tij një orientim drejt Evropës, deri në fund, sa vdiq! Ai ishte testamenti i parë i orientimit të shqiptarëve…” Dhe, si për ta mbyllur këtë tekst, po përmend fjalët e Papa Kaliksti III, i cili shprehej: ”Si një pendë e patundshme, Gjergj Kastrioti ndaloi furinë e sulmeve turke dhe i pengoi të zaptonin Evropën Kristjane!”

                       Luftëtar i madh, por dhe diplomat i madh

 

Nga ky libër i Zannovich përkthyer nga z. Demaku, del qartazi se Gjergj Kastrioti – Skënderbeu e tregoi veten jo vetëm si një kryeluftëtar të përmasave evropiane dhe botërore, por edhe si një diplomat i mençur, duke vendosur aleanca, marrëdhënie dhe veprime diplomatike në interes të vendit të vetë, gjithnjë duke qenë realist dhe i ndërsjelltë në mbajtjen dhe forcimin e këtyre aleancave, duke i dhënë drejtimin e qartë dhe të duhur vendit të tij, drejt perëndimit, drejt Evropës. Me “Beslidhjen e princave shqiptarë”, më 1444, ai krijoi një përvojë që do të shërbente në shekuj si një mesazh i madh për  bashkimin e popullit shqiptar, por dhe për  popujt që luftojnë për liri, me devizën: “Të bashkuar, s`mund ta na thyej askush”. 

Interesante  ishin aleancat dhe marrëdhëniet diplomatike që ai vendosi me shtetet evropiane, veçanërisht me fqinjët, por edhe më gjerë. Nuk duhet të harrojmë se, Evropa e asaj kohe ndryshonte shumë nga Evropa e sotme, kështu që edhe orientimi diplomatik ishte i ndërlikuar. Kjo, për faktin  se në atë shekull, siç shprehen historianët dhe studiuesit, Evropa përbëhej nga qindra shtete, nga qindra principata dhe mbretëri, që ishin shpesh herë në luftë dhe konkurrencë e konflikte të rënda me njëra-tjetrën. Në ato kushte, shteti i vogël shqiptar, as që i hynte në sy fuqive evropiane, por, me kohë, pas fitoreve të bujshme të Skënderbeut kundër turqve, interesi evropian ndaj Shqipërisë dhe vetë Skënderbeut si një strateg i madh, sa vinte e rritej. Këtë e tregojnë marrëdhëniet e tij diplomatike me Vatikanin dhe letërkëmbimet e shumta, ndërkohë dhe vizitat dhe ndihmat e ndërsjellta. Ai fitoi besimin e Vatikanit dhe të të katër papëve të Selisë së Shenjtë, të cilët  e mbështetën Skënderbeun dhe luftën që ai zhvilloi me Perandorinë Osmane. Kjo mbështetje ishte aq e veçantë sa, në vitin 1457 Papa Calixtus III e shpall Skënderbeun “Kapiten-Gjeneral të Selisë së Shenjtë, duke i dhënë atij edhe titullin “Atlet i Krishtit”…Madje ishte planifikuar që nga Papa Piu II, Gjergj Kastrioti të shpallej në mënyrë solemne mbret i Shqipërisë dhe udhëheqës i koalicionit të gjithë krishterë në mbrojtje të Evropës prej osmanëve…

Aleanca të forta dhe lidhje diplomatike ai mbajti me  Vladislavin e Hungarisë dhe gjeneralin e famshëm Janosh Huniadi, me Venedikun, me Raguzën (Dubrovnikun), me  Mbretërinë e Napolit dhe  me Alfonsin e Ferdinantin. Nga këto marrëdhënie dhe aleanca, Gjergj Kastrioti, krahas mbështetjes morale, pati edhe ndihma të vazhdueshme me ushtarë, me teknikë luftarake, ndihma në të holla.. Por, po aq interesante janë edhe marrëdhëniet që ai krijoi me mbretërit e Milanos, Firencës, Sienës, Burgonjës, por edhe me mbretërit e Francës, Polonisë, Spanjës etj. Sikurse, shprehin mençuri dhe diplomaci letërkëmbimet e Skënderbeut, deri edhe me armiqtë dhe kundërshtarët e tij, si ato me sulltan Muratin II, me të birin e  tij sulltan Mehmetin (Fatihu-Ngadhnjyesi), me mbretër e gjeneralë të fuqishëm të kohës etj. Me diplomacinë e tij, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu çeli edhe shtigje dhe krijoi fusha bashkëpunimi mes shteteve për të zhvilluar marrëdhënie tregtare, duke garantuar qarkullimin e lirë të tregtarëve dhe të mallrave në territoret shqiptare…Ai, si përherë, ishte i mprehtë, inteligjent dhe me aftësi parashikuese për veprimet që do të pasonin, sikurse shfrytëzonte çdo mundësi dobiprurëse, që i shërbente vendit e popullit të tij dhe qëllimit të lartë të lirisë. 

 

                        Davidi dhe Goliati një legjendë.

   Gjergj Kastrioti Skënderbeu një realitet i gjallë shqiptar

 

Libri “Skënderbeu” i Zannovich, i përkthyer nga suedishtja në shqip nga Sokol Demaku, të entuziazmon, sidomos kur përshkruan betejat e pabarbarta në numër ushtarësh mes ushtrisë së Skënderbeut dhe armiqve të tij. Ndonëse shikonte se përballë kishte forca të shumëfishta në numër dhe të armatosura me mjetet më moderne të kohës, Gjergj Kastrioti nuk tërhiqej, nuk frikësohej, ai dinte se ç`bënte, sulmonte në kohën e duhur, në vendin e  duhur dhe duke qëndruar vet trimërisht në ballë të betejës, duke dalë përherë fitimtar. Kjo metodë luftarake e tij, që, me një numër të kufizuar ushtarësh, sulmonte një ushtri gjigande, sigurisht të gjithëve në  botë u kujtonte legjendën e betejës mes Davidit dhe Goliatit, ku, ky i fundit, gjigand nga trupi dhe pamja, fodull, arogant dhe mendjemadh, mendonte se do ta copëtonte me një goditje të vetme Davidin trupvogël. Por, ndodhi krejt e kundërta. Ai u shtri sa gjatë-gjerë, vetëm nga një goditje mjeshtërore e Davidit… Kështu, betejat e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, mund të themi se ishin “të ngjashme” me këtë legjendë, veçse këto ishin të vërteta, reale, të dokumentuara dhe me jehonë në të gjithë popujt e Ballkanit dhe të Evropës së asaj kohe. Parapëlqej të citoj këtu thënien e Aleks Budës, historian, ish-kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë: ”Veprimtaria e Skënderbeut nuk është “një balon i fryrë”, siç është thënë, por një fakt historik. Këtu s`kemi të bëjmë me operacione banditësh nëpër male, por me një luftë gjigandeske, me përpjestime evropiane, që zgjati më tepër se një çerek shekulli dhe vuri përballë forcave vigane turke, popullin tonë të vogël”. 

Sigurisht që, Gjergji kishte edhe një përparësi, kishte në ushtrinë e tij shqiptarët, arbërit, luftëtarë të dalluar dhe të rrallë për nga heroizmi, guximi dhe trimëria e tyre, por edhe nga aftësitë e mëdha luftarake. Ata preferonin një armatim të lehtë, krah dhe muskuj të fortë, kuaj të shpejtë dhe mjeshtëri në luftimet me shpatë, heshtë e shigjetë, por edhe trup me trup me forcat armike, ndërkohë që ndiqnin shembullin e prijësit të tyre të pathyeshëm e me pamje madhështore, që nuk iu druajt asnjë beteje, asnjë dueli, asnjë dyluftimi. I referohem përsëri Volterit, kur shkruan: “Shqiptarët janë ushtarët më të mirë të atyre anëve. Skënderbeu diti mirë të shfrytëzojë trimërinë e tyre dhe terrenin e ashpër malor të vendit të vet, prandaj me pak trupa ai ndali gjithmonë armata të shumta turke… Shqiptarët janë epirotët e lashtë, të cilët janë aq luftëtarë sa edhe stërgjyshërit e tyre…” Mund të themi se te Gjergj Kastrioti-Skënderbeu përmblidheshin cilësitë më të mira shqiptare, vlerësimet që bëjnë për shqiptarët personalitete të shquara të kohërave. Duke qenë se flasim për veprën “Skënderbeu”, që na vjen nga Suedia, më vijnë ndërmend thënia e albanologut të njohur suedez Johann Thunmann (1746 – 1778), i cili ndër të tjera shkruan: ”Qëllimi im nuk është që të shkruaj një histori të gjatë dhe të plotë. Përpjekjet e mia kanë qenë vetëm për të hedhur dritë mbi prejardhjen e shqiptarëve, ashtu sikurse shfaqet një numër i madh faktesh dhe dokumentesh të renditura në mënyrë kronologjike të cilat çjerrin errësirën, zhdukin konfuzionin dhe hedhin poshtë ato spekulime të paskrupullta mbi këtë popull, duke u përpjekur që ta bëj të njohur këtë vend përgjatë gjithë historisë së tij si një komb, i cili është ndër banorët më të vjetër të Evropës dhe që kanë ditur të mbijetojnë, me gjithë fluksin e grekëve, romakëve, gotëve, sllavëve, frëngëve, italianëve dhe turqve…” Kurse anglezi i madh Bajroni (1788 – 1824), përfaqësuesi më në zë i romantizmit evropian e botëror, shprehet se “Shqiptarët janë raca njerëzore më e bukur që ekziston, trima më të fortë se kështjellat e tyre”.

Është interesante gjithashtu të theksojmë se, kur zhvilloheshin betejat me osmanët dhe fitoret e Skënderbeut vinin radhë njëra pas tjerës, kronikanët e kanë pasur zakon që të ulin numrin e  të vrarëve në ushtrinë e Skënderbeut. Duket se, zvogëlimet apo zmadhimet fiktive të numrit të të vrarëve në luftime, jo gjithmonë të sakta, vijnë edhe nga vepra e Barletit, i cili edhe është kritikuar për këto “zvogëlime”, por, mbi të gjitha, faktet e fitoreve skënderbejane, pavarësisht numrit të të vrarëve, kanë qenë të dokumentuara dhe të pranuara edhe nga vetë kronikanët apo arkivat osmane. Ashtu si Davidi, në historinë epike të tre mijë vjetëve më parë dilte fitimtar mbi Goliatin, ashtu dhe  Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, me ushtri shumë herë më të vogla, arrinte të triumfonte mbi ushtritë gjigande të gjeneralëve osmanë të dërguar nga sulltanët e  tyre, ashtu dhe mbi ushtritë që drejtoheshin nga vetë sulltanët, siç ishte rrethimi i parë i Krujës nga Murati II (1450) dhe dy rrethimet e tjera nga biri i tij Mehmeti (1466 dhe 1467). Siç shkruan Fan Noli (1882 – 1965): “Skënderbeu ka mbrojtur me sukses Krujën, kundër tre rrethimeve të Muratit II dhe Mehmetit të II, dy pushtuesve më të tmerrshëm të kohës, që kishin në dorë ushtritë më të forta të botës”. Kurse vet historianët e kohës e pranojnë se, vet Mehmeti II (1432-1481) ka thënë për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun: “Kurrë s`ka për të dalë më mbi tokë një luan i tillë.”

Edhe në këtë vepër kushtuar Skënderbeut, që na vjen nga Suedia, mësojmë se Skënderbeu çdo veprim ushtarak, por dhe çdo veprim në përgjithësi, e bënte të menduar mirë dhe të bazuar në informacione të sakta, në fakte e deri në detaje. Ai, me besnikët dhe agjentët e tij të shpërndarë nëpër perandori dhe në zemër të sarajeve sulltanore, njihte gjithë planet ogurzeza, që thurreshin në kuvendet e sulltanit, njihte planet e gjeneralëve osmanë, lëvizjet dhe rrugën që ndiqte ushtria  e stërmadhe shumëkombëshe osmane dhe repartet e saj shumarmëshe drejt Shqipërisë. Por, ai, duke qenë në të njëjta shkolla, nga më të mirat e perandorisë,  me oficerët dhe gjeneralët osmanë, i njihte mirë ata, madje i kishte mundur qëkur ishin ende të rinj, në duele force dhe konkurse mençurie, ai ua dinte edhe trimëritë dhe aftësitë e fuqitë, por u njihte edhe huqet e dobësitë. Ndaj, duke i parë gjithnjë gjërat në kompleks,  duke studiuar tipin dhe llojin e ushtrisë që po e sulmonte, duke nuhatur lëvizjet dhe taktikat e tyre, duke njohur armatimin që ata kishin, ai pikaste pikat e tyre më të dobëta dhe, në rastin e kohën më të përshtatëshme  i sulmonte rrufeshëm dhe i shpartallonte, i detyronte të merrnin arratinë. Kështu e pësuan edhe gjeneralët më të  mëdhenj osmanë, madje edhe në prani të sulltanëve të tyre, por, e pësuan edhe ata që njihnin mirë taktikat dhe strategjitë e Gjergj Kastriotit si: Ballaban Pasha, Hamza Kastrioti e Moisi Golemi.

                                            Portretizimi i karakterit 

               dhe i pamjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut

Libri ka skena të shkruara mjeshtërisht dhe në mënyrë tërheqëse për lexuesin. Për shembull, kur Mehmeti II, me sygjerim të Ballaban Pashës vendosi ta sulmonin Skënderbeun njëherazi me dy ushtri të ndryshme dhe nga dy drejtime. Skënderbeu, duke nuhatur qëllimin e armikut, veproi guximshëm, duke u rënë atëherë kur ata s`e prisnin dhe i shpartalloi të dyja ushtritë, duke i detyruar të merrnin aratinë. 

Po aq interesante dhe  e padëgjuar  është edhe historia e dy obortarëve, që ndodheshin në oborrin e Skënderbeut, e që, duke qenë tradhtarë, informonin sulltanin për gjithçka ndodhte në kampin shqiptar. Atëherë, sapo e mori vesh këtë tradhti, Skënderbeu i thirri të dy spiunët dhe i pyeti:

-Çfarë dënimi meriton shërbëtori që tradhton zotërinë e tij?

-Duhet t`i pritet koka, – iu përgjigjën ata.

-Epo, kokat tuaja nuk janë të denja për atë nder. Unë di gjithçka. Unë ju fal. Ju jeni shumë të këqinj për t`i shërbyer një zotërie, i cili çdo ditë rrezikon kokën e tij për të ruajtur jetën tuaj. Shkoni te Mehmeti. Nga kjo ditë ai është Sovrani juaj. Ju mund t`i thoni atij: Se Zoti e ruan kokën e Kastriotit dhe se unë së shpejti dua të vijë dhe t`i marrë kokën atij, jo në një mënyrë të pabesë, si bën ai, por në mënyrë mbretërore dhe si një armik fisnik.”.

Libri ka një mbyllje origjinale, ku blerojnë këshilla dhe mendime të arta të Gjergj Kastriotit. Duket se, në këtë rast, autori Zannovich i ka vënë vetes detyrë të na e prezantoj Heroin tonë Kombëtar edhe si një dijetar, si një burrë shteti të mençur, që, siç ka qenë zakoni në kohët e vjetra, i jep të rinjve këshilla nga përvoja e tij. Edhe sikur vetëm ato këshilla të arta të kishte ky libër, do të ishte një vlerë e papërsëritshme, ndërkohë që libri është një pasurim i madh vlerash historike, shkencore, ushtarake e kulturore për bibliotekën dhe arkivin skënderbejan.

Mehmeti II, duke folur për Skënderbeun, u tha gjeneralëve të tij:

“-Unë do ta njoh gjithmonë Kastriotin në fytyrën e tij, por kurrë mbi supet e tij, sepse ai kurrë nuk më ka kthyer shpinën.” 

I veçantë është veprimi i fundit i Gjergjit, i cili kur dëgjoi se një ushtri turke po sulmonte Shqipërinë, ai, kërkoi të vishte uniformën e tij luftarake, ngjeshi armët në brez, i hipi kalit të tij besnik dhe u vërsul si rrufe në betejë. Turqit, që besonin se ai ishte duke vdekur, kur  dalluan përkrenaren e Kastriotit, duke u valëvitur, ia mbathën nga fusha  e betejës për të shpëtuar kokën…

“Ai njeri i madh  nuk ishte i tmerrshëm për askënd tjetër, përveçse për armiqtë e tij. Ai ishte një mik njerëzor, i këndshëm dhe i sigurtë për vartësit e tij. Ai ishte jashtëzakonisht bujar dhe i shpërbleu të gjithë ata që shkëlqyen në shërbimin e tij…I njihte emrat e pothuajse të të gjithë ushtarëve të tij…Gjithmonë i angazhuar në luftë, ai donte të lexonte. Komentet e Cezarit ishte libri i tij i preferuar. Ai dinte në mënyrë të përsosur gjuhën, zakonet dhe artet marciale të turqve. Ai gjithashtu fliste me lehtësi të madhe disa gjuhë evropiane…”

Na duket interesante në këtë vepër edhe portretizimi fizik që i bënë autori figurës së kryeheroit: “Gjergj Kastrioti kishte një ndërtim fizik trupi shumë të fortë. Njeriu mund të shihte kokën e tij  të ngrihej mbi ushtarët e tij. Ai kishte një hundë shqiponje, lëkurë të bardhë të spërkatur me tone trëndafili, ballin e gjerë… Portreti që i ngjan më shumë, ngjan me statujën që kanë në Shqipëri, pastaj është ajo që kanë në Galerinë e Madhe në Toskana. Ai ka një mjekër të plotë, kryqin e Shën Gjonit, të cilin e mbarti me përkushtim dhe çizmet e verdha, që ishin zbukurimet e  tij të zakonshme. 

Në kohën e pushimit, ai  pëlqente ta mbante kokën të zhveshur. Por, në fushëbetejë, ai ishte i kujdesshëm për të veshur një “shami” me shumë pendë struci, për t`u treguar para ushtarëve të tij, se atje ku është koka e tij, atje do të ishte armiku. Thuhet se kishte diçka të pazakontë dhe të veçantë në fuqinë e Kastriotit. Ai dukej se kishte një natyrë tjetër nga njerëzit e zakonshëm. Ai mund të jetonte ditë të tëra pa ngrënë ose pa pirë…”. 

Lexuesi i librit “Skënderbeut”, i shkruar nga Zannovich, me siguri do të ndjejë krenari edhe kur të lexojë fjalitë e fundit përmbyllëse të këtij libri: “Çfarë lumturie, që nderon reputacionin e një njeriu të madh, që pas tre shekujsh dhe më shumë, shikon sedrën e banorit, turkut udhëtar, të krishterit ose hebreut dhe iu shqipton bekimin e të njohurit, të relikeve dhe mbetjeve të tij të famshme; ata ngrihen, suprizohen, mahniten, mrekullohen me mbetjet e varrit të tij dhe thonë: Këtu pushon Kastrioti, ai, SKËNDERBEU! Sa i shkathët ishte ai! Sa i drejtë ishte ai!…Çfarë modeli për mbretërit! Çfarë angazhimi për atë që është pasardhësi i tij dhe shkrimtari i historisë së tij!

Faleminderit Sokol Demaku për përkthimin dinjitoz që na ke sjellë në shqip, për këtë përkushtim dhe atdhetarizëm të spikatur e frymëzues! 

…………………….
Shënim:

Nga kërkimet që ka bërë përkthyesi, z. Sokol Demaku, për të mësuar diçka më shumë rreth autorit të librit: “I madhi Castriot ME LLAGAP Skënderbeu Mbreti i Shqipërisë, Duka i Madh i Epirit”, deri më sot del: Zannovich, Stephan ka lindur në Budva, Shqipëria veneciane, më 18 shkurt 1751 dhe ka vdekur në  Amsterdam, Republika Hollandeze, 25 maj 1786. E kanë quajtur edhe me emrin Hanibal, ishte një shkrimtar i “Letrave Turke”. Ai ka shkruar në italisht, frëngjisht, latinisht, gjermanisht dhe serbisht… Giacomo Casanova e përmend Stefano Zannovich, i cili “bëri një vizitë në Vjenë nën aliat e Princit Castriotto d’Albanie. Nën presionin e autoriteteve, ai u largua në fund të korrikut 1784 “për në Poloni dhe, më vonë për Hollandë (Provincat e Bashkuara). Zannovich ka bërë një punë të madhe dhe me përkushtim rreth Heroit tonë Kombëtar Gjergj Kastriotit kur ishte në Holandë dhe në Gjermani, pasi nxori në dritë librin e tij kushuar Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Është interesant se si erdhi libri i Zannovich në Suedi, të përkthet nga Anders Zetterberg dhe të botohet në gjuhën suedeze, në vitin 1788, në Stockholm…

Një libër vezullues në krijimtarinë e Sokol Demakut

by

Shkruan Viron KONA

Doli nga shtypi libri me i ri i autorit Sokol Demaku, me skica, ese dhe tregime “Skenderdaj i Skenderbeut” botuar nga “Shoiqata Sokol Demaku shtepibotuese” në Borås të Suedisë e shtyåpur në lena Graphick në Prishtinë. Poeti, publicisti dhe përkthyesi i njohur Sokol Demaku shfaqet kësaj here përpara lexuesit me vëllimin artistik me skica, ese dhe tregime të titulluar “Skënderaj i Skënderbeut”. Aty përfshihen 14 krijime me vlera, sa letrare – folklorike, aq edhe atdhetare, frymëzimin e të cilave, ai e ka marrë në trevën e vendlindjes së tij, në Drenicën legjendare dhe te populli i saj i mençur. Krijimet e paraqitura, autori i ka përpunuar mjeshtërisht në imagjinatën e tij krijuese, duke u dhënë atyre origjinalitet, formë të përkryer artistike si dhe vlera përgjithësuese, estetike dhe edukative.

Rrëfime impresionuese që të mbeten thellë në mendje


Ky botim i ri i Sokol Demakut është nga ata libra, që e nis dhe e çon deri në fund pa e ndërprerë leximin dhe, kur mbyll faqen e fundit vihesh në mendime. Shumë gjëra të rëndësishme të kanë mbetur në mendje, ndaj nxitesh nga dëshira ta marrësh përsëri librin në dorë, ta shfletosh, duke rilexuar, herë fragmente të veçanta dhe herë rrëfime të plota të tij.Nis libri me rrëfimin “Shpati”, ku autori zhvillon artistikisht dhe me një vizion disi ndryshe njërën nga legjendat apo rrëfimet popullore të Mujit dhe të Halilit. Duke përdorur një gjuhë plotë gjallëri, stil dhe mjete figurative tërheqëse, z. Demaku, ia arrin të na e sjellë këtë rrëfim me realizëm dhe me origjinalitet, por dhe me bukuri e vlerë, duke e nxitur edhe lexuesin drejt njohjes më të plotë të asaj pasurie të jashtëzakonshme, që përmban brenda tij shpirti dhe folklori i pasur i popullit shqiptar. Lexuesi i ndjen të natyrshme personazhet e rrëfimit për Mujin dhe Halilin, por edhe figurat mitologjike shqiptare të njohura me emrat zana e shtojzovalle, krijesa të padukshme me fuqi të mbinatyrshme, me bukuri të jashtëzakonshme, e që shfaqen shumë rrallë, duke kënduar e duke vallëzuar. Ato i japin fuqi të mbinatyrshme djaloshit malësorë, që ai të kryej vepra të mëdha e të dobishme për popullin. Sokol Demaku ia arrin që, mjeshtërisht, të bëj të njohura vlerat e vendlindjes së tij, Drenicës, duke e veçuar atë si njërën nga trevat më të spikatura e të përmendura në historinë shekullore ilire–arbërore-shqiptare. Aty, në hapësirën e asaj treve, ai hulumton, zbulon e përzgjedh episode dhe ngjarje, të cilat ia ofron lexuesit me freski e bukuri artistike, që të mbetet në mendje. Me kulturën e tij të gjerë z.Demaku bënë të njohura edhe një sërë toponimesh të krahinës, të cilat, duke i zbërthyer e paraqitur artistikisht, por dhe nga pikpamja etimologjike, nxjerr në sipërfaqe atë pasuri shpirtërore shekullore të popullit, atë trashëgimi që vjen nga shekujt, por dhe shfaq mësime dhe mesazhe me shumë vlerë, që i kanë shërbyer këtij populli për të mbijetuar, ashtu dhe për të zhvilluar në çdo situatë jetën dhe veprimtarinë e tij. Në mendjen e lexuesit ndiçohen disa nga vlerat më të vyera shqiptare si: karakteri, ndershmëria, besa, mikpritja, fisnikëria, bujaria, humanizmi etj., që populli shqiptar i ka përcjellë nga njëri brez tek tjetri. Në këtë drejtim, z. Demaku bëhet edhe një shembull për studiuesit, historianët, gjuhëtarët dhe arkeologët, për thellime të mëtejshme studimore e shkencore të toponimeve por dhe të trevave tona ku shpesh herë ngjarje me bukuri të jashtëzakonshme qëndrojnë të fshehura apo “humbasin” në gjirin e këtij populli dhe të kësaj toke të begatë. Duke i ndriçuar toponimet, me të cilat vendlindja e tij Drenica është shumë e pasur, ai zbulon kuptimet e tyre dhe prejardhjen, zbulon përmes tyre episode, histori, ngjarje, origjinën e disa emrave të përveçëm, emra fisesh, emra të mjedisit, të kodrave, maleve, fushave, lumenjve, livadheve, përrenjve, pyjeve, pemëve që shfaqen të thjeshta në dukje, por që në brendësinë e tyre shfaqin një pasuri të jashtëzakonshme shpirtërore e folklorike. Shkrimtari Demaku, jo vetëm na i paraqet episodet, ndodhitë dhe rrëfimet popullore besueshëm, por edhe krijon te lexuesi vizione të reja, kureshtje për të ditur edhe më shumë për dukuri dhe fenomene të veçanta. Kështu ndodh me rrëfimin “Kodrën e Thatë”, e cila ka atë emër se atje nuk ka ujë, gjithçka është e shkretë, veçanërisht në periudha thatësire vere, kur shterr edhe pika e fundit e ujit në burime. Por, duke u thelluar më tej, ai arrin të zbulojë përse ajo kodër ka pikërisht atë emër dhe përse ka ndodhur që të jetë e atillë. Këtë, shkrimtari na e sjellë në mënyrë tërheqëse, duke na lënë mbresa të pashlyeshme por dhe duke na përfshirë në meditime, teksa na jep natyrshëm dhe si pakuptuar mësime të vlefshme rreth përmbajtjeve të shprehjeve frazeologjike, fjalëve të urta, rrëfimeve të njerëzve të urtë dhe të mençur drenicar, batuta, dialogë, që përdoren, shpesh herë dhe zkonshëm në fjalorin e përditshëm të krahinës së Drenicës. Është e njohur legenda e Bjeshkëve të Nëmura, por në krijimin e z. Demaku lexuesi përjeton një emocion të thellë dhe tronditës, duke përfytyruar deri në detaje elementët letrarë e historikë të legjendës si dhe rrënjët e saj sociale e filozofike. Në këtë atmosferë zgjon emocione të thella, të dhimbshme dhe të paharrueshme drama që rrëfehet për familjen e vogël drenicare, që ka në përbërjen e saj Metin, bashkëshort trim dhe punëtor; Buqen, burrëneshë dhe nënë të dy fëmijëve të vegjël, të cilët, familjarisht, për shkak të mizorisë së sunduesit të egër turk, përjetojnë një tragjedi të rëndë familjare, duke u shuar njëri pas tjetrit. Si në një skenë të dhimshme, përpara lexuesit shfaqen e portretizohen në atë familje fisnike të dy bashkëshortët e përkushtuar dhe me dashuri të madhe për njëri-tjetrin;ata i gëzoheshin rritjes së dy fëmijëve të tyre si pëllumba të bukur. Ndonëse në vështirësi, ata punonin dhe jetonin të lumtur, deri sa një ditë në fshatin e tyre pllakosi barbari mizor turk. Aty nis drama, që hap pas hapi shndërrohet në një tragjedi shqiptare, dhe që në kulmin e saj shfaqet edhe si një përgjithësim i vuajtjeve të mëdha shpirtërore e fizike të popullit shqiptar në shekuj. Buqja, heroina kryesore e rrëfimit, nuk mund të duronte provokimet dhe ngacmimet e ushtarëve osmanë, që për t`u argëtuar dhe poshtëruar një femër, i zënë rrugën dhe përpiqen të abuzojnë me të. Përballë qëndrimit të asaj burrneshe dhe virtyteve e ndershmërisë së femrës shqiptare, turqit e zinj tërhiqen përkohësisht, por nuk heqin dorë nga qëllimi i tyre i ligë. Të nesërmen i zënë pritë të gjithë familjes: Buqes, Metit dhe fëmijëve të tyre të mitur. Kur Meti, bashkëshorti i Buqes, si çdo shqiptar, me karakter të lartë nuk lejon që ata barbarë të abuzojnë me bashkëshorten e tij të shtrenjtë, ata e godasin me hanxharë dhe e lënë për tokë të vdekur. Atëherë, Buqja, kjo burneshë shqiptare, që është njëherazi edhe një Shotë, Tringë, Norë e Kelmenit, gjen fuqi dhe i asgjëson disa nga mizorët osmanë me drapërin e saj dhe mundi të arratiset me të dy fëmijët. Prej atij çasti, nis rrugën një tjetër tragjedi. Buqja kërkon të shpëtojë nga ushtarët turq, veçanërisht të dy fëmijët e mitur. Turqit i janë vënë pas dhe s`i ndahen. Ajo i ngjitet bjeshkëve, që për fatin e keq të të nxehtit, nuk kishte as edhe një pikë ujë. Pas shumë peripecive të udhëtimit dhe ndjekjes që u bëhet nga ushtarët barbarë turq, por edhe për shkak të mungesës së ujit dhe ushqimit, Buqja dhe fëmijët e saj nuk arrinë të mbijetojnë dot…Teksa autori, përmes saj, në kulmin e dhembjes e dëshpërimit duke përjetuar thellë atë dhembje dhe histori tronditëse, gjen rast edhe të shpjegojë përmbajtjen dhe kuptimine emrit Bjeshkët e Nëmura… Interesant është edhe tregimi ”Edhe krojet duhen tharë”, ku tregohet rezistenca e jashtëzakonshme e popullit të Drenicës për t`iu mos i bindur sundimit të Sulltanit. Pushtuesi përdorte të gjitha mënyrat e mundshme ç`njerëzore që populli të pranonte sundimin, por gjithçka ishte e kotë, shqiptarët nuk mund ta pranonin të huajin mbi shpinë, ata më shumë se gjithçka donin lirinë. Përballë kësaj qëndrese, Sulltani dhe pashallarët osmanë vendosën që të shkretonin gjithçka, madje të thanin edhe të gjitha burimet e ujit, që rridhnin në bjeshkët e Drenicës. E, aty, autori në mënyrë mjeshtërore, rrëfen se jo vetëm populli shqiptar, por edhe natyra, edhe gjithçka tjetër shqiptare ishte kundër armiqve dhe pushtuesve të egër e barbarë. Ata, krahas popullit të pamposhtur, nuk i pranonte as toka që u digjej nënë këmbë, as lisat, simbole të fuqisë së atdheut nuk i duronin dot, pasi ata ishin të shenjtë dhe nuk duronin zgjedhën e bajlozëve të zinj. Toka, lisat dhe gjithçka tjetër nuk mund të duronin mizoritë dhe të zezat që ata i bënin popullit dhe, ato, ashtu si dhe njerëzit, hakmerreshin në mënyrën e tyre kundër pushtuesve.


Art dhe histori, mesazhe të vyera artistike


Tregimete z.Demaku, janë të lidhura edhe me emrat e heronjve të vendlindjes, ku, në këtë libër vend kryesor zë figura e heroit legjendar dhe popullor drenicarë Milosh Kopiliqit, i cili me aktin e tij heroik, vrau njërin ndër sulltanët më të fuqishëm të Perandorisë Osmane, Sulltan Muratin I. Ai me një plan të studiuar mirë hyri në çadrën e Sulltan Muratit dhe e la atë të vdekur. Akti i tij trimëror përcillet ndër breza dhe ka hyrë në legjendë. Për të shkruhen libra, bëhen filma, ai është në rrëfimet popullore, në tekstet shkollore, në këngët e popullit,në skica dhe piktura. Akti i tij shquan si një histori rrëfimi heroik e dramatik, që tregon se shqiptari nuk pranon dhe nuk e lejon të huajin në truallin e tij, ai nuk pranon përbuzje, fyerje dhe arogancë. Sulltan Murati I, duke menduar se Milloshi kishte kërkuar që ta takonte, me qëllim që ta uronte për fitoren, duke dashur të tregoj madhështi dhe përbuzje, në vend që t`i jepte dorën trimit shqiptar, i zgjati këmbën që t`ia puthte, pra që trimi të tregonte përulje ndaj sundimit poshtërues e mizor të Sulltanit.Por, Milloshi, i cili e kishte përgatitur aktin e tij trimëror, ato çaste kishte ndjerë t`i rritej edhe më shumë përbuzja dhe zemërimi dhe, me një shpejtësi vetëtimë, kishte nxjerrë thikën e fshehur dhe ia nguli atë Sulltanit m`u në zemër…. Rrëfimi “Hakmarrja” është një përshkrim dhe meditim i autorit rreth krimeve të papërshkrueshme, që bënin ushtarët dhe jeniçerët osmanë në Drenicë, si hakmarrje ndaj aktit liridashës të heroit të madh drenicas Millosh Kopiliqit. Interesant këtu janë përshkrimet e autorit, kur rrëfen sesi shqiptarët detyroheshin të ndërronin fenë, që të mund të shpëtonin jetën dhe pronat e tyre. Po aq me realizëm dhe në mënyrë tërheqëse, autori përshkruan dhe argumenton nëpërmjet toponimeve se Millosh Kopiliqi ishte nga Kopiliqi i Drenicës, dhe, kësisoj studiiuesi dhe shkrimtari Demaku, i kundërvihet opinioneve, tezave dhe përrallave serbe se Milloshi ishte serb dhe jo shqiptar. “Kur fshatarët pyesin njëri-tjetrin se ku do të shkojnë sot për të bluar, ata përgjigjen: -Po ku tjetër more, po në ”Mullinin e Hyskut”(vëllai i Millosh Kopiliqit). Ose, ku ishe sot që herët: ”Po ja, kisha pak punë në mëhallën e Hyskëve”, në “Vreshtat e Miloshit” apo dhe te ”Kisha e Miloshit”. Po kështu, kaq interesant është rrëfimi i mbylljes së vëllait të Milloshit, Hillit, në kalanë e Vushtrisë dhe masat shtrënguese osmane ndaj tij, që ai të ndërronte fenë, se përndryshe, vajzat e tij do t`i çonin nën haremin e Sulltanit, kurse djemtë do t`ia dërgonin ushtarë në shërbim të Perandorisë Osmane.
Rezistenca popullore kundër pushtuesve osmanë, i detyronte shpesh ata, të linin kokat në këto treva. Ky fat ishte edhe për vartësit e tyre të bindur, oficerët dhe ushtarët turq, të cilët, duke mbajtur të rrethuar zona të tëra shqiptare, si për shembull Drenicën, gjenin vdekjen ose nga kryengritjet e trimave të Drenicës, ose nga vetë natyra. Ja sesi e përshkruan autori këtë dukuri: “Jeniçerët dhe ushtarët, që mbanin nën rrethim fushën e Drenicës, ndiheshin të lodhur, të raskapitur, pasi kishin javë që mbanin shpirtin e tyre vetëm me kunguj nga arat e fshatarëve. Flitej, gjithashtu, se shumë prej tyre, ato ditë ishin bërë ushqim për korbat dhe sorrat. Këtë e dëshmojnë edhe shumë topinime, të cilat edhe sot e kësaj dite janë gjallë dhe jetojnë në këto troje heroike si “Lugu i Korbave” apo edhe “Kodra e Kungujve”. Janë toponime që vijnë gojë më gojë që nga ato kohë kur barbarët osmanë vinin si pushtues triumfatorë,por linin eshtrat dhe varret e tyre në këto krahina.
Mjeshtërisht, autori sjellë në vëmendjen e lexuesit edhe luftën për fron e pushtet që bënin sulltanët, perandorët, mbretërit, njerëzit që pushtetin e konsideronin si një post e privilegj të tyre dhe jo si një vend për të drejtuar me ndershmëri jetën e një populli. Kjo luftë për fron e pushtet, jo vetëm ka ngrënë koka njerëzish, por ajo ka krijuar edhe trazira të përgjakëshme mes pasuesve të tyre. Rasti i vrasjes së Jakupit, nga i vëllai tjetër i tij, Bajaziti, e vërteton më së miri këtë luftë dhe konkurrencë barbare e të egër për pushtet, që bëhej veçanërisht në Perandoritë më të fuqishme të kohërave, atë Romake, të Bizantit dhe Perandorisë Osmane.Nga leximi i librit të mbetet në mendje gjithashtu edhe “Tyrbeja e Sulltan Muratit”, ku, autori, me një rrëfim të thjeshtë dhe me një penë të hollë, na tregon se cili është fati dhe fundi i çdo pushtuesi në tokën shqiptare. Sulltan Murati mendoi se korri një fitore të jashtëzakonshme kundër forcave të koalicionit Ballkanik, por ndërkaq pati edhe një fund të palavdishëm, sepse la kokën e tij në atë betejë. Është intrigues ky rrëfim edhe kur lexon se ajo Tyrbe, nga një pjesë e popullësisë, përkujtohej si një vend i shenjtë, mendohej se shkuarja atje të sillte mbarësi dhe të shëronte nga sëmundje të ndryshme. Kurse, në fakt, ajo Tyrbe është thjesht një objekt arkeologjik dhe historik, që, tek e fundit tregon se aty u zhvillua një betejë për jetë a vdekje.
Fakte historike që nuk i kemi njohur më parë
Duke i analizuar toponimet, por edhe duke shfrytëzuar dijet e tij të thella si rezultat i leximeve të dokumenteve të vjetra, z. Demaku na sjellë artistikisht por dhe të mbështetur me fakte historike ndalesën e Gjergj Kastriotit në Drenicë, bashkëbisedat me banorët, me fshatarët e zonës dhe prijësat shqiptarë, dhe, këtu, autori gjen rastin të shpjegojë edhe etimologjinë e emrit të qytezës Skënderaj të Drenicës, duke shpjeguar se Skënderaj është emri i Skënder-beut, emër që, siç del në libër, është venë nga vetë heroi ynë kombëtar gjatë mikpritjes që ai përjetoi në atë zonë, së bashku me 300 kalorësit e tij kur vinte nga beteja e Nishit dhe shkonte me shpejtësi drejt Krujës për të ngritur atje flamurin me shqiponjën me dy krerë. Me përshkrimin mjeshtëror të rrugëtimit të Kryetrimit tonë legjendar, autori Demaku rrëfen artistikisht gjurmët e marshimit të tij, që sot, duke qenë pjesë e legjendave skënderbejane, përmenden me nderim dhe natyrshmëri nga populli, madje edhe nëpërmjet toponimeve, që shquhen sot në Drenicë si “Kroi i Mbretit – Kroi i Skënderbeut” etj….Libri ka një mbyllje dinjitoze me përshkrimin që i bënë shkrimtari Demaku jehonës së madhe që pati ardhja e Gjergj Kastriotit -Skënderbeut si një udhëheqës shpëtimtarë nga zgjedha e rëndë e Turqisë. “Sikur edhe në Skënderaj, që kishte mbajtur bisedë më banorët e atjeshëm, por edhe me krerët e vendit, edhe në Dibër me të arritur Skënderbeu ishin mbledhur krerët e këtyre trojeve në një Kuvend…Lajmi mori dhenë si rrufeja… Nga të gjitha anët, në agimin e ditës së re, njerëzit zbritnin nga të gjitha anët për të takuar dhe biseduar me Princin e tyre. Njerëzve u rridhnin lotë të ngrohtë gëzimi, shumkush i përkdhelte faqet, mjekrrën, kokën, këmbët, i puthinin duart dhe i dhuronin përqafime të panumërta. Të gëzuar pa masë i flisnin Kryetrimit për jetën, vuajtjet, atdheun, punën, familjet, fëmijët e tyre, për besimin në vetvete dhe vazhdimësinë e pandalshme të jetës në trojet arbërore… Po binin kambanat e lirisë për popullit shqiptar…
Urime poetit, shkrimtarit, publicistit dhe përkthyesit Sokol Demaku, i cili me këtë libër, pasuron më tej jo vetëm krijimtarinë e tij të vyer e shumëplanëshe, por përcjellë për lexuesit e të gjitha moshave mesazhe të rëndësishme e me rrezatim të gjerë, ku spikatin me bukuri të veçantë artistike vlera si: humanizmi, liria, pavarësia, por edhe dëshirat për zhvillime të reja shoqërore, kulturore dhe atdhetare…

MERGATA-Rruga e jetës është drejtësia,mos u ndaj nga rruga për të hyrë në rrugica

by

*Sokol Demaku, mësues në shkollën suedeze “Fjardingskolan”, Borås/

*Duke lexuar librin “Sa e këndshme është jeta” të Sokol Demakut/

Shkruan Viron Kona/

Njerëzit e duan vendin e tyre, e duan rruzullin tokësor si një shtëpi dhe familje të madhe, të bukur e të ngrohtë, harmonike, ku të mbizotërojnë marrëdhëniet miqësore, respekti i ndërsjellë i vlerave, duke kontribuuar gjithkush me modesti për pjesën që i takon. Prandaj dhe krahasimi i rruzullit tokësor me “Shtëpi të Njerëzimit” apo shprehja “Jeto dhe lërë të jetojnë”, tingëllojnë nga më të gjeturat, ato janë rrjedhojë e përvojave jetësore të trashëguara në breza.

Mesazhet  të tilla të vyera e, plot të tjera, përcjellë libri i Sokol Demakut “Sa  e këndshme është jeta”, një libër që nuk i kalon 100 faqet, por që kumton cilësisht ide dhe arsyetime logjike për jetën aktuale dhe të ardhmen, për natyrën dhe përpjekjet e shoqërisë për të kundërshtuar të keqen dhe për të përmirësuar dhe perfeksionuar më tej vetveten, për t`i dhënë njeriut lirinë  e merituar, të drejtën që i takon, vlerat dhe të vërtetat…

Për të çelur kapitujt e librit autori përdorë si çelësa  të artë shprehje të filozofisë popullore shqiptare, që e plotësojnë më mirë idenë dhe mesazhin, por që edhe konfigurojnë mendimin dhe portretizimin e tipave dhe karaktereve që ai merr përsipër të paraqes. Janë shprehje që përmenden në vendin dhe kohën e duhur, që njeriut i vlejnë në jetë, sot dhe gjithnjë, janë sentenca që vijnë nga përvojat e kohëve që kaluan dhe që vlejnë edhe për kohët që vijnë. Ato janë të shumta dhe tërheqëse në këtë libër, por unë mbajta shënim disa prej tyre: “Rruga e jetës është drejtësia, mos u ndaj nga rruga për të hyrë në rrugica”, “Plakem, e për nënën time gjithnjë jam i vogël”,  “Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten”, “Njerëzit ndryshojnë nga njëri-tjetri nga koka, jo nga këmbët”, “Ke provuar të mbushësh kokën me idetë e të tjerëve, por në fund bosh e ke përsëri”, “Unë nuk vuaj shumë nëse më jepet rasti të falë atë që është për t`u falë, nuk dua as të humbas atë që kam”, Çdo njeri duhet t`i përgjigjet vetes së tij dhe duhet të dijë se çfarë kërkon në jetën e tij”. “Dashuria duron varfërinë, nevojën, urinë, mundimin… Dashuria  ndryshon skëterrën në parajsë…”, “Dashuria për atdheun është mbi të gjitha dashuritë”.

           Mos përbuzë gjuhën e nënës sate, gjakun e vëllait…

Në vendin tënd mund të të ndodhë që ta shohësh disa herë dikë` dhe të mos arrish të komunikosh, sepse nuk ka ardhur rasti, sikurse, mund të ndodhë që edhe mund të kesh pasur një zënkë, grindje e konflikt me të dhe, kur i kalon pranë, as që i hedh sytë, i shmangesh, apo edhe e përfletë, e kërcënon. Por, nëse ndodhesh në dhe` të huaj dhe, e rastis bashkëkombësin, qoftë edhe atë me të cilin je grindur, menjëherë ndjen dëshirën t`i afrohesh dhe ta përshëndetësh.

Në vështirësitë dhe peshën e rëndë të emigracionit, në tehun e mprehtë të indiferentizmit e mospërfilljes dërmuese, emigranti përpiqet të gjej një mbështetje sado të vogël për t`u çliruar nga rëndesa e mjedisit të madh, të  rrëmujshëm e të panjohur, që, atij, herë-herë i ngjason deri edhe me një gjeratore të fuqishme e të pamëshirshme që e tërheq drejt qendrës së saj thithëse. E, atëherë ai kërkon me ngulm qoftë edhe një pikë të vogël mbështetëse, ashtu si udhëtari në shkretëtirë që, i etur për një pikë uji, kërkon doemos një burim, ashtu si shtegtari që ka humbur rrugën në një pyll të dendur, kërkon një shteg për të dalë…

Emigranti kërkon të kapet diku, të mbahet dhe të dalë nga gjendja e turbull dhe  e pa shpresë ku ndodhet. Në kësi rastesh, edhe sytë apo vështrimi i njeriut sado pak të njohur, i duken si një far, si një dritë, ku ai duhet të drejtohet, si një bankinë moli, ku ai të ankorojë anijen e tij të jetës. Bashkëkombësi bëhet kështu mbështetje për të qëndruar e orientuar, pastaj, për të ecur e për të vazhduar rrugën e jetës, ai është shpresa, besimi dhe shpëtimi. Kjo, ndodh, për arsyen e kuptueshme, sepse me bashkëkombësin të lidhin gjëra të mëdha, që bashkojnë dhe jo ndajnë, të lidhë origjina, gjaku, vendlindja, gjuha, kombësia, traditat…

Në të gjitha epokat, por edhe sot po ndodh dendur që njerëzit largohen nga vendlindja, në shumicën e rasteve për mbijetesë, apo dhe për shkak të luftërave dhe gjenocidit, sikurse edhe të prirë nga kurioziteti  dhe kureshtja. Por, mjafton një sinjal, një thirrje, një kambanë nga atdheu dhe ata vrapojnë e mblidhen në vendlindje, e cila ka forcën e një magneti tërheqës dhe të fuqishëm. Bashkëkombësit vijnë në atdheun e tyre dhe mblidhen si bijtë rreth prindit, me merakun t`i pyesin e t`i shohin se si janë, çfarë mund të bëjnë për t`i ndihmuar dhe mbështetur për jetën dhe vazhdimësinë…“Guri rëndë peshon në vend të vetë”, “Zemra e tyre është në vendlindje”.

Duke “bashkëbiseduar” me Astrid Lindgren

Me arsyetime të mençura dhe me një gjuhë të qartë e të kuptueshme, letrare dhe filozofike, Sokol Demaku, përcjellë  mesazhin që, ashtu si atdheun e vendlindjen, duhet të duash dhe  të respektosh njerëzit e kombit tënd, gjakun tënd, i cili është më i afërti, qenia njerëzore që qëndron më pranë teje në gëzime dhe vështirësi, në mbijetesë dhe luftë për të mbrojtur atdheun dhe jetën… Ai ndjenë dhe shprehë keqardhje për ata njerëz që grinden, që shahen e përçahen, që formojnë klane dhe i kundërvihen njëri – tjetrit, shpifin nisur nga interesa të vogla e meskine, paragjykime dhe vese të zilisë, egoizmit, pronësisë, përfitimit vetjak. Me fjalën e tij të qetë dhe të urtë, Demaku bën thirrje për bashkim e vëllazërim, për jetesë në harmoni dhe të mbushur me dashuri, për t`i qëndruar pranë vëllait, për t`iu gjendur atij në vështirësi, për t`ia lehtësuar hallet e mbijetesës në dhe` të huaj, për t`i ofruar po mundi një “dorë” ndihmë. Prandaj dhe përcjellë thirrjen: “Mos përbuzë gjuhën e nënës sate, gjakun e vëllait… “Duhet të dish se, i huaji asnjëherë në jetë nuk ka për të pyetur për rrënjët e tua, por gjithmonë ka për të folur për gjethet ato i interesojnë atij. E së shpejti, në vjeshtë, gjethet do të thahen, do të bien për tokë e do t`i bartë era..

                  Njerëzit duan më shumë  diellin që lind se sa atë që perëndon

Në tipin dhe karakterin, në punët dhe detyrat që kryen, Sokol Demaku shfaqet gjithë gjallëri dhe entuziazëm, miqësor dhe i ndjeshëm, ai nuk është asnjëherë indiferent dhe flegmatik, nuk mund të qëndroj i qetë kur punët nuk shkojnë siç duhet, përkundrazi, është aktiv, i zhdërvjelltë dhe i zjarrtë: edhe në krijimtari, edhe në veprimtaritë kulturore, arsimore, artistike e shoqërore. Tipi dhe karakteri i tij shfaqet në dëshirat dhe vullnetin për dije e kulturë,(duhet të dish vet, që t`u thuash diçka  të tjerëve), në pasionin dhe mirëkuptimin vëllazëror, në dashurinë për vendlindjen me tërë forcën e ndjenjave  të pastra e të sinqerta, në gatishmërinë për ta ndihmuar e mbështetur atë që është në nevojë, duke bërë gjithnjë më të mirën e  mundshme. Sokoli e ka si lajtmotiv maksimën: “Punët e mira janë si drita, jo si errësira”. Njerëzit duan dritën, jo errësirën, ai mbështetet në devizën se, njerëzit “Duan më shumë  diellin që lind se sa atë që perëndon”.

Në të djathtë: Sokol Demaku, Per Olof Höög (kryetar i komunës Brämhult-Borås-Suedi)  dhe Bahtir Latifi,(prill 2013) duke i dhuruar kryetarit të komunës një copë minerali nga nëntoka e Kosovës.

Karakterin dhe formimin e tij Demaku e shprehë në librat dhe mendimet që shfaq, qofshin ato filozofike e poetike, por mbi të gjitha e shprehë në qëndrimet realiste dhe njerëzore, në marrëdhëniet miqësore që krijon kudo ku ndodhet, në vendlindjen e tij – Kosovë, në Shqipëri me miq e shokë të shumtë, në Boras të Suedisë ku jeton e punon me bashkatdhetarët, me kolegët, nxënësit, komunitetin prindëror të shkollës suedeze “Fjardingskolan” ku është mësues prej shumë vitesh, me kolegët  gazetarë e shkrimtarë në Lidhjen e Shkrimtarëve Suedezë, në Shoqatën e  Shkrimtarëve dhe Artistëve Shqiptarë “Papa Klelementi XI Albani”…Sikurse e shfaq nëpërmjet revistës tashmë mjaft të njohur “Dituria” të Borasit, Suedi, që ai drejton, të radios dhe televizionit  “Dituria”…

                         Kur nuk merret në mbrojtje i drejti, atëherë “djajtë” hedhin valle

Të mbetet në mendje skica“Një ndjenjë e humbur”, e cila, e shkruar  me gjuhë të zhdërvjelltë dhe  figuracion të gjallë artistik, shprehë ndjenja të thella dhimbjeje njerëzore për vogëlushët, që, të detyruar nga egërsira-gjenocidi-serb mbi Kosovën martire, braktisën ëndrrat, kukullat, lulet, zogjtë, oborrin e shtëpisë, lojërat, shoqet dhe shokët e vegjël, gjyshërit, gjithçka të dashur dhe të bukur të vendlindjes dhe, pas prindërve të tyre, “morën arratinë” në rrugët labirint të kurbetit… Një skicim demaskues i gjenocidit serb, i cili, veçanërisht në Kosovë, u shfaq i tëri sterrë i zi në ligësinë e tij, duke vrarë  e masakruar njerëzit e pafajshëm, duke shkatërruar gjithçka ata ndërtuan me mundim të madh dhe sakrifica, duke i zbuar nga vendlindja, duke i  terrorizuar vogëlushët, duke u marrë atyre jetën, duke u vrarë ëndrrat dhe fëmijërinë…

Libri vijon me ligjëratën “Ku është ëndrra, ku mbeti shpresa?!”, një pjesë prekëse, që vjen  nëpërmjet rrëfimit drithërues të një nëne kosovare, e, ku përpara lexuesit shfaqen si në një skenë filmike dallgë e stuhi dëshpërimi e vuajtjesh,  të cilat as që mund imagjinoheshin se mund të ndodhnin, tmerre dhe krime rrëqethëse, që dërmuan shpirtra dhe zemra, që e bëjnë njeriun e urtë dhe të mirë të vërë në dyshim karakterin e panjohur dhe të dyzuar njerëzor, se, deri ku mund të arrijë ligësia e qenies njerëzore serbomadhe me ato krime dhe ato tmerre që i bënë të zeza dhe i nxinë krejt faqet e globit, që i treguan botës pjesën e padukshme, anën e panjohur të atyre qenieve që, në egon, babëzinë dhe egërsinë sunduese e pushtuese, u shfaqën përbindësha anti jetë, anti njerëzorë. Atë ligësi, ata e kishin shfaqur edhe për shumë vite e dekada më parë mbi shqiptarët, por që Evropa as që kishte dashur t`i dëgjonte, t`i shikonte, të pranonte të vërtetat e tmerrshme që ndodhnin në mesin e saj… S`ka më keq se sa ai që nuk do as të shikojë dhe as të dëgjojë. Fjala e urtë thotë se, kur nuk merret në mbrojtje i drejti, atëherë “djajtë” hedhin valle! Dhe,   “djajtë” e hodhën vallen e zezë të krimit mbi Kosovë.

E dhimbshme, tronditëse kur nëpërmjet gojës së nënës, shpërthen psherëtima: “Eh, botë e madhe, botë vetjake që më gënjeve me dritat shumëngjyrëshe, me bukuri të rrejshme… Bota kurrë nuk ka dashur të di të vërtetën…”

Ishin ato krime, ai ferr, që krijoi gjenocidi serb mbi Kosovë, të cilat më në fund e shkundën dhe e tmerruan Evropën, e tronditën dhe  e bënë të ndjeshme, duke besuar tashmë se krimi i zi i Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore nuk kishte ndalur, por vijonte i veshur me koracën e hekurt të barbarisë mesjetare, duke shkaktuar drama dhe tragjedi të tmerrshme në popullsinë e lashtë shqiptare, që kërkonte veçse të drejtën dhe lirinë në tokën e trashëguar nga stërgjyshërit e lashtë dardanë…

E, me gjithë ç`ndodhi, populli i Kosovës as u mposht e as u gjunjëzua, ai u shndërrua në Feniks, në zogun e shenjtë dhe të pavdekshëm të  mitologjisë, që rilindi nga hiri i tij…Në faqet e librit fryjnë me tallaz ndjenja dhe përjetime të dhimbshme: “Na larguan nga fshatrat me tanke, na detyruam të ikim maleve. Atje në male ishte shpëtimi ynë, aty ishte streha jonë…Nga atje shihnim gjakpirësit me shami në kokë duke djegur shtëpitë tona, duke shkatërruar çdo gjë që kishim krijuar me vite…Vendosëm të ktheheshim, por jo ne gratë, vetëm disa nga burrat të shihnin nga afër se ç`kishte mbetur…Çdo gjë ishte bërë shkrumb e hi. Më i vjetri i fshatit tregoi kur u kthye se, në oborr, kishte gjetur një kartolinë të shkruar nga njeri prej gjakësorëve serb që ia adresonte familjes së tij e ku i tregonte për krimet që kishin bërë ndaj popullsisë shqiptare…Krenohej me krimet që kishte bërë…”

Në vazhdim, në librin e tij, Sokol Demaku, ndihet i shqetësuar për plagën e rëndë të kurbetit dhe pasojat e shkaktuara: “Kurbeti ta humb fjalën e parë shqipe që ke nisur të flasësh në vendlindjen tënde të dashur, ta humb shokun e jetës që të mirën dhe të keqen e ke ndarë së bashku me të, të ndanë nga zemra e nënës që të ka rritë, të ndanë nga baba që të ka mësuar se si duhet vendlindja ku ke le, të ndanë nga motra e cila sa herë ta përmend emrin shkrihet në lot, të largon nga vëllai, nga miqtë e shokët dhe gjithë rrethi shoqëror…Në kurbet kurrë nuk mund të dëgjosh fjalën e ëmbël të nënës sate që e ke lënë me duar në gji duke të pritur në çdo kohë, të mungon ledhatimi i babait tënd që të rriti me këshillat e tij të mira dhe të dashura…”

    Era e fuqishme nuk ia zhveshi dot pallton udhëtarit,kurse dielli me rrezet e ngrohta bëri që ai ta heq vetë…

Sokol Demaku punon e krijon vazhdimisht. Ai godet të  keqen dhe ligësinë, duke përdorur si “armë” krijimtarinë dhe bukurinë krijuese, shpirtin e pastër dhe të dëlirë, punën e pandalshme, veprën kulturore dhe atdhetare.

Demaku është nga ata njerëz që nuk i shkëputë fjalët nga veprat, ai e përdor dhe e vë të gjithë kohën e   mundshme dhe përkushtimin në shërbim të punëve të dobishme, nismave e veprimtarive të vyera kulturore, duke i shërbyer me devotshmëri jetës, arsimimit dhe kulturimit, edukimit të fëmijëve, harmonisë, miqësisë dhe mirëkuptimit shoqëror, e, në këto drejtime ai është kurdoherë unik.

Sokoli të gëzon dhe të entuziazmon me punët e kryera dhe gjithnjë vijon në mënyrë të pandalshme për punë të tjera, edhe më të bukura. Energjitë e këtij njeriu janë të mëdha sepse kanë burim shpirtin dhe zemrën e tij të bardhë, krijuese dhe atdhetare.

Njeriu nuk është se do t`i bëj të gjitha, por në pozicionin e tij bënë më të mirën e mundshme, e të gjithë bashkë kryejmë punë edhe më të mëdha e të dobishme në shërbim të jetës dhe përparimit.

 

Duke punuar, duke krijuar pareshtur, gjithnjë me qëndrim të mençur e të ekuilibruar për jetën dhe njerëzit, për ngjarjet dhe marrëdhëniet shoqërore, Sokol Demaku  na sjellë në mendje proverbin ku tregohet që, era, sado e fuqishme, nuk ia zhveshi dot pallton udhëtarit, përkundrazi ai e shtrëngonte atë më shumë pas vetes, kurse dielli, me rrezet e tij të ngrohta, pa bujë e zhurmë, ngadalë e pa u ndjerë, bëri që udhëtari ta heq vetë pallton nga trupi…

“Sa  e këndshme është jeta!”, është një përfaqësim i veprimtarisë së palodhur, i mendimeve  krijuese të autorit, ai ka në qendër popullin e  vuajtur dhe të martirizuar të Kosovës, që u përballë me dhunën dhe gjenocidin e egër serb, nuk u thye, nuk u përkulë, por vijoi rrugën e jetës, gjithnjë në gjurmët e të parëve të lashtë ilirë, kurdoherë i orientuar drejt paqes dhe mirësisë, duke i treguar Evropës dhe botës, mesazhe dhe shembuj të vyer e të ndritshëm të civilizimit dhe qytetërimit të vërtetë…