Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KOSOVA, NJË MUAJ PËRBALLJE ME PNDEMINË, NIS TË DYTIN…

by

-Në karantinë janë vendosur Prishtina Ferizaj, Prizreni, Suhareka, Malisheva, Klina, Mitrovica Veriore, Zveçani/

-SITUATA EPIDEMIOLOGJIKE ME COVID-19 NË KOSOVË – Raporti më i ri i orëve para mesnatës të mbrëmjes së 13 prillit 2020 nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës/

PRISHTINË, 14 Prill 2020-Gazeta DIELLI/ Kosova hyri në muajin e dytë të përballjes me pandeminë, pas të parit nga data 13 mars 2020 kur janë konfirmuar 2 rastet e para me koronavirus, e  deri më 12 prill 2020 kanë rezultuar pozitivë 362 raste. Gjatë ditës së fundit të kaluar -13 prillit janë diagnostikuar gjithsej 15 raste infektimesh me koronavirus, ndërsa numri i të shëruarëve ishte 4.

Deri me datë 13 prill, 63 raste janë shëruar. Janë regjistruar 8 raste të vdekjes, të gjitha kanë pasur edhe sëmundje të tjera shoqëruese.

Në karantonë janë vendosur Prishtina Ferizaj, Prizreni, Suhareka, Malisheva, Klina, Mitrovica Veriore dhe Zveçani.

Pas një muaji përballje me pandeminë, ky është raporti më i ri i orëve para mesnatës të mbrëmjes së 13 prillit 2020 nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike të Kosovës:

SITUATA EPIDEMIOLOGJIKE ME COVID-19 NË KOSOVË

Më datë 31 dhjetor 2019, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) u njoftua për disa raste të pneumonisë në qytetin Wuhan, Provinca Hubei të Kinës. Kjo situatë ngriti shqetësimin e Ministrisë së Shëndetësisë e Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës (IKSHPK) duke u mobilizuar menjëherë. Bazuar në rekomandimet e OBSH dhe Qendrës Evropiane për Parandalimin dhe Kontrollin e Sëmundjeve (ECDC) u aktivizuan të gjithë instrumentet me qëllimin kryesor, pamundësimin e përhapjes.

Në fillim të muajit janar 2020 u fillua me përgatitjet e rekomandimeve, udhëzuesve, protokolleve dhe dokumenteve tjera për profesionistë shëndetësorë, popullatën, organizata publike dhe private, aeroportin, pikat kufitare tokësore etj.

Në fund të muajit janar 2020, Laboratori i Mikrobiologjisë në IKSHPK është pajisur me reaksione për testim në SARS-CoV-2.

Më 14 shkurt 2020, u dorëzua Plani për gatishmëri dhe reagim për Coronavirus/ COVID-19 në MSH, me mundësi të revidimit sipas situatës epidemiologjike dhe konform OBSH, ECDC, CDC.

Nga data 8 shkurt – 12 prill 2020, në Laboratorin e Mikrobiologjisë Molekulare në IKSHPK me metodën RT-PCR, janë testuar gjithsej 3.256 mostra të dyshimta në virusin SARS-CoV-2.

Nga data 13 mars 2020 kur janë konfirmuar 2 rastet e para, deri me 12 prill 2020 kanë rezultuar pozitivë 362 raste.

Deri me datë 13 prill, pas evidentimit, 59 raste janë shëruar. Konsiderohen të tillë sipas protokollit të OBSH-së, pra kur 2 mostra rezultojnë negative me së paku një ditë distancë kohore. Dhe janë regjistruar 8 raste të vdekjes. Të gjitha rastet kanë pasur sëmundje të tjera shoqëruese.

Përgjatë 24 orëve në IKSHPK kontaktohen dhe mbikëqyren të gjitha kontaktet e rasteve dhe kontaktet e kontakteve. Ata obligohen për vetizolim dhe këshillohen për ndihmë mjekësore nëse kanë simptoma.

Deri me datë 13 prill janë kontaktuar dhe janë nën mbikëqyrje 4.795 kontakte të rasteve. Duke e përcjellur numrin e rasteve të detektuara dhe konfirmuara, vërehet tendencë e rritjes së shpërndarjes së COVID-19 në vend dhe në botë.

Resurset humane të specializuara në epidemiologji në Kosovë.

Në IKSHPK janë 22 epidemiologë për të gjithë vendin (përfshirë të punësuarit në 6 qendrat rajonale). Ndërsa 5 epidemiologë të tjerë punojnë në QKMF (Në 5 komuna: Obiliq, Podujevë, Istog, Drenas dhe Viti).
Për nevojat bazike në një situatë të zakonshme nevojiteshin edhe 17 specialistë të tjerë. (5 specializantë për Epidemiologji për nivelin qendror dhe për çdo Qendër rajonale nga 2 specializantë).

Pse nevojiten epidemiologët? Ata kanë rol kyç në hulumtim e mbikëqyrje të rasteve e kontakteve me sëmundje ngjitëse. Metodat specifike të detektimit, hulumtimit e gjurmimit epidemiologjik, e bëjnë angazhimin e tyre gjatë pandemisë të pazëvendësueshëm.

Aktualisht, me 362 raste, 4.795 kontakte, mbi 500 persona në karantinë dhe hyrjeve në pikat kufitare, numri i epidemiologëve që ka vendi është ekstremisht i ultë.

Deri tani nuk ka ngecur asnjë proces pune me kaq profesionistë sa kemi, falë gatishmërisë së tyre për të punuar pa ndalur.

Në Qendrën Operative Emergjente punojnë 10 epidemiologë. Ata mbulojnë gjithë territorin e vendit së bashku me epidemiologët e rajoneve.

Puna e epidemiologëve konsiston në: hulumtimin e kontaktimin e të gjitha rasteve të dyshimta me COVID-19, mbikëqyrjen e hyrjeve në pikat hyrëse kufitare; mbikëqyrjen e personave të karantinuar; grumbullimin-përpunimin dhe analizën-interpretimin e të dhënave; komunikimin me popullatën me rekomandime e këshilla.

Hulumtimi: Për çdo rast që referohet si i dyshimtë në COVID-19 nga Klinika Infektive, Klinikat e tjera të QKUK, spitalet rajonale, Qendrat e Mjekësisë Familjare dhe rastet që raportohen nga terreni, menjëherë inicohet hulumtimi i rastit dhe gjurmimi i kontakteve.

Gjurmimi: Me zbulimin e kontakteve nis gjurmimi i detajuar për lëvizshmërinë e kontaktit të kontakteve në 3 javët e fundit të tyre. Kështu mbërrihet tek burimi i infeksionit (rasti 0). Ky proces ka vështirësinë maksimale dhe merr kohë.

Çdo rast që rezulton qoftë pozitiv apo negativ, i cili nuk është i shtrirë në klinikë, mbikëqyret në vazhdimësi përmes kontaktit të përditshëm, në bashkëpunim me policinë, duke iu dhënë rekomandimet për zbatimin e masave mbrojtëse dhe duke u interesuar për gjendjen e tyre shëndetësore.

Të gjitha këto informacione të marra shndërrohen në të dhëna që futen në Sistemin Alert Kosova Health, bazën e të dhënave sipas OBSH dhe bazën e të dhënave të IKShPK. Këto të dhëna përpunohen dhe analizohen për përgatitjen e raporteve të rregullta.

Çdo institucion shëndetësor dhe kryetar komune veç e veç informohet për rastet pozitive dhe negative dhe rekomandohet për ndërmarrjen e masave parandaluese dhe të kontrollit në komunat përkatëse. Informohet secila Qendër rajonale e shëndetit publik për rastet në rajonet e tyre. Raportet periodike dërgohen në institucionet ndërkombëtare (ECDC dhe OBSH).

Të dhënat e grumbulluara dhe të analizuara shërbejnë për planifikimin e terrenit për gjurmimin dhe testimin e kontakteve të afërta me rastet pozitive.

Resurset humane të specializuara në mikrobiologji në Kosovë.

Në IKSHPK punojnë 29 mikrobiologë. (Në Prishtinë – 12 vetë dhe në 6 Qendrat -17 vetë). Nevojat bazike, në situatë të zakonshme kërkojnë edhe 32 mikrobiologë të tjerë. (për nivelin qendror – IKSHPK në Prishtinë + 8 specializantë për Mikrobiologji e për çdo QRSHP edhe nga 4 specializantë). Poashtu, nevojiten edhe 29 specializantë për Mikrobiologji Klinike në SHSKUK (5 në Prishtinë) dhe për çdo Spital të Përgjithshëm Rajonal nga 4 specializantë (gjithsej 6 SPR x 4 = 24).

Departamenti i Mikrobiologjisë gjatë periudhës 8 shkurt-13 prill 2020 ka testuar dhe vazhdon të testojë të gjitha rastet në Laboratorin e Mikrobiologjisë Molekulare në IKSHPK me metodën RT-PCR.

Që nga viti 2009 Laboratori i Mikrobiologjisë Molekulare është i vetmi i tillë në të gjithë Kosovën.

Në laborator kanë punuar deri në fillim të pandemisë më COVID-10 vetëm dy persona: një specialiste e Mikrobiologjisë, si dhe një laborant.

Me shtimin e numrit të kërkesave për testim – janë shtuar fillimisht 2 specialiste të Mikrobiologjisë dhe 1 laborant, të cilët kanë pasur përvojë paraprake në testim me RT PCR. Dhe ditët e fundit janë shtuar dhe 3 specialiste të Mikrobiologjisë.

Kemi kërkuar ndihmë dhe nga 2 kolegë në Fakultetin e Bujqësisë dhe Veterinës, Universitetin e Prishtinës “Hasan Prishtina” si dhe 1 kolegë në Agjencionin e Ushqimit dhe Veterinës, të cilët kanë ekspertizën e nevojshme.

Deri më tani përmes IKSHPK-së dhe Ministrisë së Shëndetësisë janë kontraktuar 11.250 reaksione me Real Time PCR. Ndërsa, në proces të prokurimit është edhe kërkesa për 10.000 reaksione tjera, për të cilat ka filluar procedura. Poashtu, 2500 reaksione me RT-PCR janë kërkuar përmes zyrës së UNICEF-it në Prishtinë, si dhe në kërkesën adresuar zyrës së USAID-it përmes OBSH-së janë edhe 3500 reaksione.

Janë pranuar dy aparate “Real Time PCR” për shfrytëzim në laboratorin e Mikrobiologjisë molekulare, njëri nga Fakulteti i Mjekësisë, si dhe tjetrin nga Agjencioni Kosovar për Produkte Medicinale. Dy institucione tjera, Fakulteti i Bujqësisë dhe Veterinarisë, si dhe Agjencioni i Ushqimit dhe Veterinarisë kanë ofruar Real Time PCR aparatet e tyre për shfrytëzim në rast të nevojës.

Jemi në proces të blerjes së katër aparateve për ekstraktim automatik të acideve nukleike që është një proces i rëndësishëm për testim. Kjo përmes Zyrës së OBSH-së në Prishtinë dhe USAID-it. Si dhe 4 aparate Real Time PCR përmes zyrës së USAID-it dhe CDF-it (GFATM ). Pas 4-6 javësh kapacitetet laboratorike me aparaturë pritet të rriten dukshëm duke ju falënderuar këtyre donatorëve.

Pse nuk kryhen më shumë teste për diagnozë të infeksionit me COVID-19 në laboratorin e Mikrobiologjisë Molekulare në IKSHPK?

Së pari do të ishte më mirë që të kishim pasur më shumë laboratore për diagnostikë molekulare në sektorin shëndetësor dhe më shumë personel të specializuar në këtë procedurë diagnostike. Por këto kapacitete njerëzore dhe laboratorike nuk mund të krijohen për 2-3 javë e as për 2-3 muaj. Edhe një specialisti të dedikuar për të punuar në diagnostikë molekulare i nevojiten rreth 6 muaj për trajnim në mënyrë që të punojë i pavarur. Gjithashtu edhe kërkesat laboratorike për aparaturë dhe hapësirë të punës nuk mund të krijohen ad-hoc për shkak të kushteve shumë speifike të punës, edhe në rast së në këtë moment ka shumë nevojë për këto.

Departamenti i Mikrobiologjisë, IKSHPK, me një buxhet tejet të limituar, kryen rreth 200.000 ekzaminime të ndryshme mikrobiologjike në vit për infeksione të rëndësishme për shëndetin publik për tërë Kosovën, për pacientët e Qendrës Klinike Universitare të Kosovës si dhe qytetarët e rajonit të Prishtinës. Në të gjitha laboratoret ku kryhen këto shërbime punon një specialist i mikrobiologjisë dhe një laborant. Prandaj, të vendoset si cak i kritikave se pse nuk po testohen më shumë njerëz në Kosovë për COVID-19, një laborator, përkatësisht shërbimi diagnostik i sëmundjeve ngjitëse të të cilit i janë neglizhuar me vite nevojat për burime njerëzore të bëra si kërkesa të vazhdueshme, për pajisje, për hapësirë të punës, si dhe për buxhet, nuk mund të jetë aspak korrekte.

Që nga fillimi i gjendjes me pandeminë COVID-19 personeli i laboratorit është duke punuar shtatë ditë në javë, pa ndonjë orar të caktuar me afro 16 orë në ditë. Të gjitha mostrat të cilat janë pranuar deri më sot, janë testuar brenda ditës ose më së largu brenda 24 orëve që nënkupton tejkalim të kapaciteteve edhe të laboratorëve moderne evropiane. Asnjë qytetar i Kosovës që ka pasur indikacion epidemiologjik dhe që është referuar për testim nuk ka mbetur pa u testuar.

Shtetet e tjera kanë angazhuar për testim me RT PCR për diagnozë të COVID 19 të gjithë laboratorët që i disponojnë. Ndërsa te ne Laboratori i Mikrobiologjisë molekulare në IKSHPK është i vetmi i tillë në Kosovë në sektorin publik e privat shëndetësor.

Në Kosovë nuk prodhohen as teste e as aparatura për Real Time PCR. Si dhe punojmë në shtetin që ka ndarë më së paku për shëndetësi në Evropë për shumë vite me radhë.

Ndaj jemi duke iu bërë thirrje që në rast se nuk keni mundësi profesionale të na ndihmoni në këtë situatë:

Ju lutemi së paku të mos na kritikoni pa bazë, sepse është duke u dhënë maksimumi i angazhimit në rrethanat që kemi.

Çdo kritikë e pabazuar mund të jetë me ndikim në rëndimin e situatës epidemiologjike dhe në demotivimin e stafit të përkushtuar në realizimin e vëllimit të stërngarkuar të punëve në ballafaqimin me epideminë.

NACIONALIZMI, SHQIPËRIA ETNIKE DHE LËVIZJA N. – Çl.- Problemi Çam, shpëtimi i hebrenjve

by

Nga Eugjen MERLIKA*/

Nacionalizmi shqiptar vazhdoi gjithmonë të shpresojë se dhe ato treva do t’i bashkoheshin Atdheut, por ajo mbeti vetëm një ëndërr. Arsyeja e kësaj mungese nuk gjindet as në Ditarin e Çianos dhe as në librin e Jakomonit. Na ndriçon këtë pikëpyetje diplomati Karlo Umiltà, në veprën e tij “Jugosllavia e Shqipëria”. Duke qenë emëruar Komisar i Lartë i Qeverisë italiane për krahinat e bashkëngjitura Shqipërisë, ai bën një udhëtim me një grup pune në të gjitha ato treva e, më së fundi, i dërgon një relacion Ministrisë së Jashtëme që, siç thotë ai, u muar për bazë prej asaj, për sa i përket Çamërisë e zonave të tjera t’Epirit.

                        “Sapo mbarova këtë detyrë, ndërsa Komisari i Lartë, Alizoti, kishte shkuar të merrte në dorëzim zyrën e tij në Kosovë e Dibër, Ministria e Jashtme më ngarkoi për të kryer një rreth vëzhgimesh në krahinën që quhej Çamëri e që duhej t’i bashkangjitej më vonë Shqipërisë, nën Komisariatin e Lartë të Xhemil Dinos….

                        Territori i ri paraqitej i varfër e i shkretë e në qytetin e Kosturit pata shpejt përshtypjen se nuk kishte as hije shqiptarësh….

                        Ata ishin maqedonas dhe donin të bënin pjesë në Shtetin maqedon, që do të mund të formohej me popullsi të tjera maqedone deri në Follorinë, Monastir (Bitolje) e Shkup (Skoplje). Nëse në fund të luftës Shteti maqedon nuk mund të krijohej, ata dëshironin të vazhdonin të bënin pjesë në Shtetin grek. Nëse dhe ajo nuk do të ishte e mundur, do të kishin mbetur me qejf nën administrimin dhe mbrojtjen italiane, por në asnjë rast nuk do t’i përshtateshin bashkimit me Shqipërinë, madje kundër një bashkimi të tillë, ishin gati për një kryengritje të përgjithshme….

                        Nga Kosturi u drejtuam për në Gravenè, një qytet i vogël, i banuar në shumicë nga maqedonë e grekë. Asnjë këmbë shqiptari. Dëshirat e tyre ishin të njëjta me ato të Kosturit…. Asnjë nuk donte të dëgjohej të flitej për Shqipërinë….

                        Mbas Grevenès morëm një lloj rruge sapo të hapur që na çoi rrëzë Pindit e prej andej… deri në Mecovo, qyteti më i rëndësishëm i gjithë territorit. Edhe këtu popullsia është e përzierë prej arumunësh dhe grekësh e më shumë se për bujq bëhet fjalë për barij e pylltarë. Nëpërmjet ushtarakëve tanë, munda të flas me shumëkryepleq  fshatrash e me ndonjë kryetar bashkie. Aspiratat e tyre ishin të mbeteshin të bashkuar me Greqinë, mbasi të mbaronte lufta dhe pushtimi ynë ushtarak, për të cilin folën shumë mirë.

                        Për Shqipërinë as që bëhej fjalë, sepse ata e quanin një Vend të prapambetur e pa t’ardhme.”[1]

                        Duke vazhduar udhëtimin e tij në Janinë, Prevezë e Artë dhe në Çamëri, diplomati italian përsërit gjithmonë të njëjtat pohime. Arrin deri aty, saqë edhe në Delvinë e Sarandë “të gjithë ishin të një mendimi, të përjashtonin si të papërshtatëshëm zmadhimin e Shqipërisë drejt jugut, me bashkimin e territoreve të tjera, të banuara , pothuajse krejtësisht nga grekët. Edhe shqiptarët myslimanë ishin kundër bashkimit me çamët e racës dhe besimit të tyre. Nga ajo anë kufijtë shqiptarë ishin mirë ashtu siç ishin.

                        Megjithë ankesat e Xhemil Dinos dhe të atyre si ai që ishin t’interesuar për projektin e rrezikshëm të Çamërisë, Qeveria jonë miratoi plotësisht përfundimet e mija dhe u arrit të bindej dhe Qeveria shqiptare për mungesën e leverdisë për të mbajtur në Shqipëri e jashtë saj një shqetësim në dobi të bashkimit, që tashmë nuk mund të sendërtohej në kundërshtim me opinionin e pothuaj gjithë popullsisë, që do të bëhej viktimë, pa dobi për askënd.

                        Për Çamërinë nuk u fol më dhe vetë Xhemil Dino u kthye nga Tirana në Romë pa bezdisur më Qeverinë tonë.”[2]

                        Këto ishin disa nga konsideratat e diplomatit Umiltà, që nuk shquhet për simpati karshi shqiptarëvet dhe përfaqësuesve të tyre politikë, sidomos për Mustafa Krujën dhe Eqerem Vlorën “ish diplomat turk e nacionalist i zjarrtë, jo më pak se Kryeministri i tij Kruja”[3]

                        Diplomati Umiltà që nuk më duket shumë bindës dhe objektiv në përfundimet e tij, në sajë të mungesës së personave të lartpërmendur në Qeverinë shqiptare, arriti t’a varrosë çështjen çame, duke menduar se i ka bërë mirë atyre popullsive. Ai, së bashku me një pjesë të mirë  të ushtarakëve italianë, shquheshin për qëndrimin kundër shqiptar gjatë luftës, në territoret ku ishte vendosur ushtria italiane. Kjo ndodhte, sipas tij, sepse pakicat serbe e maqedonase ishin më të “emancipuara”, në kuptimin e botës femërore, se sa shqiptaret myslimane të Kosovës apo Dibrës. Kuptohet qartë se pse ushtarakët italianë, në sytë e Komisarit Umiltà, tjetërsonin dhe opinionet e popullsisë, duke e çuar atë në përfundime të gabuara e me aq pasoja të hidhura për çështjen tonë kombëtare.

                        “Ajo që ka dëmtuar më shumë forcimin e marredhënieve mes dy shteteve qe politika jashtazonisht autoritare e Qeverisë shqiptare që, fatkeqësisht u përpoq vazhdimisht të kundërshtonte këshillat e matura e t’arsyeshme që vinin nga Roma. Kur u formua Qeveria Libohova, e keqja ishte bërë dhe maturia arriti shumë vonë.”[4]

                        Ky ishte përfundimi i përfundimeve të analizës së diplomatit Umiltà, një akuzë e fortë kundrejt Qeverisë Kruja, që kishte në qendrën e veprimtarisë së saj çështjen kombëtare, në të gjitha shfaqjet dhe problemet e saj, një Qeveri që propaganda komuniste e kohës dhe historiografia, deri në ditët tona, vazhdon t’a quajë “bashkëpuntore”, “tradhëtare” e “vegël” e pushtuesit italian. Ajo Qeveri erdhi në fuqi më 3 dhjetor 1941 e pati një jetë prej 13 muajsh, deri më 4 janar 1943.

                        “Ministrat shqiptarë shëmbëllejnë me njëri tjetrin. Janë të gjithë të rinj, nuk them si moshë, por si shërbim. Janë të gjithë të veshur thjesht, pak t’ashpër, të pregatitur mirë teorikisht. E shkuara e tyre është pothuajse e njëjtë : kanë vuajtur për Vendin e tyre.. Idetë e tyre janë  të lidhura me disa dogma themelore : bashkimi i Shqipërisë, autonomi e brëndëshme, mbrojtje e racës dhe pasurisë së saj kulturore, bashkëpunim me Italinë në bazën e të drejtave dhe detyrave të përbashkëta. Janë të ndershëm e të varfër. Janë njerëz të veprimit e jo të burokracisë…

                        Komandon ministri shqiptar që, teorikisht, mundet edhe të mos kërkojë kurrë këshillën e këshilltarit. Këshilltari pret të pyetet për të dhënë mendimin e tij. Mbasi e ka dhënë atë nuk e imponon; ministri vendos nëse është apo jo rasti për t’a pranuar. Kështu thotë rendi juridik që rregullon marredhëniet mes ministrit e këshilltarit, pra, në praktikë marredhëniet mes Shqipërisë e  Italisë.”[5]  

                        Kjo është fotografia e Qeverisë Kruja, e bërë nga njëri ndër më të mëdhenjtë e gazetarisë botërore, shkrimtari e historiani Indro Montaneli. Besoj se nuk ka nevojë për asnjë koment, ndoshta është kuadri ideal për çfarëdo Qeveri, në çdo vend të botës, në çdo kohë. Dhe ja portreti i Kryetarit të Qeverisë, gjithënjë simbas Montanelit, në intervistën e botuar në “Corriere della Sera” të datës 21 maj 1942 :

                        “Nuk e shihnja Merlika-Krujën prej dhjetë vjetësh dhe e gjeta pak të ndryshuar. Suksesi dhe  nderimet kanë ndryshuar pak në karakterin dhe qëndrimet e jashtëme të këtij njeriu. Ai ishte veshur pak a shumë si dhjetë vjet më parë e nuk nxjerr në pah rëndësinë e tij me poza e fjalë të mëdha. Vazhdon të flasë i matur e jep përshtypjen se çfarë thotë është e vërtetë….

                        Dua një Shqipëri të bashkuar brënda kufijve të saj natyrorë. Dua që kjo Shqipëri e bashkuar të zhvillojë jetën e saj në paqën e siguruar nga Roma. Ne jemi lidhur me Romën nga rrethana të pandryshueshme historike e gjeografike. Fakti që edhe ne jemi në luftë nuk rrjedh nga që kemi hequr dorë nga një politikë e jashtëme e pavarur, por nga se Shqipëria, për vetë pozitën e saj gjeografike, është e lidhur me fatin e Italisë”.[6]   

            Kjo është paraqitja e Kryeministrit shqiptar në opinionin publik italian, por portretin e tij, në një nga këndvështrimet më të rëndësishme të figurës, e plotëson vetë Mëkëmbësi i Mbretit, Jakomoni : 

            “ Një shfaqje nga ana e Mustafa Krujës të asaj që ishte “burrnia” e tij, pra të aftësisë për të përballuar situata me guxim e zemërgjërësi, e pata pak mbas marrjes së funksionit si Kryetar i Qeverisë. Kishte shkuar tek ai Konsulli i përgjithshëm i Gjermanisë dhe i kishte paraqitur një notë gojore, me të cilën Qeveria naziste kërkonte dorëzimin e më shumë se treqind hebrenjve që, të ikur nga Jugosllavia, kishin gjetur strehë në Shqipëri. Komanda ushtarake gjermane e Beogradit i kishte dhënë lajme të sakta mbi emrat e tyre dhe vëndet ku ishin strehuar në Kosovën shqiptare. Mustafa Kruja erdhi të më kërkojë lejën për t’i lënë të patrazuar në Shqipëri. Nuk kishte në të gjithë Vendin ushtarë gjermanë që të mund t’i njihnin. E quajtëm me vend që hebrenjtë e ikur të shpërnguleshin në krahinën e Gjirokastrës, që kufizohej me zonën greke, të pushtuar nga trupat italiane. Ata do të ishin paisur me një pashaportë shqiptare me emër të rremë e, aty ku do të kishte qenë e nevojshme, të ndihmoheshin materialisht. Këto masa do t’i premtonin Mustafa Krujës t’i përgjigjej, mbas pak ditësh, Konsullit të përgjithshëm të Gjermanisë, se të gjitha kërkimet e bëra në Kosovë, sa i përket emrave të shënuara, kishin dalë të kota.

            Nuk u njoftua zyrtarisht Roma për këtë gjë, por u njoftua privatisht për të Drejtori i përgjithshëm i çështjeve sekrete, Ministri i plotfuqishëm Vidau. Ai ishte njeri me zemër dhe me të merrnim masa, nëpërmjet përfaqësive tona jashtë shtetit, të furnizonim hebrenjtë gjermanë, çekë, polakë, hungarezë e rumunë me pasaporta shqiptare. Ata mund t’i shpëtonin kështu përndjekjeve racore, duke shkuar në Shqipëri.”[7]

            Ky pohim i Mëkëmbësit të Mbretit italian në Shqipëri është një fletë nderi ndërkombëtare, jo vetëm për M. Krujën dhe Qeverinë e tij, por për gjithë Shqipërinë e banorët e saj. Me këto veprime Shqipëria vihet në rradhën e atyre pak Vendeve të Evropës së pushtuar nga nazifashistët, që nuk morën mbi vehte turpin e një krimi, nga më të shëmtuarit e më mizorët në historinë e botës, atë të Holokaustit. Shqipëria e vogël, në sajë të bijve të saj fisnikë, vuri mbi krye një kurorë, të cilën nuk patën guximin e meritën t’a kenë as popuj shumë më të mëdhenj, më të zhvilluar e më të fuqishëm. Ajo kurorë mbante emrin e humanizmit në shkallë eprore, e vlerave njerëzore të respektuara edhe në rrethanat më të errëta të historisë njerëzore. Në sajë të këtij gjesti, Shqipëria ballëlartë mes gërmadhave të përfundimit të luftës, kishte të drejtën e ligjëshme të kërkonte vendin e saj të nderit, në renditjen e fituesve moralë të tragjedisë më të madhe që kishte kaluar njerëzimi.

            Ja si na e përshkruan një nga studjuesit më të pregatitur të historisë sonë, Z. Mergim Korça këtë episod të rrënjosur thellë në kujtesën e tij rinore:

            “ …Atëherë Mustafa Merlika Kruja i tha babait ( Dr. Xhevat Korça E.M.) se duhej të merrnin masa urgjente për t’u ardhur në ndihmë hebrenjve në Kosovë. I telefonuan Ministrit të Punëve të Brëndëshme z. Mark Gjomarkaj si edhe sekretarit të përgjithshëm të Kryeministrisë, z. Engjëll Çoba dhe e lanë të mblidheshin menjëherë në zyrën e Kryeministrit.

            Mbas disa ditësh mësova se Mark Gjomarkaj kishte dërguar në krye të një ekipi të tërë prefektësh, nënprefektësh si edhe nëpunësish të besuar të Ministrisë së Brëndëshme, duke mobilizuar edhe të gjithë autobuzët e shoqërisë S.A.T.A., zotin Engjëll Çoba në Prishtinë si i plotfuqishëm të pajiste me dokumenta shqiptare si edhe me emra shqiptarë sa më shumë hebrenj që t’ishte e mundur e t’i transferonte në Shqipëri…”[8]            

            Por për shtatëdhjetë vjet, përfshirë këtu edhe tridhjetë prej tyre të demokracisë, kjo meritë e madhe e kombit, kjo meteorë e ndritëshme në qiellin e historisë së tij, nuk u zu në gojë, nuk u bë e njohur. Tridhjetë vitet e fundit ishin inercia e pesëdhjetë viteve të regjimit, që u mundua t’a varrosë në katakombet e harresës këtë monument të krenarisë kombëtare, shpëtimin e hebrenjve. Kjo ndodhte vetëm e vetëm sepse ai lidhej me emra si Ahmet Zogu, Mustafa Kruja, Mark Gjomarkaj, Xhevat Korça, Engjëll Çoba, Maliq Bushati, Kolë Bib Mirakaj, at Anton Harapi, Mehdi Frashëri, Lef Nosi, Xhaferr Deva, Fiqiri Dine, Ibrahim Biçaku e sa e sa qeveritarë të tjerë të Shqipërisë etnike, në të gjitha nivelet, që nderuan me veprën e tyre emrin e saj e i lanë brezave t’ardhshëm krenarinë e të qënit bir i një populli që dhunës i kundërvu humanizmin e vërtetë.

Gjeneral Zerva qe udhehoqi masakren kunder popullsise shqiptare Çame.

(VIJON)

[1] Carlo Umiltà   “Jugoslavia e Albania”  F. 128-130  

[2] Po aty  F. 133-134

[3] Po aty  F.147

[4] Po aty  F. 169

[5] Francesco  Jacomoni  di San Savino “ La politica dell’Italia in Albania” F. 163

[6] Po aty  F. 287

[7] Francesco Jacomoni di San Savino  “La politica dell’Italia in Albania” F. 288-289

[8] Mërgim Korça “Histori të Pashkruara” F. 93

NË KUJTIM TË NJË LUFTËTARI

by

(GJON LUSH MIRAKAJ)!/

I dashtun Tonin!

Ndjeva se paska vdekë Gjon Lushi. Zoti Ju lashtë shëndosh..Më duket se Ai ishte i fundit i një grupi legjendar që ka mbajtë flamurin e qendresës antikomuniste në malet tona për 7 vjet.

Pastë dritë!

Dr.Gjon Buçaj, nën kryetar i BKI dhe ish kryetar i Vatrës. 

         ***

PROMEMORJE PER GJON LUSH MIRAKAJ

NGA LEK MIRAKAJ

Këto ditë kur coved -19, Ky armik i padukshëm i njerzimit që po merr jetë dhe po bllokon rrjedhën natyrale të gjithë njerëzimit edhe luftëtar, që shkruen faqe të lavdishme të rezistencës në Atdhe, ndaj covivid -19(komunizmi) që për gadi gjysëm shekulli mori dhe shkatëroj jetë njerzish të pa fajshëm në Atdhe, nuk i rezistuen dot këtij armiku që të gjith e ndjejmë po nuk e shohim. Edhe një luftëtar i rezistencës ndaj komunizmit i bashkohet viktimave të shumta të këtij microbi.

Këto ditë në vigjilje të Pashkëve u shue Jeta e Gjon Lush Mirakajt. Gjoni ishte më i vogli djemve të Lush Martin Mirakajt, i vrarë në përpjekje me pushtuesit shqip folës komunist,ishte vellaj i Ndues një bashkëluftëtar i rezistencës.Gjoni që i ri ju bashkue familjes dhe bashkë me pjestarët e tjerë të familjes Mirakaj Ju bashkue dhe ndoqi me besnikëri rrugën që kishte zgjedh i pari i familjes Kol Bib Mirakaj.Nuk përdor cilësorin “hero”po luftëtar,megjithse në një ambient ku titujt janë zhveshur nga çdo vlerë, Gjoni do e meritonte atë cilësor. Gjoni Ju bashkua rezistencës anti komuniste që në Nëndor të 1944 ,rezistencë që e vazhdoj me armë në dorë deri në verën e vitit 1951.Nuk po permënd këtu kujtimet e kushëririt Toninit, që kujtonte bashkëluftëtarët e tij që tregonin se Gjoni paraprinte gjithmon lëvizjet e shokve në luftime e spostime. Një aksiomë thotë”POPUJ QË NUK LUFTOJNË PËR LIRINË,NUK E MERITOJNË ATË” Populli shqiptar ka plot shembuj të rezistencës që na rradhisin ndër popujt që meritojnë lirinë.Do vijë një ditë që historia do të shkruhet nga historianë të vërtetë dhe rezistenca ndaj diktaturës komuniste do të shkruhet me shkronja të arta, atherë rezistenca e maleve tona, ku një faqe të ngritur të kësaj rezistence e ka shkrue edhe Gjoni me gjith pjestarët e familjes Mirakaj, do jetë një vlerë e shtuar e rezistencës heroike ndaj diktaturës komuniste.Në mbyllje të kësaj promemorje të shkurtët për të mirin, të pafjalin ,trimin Gjon , i shprëhim falenderime të gjith miqve e dashamirve që me fjalën e tyre na u gjetën pranë në këtë humbje.Një falenderim i veçantë i shkon popullit heroik e besnik të Pukës që mbajti ,strehoi dhe i ruejti të gjith luftëtarët e rezistencës e veçanërisht burrat e familjes tonë të Mirakajve. 

Në Foto: Katër luftëtar .Poshtë Pal Bib Mirakaj,udhëheqësi I grupit,Ndue Lush Mirakaj,larte Gjoni dhe Pashk Ademi Margjonaj nipi  i  Mirakajve ,vjehri I Fran Shkrelit 

SONATA E HËNËS-SHLYERJE E NJË DETYRIMI MORAL E SHOQËROR

by

  

Thanas L. Gjika/

SHLYERJE E NJË DETYRIMI MORAL E SHOQËROR/

(Vlerësime për librin “Sonata e hënës…” të Eglantina Mandisë)/

         Musine Kokalari ka qenë e para femër shqiptare shumë dimensionale që u shqua si mbledhëse folklori, shkrimtare, gazetare, studiuese dhe politikane. Për fatin e saj të keq, dhe tonin gjithashtu, ajo vuajti burgime, internime dhe përçmime që në vitin 1946 deri sa u shua më 1983. Duke kaluar nëpër këtë kalvar, ajo nuk u la të arrinte pjekurinë e saj si intelektuale dhe krijuese. Dënimi dhe vuajtjet e saj ishin dënim dhe vuajtje të një njeriu të pafajshëm. Them se ishin dënim dhe vuajtje të një njeriu të pafajshëm, sepse, si do ta shohim më poshtë, ajo u dënua prej gjyqit ushtarak më 2 korrik 1946 me 20 vjet burg, për gjëra që nuk i dënonte kushtetuta e asaj kohe, si krijimi i Partisë Socialdemokrate Shqiptare, botimi i organit të kësaj partie gazetës “Zëri i Lirisë” dhe kërkimi i shtyrjes së zgjedhjeve të dhjetorit 1945.

         Ky dënim i pafajshëm dhe pasojat që përjetoi Musine Kokalari, kërkonin që shokët e shoqet e saj komunistë ose jo t’i delnin në mbrojtje. Disa prej tyre e pësuan si ajo në po atë kohë e të tjerët e mbyllën gojën nga frika deri në vitin 1991. Kurse të rinjtë që po shkolloheshin në shkollat e socializmit, ishin të indoktrinuar dhe të trembur. Këta vuanin nga indiferentizmi dhe nuk tregonin interes për të njohur vlerat e intelektualëve të dënuar prej partisë shtet. Shikonin si t’i shërbenin “Nënës parti” për të përfituar prej saj. Emri i Musinesë, pas dënimit të saj, nuk u zu më në gojë, vepra e saj nuk u përmend në asnjë shkrim sado të thjeshtë.

         Njohja, studimi dhe vlerësimi i jetës dhe veprës së kësaj figure të shquar mbeti si detyrë morale qytetare e pakryer prej inteligjencës shqiptare deri në korrik-gusht të vitit 1992, kur Eglantina Mandia dha një intervistë vlerësuese për të në Radio Tirana. Mirëpo komunistët donin edhe pas dështimit të sistemit të tyre t’i linin në harresë gjithë të dënuarit politikë të diktaturës. Dikush i/e fshehur pas pseudonimit “Olimbi Zalli” e sulmoi Eglantinën te gazeta “Jehona e Tiranës”, organ i Partisë Komuniste të Rrethit të Tiranës. Atëhere shpirti i Eglantinës, që, kishte vluar përbrenda nga mosshlyerja e detyrës morale, iu fut punës për të njohur dhe vlerësuar në mënyrë të plotë jetën dhe veprën e heroinës që kishte adhuruar heshtur.

         Ajo i kushtoi vite pune intensive vajtjeve në Arkivin Qendror të Shtetit, leximit dhe kopjimit me dorë të dorëshkrime nga dosjet e mbushura me kujtime, ditarë, studime, vepra letrare të daktilografuara të Musinesë. Vrapoi për të takuar ish-kolegë të saj, të përndjekur që kishin vuajtur bashkë me të, për t’u marrë kujtime dhe vlerësime për këtë heroinë. Shkoi dhe në Romë për të njohur nga afër miq të saj dhe ambjentet ku kishte jetuar studentja Musine. Pas kësaj pune cfilitëse për grumbullimin e materialit, u ul e shkroi librin më të mirë të jetës së saj, librin të cilin e shkroi me shpirt si bijë shpirtërore e Musine Kokalarit. Dhe ia dha përgjigjen “Olimbi Zajmit” me botimin e veprës “Sonata e Hënës – Rrëfim për një jetë” GLOBUS Tiranë 1995, 240 faqe. Përgjigje jo me një artikull, që mund të ngjallte kundërshtime me sharje e fyerje, por përgjigje me një vepër të plotë letrare shkencore për t’ua mbyllur gojën një herë e mirë delirantëve dhe nostalgjikëve të ish-partisë shtet.

         Kështu dijnë ta kryejnë detyrën qytetare demokratët e vërtetë, të cilët u rrijnë larg grindjeve dhe punojnë me përkushtim për të ndihmuar opinionin shoqëror e atë shkencor për njohjen e së vërtetës së mohuar.

         Duke parë pritjen e ngrohtë që iu bë veprës, autorja e ribotoi te shtëpia botuese NGJYRAT E KOHËS, Tiranë 2016, 341 faqe, me synimin që ta shpinte dhe më tej rolin e dyfishtë të kësaj vepre: nxjerrjen në shesh të shumë krimeve të PKSh/ PPSh-së dhe vlerësimin e jetës dhe veprës së heroinës Kokalari, “nuses së panusëruar”. Të dy botimet janë promovuar në Tiranë dhe jashtë Shqipërisë. Për hartimin e këtij shkrimi kam pasur në dorë botimin e dytë.

* * *

         E quajta Eglantina Mandinë “bijë shpirtërore të Musine Kokalarit” sepse midis shkrimtareve shqiptare të kohës së diktaturës e deri më sot ajo i është përkushtuar letërsisë dhe publicistikës duke ndjekur e zbuluar të vërtetën. Kjo krijuese punoi e krijoi si qytetare e thjeshtë, larg servilosjeve ndaj partisë shtet për të përfituar ndonjë bursë për studime e kualifikime jashtë shtetit, ndonjë vend më të mirë pune, ose lavde e tituj.

         Shkrimtarja Mandia është bijë e një famijeje me tradita atdhetare në disa breza, e cila ka qenë mëkuar me amanetin: “Punoni mirë, Rroftë Shqipëria!” që u la pasardhësve gjyshi i saj Kamber Myrteza Bënja (1873-1916). Pikërisht ky gjysh i Eglantinës kishte shërbyer te Qeveria e Vlorës si themelues i Xhandarmërisë së parë shqiptare. Mirëpo në vitin 1916, kur ishte me detyrën e rojes së objekteve arkeologjike që zbulonin arkeologët austriakë, ai u pushkatua pas një gjyqi që u kurdis prej komandës ushtarake austro-hungarezë më 4 gusht 1916 në Apolloni të Fierit…

         Eglantina mbaroi Fakultetin Histori Filologji të UT dega Gjuhë Histori në vitin 1959. Në të tre aspektet e jetës së saj si mësuese, familjare dhe krijuese ajo u shqua për përkushtim profesional, rregull dhe pastërti morale. Pas skicave e tregimeve të para ajo kaloi në hartim veprash të mëdha si novela, drama dhe biografi të letrarizuara. Seria e botimeve të saj ka arritur në 11 libra, dy prej të cilave janë botuar dy herë.

         Për krijimtarinë e Eglantinës gjatë diktaturës shkroi vetëm kritiku objektiv Dalan Shapllo, kurse pas ndërrimit të regjimit folën e shkruan studiuesja e mirënjohur Floresha Dado, shkrimtari Mëhill Velaj, studiuesi Murat Gecaj, albanologu Ullmar Qvik, etj.

         Që nga viti 1997 ajo jeton në Kanada në qytetin Windsor ON.

         Vepër e jetës

         Librin “Sonata e Hënës…” e quaj vepër e jetës së krijuses dhe studiueses Mandia, sepse motivet e saj buluan shumë vjet në mendjen dhe zemrën e saj. Ngacmimet e para për t’u njohur me jetën dhe veprën e martires Kokarari, Eglantinës i lindën në vitet studentore, por ato fjetën në ndërgjegjen e saj deri në vitin shkollor 1959-1960 kur ishte mësuese në gjimnazin “Sami Frashëri” të Tiranës. Atë vit e tërhoqi emri e mbiemri i nxënëses Arta Kokalari. E afroi dhe mësoi se ajo ishte jetimja e vëllait të Musinesë, e Muntaz Kokalarit, njërit nga dy vëllezërit e shkrimtares që partizanët i rrëmbyen nga shtëpia pa asnjë motivacion një mbrëmje të dhjetorit 1944 dhe i pushkatuan pa gjyq.

         Nga ky informacion në mendjen e Eglantinës u krijua një vatër e fshehtë, ku ajo filloi të mbidhte e të ruante të dhëna për jetën e Musinesë. Mbështetur në disa prej tyre ajo dha intervistën e fillimvitit 1992. Këtyre 30 vjet buisjesh të heshtura deri në vitin 1991 iu shtuan dhe vitet e punës këmbëngulëse deri më 1995, kur autorja botoi veprën e plotë. Për kohështrirjen që ka zënë në laboratorin krijues të Eglantinës libri “Sonata e Hënës…” e quaj “vepra e jetës” së saj.

         Jeta e heroinës ndërtohet duke e ndjekur ecurinë e asj që nga lindja në Adana të Turqisë më 1917, te fëmijëria në Gjirokastër, shkollimi në Tiranë e Romë, puna në Tiranë, burgimi në Burrel, internimi në Rrëshen, ku kaloi dhe vitet e jetës së lirë si punëtore krahu e pensioniste deri sa u shua prej sëmundjes së pashërueshme. Që në jetën famijare gjatë fëmijërisë e më tej në marrëdhëniet e Musinesë me shoqet e shokët e shkollës e të punës, autorja qëmton e vë në dukje karakterin kërkues e vëzhgues të saj. Mjeshtërisht e ka krijuar Mandia atmosferën familjare të Musinesë së vogël, kur kjo dëgjon me vëmendje përrallat e gjyshes dhe bën pyetje kureshtare, atmosferë që ia nguliti pasionin për krijimtarinë popullore. Këta pasion ajo e vijoi dhe kur u rrit. Vijoi të mbledhë me kujdes prej nënëmadhes, prej hanesë dhe shoqeve të saj përralla, këngë, fjalë të urta, gjë e gjëza, pa lënë t’i shpëtojë asgjë e vlefshme nga ky thesar. Edhe kur shkoi me pushime në Korçë në vjeshtën e vitit 1939 ajo mblodhi këngë prej grave të atij qyteti dhe nuk la t’i shpëtojë kënga e re që improvizoi një komshie. Ishte e sapokrijuar, nuk ishte këngë e vjetër, por Musineja i dha rëndësinë e duhur dhe e hodhi në letër. Ishte  një lutje-klithmë, një ankesë drejtuar Perëndisë. për pushtimin italian. Po sjell për ilustrim vargjet e fundit:

“Në një baltë edhe ne

nuk na gatove ti?

Pse të jemi të shkreta ne

të mos kemi liri?” (f. 132)

         Për nga lloji “Sonata e Hënës…” është një vepër letrare dhe shkencore, e ngjashme me veprën “Kur qeshnim në diktaturë” të Pëllumb Kullës, kushtuar mjeshtrit të humorit Skënder Sallaku. Karakterin letrar të veprës, Eglantina e ka ndërthurrur dhe me kërkesat e një studimi nonografik mbi jetën e veprën e heroinës që merret në shqyrim.

         Njihemi me shkrime të ndryshme të Musinesë, herë pjesë nga veprat e saj, herë copa ditari e copa kujtimesh, që janë riprodhuar si kronika, herë meditime, përshkrime të natyrës ose të njerëzve të cilët Musineja i kishte njohur gjatë jetës shkollore dhe veprimtarisë politike me të cilët ajo bashkëpunoi. Vende vende ka dhe krijim përshkrimesh e dialogjesh të Eglantisës për të realizuar zbërthimin e karakterit të Musinesë dhe të dy djemve që e dashuruan. I pari ishte një djalosh italian në vitet e studimit në Romë, prej të cilit heroina u zhgënjye kur mori vesh se ishte një aventurier e mashtrues që mbante lidhje dhe me dy shoqe të saj, për fat të keq shqiptare, të cilat Musineja i kishte ndihmuar e trajtuar si motra. Djaloshi i dytë është veprimtari politik A. XH., një intelektual, njohës i disa gjuhëve, bashkëpunëtor i saj për përgatitjen e materialeve të gazetës “Zëri i Lirisë”, i dënuar dhe ai në vitin 1946, shok i mirë që e deshi me shpirt, por që të dy nuk kërkuan t’i shtynin lidhjet e tyre përtej marrëdhënieve shoqërore në ato vite plot rreziqe. Personi historik A.XH. është një person historik, por që autorja ka ditur ta ngrerë me fantazinë e saj në nivelin e një personazhi letrar me botë të pasur e të denjë për miqësi me Musinenë. Lidhjet e tij me këtë vajzë që e dahuron fort jepen me emocionalitet të ngritur. Takimet e tij me Musinenë janë shumë prekëse që nga takimet e para e deri tek i fundit te Spitali Onkologjik Nr. 2, ku A. Xh. i shpie amanetin e studiuesit të mirënjohur R. S. (Ramadan Sokoli), një manjetofon ku ky kishte incizuar këngët gjirokastrite të kënduara, tekstin e të cilave Musineja i kishte mbledhur në rininë e vet dhe i kishte botuar në librat e saj në vitet 1941, 1944.

         Ka raste ku vepra merr karakterin e  një antologjie, sepse studiuesja duke i sjellë për herë të parë i riprodhon të plota vlerësimet kritike dhe letra të miqve të Musinesë si poeti Lasgush Poradeci, kolegia Selfixhe Ciu Broja, Drita Kosturi, Ganimet Gilani, Ministri Ernest Koliqi, shkrimtari Andrea Varfi, të bashkëvuajtseve si Ildishane Kalo, Nafije Kupi, etj.

         Mandia krijon momente prekëse kur tregon se si kur Musineja shkonte në kinema, njerezit e rreshtit ku ishte ulur ajo, largoheshin dhe i linin vendet bosh. Po kështu tregohet si pleqtë që ajo i takonte te parku i qytetit të Rrëshenit dhe u mblidhte këngët popullore, kur ajo shkonte për t’i takuar për të dytën herë si e kishin lënë me fjalë, këta burra malësorë ia bënin me shënja se nuk mund të vinin në takim, sepse i kishin thirrur në Degën e Punëve të Brendshme, ku i kishin kërcënuar. Ky zhburrnim i malësorit shqiptar e tejkalonte zhburrnimin e kohës së Migjenit. Por ka dhe më. Tronditja e lexuesit nga një dukuri e tillë arrin kulmin kur jepet fundi i jetës së Musinesë.

         Kësaj të sëmure me kancer i vonoheshin vizitat dhe seancat e kimoterapisë edhe pse ajo i kishte shkruar letra drejtorisë së Spitalit Onkologjik Nr. 2 në Tiranë, kurse kur vdiq Musineja nuk u njoftua askush për varrimin e saj, nuk u porosit as zyra e varrimeve. Vetëm komshia e Musinesë, bija e vogël e Ajet Osmanit (tjetër tragjedi jeta e dy vajzave të këtij dëshmori që e shpalli partia tradhëtar e agjent më 1961 shumë vjet pas vdekjes së tij, sepse kishte qenë shok me Teme Sejkon. E zhvarrosën dhe ia flakën vajzat nga studente të Universitetit të Tiranës në Rrëshen të internuara). Kjo komshie pas shumë të luturave mezi e bindi një shofer kamioni për ta ngarkuar në buzëmbrëmje sipër kamjonit mbi zhavor për ta shpënë kufomën deri te vorrezat.

         Figura e Musinesë ndërtohet e kompletuar si njeri me ndjenja humane, që di të mbajë ekuilibrin dhe të sillet me zotnillëk në të gjitha momentet e jetës që nga fëmijëria deri në largimin nga jeta, krenare dhe e pamposhtur ndaj mundimeve dhe së keqes, dhuruese ndaj njerëzve në nevojë. Ajo ndjen gëzim jo vetëm kur ndihmon Hamitin, vëllain e sëmurë rëndë, ose kur ndihmon shoqet studente për të kaluar vështirësitë e para, por edhe kur është vetë në varfëri ekstreme si e internuar në Rrëshen. Që ditët e para në këtë qytet, kur pa se fëmijët që jetonin për karshi ishin të zbathur e të veshur me nga një këmishë të grisur, u thurri triko dhe ua shpuri pa i njoftuar natën e Vitit të ri si dhurata të Babagjyshit.

         Ajo e ka shpirtin hambar. U tërhoq pa u grindur nga shoqëria e dy shoqeve që e kishin tërhequr në tradhëti të dashurin e saj P. P. Sa nuk iu ça zemra kur pa me sytë e saj se si ishin manipuluar prej propagandës së partisë vogëlushet e varfra, të cilat në pashkët e vitit 1967 patën shkuar plot gëzim në kishë për krezmimin e tyre të parë, por kur u rritën, njëra prej tyre, Liza, këndonte në Festivalin Folklorik të Gjirokastrës këngë për partinë, kurse të rinjtë e tjerë brohorisnin me histerizëm këngët e saj edhe pse vijonin të vuanin për bukë.

         Musineja, një vajzë e brishtë e delikate në fëmijërinë e vet, gjatë pjekurisë bëhet një burrneshë e vërtetë. Inteligjenca e saj i kalonte përmasat e kohës. Vetëm me ato që kishte lexuar për gjyqet e Stalinit të vitit 1938 dhe djegiet e librave shkencorë në sheshet e Berlinit prej nazizmit, Musineja i thotë së ëmës se nuk mund të heshtëte ndaj atyre që po kryenin partizanët që morën pushtetin pas mbarimit të Luftës Antifashiste. Eglantina jep në mënyrë të përmbledhur nga ato që shkroi analistja dhe sociologia Musine në ditarin e saj më 23 janar 1946. Përmend se Musineja mendonte se nuk mjaftonte vetëm lutja ndaj Zotit që të ndalej dora e kriminelëve dhe sadistëve që po i varrosnin njerëzit së gjalli si vëllezërit e saj, që po i detyronin njerëzit të vrisnin veten, që po e drogonin popullin dhe po e kthenin në një turmë amorfe që bërtet e ulërin duke nxitur instiktet më të egra të kafshërimit. Ajo i lutet Hanushes të mos e gjykojë që po bën fli jetën, rininë e saj, sepse po të humbej edhe kjo luftë në Shqipëri do të hapeshin edhe shumë varre të tjerë (f. 258-259)

         Ajo e di, se po të gjendeshin e të lexoheshin shënimet e ditarit të saj ku përshkruante me ironi persona të pushtetit, mund të ridënohej me 7-10 vjet të tjera burg, por ndërgjegja e saj si krijuese nuk e linte që të mos e përshkruante me shpoti e tallje drejtorin e burgut të Burrelit dhe fëmijët e tij të shumtë që ishin majmur sa u ishin mbyllur sytë nga të ngrënët e tepërt të racioneve të vjedhur nga ushqimi i të bugosurve

         Karakterizimi i regjimit komunist, parashikimi i fundit të tij

         Zgjuarësia natyrale, talenti i lindur dhe përvoja e fituar nga jeta plot vuajtje e ndihmuan Musinenë të jepte analiza sociale politike për realitetin e jetës shqiptare nën diktaturë në një nivel që nuk i ariti askush deri më 1992.

         Mandia ka meritën se ka kapur dhe ka nxjerrë në dukje në të gjitha fazat e jetës së heroinës së vet momente pune cfilitëse, vuajtje të rënda, durim e qëndresë shoqëruar me reagime të guximshme ndaj së keqes. Përmes kësaj pune autorja ka shpalosur karakterin trimëror, vullnetin e pamposhtshëm të Musinesë ndaj vështirësive të njëpasnjëshme, mprehtësinë e logjikës, frymën e saj kritike ndaj së keqes.

         Në fëmijëri ndalet te këmbëngulja e vajzës për të dëgjuar përralla e këngë nga gjyshja, në vitet studentore pasqyrohen përpjekjet e saj për të kapërcyer vështirësitë që i dolën nga vajtja me vonesë dhe moszotërimi sa duhej i gjuhës italiane. Situatës së rëndë dhe nënvlerësuese për popullin tonë, që krijoi pushtimi italian, studentja i përgjigjet me botimin e librit të saj të parë më 1941 dhe me hartimin e temës së diplomës për jetën e poetit kombëtar Naim Frashërit. Studim të cilin e përdori dhe për mbrojtjen e diseracionit në universitetin “La Sapienca”.

         Që para rrëmbimit e vrasjes pa gjyq të dy vëllezërve, Enver Hoxha i vuri nga pas Musinesë për ta përgjuar e kërcënuar agjentin Enver Behuri, një informator i Sigurimit të sapokrijuar. Musineja e përshkruan në shënimet e saj me pamje të pështirë, me sy pa qerpikë si të peshkut, etj. Një ditë para se ta arrestonin, ky agjent i hyri në librari kapardisur me një palë çizme të lustruar dhe pasi pa mbi tryezë krahas librave për shitje dhe dy fotot e vëllezërve të saj mbështjellë anash me një sharp të zi respekti, ai ulëriu: “Hiqe atë sharp të zi, që e mban për dy kriminelë lufte!” Ulërimë së cilës Musineja, duke e përmbajtur veten, iu përgjigj me kurajo: “KOHA DO TA TREGOJË SE CILËT JANË KRIMINELËT E VERTETË” (f. 292-293).

         Po ky sigurims i ngritur në pozitë dhe i emëruar shef i Degës së Punëve të Brendëshme të Rrethit të Mirditës në Rrëshen, i del përpara Musinesë kur e liruan nga burgu i Burrelit dhe e dërguan në Rrëshen për të kryer dënimin e internimit. Ky emërim i Enver Behurit pikërisht në Rrëshen si shef dege nuk besoj se ka qenë i rastit. Madhështorja Musine, shton Eglantina, mendoi me përbuzje: “ kjo kafkë e zbrazët, ky i vdekur për së gjalli, do të vigjilonte mbi shpirtin e saj. Ai as që kish mundësi të kuptonte sa i lirë mund të qe një shpirt në burg, apo në internim dhe sa i burgosur ishte ai vetë, shtaza, egërsira, që s’ do të krijonte dot kurrë ekuilibrin e vetvetes” (f. 293).

         Për t’i treguar këtij shërbëtori qorr të persekutorit të madh se Musineja nuk u trembej vuajtjeve dhe nuk u nënshtrohej presioneve të tij, pasi mbaroi vitet e internimit dhe ishte e lirë të kthehej në Tiranë pranë njerëzve të familjes, ajo ndënji po në Rrëshen. Vijoi të punonte po në Ndërmarrjen e Ndërtimit ku punoi si e internuar dhe më tej akoma jetoi po aty edhe pasi doli në pension duke mbijetuar me pensionin prej 1750 lekësh të asaj kohe, deri sa u shua, pa u nënshtruar dhe përbuzëse e regjimit vrastar.

         Kulminacioni i burrnisë që u shpalos në fillimet e kalvarit me deklaratën e Musinesë gjatë vetëmbrojtjes në gjyq, ngrihet në një shkallë edhe më të lartë në shënimet e ditarit që ajo pati hedhur më 31 dhjetor 1972, në një kohë kur po frynte një frymë gjoja liberalizmi. Analistja Musine i bën autopsinë sistemit shoqëror duke treguar se dhe një brigadier degjeneron nga ai pak pushtet që ka. Brigadieri i vjedh punëtorët dhe për të mbyllur gojët e atyre që mund ta kritikojnë, u krijon privilegje për t’i kthyer në servilë.

         “Në socializëm, thonë se klasa punëtore është në fuqi”, shkruan Musineja dhe vijon, “por punëtori mbetet gjithnjë në fund , si në dituri, ashtu dhe në pagesë… Kultura, shtypi punëtor, nuk është një armë që të udhëheqë punëtorët, t’i frymëzojë ata të shprehin mendimet jashtë mureve të ndërmarrjes”.

         Si intelektuale krijuese, ajo nuk ua fal artistëve dhe shkrimtarëve hartimin e veprave në shërbim të politikës së partisë shtet: “Nuk do ta harroj kurrë sa padrejtësi bëhen në shpinë të punëtorit, sa i pakulturuar mbetet ai dhe sa pak interesim ka inteligjencia e cila shkruan reportazhe, shkruan romane, por asgjë nuk ndihmon në zgjidhjen e problemit jetik të tij” (f. 309).

         Kjo akuzë e guximshme haveliane e Musine Kokalarit u ka djegur shrimtarëve dhe artistëve të privilegjuar të pushtetit komunist, prandaj ata nuk treguan asnjë interes për ta përmendur, pa lere për ta trajtuar Musinenë si heroinë në veprat e tyre të pas vitit 1991. Këtij fakti, mendoj se studiuesja duhej t’i kishte kushtuar disa paragrafë për të ndihmuan në procesin e katarsës.

         Si përfundim theksoj se Eglantina Mandia e kreu me sukses detyrën qytetare që mori përsipër. Askush, pasi të lexojë këtë vepër nuk mund të përulet dhe vlerësojë jetën dhe veprën e Musine Kokalarit.

         Me këtë vepër Eglantina u jep mundësi talenteve të tjerë që ta trajtojnë figurën e Musine Kokalrait në vepra të reja artistike dhe shkencore, sepse ajo përbën një pasuri që frymëzon e do të frymëzojë gjithnjë krijuesit e moralshëm.       

Një humbje si e Sanders?

by

Një opinion nga Rafael Floqi/

Berny Sander u tërhoq nga gara. Establishmenti i Demokratëve dhe pandemia e mundi. Ai dhe fushata e nuk kishte kohë të merrte veten.  Ne këto kushte fushata e tij humbi shpresat se mund të ringrihej. Megjithatë Sanders i dha zë numrit në rritje të socialistëve demokratë brenda partisë së tij, dhe fakti që ai përfundoi në vendin e dytë, bëri që idetë e tij të hyjnë në rrjedhën kryesore të politikës amerikane. 

Ka ca mençuri këtu. Sanders përfundimisht arriti të kap imagjinatën e votuesve të rinj, veçanërisht të rinjve të arsimuar me kolegje. Ndërsa përpjekja e tij për vitin 2020 shkoi shumë më  larg nga shëtitja e tij e vitin 2016, pasi një pjesë e rëndësishme e elektoratit demokrat u lidh pas tij.

Këto ditë pandemie, duke u endur me makinë në për lagjen time ende në kishte para disa shtëpive pankarta elektorale pro Sanders edhe në ditët kur ai doli nga gara. Njerëzit kishin shpresuar. Por politika e identitetit e dëmtoi.  Edhe kur Sanders arriti  një fitore prej 28 pikësh në Karolinën e Jugut këtë vit, ai fitoi mes votuesve të bardhë nën 45 vjeç me një 12 %. Mos mbështetja nga afrikano amerikanët i dha dërrmën. 

Ai u mbështet tek rinia. Ndërsa ky bllok i votuesve bëhet më i rëndësishëm për partinë, pasi mosha sjell një rritje të pjesëmarrjes, nuk është e paarsyeshme të mendosh që Sanders do të shihej, si një profet i epokës së ardhshme.  Dhe Sanders mundet që të katër apo tetë vjet më  vonë  do të jetë ai që vë në dukje emrin e trashëgimtares të tij, Rep. Alexandria Ocasio-Cortez, në nominim në Konventën Kombëtare Demokrate. 

Por si mund të shkojnë zgjedhjet këtë vit? 

Nëse Joe Biden humbet para Donald Trumpit këtë vjeshtë, që ka shumë mundësi të ndodhë, mund të ketë një revoltë masive liberale në mes demokratëve. Ashtu si humbja e Mitt Romney-t në vitin 2012 e përçau të djathtën nacionaliste, një humbje Demokrate e kësaj radhe do të hidhte tej perdet e së majtës socialiste. Në fakt, socialistët do të duan të hakmerren fshehurazi duke bërë që të humbasë Biden-i.  Votuesit e rinj kanë një problem që është se ata nuk votojnë në masën që votojnë e homologët e tyre më të vjetër. Në  Michigan, p.sh stacioni i fundit pro Sanders, 63 përqind e elektoratit[FR1]  ishte mbi 45 vjeç ose më i vjetër. 
Por problemi është se ndërsa kjo grup-moshë rritet si votues, ajo ka tendencë të ndryshojë ideologjikisht. Çështjet që kanë më shumë rëndësi dhe zgjidhjet dhe politikat që tërheqin për 25-vjeçarët, janë shumë të ndryshme nga ato të votuesve të moshës së prindërve të tyre. Prandaj shumë njerëz që janë aktualisht në demografinë së cilës i drejtohej Sandersi do të votojnë ndryshe pas 10 vjet vjetësh. Madje, nuk ka të ngjarë që pikëpamjet e tyre do të mbeten të njëjta. 

Sidomos duke pasur parasysh besimin në rritje të Partisë Republikane tek votuesit e bardhë të klasës punëtore, nuk është e paarsyeshme të mendosh që Partia Demokrate, mund të rritet më e moderuar ekonomikisht, pasi votuesit më të pasur të periferive, do t’u bashkohen radhëve të republikanëve.

Një punë e madhe që shkoi huq,

me procesin e emërimit Demokratik kësaj radhe mund të gjurmohet si  një keqkuptim i performancës së Sanders të vitit 2016. Shumica e kandidatëve dhe ekspertëve lexuan fundin e madh i Sanders katër vjet më parë, por pas kësaj kohe, kësaj here u zbulua e vërteta. Edhe kur Sanders fitoi, ai po grumbullonte turma më të vogla se sa më parë. Por kur fushata u ngushtua, u zbulua se Sanders ishte ai që kishte qenë gjatë gjithë kohës: një kandidat proteste. 

Duke pasur parasysh dështimet spektakolare të kandidatëve që përqafuan plotësisht çështjet thelbësore të Sandersit, si: sigurimin shëndetësor me një pagues të vetëm, si dhe Marrëveshjen e Re të Gjelbër, mund të besoni se do të jetë një shqetësim shumë më të madh për forcat e majta herën tjetër. Në fund të fundit, madje Elizabeth Warren do mbetej keq. Votuesit demokratë jo vetëm që hodhën poshtë Sanders, por ata hodhën poshtë edhe idetë e tij thelbësore radikale.

Por pse ? 

Kur amerikanët flasin për socializëm, ata zakonisht nuk i referohen qeverisë për të sekuestruar prona apo për të marrë në dorë kontrollin e industrisë. Përkundrazi, ato nënkuptojnë politika më agresive dhe rishpërndarëse, me më shumë rregulla dhe taksa më të larta për të financuar shërbime më bujare të Ndihmës sociale – të ngjashme me politikat e zbatuara tashmë në Evropën Perëndimore.
Ndërsa kjo rrugë është qartësisht e preferueshme nga versionet më ekstreme të socializmit, por amerikanët janë ende të kujdesshëm. Taksat më të larta dhe shërbimet më të bujshme të ndihmave sociale dekurajojnë punën dhe i ftojnë njerëzit të mbështeten tek shteti. Përvoja komunizmit shqiptar na e tregon më së miri këtë, Venezuela po ashtu.   

Vendet me kultura të forta të punës dhe përgjegjësi personale janë mbajtur gjithnjë si shembuj se si ky sistem mund të ketë sukses, por këto janë përjashtime; normat e larta të papunësisë dhe të ardhurat më të ulëta janë normë.
Amerikanët gjithashtu përballen me shqetësime unike buxhetore: Evropa ka qenë në gjendje të heqë dorë nga shpenzimet masive për mbrojtjen dhe sigurinë kombëtare kryesisht për shkak të rolit që luan ushtria amerikane në aleancat globale. Shtetet e Bashkuara nuk kanë asnjë hap të tillë të garantuar. Kuptimi i shkurtimit të shpenzimeve për mbrojtje do ta bëjë jo vetëm vendin tonë, por botën, më pak të sigurt.
Po aq e rëndësishme, amerikanët duhet të marrin parasysh se si socializmi i shtetit të mirëqenies dëmton përthithjen e të ardhurave themelore të njerëzve. Evropianët vështirë se mund të shqetësohen për të riprodhuar, janë më pak bamirës, ​​kanë më pak angazhim qytetar dhe janë më pak sipërmarrës sesa amerikanët. 

Risia, marrja e rrezikut dhe angazhimi ynë themelor për ta lënë gjeneratën e ardhshme më të mirë se e fundit do të rrezikoheshin të gjitha, nëse do përqafonim socializmin evropian. Këto janë virtytet që padyshim do të na mungojnë.

Socializmi si motiv moral


Motivimi moral për një lëvizje drejt socializmit është egalitarizmi, i marrë nga John Raels ose Jezu Krishti ose Marksi. Objektivi themelor do të ishte të shfrytëzoni pasurinë e zhvilluar nga operacioni kolektiv i ekonomisë në emër të gjithë popullatës, sepse është e padrejtë që një pakicë e vogël elitare të grumbullojë një pjesë të madhe të të ardhurave dhe pasurisë ,ndërsa miliona të tjerë të jenë të varfër.
Në përgjithësi, ekzistojnë tre objektiva kryesorë të politikës socialiste që kanë kuptimin më të madh:

E para, është një gjendje e plotë e wellfare, në të cilën shteti do të kapë çdo kategori të personave që ose bien nga puna ose nuk mund të punojnë — të papunët, fëmijët, studentët, të moshuarit, invalidët, kujdestarët etj. Sapo të përfundojë, shteti i mirëqenies heq detyrimin kapitalist për të punuar me kërcënim të varfërisë dhe e zëvendëson atë kërcënim me ofertën e vendosjes së vendeve të punës, formimit dhe kështu me radhë. 

E dyta, do të ishte një treg pune rrënjësisht i transformuar, në të cilin, praktikisht, të gjithë punëtorët janë bashkuar dhe mbulohen nga kontratat e sindikatës, diferencat e pagave në mes të aftësuarve dhe të pakualifikuarve janë të tepër të vogla, dhe punëtorët përbëjnë ndoshta 33 deri në 50 për qind të vendeve të bordeve të korporatave.

E treta, është pronësia e drejtpërdrejtë shtetërore e mjeteve të prodhimit, qoftë përmes ngritjes së ndërmarrjeve shtetërore prodhuese, shtetëzimit të disa kompanive kryesore, ose shkatërrimit të një numri të madh të kapitalit korporativ dhe fondeve të pasurisë. Por kjo nuk ngjit në Amerikë.

Socializmi utopik

Sanders kandidoi me në një platformë më ambicioze radikale nga sa kanë parë shumica e votuesve amerikanë gjatë gjithë jetës së tyre, duke premtuar se do të krijojë një program kombëtar të sigurimit shëndetësor me një pagues të vetëm; do të ofrojë shkollim falas në kolegje publike dhe shkollat tregtare dhe do të anulonte borxhet e studentëve; si dhe për të filluar një Marrëveshje të re të gjelbër, e cila do të kalonte plotësisht energjinë elektrike dhe transportin me energji të rinovueshme brenda dhjetë viteve.

Shumë demokratë kanë kundërshtuar ambicien gjithëpërfshirëse të propozimeve të Sanders, si të pambështetura ekonomikisht duke pyetur nëse ato vërtet mund të kalohen dhe të zbatohen duke shprehur shqetësimet, nëse vizioni i Sanders për një shtet të mirëqenies së zgjeruar ishte në përputhje me axhendën e Partisë Demokrate. Kjo e bëri atë kandidatin më të majtë për President, që ndonjë parti e madhe e ka emëruar ndonjëherë. Por demokratët hoqën dorë nga ëndrra e një shoqërie të kontrolluar nga punëtorët dhe mendoj se edhe Bernie Sanders e ka bërë atë. Por duke e quajtur veten një socialist, unë mendoj se ai la rrugën e hapur për disa prej mbështetësve të tij që me të vërtetë duan të shkojnë në një shoqëri thjesht demokratike-socialiste.

Lufta retorike populiste 


Unë mendoj se Sanders përdori një retorikë populiste të një lloji të caktuar, pasi Trump përdor një retorikë populiste të një lloji tjetër të caktuar. Retorika populiste është në dispozicion për shumë të ashtuquajtur të huaj në politikën Amerikane. Populizmi i Bernit, natyrisht, është një populizëm i krahut të majtë, i cili flet ose për një shumicë të madhe njerëzish – “nëntëdhjetë e nëntë përqind”, të  pa diferencuar nga raca, përkatësia etnike ose origjina ose feja – kundër elitës ekonomike. Një populizëm i djathtë, si ai i Trump, flet për mesin popullsisë së bardhë kundër elitave të caktuara në krye, veçanërisht elitave kulturore, mediave dhe elitave të dikurshme qeverisëse. Por nuk ka politika populiste në mënyrën se si ekzistojnë politika socialiste.
Ndërsa Joe Biden përgatitet të zhvillojë një fushatë zgjedhore të përgjithshme bazuar kryesisht në fantazinë e kthimit në normalitet (domethënë në vitet e Obamës), Z. Sanders mbeti kritik ndaj jetës nën administrimin e kaluar. Ai pretendon se donacionet e Wall Street nga qeveria federale gjatë krizës financiare të vitit 2008, ishin një katastrofë që shpërbleu keqbërësit financiarë dhe se pasojat e recesionit, dhe vazhdojnë të shtypin amerikanët mesatarë me borxhe, varfëri dhe pagat e vogla.

 Z. Sanders nuk fitoi, në fund të fundit. Por ai kurrë nuk gënjeu, dhe ai kurrë nuk bëri sikur po e pëlqente atë që ishte kaq e neveritshme, ose nuk u përpoq të bindte ndonjërin prej nesh, që duhet të na pëlqente. 

Ai krijoi një lëvizje dhe ai besonte sinqerisht deri në fund tek ajo. Ai nuk pranoi të pajtohej me forcat që e mundën përfundimisht. Por të paktën, ka dinjitet në humbjen e tij, edhe pse qe deri diku, një humbje, apo fitore si e Pirros.

 [FR1]