Rafaela Prifti/

Nëntorin e kaluar mora një përgjigje emejli për një ftesë zyrtare drejtuar një ambasade shqiptare në Amerikë. Aty shkruhej se Ambasadorja kishte angazhime, të cilat nuk e lejonin të merrte pjesë në aktivitet, “ama do të vijë konsullja.” Ishte hera e parë që lexoja në një përgjigje zyrtare fjalën “ama” dhe e pranoj se më gjeti shumë të papërgatitur. Mbase ishte shkruar nga një nëpunës në moshë të re (ky ishte mendimi i parë që më erdhi) ose dikush me sens humori, këtë nuk do ta dijë kurrë. Por gjithsesi letërshkruesi kishte legjitimuar hyrjen e një fjale bisedore në një letër zyrtare. Ishte një rast që më mbeti në mendje, ndërkohë që, përditshmëria ka normalizuar lëshime në format e shkruara në morinë e pafund të komunikimeve publike dhe në mediat sociale. Disa shqetësime mbi gjuhën dhe gramatikën, si dy fusha që po i paguajnë shtrenjtë transformimet teknologjike dhe sociale të viteve të fundit, nisa t’i radhit në një skicë, për të cilin i kërkova mendime Profesor Dr. Tomorr Plangarica, bashkëpunëtor shkencor në Institutin e Gjuhësisë e të Letërsisë në Akademinë e Studimeve Albanologjike në Tiranë. “Ka periudha ku përkujdesja ndaj “lëvizjeve” në gjuhë duhet të jetë edhe më e madhe, ato janë të lidhura me zhvillimet sociale dhe etapa e tanishme është e tillë,” ishte komenti  i Dr. Plangaricës, autor i disa studimeve gjuhësore si edhe lektor pranë Institutit Kombëtar të Gjuhëve dhe Qytetërimeve të Lindjes (INALCO) Paris.

Kur themi gjuha është organizëm i gjallë nënkuptojmë evolucionin dhe evoluimin e saj në kohë ku vetë rregullat e gramatikës nuk janë statike, por iu përshtaten rrjedhave të komunikimit në shoqëri. Me shpërthimin e internetit dhe mediave sociale u hodhën në qarkullim një seri me shkurtesa fjalësh, vërshime të emërtimeve që shoqërojnë komunikimin e shpejtë edhe hyrja e stileve të tjera joformale që sfidojnë normat e gramatikës tradicionale. Gramatika, megjithatë, ka treguar elasticitet dhe aftësi adaptimi duke manifestuar se nuk është thjesht një “grupim i rregullave të shkruara në gur” siç thotë shprehja, por një udhërrëfyes komunikimi në jetën e përditshme.

Fleksibiliteti gramatikor shfaqet edhe në varësinë e drejtpërdrejtë të gramatikës me kontekstin dhe të përdoruesit me audiencën që ka përpara. “Në aspektin stilistik, duhet pasur parasysh se dy realitetet e funksionimit të gjuhës (i folur dhe i shkruar) kanë qasje jo të njëjtë ndaj zbatimit me korrektësi ndaj “normës gjuhësore”: në të shkruar, ajo zbatohet/duhet të zbatohet me korrektësi sidomos në diskurset (a stilet) shkencore, administrative-shtetërore, juridike etj.,” vëren Profesor Dr. Plangarica.

Ndërkohë hendeku i krijuar në gramatikën e zbatuar dhe atë të mësuarën hapet për ditë e më shumë. Gramatika praktike është përdorimi i gjuhës nga folësit dhe shkruesit në situata të përditshme komunikimi. Gjuha trajtësohet dhe ruhet nga përdoruesit prandaj edhe rregullat evoluojnë krah “lëvizjeve” gjuhësore dhe jo në drejtim të kundërt, duke qenë se rregullat reflektojnë funksionimin e gjuhës në kontekst të gjerë. Një shembull ilustrues janë dialektet dhe nëndialektet ku fleksibiliteti i gramatikës në formën e shkruar të komunikimit sjell një formë pasurimi gjuhësor. 

Teknologjia e epokës dixhitale ka transformuar perceptimin dhe aplikimin e rregullave të gramatikës dhe gjuhës së shkruar në përgjithësi. Tekstet, postimet, blogjet e kanë transformuar komunikimin tonë ku qartazi i jepet përparësi shpejtësisë dhe thuktësisë dhe jo gramatikës tradicionale. Përdorimi i shkurtimeve dhe lëshimeve gramatikore janë një realitet i shumëgjendur ndërsa korrektësia gramatikore e të shkruarit tkurret për ditë e më shumë në platformat mediale të komunikimit me audienca të mëdha. Këtu ndikon edhe prirja e “të qenit origjinal”, e lakmuar sot vetëm për hir të të qenit origjinal. Meqë gjuha është shprehje e individualitet dhe përzgjedhja e formave gramatikore, ajo është pjesë kyçe e profilit vetjak të secilit prej nesh. Ndërsa poetët dhe shkrimtarët e përdorin, për shembull, shkronjën e vogël kur duhet e madhja dhe sfidojnë rregullat tradicionale për efekte artistike, imitimi pa vend nga të tjerët ka efekt të kundërta me pasurimin e gjuhës dhe normave gramatikore. Kur gjithçka është në shërbim të komunikimit, qartësia e mesazhit merr përparësi ndaj normave të ngurta të gramatikës sepse shpeshherë, lexuesit dhe dëgjuesit janë më të interesuar të kuptojnë brendinë sesa të përqendrohen në detaje apo hollësi gramatikore. 

Shkollimi jep bazat e të kuptuarit të gramatikës ku vendoset theksi tek nocionet e normave dhe rregullave. Por as gjuha, as gramatika nuk jetojnë në flluskë sepse janë forcë dinamike e shoqërisë. Profesor Dr. Plangarica vëren se “programet e sotme japin udhëzime jo të pakta për këto probleme të kulturës së gjuhës. Po ashtu, edhe “mendimi gjuhësor” i ndjek zhvillimet aktuale. Por zbatimi nga folësit (dukuri vetjake) jo pak herë lë për të dëshiruar. Po e krahasoj kalimthi përmes kësaj analogjie: edhe pse janë përcaktuar rregullat e qarkullimit rrugor, jo pak herë ato shkelen; në vijimësi ato rregulla edhe përshtaten; madje në nënvetëdije të vozitësit edhe plotësohen: nëse në autostradë duhet të ecësh me 120 km në orë, një “”rregull” i nënkuptuar të motivon që mund të ecësh edhe pak më shpejt, 10 km në orë më shumë, pra me 130 km, pavarësisht rregullit, tabelës, në rastin tonë “gramatikës”.

Hyrja e shprehjeve të reja dhe format elastike gramatikore janë pjesë e trungut të gjuhës në gjallje. Ndjekja e normave tradicionale nga njëra anë, dhe, përdorimet jo konvencionale të rregullave të gramatikës nga ana tjetër, jetojnë në realitetin e trysnisë kolosale të teknologjisë dixhitale që dominon përditë komunikimin ndër njerëzor. Përballë këtij presioni, elasticiteti dinamik i stilit të shkruar mund të jetë një mekanizëm i nevojshëm mbijetese dhe përshtatjeje. 

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Javën e kaluar (3 Shtator), kancelaritë, institucionet, institutet dhe ushtria mediatike në mbarë globin u dominuan nga Parada Ushtarake e Pekinit, që formalisht i dedikohet 80 vjetorit të kapitullimit, njëkohësisht datës zyrtare të fitores së Kinës ndaj Japonisë nazi-fashiste, por që praktikisht meriton të quhet/titullin: “Parada e Aleatëve dhe Armëve vrasëse të Paqes”!

I vetëdijshëm që jo vetëm titulli, do provokojë debate të forta, nga internacionalistët anti-amerikanë, politikanët e borderosë së Kuvendit, analistët e gjithëditur, përfshi strategjistët mëndjendryshkur, fatekeqesisht edhe në Tiranë, në vijim gjeni gjetje dhe mesazhe gjeopolitike nga kjo ngjarje:

Pikësëpari, për të mbetur i drejtpërdrejtë si dhe konsistent me 10-ra vlerësimet e publikuar rreth: “luftës gjakatare të Rusisë-Putiniste në Ukrainë, përballjen me terroristët në Lindjen e Mesme, zgjimin e oshilacioneve të Millosheviçit në Ballkan, si dhe demostrimin e fuqisë pakonkurueshme ushtarake të ShBA ndaj bazave bërthamore të Iranit, etj”, paradën e Pekinit e çmoj jo vetëm si gjetje “alla Kinezçe”, por dhe si sfidë për paqen, rendin global të sigurisë, statuquosë gjeopolitike, interesave euroatlantike , si dhe ndaj qasjes së fortë të Presidentit të ShBA Donald Trump.

Parada kishte qëllim projektimin e fuqisë ushtarake në botë si dhe frymës patriotike dhe kohezionit të kombit Kinez rreth Leadersh-it aktual. Por, në fjalën e Tij, Presidenti Xi, anashkaloi poshtërimin nga Japonia nazi-Fashiste (nga 1937) si dhe mirënjohjen ndaj ShBA për gjunjëzimin e Japonisë në 3 Shtator 1945, duke e cilësuar Luftën e 2- Botërore vetëm si kthesë në “ringjalljen e të pandalshme të kombit Kinez“. 

Megjithë problemet me të drejtat e njeriut dhe regjimin komunist, sigurisht Kina është superfuqi ekonomike, kulturore dhe gjeopolitike, duke mbajtur rol determinant për paqen, sigurinë dhe stabilitetin në kontinentin Aziatik, por edhe në rrafshin global. Për ta ilustruar, mjafton të përmendim që Kina është vendi i dytë nga popullsia (1.4 miliard);  i 2-të me GDP (nominale) 19 mbi trilion $ (mbas USA me 30 Trilion $), dhe po ashtu e dyta (por ende shumë mbrapa) për sistemet e teknologjisë së avancuar. Me këtë rast, kujtoj se për shkak të peshës gjeopolitike, Pekini u tolerua (si dhe vijon..) nga ShBA/Perëndimi për “shtypjen me tanke të studentëve në sheshin Tiananmen 36 vjet më parë” (Qershor 1989) !    

Së dyti, përtej kostumit të Mao Ce Dunit (!), fjalimit dogmatik para një turme me më shumë se 50,000 spektatorësh si: “Sot, njerëzimi përballet me zgjedhjen midis paqes ose luftës“, duke shtuar se populli kinez “qëndron në anën e duhur të historisë”, e cila kulmoi me lëshimin e 80,000 pëllumbave të paqes dhe tullumbaceve shumëngjyrëshe në Sheshin Tiananmen, praktikisht në Parade u demonstrua: “fuqia e armëve vrasëtare të Paqes, si raketa, avionë, tanke, teknologji & dronë të gjeneratës së fundit”!

Sigurisht edhe në planin ushtarak Kina nuk është as Koreja e Veriut, as Irani dhe as Rusia. Kjo pasi shpenzimet e mbrojtjes arrijnë në 250 Bilion $ në vit, pra e dyta në botë (4 herë më pak se SHBA), ka 58 baza me 600 armë nukleare (10 herë më pak Rusia dhe USA). E thënë më qartë, ka kapacitete dhe fuqi ushtarake për Luftën hibride, kibernetike dhe Inteligjencën Artificiale; raketat hipersonike (DF-61) të avancuara, armë elektromagnetike; radarë, raketa anti-satelit të gjeneratës së fundit, si dhe armët/viruse kimike dhe biologjike “të krijuar në laborator për të krijuar panik masiv”.

Përtej entuziazmit të pjesëmarrjes së pinjollit të KGB-së në këtë Parade, gjykoj se kanë dështuar me turp edhe llogaritë djallëzore të Putinit për të tërhequr Pekinin në hapjen e një fronti të ri lufte ndaj Tajvanit, dhe jo vetëm. Si edhe gjatë 43 muajve lufte në Ukrainë, Kina Popullore nuk i ka dhënë mbështetje me armatime ushtarake por e ka paralajmëruar Kremlinin për mos-vendosjen e armëve bërthamore në Bjellorusi. Nga ana tjetër, Pekini zyrtar ka konfirmuar se “kur vjen fjala për interesa gjeopolitike Kina nuk bën lojën e askujt dhe nuk mund të jetë aleate e natyrshme me Rusinë në luftën kundër USA dhe BE” !

Së treti, përveç Putinit, Kim Jong-ut, etj autokratë me “kullaro demokratike”, kjo Parade u refuzua nga Perëndimi. Kështu, Presidenti Trump e ka ironizuar qasjen e Pekinit si “Komplot kundër ShBA dhe ndalimit të gjakderdhjes në Ukrainë”. Ndërsa ashtu si për në 9 Maj, pra paradën e Moskës mbi Ditës Staliniste të Fitores mbi Fashizmin, Perëndimi (BE) ka paralajmëruar se: “Të festosh me Putinin, që vret përditë njerëz në Ukrainë, është në kundërshtim të plotë me vlerat evropiane dhe euroatlantike (BE & ShBA/NATO)”.

Refuzimi i pjesëmarrjes së Perëndimit lidhet me pjesëmarrjen e Putinit, ose siç e cilësoi Kancelari Gjerman Mercz “vrasësin më të madh të luftës së kohës tonë”, për shkak të përgjegjësive në luftën 3.5 vjeçare (1.6 milion të vrarë), ndaj integritetit territorial të Ukrainës, por edhe ndaj rendit global, vlerave, interesave dhe fuqinë ushtarake të Aleancës Euroatlantike (USA/NATO/BE).  

Së katërti, me përjashtim të Kryeministrit Sllovak Fico (i vetmi nga BE/NATO) dhe Presidentit Serb Vućič, braktisja e Paradës tregoi kohezionin e fortë të 31 vendeve të NATO-s, si dhe vendosmërinë për për t’u përballur bashkarisht me të gjitha kërcënimet e luftës së ardhshme: “IA, raketat, robotët, dronët, armatimet moderne dhe propagandën/dezinformimin bolshevike”. Kështu mos-pjesëmarrja ishte edhe mesazh i qartë ndaj diktatorëve gjakatarë si dhe të shkalluarve nga fuqia e të gjithë-Pushtetit (Putinit, Kim Jong, etj). 

Kryeministrin Sllovak një personazh kontravers që nuk e marrin seriozisht në NATO/BE. Ndërsa për rrokullimën drejt fundit pa lavdi dhe oshilacioneve të ish-ministrit të Millosheviçit nga “Shqipëria e Madhe”, meriton denigrimin që i bëri edhe aleati strategjik/Putini: “s’të duan më si leader të Serbisë” ! 

Në fakt jo shqiptarët por Beogradi Zyrtar duhet të përgjigjet (pikësëpari popullit Serb dhe USA/NATO) që ndërkohë që “nuk kërcënohet nga asnjë vend i rajonit (përfshi RSh/Kosova), pse (?!?) shpenzon (armatosjet deri në dhëmbë) mbi 2 Miliard € në vit, pa konsideruar marrëveshjen me 1.64 miliard për dronë dhe raketa nga Izraeli, rreth 3 Miliard kontrata me Francën për 12 avionë Rafale, si dhe 2 miliard € me Kinën, ose mbi 5 % të GDP-së vjetore të Serbisë, pra 8 herë më shumë se Shqipëria dhe Kosova së bashku ?!?

Së fundmi, ri-sjell në sulmin shkatërrimtar dhe  më të fuqishëm të historisë së njerëzimit nga ShBA (6 avionë B-2 me kosto 2-Bilion $; 37 orë fluturim; 12 bomba GBU-57 (nga 14 tonë); 10-ra raketa Tomahawk dhe mbi 125 avionë F-35) ndaj bazave bërthamore të Ajatollah-ut të Iranit, që kërcënonte: “me shfarosje nga faqja e dheut të kombeve, kulturave dhe shteteve sovrane”!

Para pak ditësh, në ceremoninë e ri-Emertimit “Ministria e Luftës”, Sekretari Pete Hegseth, i konfirmoi Presidentit Trump (CINC) se “fuqia ushtarake (përfshi në hapësirë) e SHBA është shumë dekada përpara se armiqtë potencialë”. Kjo, shërben edhe si mesazh i fuqisë së pakonkurueshme të ShBA ndaj diktatorëve gjakatarë si dhe të shkalluarve nga fuqia e të gjithë-Pushtetit (Putinit, Kim Jong, etj).  

Thënë këto mbetem besimplotë si dhe e përsëris se vetëm falë (super) fuqisë ushtarake të pathyeshme dhe vdekjeprurëse e ShBA si dhe leadership-it të fortë të Trump, jo vetëm interesat ShBA janë të garantuar por: “paqja, rendi global i sigurisë, vlerat e qytetërimit dhe demokracia do të triumfojnë mbi neo-nazistët, neo-stalinistët, neo-Macedunistët, neo-Millosheviçët si dhe ndaj shteteve dhe organizatave terroriste”!.” 

Rekomandime strategjike për Modernizimin e Sistemit të Sigurisë & Mbrojtjes mbarë-Kombëtare:

1.  As nuk duhet ta mendojmë rikthimin te marrëzia e “mbrojtjes me forcat e veta”, por të mbështetemi fortë si dhe forcojmë edhe më tej bashkëpunimin strategjik me ShBA/NATO/BE.
2. Duke duartrokitur “marrëveshjen mes Kroacisë, Kosovës dhe RSh në fushën e mbrojtjes si dhe përulur para përgjegjësive shtetërore”, të jetësojmë Platformën: “2-Shtete Sovrane, 1-Komb i Vetëm”, duke e konfirmuar në Washington, Bruksel etj, që: “kjo platform nuk kërcënon askënd (përfshi Serbinë), por do të kontribuojë si një balancë racionale për paqen afatgjatë si dhe integrimin euroatlantik të Rajonit.
3. Rritja e shpenzimeve për mbrojtjen nga 2% në 5% deri në 2030 domosdoshmëri për të transformuar SS&MbK, në përputhje me Konceptin e Ri të Mbrojtjes Kolektive, duke modernizuar aftësitë operacionale të FA në përmbushje të misionit kushtetues: “mbrojtjen e integritetit territorial (neni 5); zhvillimin e interesave kombëtare, detyrimet në NATO dhe promovimin e vlerave euroatlantike” !
4. Garanci në suksesin e reformave të sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare, mbeten: “rikthimi i RSh në shinat e demokracisë funksionale dhe balancave kushtetuese; gjithëpërfshirje dhe konsensus; përgjegjshmëri e lartë ndaj interesave kombëtare dhe forcimi i partneritetit strategjik me ShBA/NATO/BE”. 

* Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për Sigurinë Kombëtare,

Ballkanit si dhe marrëdhëniet me USA/NATO,

Ish: zv/SHSHP, Këshilltar i Presidentit si dhe,

Themelues i Përfaqësise se RSh në SHAPE/NATO

Behar Gjoka/

Libri “Letërsia në rrezik” është një nga tekstet teorike të T. Todorov, botuar më 2007 në Paris, të njërit nga studiuesit më të spikatur, i njohur me disa libra, teorikë dhe studimorë, që në fakt në hapësirën e këtij teksti shënon një qasje tepër interesante për risqet e shumta që i kanosen letrares në gjithëkohësi. Në faqet e këtij teksti kemi të pasqyruar shqyrtimin e një lëngate tjetër, si me thënë të një sëmundje, në dukje “të butë” të letrares, të paralajmëruar kohë më parë, që një tekst të ketë lidhje me letërsinë, të studiohet prej shkencës letrare dhe të formatohet formalisht në vargje, në prozë apo në dramë si letërsi dhe të ketë mungesa të ndjeshme në marrëdhënie me letraren, madje nganjëherë t’i mungojë plotësisht ajo, e megjithatë pa asnjë pengim ta sundojë skenën letrare.

Merreni me mend, vetëm një çast, lëngimin e letrave shqipe, të qarkuar nga simptoma (shenja) të shumta jashtëletrare, të shumëngjyrta. Kthimi tek ky libër, me vlera të shumëfishta, ngjau prej një rrethane specifike, kinse të furisë së debateve, mbase ma tepër debatesh të sajuara, tipike të burokracisë kulturore, por edhe të analfabetizmit funksional, si dhe në shumicën e vetë pabukëse, të pranishme në shtypin shqiptar prej disa javësh.

Të kuptohemi, nuk është e keqja tek debati, përgjithësisht i munguar në shoqërinë shqiptare, aq më tepër në mjediset akademike dhe mësimdhënëse, të cilat më së shumti gjallojnë, të ngujuara nën vellon e titujve të shumtë dhe të mbijetesës në hijen e institucioneve të asfiksuara, ndonëse të shkundura nga dija dhe të lidhur ngushtësisht vetëm se me qerret burokratike dhe politike, të secilit moment. E kam fjalën për atë rrekjen e mjerë, që sherrin zemrak, personal dhe krahinor, politik dhe jashtëletrar, ta paraqesin si një debat të mirëfilltë, e ku madje shkarjet dhe shkarrashkrimi të shiten si argumente të fundme, të dijes bashkëkohore, ndonëse është lëngatë e llafollogjemës së përhershme, në mëhallën e letrave shqipe, që sidomos dhe në mënyrë të posaçme pengon më pa tekstet e letërsisë së sotme shqipe.

Pikërisht, ky sherr biografik i radhës, mbushur me mllefe dhe një zhurmë shurdhuese për spiunër, sigurimsa, hapje – mbyllje dosjesh, heronjsh dhe antiheronjsh, në fakt është një ledh tjetër, si me thënë është një refuzim tjetër i estetikës, padyshim edhe më i madh se të gjithë pengojcat e tjera, sepse tashmë të gjithë flasin në emër të lirisë duke cenuar për ditë lirinë e tjetrit, lirinë e lexuesit që nuk ua ka ngenë broçkullave, e mbi të gjitha lirinë e letrares, e cila zakonisht frymon e pandotur prej mbetjesh jashtëletrare, zyrtare ose antizyrtare.

Sherrnaja, e mbrapshtë dhe pa vlerë, që ndizet sa herë e lypin nevojat, diku më përtej letrares, pra vetëm me shkase politike dhe të mbizotërimit të mjediseve mediatike, e kanë vënë letërsinë shqipe në një rrezik serioz, me gjasë në një zgrip mjeran, të një refuzimi estetik të radhës, dhe ka gjasa që ta lënë përjetësisht nën sqetullat e mediokritetit, kryesisht zyrtar. Po, letërsia shqipe, është e vërtetë që ka kohë që është e zhytur në shërbesë dhe parullëzim, ideologji dhe sociologji, por në sistemin shoqëror dhe politik ku kemi hyrë, mëtimi për ta sunduar skenën me çdofarë mjeti dhe me pallavra mediatike, del fare zbuluar, “çipllak” në dritë të diellit. Pra, zakonisht në këto raste të del prapanica jashtë, sepse nuk arrihet më që të mbyllen sytë, veshët dhe gojët e të gjithëve.

DROMCA TË LËNGATËS JASHTËLETRARE

Letërsia e sotme shqipe, veçmas të tjerash, një dimension i ligjërimit letrare të kësaj periudhe, tashmë gjendet e rrezikuar nga shumë lëngata dhe bjerrje jashtëletrare, e midis tyre, sa për fillim, po përmend vetëm disa prej sosh:

– Leximi i letërsisë si biografi, i bëmave dhe të pabëmave të akshit dhe akcilit shkrimtar, pra duke mbetur kështu peng i modelimit të djeshëm, ku autorët ndaheshin, madje me vijë demarkacioni të fortë, në përparimtarë dhe reaksionarë. E tanimë, në distancën e kaq viteve të sistemit demokratik, fare mirë mundet që të flitet, nëse do ta shohim letërsinë si të tillë, për një realizëm socialist të djeshëm, që funksiononte sipas verifikimit bardhë e zi dhe tashmë përballë tij, mund të flitet për një “realizëm demokratik” të sotëm, që vetëm sa ka përmbysur skemën, në zi dhe bardhë, që dikur ishte “bardhë e zi”.

Nëse për të parin, së paku teorikisht kemi rënë dakord se është i pavlerë dhe madje e shajmë gjithë ditën, me të dytin po sillemi paksa çuditshëm, madje krejt si të verbër, ose me gjasë si shërbëtor të kësaj kohe, duke harruar se edhe “realizmi demokratik”, është veçse ana tjetër e medaljes, që në fakt e vë në zgrip ekzistencën dhe vlerësimin e letrares, sepse në thelbin e vetë mbetet po ashtu, një refuzim i pastër i estetikës, që megjithatë “serviret” si përmbysje konceptuale. Leximi biografik, në poret ekzistues, është veçse vijimi i hullisë thelbësore të leximit sociologjik dhe ideologjik të letërsisë, pra duke mbetur kështu gjithnjë.

“Panorama”

See insights and ads

Boost post

All reactions:

66

Tiranë më 05.08. 2025/

Ndërprerja e filmit “ Lejleku” të regjisorit Isa Qosja, këtë javë, nga zërat agresivë dhe antishqiptarë të një grupi në Podgoricë, janë shfaqje zgjeruese e një agresioni anti gjuhës shqipe dhe identitetit shqiptar në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Reagimi racist i ekstremistëve ndaj gjuhës shqipe, ndërsa shfaqej premiera e filmit, përbën një akt ekstremist dhe të patolerueshëm. Ky episod është paraprirë nga disa ndodhi të bujshme antishqiptare, gjatë këtij muaji, të ndodhura në Kumanovë me ekstremistët maqedonas të fshehur nën petkun e tifozave si dhe në Manastir, ndaj një shtetasi të huaj që kishte veshur simbolin identitar shqiptar si dhe në Tetovë, ku rreth njëzetë huliganë maqedonas dhunuan dy gjimnazistë shqiptarë, për shkak se ishin të tillë.

Këto ndodhi rizgjojnë demonët e nacionalizmit dhe të ekstremizmit të dhunshëm antishqiptar në rajonin tonë, i cili ka një të shkuar të përgjakshme për këto shkaqe! UGSH vëren se rastet alarmante që kanë shkaktuar dhe po pasojnë me denoncime nga aktorë të rëndësishëm publikë dhe sidomos nga diplomacia, politika dhe partitizmi rajonal, shpallin alarm të ri për sëmundjen e vjetër, në rajonin tonë.

Ne vërejmë me shqetësim ë, se në hapësirën pa fund të rrjeteve sociale, mediave të reja dhe atyre tradicionale në shoqëritë e rajonit po shumëfishohet gjuha e urrejtjes antishqiptare. Institucionet shtetërore në Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi dhe në Serbi, kanë reagime shpesh të vonuara dhe të pamjaftueshme për një ndikim frenues të këtyre orgqnizimeve apo akteve ekstremiste dhe të dhunshme.

Mediat dhe shumë prej opininistëve nacionalistë dhe ekstremistë antishqiptarë, po shtojnë hapësirat dhe sidomos rëndojnë gjuhën, ndaj shqiptarëve dhe bashkëjetesës ndëretnike në këto shoqëri. UGSH u drejtohet komuniteteve të mediave dhe gazetarëve, organizatave të kolegëve në këto vende, të bëhen pjesë e një reagimi refuzues për ekstremizmin, nacionalizmat dhe huligqnizmin e dhunshëm në përgjithësi. Gazetaria përherë do ta mbartë rolin e madh të ndikimit shoqëror përmes informimit dhe raportimit, duke dëshmuar përgjegjësi qytetare dhe respektim identitar ndaj cdo kombësie në rajonin tonë, i cili shkon drejt së ardhmes europiane.

Zyra Informuese

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë

Prof.dr. Muhamet RACAJ, Gjeneral-major
Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup/

“Luftërat e shekullit XXI kërkojnë liderë strategjikë që dinë të bashkojnë dijen, përvojën dhe aftësitë njerëzore për të arritur suksesin e operacioneve dhe për të ruajtur jetën e forcave të tyre në rrethana të paparashikuara dhe kërkuese”.

“Ky tekst shumë i shkurtër është frymëzuar dhe i bazuar në përvojën time 43- në udhëheqjen ushtarake dhe shpresoj se do të shërbejë për të frymëzuar dhe drejtuar liderët aktualë dhe të ardhshëm në këtë fushë jetike për sigurinë dhe paqen globale”.

Abstrakt
Ky punim trajton rëndësinë thelbësore të lidershipit strategjik dhe ekspertizën e nevojshme në operacionet ushtarake të shekullit XXI, ku sfidat e zmadhura dhe kompleksiteti i terrenit kërkojnë menaxhim efektiv të stresit dhe vendimmarrje taktike në kushte të vështira. Studiuhet roli i liderit si faktor kryesor në përballjen me sfidat operative, duke analizuar përvojat e misioneve ndërkombëtare me rrezikshmëri të lartë si “Liria për Irakun”, PHOENIX, ISAF dhe ALTHEA. Punimi përdor metodologji analitike dhe praktike që nxjerr në pah rëndësinë e trajnimit të vazhdueshëm, komunikimit të qartë dhe menaxhimit të stresit për sigurimin e suksesit operacional. Përfundimet nënvizojnë nevojën për lidership të vetëdijshëm për përgjegjësitë e veta dhe aftësi për adaptim në një mjedis operativ gjithnjë në ndryshim.

Fjalë kyçe: lidership strategjik, operacione ushtarake, stres luftar, menaxhim, komandim efikas.
Hyrje
Në shekullin XXI, luftërat kanë marrë dimensione të reja për shkak të avancimit teknologjik dhe ndryshimit të natyrës së konfliktit, duke rritur kështu kompleksitetin e operacioneve ushtarake. Në këtë kuadër, lidershipi strategjik bëhet faktor i pashmangshëm për drejtime të suksesshme të njësive në terren. Lidershipi nuk është vetëm ushtrim komandimi, por menaxhim i gjithanshëm i njerëzve, situatave dhe ndërlidhjes së proceseve në mjedise ku rreziku dhe stresi janë të pranishëm në çdo çast.
Objektivi kryesor i këtij studimi është të analizojë rolin dhe rëndësinë e lidershipit në menaxhimin e sfidave kritike të operacioneve ushtarake moderne, sidomos në aspektin e menaxhimit të stresit dhe rritjes operative të kapaciteteve të njësive. Ky punim synon të kontribuojë përmirësimin e parimeve të udhëheqjes në kushtet dinamike të fushave të betejës bashkëkohore.

PJESA KRYESORE

1. Sfida e lidershipit gjatë misionit
Lidershipi strategjik kërkon kapacitete të larta për të marrë vendime të shpejta dhe efikase nën presion, në kushte kur informacioni është i kufizuar dhe situata ndryshon me shpejtësi. Liderët duhet të mbajnë nën kontroll sigurimin e informacionit operativ, duke shmangur menjëherë çdo rrjedhje të mundshme që mund të kompromentojë misionet¹.
Prania e komandantit në terren është determinant kyç për motivimin dhe moralin e njësisë, si dhe ndihmon në njohjen reale të sfidave dhe rreziqeve të terrenit. Përkundër përfitimeve të pranisë në terren, liderët duhet të menaxhojnë edhe trajnimin dhe rotacionet për të mbajtur freski dhe vigjilencë mes njerëzve².
Një nga sfidat më të mëdha që unë kam parë gjatë detyrave në terren është lufta kundër vetëkënaqësisë, e cila i ekspozon njësitë ndaj rrezikut të shtuar. Mbrojtja kundër saj kërkon disiplinë të rreptë, ushtrime të shpeshta dhe përqendrim maksimal¹,².

2. Lidershipi strategjik efektiv gjatë misionit
Komunikimi efektiv me vartësit, dëgjimi i shqetësimeve dhe propozimeve, dhe udhëheqja me shembull personal janë parimet që garantojnë koordinim dhe besim midis komandantit dhe njësisë. Përdorimi i teknologjive moderne dhe përgatitjet taktike intensive e rrisin aftësinë për t’u përballur me situata të paparashikuara².
Lideri duhet të investojë në zhvillimin e aftësive të vartësve dhe në ndërtimin e një ekipi të fortë të përgatitur për të zëvendësuar komandantin në rast mospranie, duke garantuar kështu vazhdimësinë dhe fleksibilitetin operacional²,⁴.

3. Menaxhimi i stresit luftarak: shkaqet, shenjat dhe masat
Forcat elitare ushtarake operojnë në kushte të lodhjes së madhe dhe traumave psikologjike si pasojë e faktorëve të tjerë: periudha të gjata qëndrimi në zonë, humbje njerëzore, mungesa e pushimit dhe presionet familjare. Liderët strategjikë duhet të jenë në gjendje të njohin shenjat e stresit, të ndërhyjnë në kohë dhe të sigurojnë trajtim adekuat për të mbajtur kapacitetet luftarakë dhe shëndetin psikofizik të njësive³,⁵ ,⁶.
Njësitë me liderë të mirë trajnuar dhe të qëndrueshëm arrijnë të funksionojnë në mënyrë optimale edhe në kushtet më të vështira, duke minimizuar efektet negative të stresit në performancë dhe marrëdhëniet brenda grupit³,⁷.

4. Rritja e kohezionit dhe mbështetja e njësisë
Kohezioni i fortë është themeli i suksesit operativ dhe rezistencës ndaj ngarkesave psikofizike. Liderët duhet të sigurojnë kushtet optimale për pushim, stërvitje dhe angazhim aktiv të të gjithë pjesëtarëve në analizë dhe planifikim, duke nxitur solidaritetin dhe ndjesinë e përgjegjësisë kolektive⁴,⁷.
Gjendja fizike dhe morale duhet monitoruar vazhdimisht, ndërsa masat parandaluese dhe ripërtëritëse të jenë pjesë integrale e menaxhimit të njësive. Liderët duhet të ofrojnë mbështetje me ndjeshmëri dhe të shkëmbejnë përvojat për përmirësim të vazhdueshëm dhe përshtatje ndaj kërkesave që lëvizin shpejt⁴.

Përfundim:
Lidershipi strategjik është gurthemel i suksesit në zbatimin e operacioneve luftarake në shekullin XXI. Menaxhimi i stresit, aftësia për marrje vendimesh të shpejta dhe komunikimi i qartë me njësinë janë faktorë kyç për mbajtjen e reziliencës dhe realizimin e qëllimeve. Organizimi i duhur i pushimit, stërvitjeve dhe diskutimeve për mësime nga përvoja janë mjete esenciale për të garantuar suksesin dhe ruajtjen e jetës së pjesëtarëve nën komandë¹,² ,³.

Rekomandime nga përvoja 43-vjeçare si lider ushtarak:
Bazuar në 43 vite përvojë në udhëheqje ushtarake, nga njësitë më të vogla deri në nivele të larta të komandës së përgjithshme të ushtrisë, rekomandoj:
• Krijoni një ambient komandimi që promovon lirinë e shprehjes, mirëqenien dhe mirëmbajtjen e shëndetit fizik dhe psikologjik të personelit.
• Në çdo situatë forconi vetëbesimin tek njësia, liderët dhe pajisjet operacionale, sepse besimi është shtylla kryesore e suksesit në terren.
• Komandoni me shembull personal, duke demonstruar disiplinë të jashtëzakonshme, guxim dhe përgjegjësi.
• Prioritizoni pushimet dhe rikuperimin si pjesë integrale të planifikimit dhe realizimit të operacioneve, sidomos në misione afatgjata.
• Vendosni objektiva të qarta, të matshme dhe të arritshme për zhvillimin profesional dhe personal të pjesëtarëve, duke monitoruar progresin sistematikisht.
• Kuptoni dhe menaxhoni stresin në çdo individ dhe në njësinë si një e tërë, duke marrë masa parandaluese dhe intervenuese sipas situatës.
• Siguroni qarkullimin e informacionit në mënyrë të vazhdueshme dhe transparente në të gjitha nivelet e komandimit, për të minimizuar keqkuptimet dhe për të forcuar koordinimin.
• Trajnoni vazhdimisht liderët dhe njësitë në fushën e menaxhimit të stresit, teknologjisë dhe taktikave të reja të luftës.
• Mbani një elitë komandantësh fleksibël, të gatshëm për ndryshime dhe përshtatje strategjike në mjedise operative që ndryshojnë me shpejtësi.
• Çdo lider duhet të jetë një model i fortë në vlerësimin e moralit dhe gjendjes së përgjithshme të njësisë, duke ndërmarrë veprime të shpejta për të parandaluar krizën dhe të përmirësojë vazhdimisht kapacitetin operativ.
Këto rekomandime janë thelbësore për ndërtimin e një lidershipi të fuqishëm dhe të përkushtuar, që garanton jo vetëm suksesin e misioneve, por edhe mbrojtjen e jetës dhe dinjitetin e personelit ushtarak në shekullin XXI¹.

Literatura:
1.   Rudolf V. Gulijani, Ken Karuso; Akademski pecat, Shkup, 2009.
2.   US Department of the Army, Field manual FM 6-22.5, Combat Stress, 23 qershor 2000.
3.   Potpolkovnik Dritan Demiraj, Taktikat e forcave speciale, Tiranë 2009.
4.    Demiraj, D., 2014. VS në një perspektivë të re të luftës moderne, Tiranë.
5.    US Department of the Army, Field manual FM 6-22.5, Combat Stress, 2000.
6.    US Department of the Army, Field manual FM 22-51, Leaders Manual For Combat Stress Control, 1994.
7.    ADM McRaven, Special Ops Study, 1997.