Vëzhgim kritik mbi librin “Jeta ime midis tre Kontinenteve” i autorit, Nrekë Guri./
Nga Alfons GRISHAJ
NE FOTO: Alfons Grishaj duke folur per vlerat e librit “Jeta ime midis tre Kontinenteve” i autorit, Nrekë Guri gjate promovimit.
NE FOTO:Pjesemarres ne promovimin e librit “Jeta ime midis tre Kontinenteve” i autorit, Nrekë Guri …/
Libri i autorit Nrekë Guri, “Jeta Ime Midis Tre Kontinenteve”, që në titull të intrigon për ta lexuar. Pasi shfleton librin dhe ballafaqohesh me prozën dhe poezinë e tij, nëpërmjet memuareve sjell kalvarin e vuajtjeve të familjes, Dukagjinit dhe heronjtë e Malësisë së Madhe. Atë nuk e shqetëson thjeshtë vetëm historia e tij, por e gjithë vargmaleve kreshnike, që ashtu si Fishta, dhe Ndreka, i përjeton në vargje…
Duke lexuar Parathënien e Lisandër Kolës, dhe Opinionin e Prelë Milanit …krijon një tabllo për librin “Jeta Ime në Tre Kontinente”, por jo këndvështrimin thelbësor të librit. Dr. Lisandri me një kompetencë profesionale paraqet anën gjuhësore me një ilustrim special në dialektin Gegë librin e autorit , Ndrekë Guri . Ndër të tjera ai shkruan :
“Pa u ndalë në aspekte kompozicionale dhe vlera estetike të këtij libri, për shkak të pozicionit tim si redaktor, në vijim po paraqes disa valenca fonomorfologjike dhe leksikore, që janë të pranishme në veprën e Z. Guri. Kjo besoj asht edhe puna ma e dobishme e krejt parathënies, sepse marrëdhaniet e leximit vendosen sipas kahes vetiake!”
Duke kundruar anën letrare të librit shikojmë se në poezi, autori përdor vargun popullor tetërrokësh, herë më rimë të rregullt ABAB dhe AABB. Autori përdor dhe vargun e lirë, duke ruajtur kantalenën e rimuar. Fuqia e vargut të autorit mbështetet në themelet e epikës dhe lirikës popullore, çka tregon lidhjen e tij shpirtërore me vlerat etike e artistike të traditës së zonës ku ka lindur dhe jetuar. Muza e tij është diktuar nga kushtet dhe rrethanat jetësore. Ai skalit në vargje si një rapsod i madh popullor ngjarjet anti-komuniste të veriut. Këto vargje do t’i quaja: “Elegji për Veriun”. Pena e Ndrekës, bëhet më e ndjeshme kur flet për prindërit që i përshkruan deri në apoteozë, çfarë tregon për respektin dhe dashninë ndaj prindit.Kam lexuar së fundi disa memuare e shkrime historike, të cilat më kanë pëlqyer jo vetëm si rrëfime por dhe por edhe për rëndësinë dokumentuese të të vërtetave historike që u shërbejnë brezave. Ndër to do të veçoja penën e madhe të Naum Priftit, gërshetimin historik të Uran Butkës, akt-akuzen marathonomake kunder-SSerbisë të Nusret Pllanes, sinqeritetin e Kolë Bibë Mirakës, faktet e Gjon Kaçes etj… Sot, do shtoj dhe librin e Ndrekë Gurit, i cili, refkekton në vargje dhe në prozë botën e pasur shpirtërore të autorit, e lidhur ngushtë e përjetësisht me rrënjët edhe pse udhëpêrshkimi i tij jetësor përfshin itineraret e tre kontinenteve. Kështu, Guri, bëhet bartës i vlerave të patjetërsueshme të trevës së origjinës. Nga njëra anë, pasuria leksikore e frazeologjike, sensi i urtisë që vijnë si material burimor evokojnë jehonën e traditës së njërës prej vatrave poetike shqipe, Dukagjini i eposit kreshnik dhe i perlave të lirikës sonë popullore. Nga ana tjetër vjen me ngjyra të theksuara fizionomia e popullit fisnik përballë travajëve të hisorisë. Tematika imponon realizmin, por në nivelin përshkrues diktohet edhe frymëzimi romantik, veçmas kur mjedisi natyror vendoset në funksion të një kuptimi sa më të plotë të vetë karaktereve njerëzore. Këtu qëndron dhe rëndêsia nga pikëpamja estetike e librit. Kategoritë etike shndërrohen në kategori estetike, nga të cilat unë do veçoja katër si të tilla në veprën e Ndrekës:
1-Vlera Tradicionale.
2-Vlera Historike.
3-Vlera Humane Edukative
4- Vlera Letrare Popullore.
Tregimi i autorit për historinë e mushkës Kuqo, është më vlera antologjike, jo vetëm për rastin unik të tregimit, por dhe anën njerëzore.Në fakt, filozofia popullore e ka bazën në përvojën kolektive, përulësinë dhe respektin për mendimin ndryshe. Duket paradoksale kur mendon se shekulli i njëzetë u mbizotërua nga totalitarizmat, ndêrsa filozofia popullore mbetej nga shumë pikëpamje demokratike dhe për rrjedhojë shumë më përparimtare. Autori është i vetdijshëm për përparësinë e kësaj filozofie sepse i njeh asaj prirjen e universalitetit.Besoj, lexuesve u kujtohet Diogjeni që shëtiste ditën me diell me kandil të ndezur dhe kur e pyetën se pse vepronte ashtu, ai iu përgjigj: “Jam duke kërkuar të gjej njeriun e vërtetë”! Ne në Shqipëri kemi pasur Curr Gjeloshin e Kastratit. një tip filozofi popullor, truri i tij ishte në gjendje të prodhonte përgjigje filozofike në çdo kohë… Po e ilustroi me një rast të njohur: Kryetari i Kooperativës së zonës sheh gomerët duke kullotur në grurë. Ai i drejtohet Currit, që ndodhej aty pranë: “Curr, a i sheh gomerët që po hanë grurin, bukën e popullit, largoji prej aty!” – Curri ia kthen aty për aty: “Kryetar, populli han buk kollomoqi, kurse ju hani bukë gruri. Të takon ty me i trem gomart dhe jo mu. Po të ishin në kollomoq, më takonte mu”! Kështu dhe Dedë Mhill Guri, me sensin e filozofisë popullore, ai zgjidh paasnjë konflikt vjedhjen e mushkës së tij, të cilën arrin ta gjejë pas tre vitesh. Sot, këtë zgjidhje do ta kishin zili dhe gjykatësit tanë që kanë më vete “Kodin Penal” që jo rrallë herë e përdorin vend e pavend.
Kulmin e dhimbjes së kujtimeve të autorit e përbën historia e ekzekutimit të babait tij. Ngjarja të kujton gjithë atë kalvar vuajtjesh e përndjekjeje gjatë rregjimit komunist. Një nga mijëra të vrarët nga diktatur ishte dhe babai i Ndrekës, i cili ishte një patriot fisnik i zonës së Dukagjinit. Patriotët nuk i duheshin komunistëve se i prishnin punë në misionin e tyre të shëmtuar. prandaj ato ndënshkuan familjet me në zë, për të mbajtur nën zgjedhë pjesën tjetër të popullsisë me mesazhin që synonte të ndillte terror: “Shiko çfarë i punuam burrave të mëdhenj, pa kush ju vë në listë ju…!”Autori, përdor nganjëherë parabolën dhe eufemizmin gjatë përshkrimit të situatave dhe ndjenjave. Parabola është e kuptueshme si komponente e një stili konfesional të rrëfimit, por për vrasësin e babait të tij nuk duhej të përdorej eufemiza. Kjo është e vetmja pikë të cilën unë nuk e kam aprovuar në këtë libër. Kriminelët duhen të kenë emër, për arsyen e thjeshtë se brezat që do të vijnë pas nesh duhet t’i dinë faktet ashtu siç kanë ndodhur. Vrasësi i Dedë Mhill Gurit, babait të Ndrekës, qe Xhemal Selimi, një kriminel dhe vrasës i ftoftë. Ai, pasi i vriste personat ulej mbi trupin e viktimës dhe i thyente me pistoletë arrat mbi kokat e tyre, për t’i ngrënë pastaj si një barbar i vërtetë. Po, Zoti është i madh , Ai punon në mënyra misterioze…
Memuaret flasin natyrisht edhe me gjuhën e ndjenjave dhe principeve që ka autori në shpirtin dhe personalitetin e tij. Por aspekti dokumentar nuk duhet reduktuar. Kujtimet janë jeta e gjallë e njeriut dhe personazhet përreth duhet të kenë emër. E kuptoj fisnikërinë e autorit dhe normat e Kanunit të Lekë Dukagjinit, por kjo normë dëmton historinë se lë kriminelët e Partisë së Punës anonim…Personazhet e kujtimeve të Ndrekës, marrin jetë dhe vërtetësi nga puna e kujdesshme e autorit.
Sinqeriteti i Ndrekës është në pikën më të lartë. Hiperbola për heroizmat e familjes së tij janë të huaja. Klemenca e kristaltë është dhe reflektimi i kulturës që ka trashëguar dhe prej priftërinjve që kanë qëndruar pranë tij gjatë viteve të emigrimit.Unë e uroj Ndrekën, dhe shpresoj që të kemi sa më shumë libra të tillë për të krijuar një krestomaci antologjike për të përndjekurit që bota e qytetëruar të njihet me krimet kundër njerëzimit që kanë ndodhur në Shqipëri.