Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/
Nuk është hera e parë që marrëdhëniet mes Kosovës dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës kalojnë nëpër sprova. Por, është hera e parë që kjo marrëdhënie vihet në pikëpyetje jo për shkak të ndonjë ndryshimi në orientimin strategjik të SHBA-së, por për shkak të perceptimit se Qeveria e Kosovës po vepron e izoluar, pa koordinim të duhur, dhe nganjëherë në kundërshtim me partnerin e saj më të rëndësishëm. Në këtë kontekst, edhe pse nuk ka një deklaratë zyrtare që shpall ndonjë udhëheqës apo institucion si “persona non grata”, kemi hyrë në një fazë që shumë analistë në Prishtinë dhe jashtë saj e përshkruajnë si një “non grata në heshtje” – një formë izolimi diplomatik të pashpallur, por real.
Marrëdhënie që kanë formuar shtetin
Që nga ndërhyrja e NATO-s në vitin 1999 dhe shpallja e pavarësisë në vitin 2008, SHBA-të kanë qenë sponsori më i rëndësishëm i shtetndërtimit të Kosovës. Ndihma amerikane në proceset e çlirimit, sigurisë, njohjes ndërkombëtare, krijimit të institucioneve demokratike dhe mbështetjes për zhvillim ka qenë vendimtare. Kjo ka ndërtuar një marrëdhënie besimi që është konsideruar model në diplomacinë ndërkombëtare.
Por, veçanërisht gjatë dy viteve të fundit, ky besim ka pësuar tronditje serioze.
Shkëndija e parë: Veriu dhe zgjedhjet e kontestuara
Në prill 2023, zgjedhjet komunale në katër komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës u bojkotuan nga komuniteti serb dhe përfaqësuesit e tij politikë. Megjithë thirrjet ndërkombëtare për shtyrje të procesit dhe krijim të kushteve për pjesëmarrje gjithëpërfshirëse, Qeveria vendosi të vazhdojë me zgjedhjet, duke instaluar kryetarë shqiptarë në komuna pa legjitimitet lokal.
Reagimi i SHBA-së ishte i paprecedent. Ambasadori Jeffrey Hovenier deklaroi më 30 maj 2023:Pasojë direkte ishte pezullimi i pjesëmarrjes së Kosovës në stërvitjet e përbashkëta ushtarake – një sinjal i qartë se mbështetja amerikane nuk është e pakushtëzuar.
Rrënja e përplasjes: Asociacioni i Komunave Serbe
Çështja më e ndjeshme mbetet refuzimi i Qeverisë së Kosovës për të themeluar Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, të paraparë me Marrëveshjen e Brukselit (2013) dhe të konfirmuar me marrëveshjet e vitit 2023 në Bruksel dhe Ohër. Kryeministri Kurti ka kundërshtuar versionin aktual të asociacionit, duke e konsideruar si kërcënim për funksionalitetin e shtetit dhe rrezik për krijimin e një entiteti destabilizues.
Në vend të tij, është propozuar një draft-statut nga vetë Qeveria, pa koordinim me SHBA-në apo BE-në – i cili u refuzua menjëherë nga ndërmjetësit ndërkombëtarë.
Ndihmëssekretari amerikan, James O’Brien, deklaroi në mars 2024:
Kjo deklaratë u përjetua në Prishtinë si një ultimatum i paprecedent amerikan ndaj Kosovës që nga shpallja e pavarësisë.
Një ftohje institucionale dhe strategjike
Pas deklaratave, kanë ndodhur veprime konkrete:
-Nuk ka ftesa për liderët kosovarë në vizita zyrtare në Uashington.
-SHBA nuk e përmend më Kosovën ndër prioritetet strategjike për Ballkanin.
-Mbështetja për anëtarësime në organizata ndërkombëtare është ngrirë.
-Është shtuar koordinimi me Serbinë dhe zbehur kritika ndaj Beogradit.
Në të njëjtën kohë, ambasada amerikane në Prishtinë ka shtuar kontaktet me opozitën politike, shoqërinë civile dhe median – një qasje që zakonisht paraprin ndryshimet politike të mbështetura nga jashtë.
A është kjo një “non grata” e mirëfilltë?
Ligjërisht, jo. Asnjë zyrtar i Kosovës nuk është shpallur “persona non grata” nga SHBA. Por diplomatikisht, distanca aktuale e përmbush përmasat e një “non grata në heshtje”:
-Mungesë takimesh të nivelit të lartë,
-Refuzim i bashkëpunimit në projekte strategjike,
-Mospërfshirje në planifikime rajonale,
-Paralajmërime të hapura për pasoja politike dhe financiare.
Ky është një refuzim i heshtur – por serioz. Dhe për një shtet të vogël si Kosova, ky izolim është thellësisht rrezikshëm.
Një moment kritik për Kosovën
Kosova ndodhet në një moment të brishtë: përballë një Serbie që armatoset, një BE-je të lodhur, dhe një bote që përballet me tensione të reja globale. Në këtë klimë, aleanca me SHBA-në nuk është luks, por domosdoshmëri.
Qeveria e Kosovës duhet të kuptojë se retorika nacionaliste nuk është zëvendësim për strategji shtetformuese, se bashkëpunimi me aleatët nuk është garë për rezistencë, por provë për besueshmëri. Dhe mbi të gjitha, se një “non grata në heshtje” është më e rëndë se një shpallje zyrtare – sepse ftohja ndodh pa paralajmërim dhe pa rrugë të qartë për rikthim.
Heshtja si alarm
Kur SHBA nuk flet më me ty, por flet për ty – dhe shpesh kundër teje – atëherë nuk je më partner. Je kthyer në subjekt shqyrtimi. Kosova duhet të dalë sa më shpejt nga kjo zonë e ftohtë dhe të rikthejë besimin që u ndërtua me mund dhe përkushtim ndër vite. Sepse fati i shtetit të Kosovës nuk mund të ndërtohet në vetmi, por vetëm në partneritet të ngushtë me ata që ishin aty në fillim – dhe duhet të jenë aty edhe në fund.