Opinion nga Rafael Floqi/
Tragjedia në sallën e gjyqit nuk është rastësi. Është pasojë e një drejtësie që për tridhjetë vjet ka dështuar të kthejë pronën, besimin dhe dinjitetin qytetar.
Vrasja e gjyqtarit të Apelit, Astrit Kalaja, në mes të një seance gjyqësore, është një akt i paprecedent që tronditi opinionin publik. Një ngjarje e tillë është e pajustifikueshme dhe përbën sulm të drejtpërdrejtë ndaj vetë themeleve të shtetit ligjor. Por përtej armës dhe atentatorit, përtej emocioneve dhe tronditjes, qëndron një pyetje thelbësore: si arritëm deri këtu?
Përgjigjja, sado e dhimbshme të jetë, nuk qëndron vetëm te individi që shtypi këmbëzën. Fajtori i vërtetë është sistemi — një drejtësi e kalbur, një shtet që ka braktisur qytetarin, një mekanizëm që prej tridhjetë vjetësh tallet me pronën dhe shpresën e njerëzve.
Plumbi që vrau një njeri, por zbuloi plagën e drejtësisë
Autori i krimit, Elvis Shkambi, është një vrasës dhe duhet të përgjigjet për aktin e tij. Nuk ka vend për glorifikim të aktit të tij. Por ai është edhe produkti i një sistemi që e ka shtyrë qytetarin shqiptar drejt dëshpërimit ekstrem.
Familja e tij, si shumë të tjera, kishte dekada që kërkonte kthimin e pronës së vet të uzurpuar — një ish-shkollë në Shkodër, për të cilën kishte vendime gjyqësore, por që nuk zbatoheshin. Dokumentet humbnin, dosjet zhdukeshin, proceset riktheheshin në shkallë të parë, ndërsa zyrtarët gjyqësorë flisnin për “harresa pa dashje”.
Ky nuk është një rast i izoluar, por simboli i një drejtësie që ka humbur busullën morale. Më kot fajësohet sistemi i sigurisë dhe shfajësohen ministrat e Ramës Një sistem që në vend të zgjidhjes, prodhon sorrollatje; në vend të ligjit, ofron burokraci; në vend të drejtësisë, ofron vonesë.
Në një vend normal, drejtësia është strehë. Në Shqipëri, ajo është kthyer në një rrugë pa dalje, ku qytetari endet për vite derisa shpresa i shterohet.
Tridhjetë vjet mashtrim me pronën
Që nga rënia e komunizmit, çështja e pronave ka qenë plagë e hapur në trupin e shtetit shqiptar. Në vend që të bëhej një akt drejtësie dhe rehabilitimi moral për viktimat e konfiskimeve të diktaturës, ajo është kthyer në burimin më të madh të korrupsionit dhe konfliktit social.
Ligjet janë ndryshuar më shumë se dhjetë herë. Komisionet janë ngritur, shkrirë e ringritur pa fund. Në çdo qeveri, në çdo ministri, prona është përdorur si mjet politik dhe si monedhë pazari për klientelën dhe ndërtuesit.
Ndërkohë, pronarët e ligjshëm, ata që mbajnë në dorë dokumente të rregullta dhe vendime gjyqësore, vazhdojnë të sorrollaten nëpër dyer gjykatash, ku çdo “vonesë procedurale” është një formë e re grabitjeje.
Sistemi i kthimit të pronave nuk është më një mekanizëm administrativ — është fabrika më e madhe e padrejtësisë në Shqipëri. Ai ka prodhuar një kastë përfituesish, që pasurohen duke luajtur me fatin e qytetarëve, me letra, me “gabime teknike”, me vendime që kthehen në origjinë.
Në vend që të kthente pronën, shteti ka kthyer padrejtësinë në normë.
Kur shteti të merr shpresën, dhuna nuk është vetëm krim — është simptomë
Askush nuk mund të justifikojë dhunën, por është po aq e rrezikshme të injorosh arsyet që çojnë tek ajo. Kur një familje endet 20 vjet nëpër gjykata për një copë prone që ia kanë njohur me vendim, por nuk ia zbatojnë dot; kur sheh se prona e tij jepet me qira nga të tjerë që mbrohen nga indiferenca e institucioneve — atëherë diçka më e thellë se ligji është thyer: besimi.
Prokurori i Përgjithshëm i vendit, Olsian Çela, tha: “Përtej humbjes tronditëse të një jete dhe plagosjes së dy të tjerëve, ky ngjarje godet në vetë themelin e drejtësisë dhe funksionimin e sistemit ligjor.”
Gjyqtari Kalaja ishte avokat për më shumë se 30 vjet. Ai fillimisht punoi në një gjykatë rrethi përpara se të emërohej në Gjykatën e Apelit të Tiranës në vitin 2019.
Dhe kur humbet besimi te drejtësia, mbetet vetëm dëshpërimi. Pikërisht ky është dështimi më i madh i shtetit shqiptar: jo që nuk arrin të mbrojë jetën, por që nuk arrin të mbrojë ndjenjën e drejtësisë.
Në atë moment, çdo vendim gjyqësor bëhet një letër pa vlerë dhe çdo institucion një fasadë që nuk garanton asgjë.
Një drejtësi që vonon, humbet dhe mbron padrejtësinë
Nëse ka një institucion që ka prodhuar më shumë zhgënjim se çdo tjetër, ai është drejtësia civile shqiptare. Proceset zvarriten me vite, vendimet kthehen nga Apeli në Shkallën e Parë, dosjet humbasin, përmbarimet nuk veprojnë.
Ndërkohë, reforma në drejtësi merret me pasuritë e gjyqtarëve, por jo me pasuritë që u janë mohuar qytetarëve. SPAK heton korrupsionin politik, por jo korrupsionin e përditshëm që zhduk dosje, vonon ekzekutime dhe i shet pronat nën dorë.
Kjo është drejtësia që e vret ngadalë qytetarin shqiptar — jo me armë, por me afate, me harresa, me premtime që nuk mbahen.
Në këtë sistem, pronari i ligjshëm është gjithmonë fajtor pse kërkon të drejtën, ndërsa uzurpatori mbrohet nga procedura, nga lidhjet dhe nga koha.
Fajtori i vërtetë – shteti që tallet me drejtësinë
Sot, një gjyqtar është i vrarë, një njeri do të dënohet si kriminel, dhe një familje do të mbetet përgjithmonë e shkatërruar. Por në prapaskenë, fajtori i vërtetë vazhdon të jetë i lirë: shteti që nuk mban përgjegjësi.
Shteti që i lejon zyrtarët të “harrojnë” procesverbale, që e vonon ekzekutimin e vendimeve, që e trajton pronën si mall pazari elektoral.
Shteti që ka mbyllur çdo derë të drejtësisë për qytetarin e zakonshëm, duke e detyruar të zgjedhë midis heshtjes dhe revoltës.
Nëse duam që ngjarje si kjo të mos përsëriten, duhet të shohim në pasqyrë dhe të pranojmë se drejtësia shqiptare është në kolaps moral. Nuk mjafton Vettingu, nuk mjaftojnë deklaratat për “reformë të suksesshme”. Derisa një qytetar të mund të gjejë të drejtën e tij pa u përballur me korrupsionin, vonesat dhe indiferencën, shteti do të mbetet bashkëfajtor në çdo tragjedi që ndodh.
Epilog: kur drejtësia vonon, drejtësia vret
Astrit Kalaja u vra në sallën e gjyqit. Por drejtësia shqiptare po vritet çdo ditë në zyrat ku dosjet humbasin, në vendimet që zvarriten, në proceset që nuk përfundojnë kurrë.
Tragjedia e Tiranës është thirrja më e fortë që ky vend duhet të dëgjojë: pa drejtësi për pronën, nuk ka paqe për shoqërinë. Dhe ata njerëz që hapën një llogari Go Fund Me për vrasësin, nuk e hapën pse e mbështesin vrasjen , por sepse në Shqipëri, vrasësi i vërtetë, nuk është vetëm ai që shkrehu armën — por sistemi që ia mori shpresën.