Reagim nga Rafael Floqi/
Mirë se vini në S’ka Ndal e Paradokseve Ballkanike, ku flasim për gjithçka që s’ka kuptim… por ekziston! Sot – një udhëtim në republikën e çoroditur të Maqedonisë së Veriut, ku gjuha shqipe është zyrtare… vetëm kur nuk duhet të jetë. Nuk dua të tingëlloj si pesimist, disfatist apo – Zot na ruaj! – paranojak. Thjesht po përpiqem të jem realist në një shtet që funksionon mbi parimin e mosfunksionimit. Maqedonia e Veriut, apo më saktë Maqedonia e Paralelizmit Jetësor, është bërë një laborator eksperimental ku jetojnë dy specie të ndryshme njerëzore: shqiptarët që flasin një gjuhë që Kushtetuta e ka dëgjuar por nuk e pranon, dhe maqedonasit që flasin në emër të bashkëjetesës duke mbyllur veshët. Por… Maqedonia e Veriut është bërë një shtet i deformuar.
Jeton në dy dimensione paralele:
Në njërin – shqiptarët. Në tjetrin – maqedonasit.
Në mes – iluzioni i bashkëjetesës që shëtit nga dokumenti në foltore, por që në praktikë… funksionon aq sa funksionon interneti nëpër komuna. Dhe çfarë është “top tema” e ditës? Rritja e rrogave? Shëndetësia? Investimet?
Jo, jo…
Çështja më e nxehtë është: A lejohet shqipja në seanca gjyqësore? Sepse, siç e dimë të gjithë, drejtësia varet nga… alfabeti. Në këtë republikë të çoroditur, gjithçka duket sikur është marrë nga një skenar grotesk teatro-politik. Gjykata Kushtetuese – institucioni që në një vend normal do të garantonte drejtësinë – këtu ka marrë rolin e një redaktori gjuhësor me sindromën e gramatikës së pastër etnike. Në vend se të merret me krizat sociale, politike e ekonomike që po çojnë vendin në një limbo permanente euro-integruese, ajo merret me rishikimin e alfabetit shqip. Si të ishte ndonjë klub provincial letrar që debaton nëse “ë”-ja duhet përdorur në fillim apo fund.
Një e treta e popullsisë flet shqip. Kushtetuta thotë “po”, Gjykata thotë “ndoshta”, politika thotë “le të presim ç’të thotë partia në pushtet”, ndërsa faktori ndërkombëtar thotë “shikoni sa bukur bashkëjetoni… në letra”. Është një bashkëjetesë që e gjen vetëm në PowerPoint-et e ndihmës së huaj dhe në broshurat turistike ku përpiqen të na shesin një shtet multietnik me erë nacionalizmi të ftohtë. Në këtë republikë, për të zgjidhur një problem – duhet të bësh… problem. Pa zhurmë nuk bëhet punë. Heshtja është arma më e fortë e sistemit: e përdor për të mbuluar padrejtësitë, për të fshirë gjurmët dhe për të bërë që shqiptarët të duken si figurantë në serialin “Progresi Evropian”.
Komisioni i Venecias – si zëri i arsyes që bie kot në vesh të shurdhër – thotë: “Përdorimi i shqipes në gjyqe nuk përbën problem. Madje, mund të jepen edhe më shumë të drejta gjuhësore.” Por ja ku vjen pika e ëmbël e hipokrizisë: Ky ligj është dërguar për shqyrtim si… ligj për minoritetet. Po, shqiptarët – një e treta e popullsisë – trajtohen si pakicë. Kështu i emërton Kushtetuta. Kështu e shqyrton Europa.
Dhe pse? Për këtë na flet Zeqirija Ibrahimi: Për shkak të Marrëveshjes së Ohrit – asaj të lavdishmes që na la “gjuha zyrtare” në letra, por “gjuhë e pakicës” në praktikë. Dhe për këtë duhet të falënderojmë BDI-në dhe komandantët e Prizrenit, që e nënshkruan këtë marrëveshje me buzëqeshje për kamerat… dhe heshtje për historinë. Një mik më pat thënë një herë: “Në këtë shtet, pa bërë problem, s’mund të zgjidhësh asnjë problem.” Përkthyer në maqedonishten politike do të thotë: bërtit, protesto, blloko rrugën, thyej ndonjë derë, dhe – voilà! – gjuhës shqipe i shtohet ndonjë tabelë diku në ndonjë ndërtesë komunale ku s’ka punuar njeri që nga viti 2005. E kështu, Maqedonia e Veriut vazhdon të ecë drejt Evropës me një këmbë në vitin 2025 dhe tjetrën në shekullin XIX, duke valëvitur flamurin e integrimit me njërën dorë dhe flamurin e frikës nga gjuha shqipe me tjetrën. O sancta simplicitas! Deri kur do të jetojmë në këtë paradoks, ku Kushtetuta është roman fantastiko-shkencor, ndërsa realiteti – një dramë e pambaruar e përkthyer keq në dy gjuhë që nuk duan të dëgjojnë njëra-tjetrën?