Kosta Nake/
“DANTJA I PASHMANGSHËM” (2005)
Kjo sprovë e Kadaresë ngjan si kthim i vështrimit të perandorit mbi territore që kanë thesare dhe duhet ta ndjejnë pushtetin e tij. Mos vallë Dantja shkoi me dashje drejt humbjes së Firences? Paska patur një hidhnim mes Dantes dhe profetit Muhamet që nuk e kisha vënë re më parë. Qasja shqiptare ndaj poetit, duke filluar që nga Ernest Koliqi, më duket si ata turistët që shkruajnë emrat e tyre te monumentet e lashtësisë me shpresë që do ndajnë diçka nga madhështia e tyre. Kur Kadare rikthehet te Beatriçe Portinari dhe e quan poemën një strehë për të, u befasova: Si është e mundur?! Një njeri që shkruan kaq shumë, ku e gjen kohën për të bërë hulumtime kaq me detaje për gjëra që të tjerët do t’i kalonin sipër si patinatorë?
Në mbyllje disa vlerësime për Danten: poet hyjnor, profetik, bashkues zyrtar i Italisë, ndëshkuesi i mëkatarëve, më i madhi poet i Europës.
“HAMLETI – PRINCI I VËSHTIRË” (2007)
Ndër çështjet e diskutueshme mund të veçohen: Mbreti Hamlet vdiq nga kafshimi i gjarprit, nga helmi në vesh, apo nga kumti që i përcolli Klaudi?
Për cilat nga këto faje rëndohet Gertruda: prishja e zisë, tradhëtia bashkëshortore, apo pjesëmarrja në krim?
Ofelia e humbi virgjërinë me Hamletin apo me tjetërkënd?
Studimi përmban sfida që vetëm Kadare ka mprehtësinë t’i zbulojë dhe guximin t’i artikulojë:
E para, tërbimi vrastar i Hamletit mund të ketë lidhje me xhaxhain që mund t’i kishte hyrë në pjesë duke abuzuar me Ofelinë.
E dyta, Poloni, mund të ketë qenë dashnor i Gertrudës, atëherë Hamleti mund të ishte djali i tij dhe Ofelia rrjedhimisht duhej të ishte e motra dhe jo e dashura.
E treta, nxjerrja e një përfundimi befasues për Edipin – nuk e ka vrarë ai të atin, nuk ka fjetur ai me nënën, por ka bërë një krim të tretë duke u kthyer në tiran.
E katërta, Hektori nuk ia mbathi nga frika prej Akilit; tri rrotullimet rreth mureve të Trojës kanë qenë haluçinacione dhe nderimi që i bënë trojanët ishte i përligjur.
Duke qenë perandor i letrave, Kadare nuk la copë të globit pa këqyrur; duke qenë shqiptar, nuk la mundësi pa shfytëzuar që ngjarjen e botës t’i shpjegojë me një nga thesaret shqiptare – kanunin. Në këtë rrafsh me mjaft interes janë krahasimet Edip – Orest – Hamlet.
Një kthinë më vete përbën pranëvënia e jetës vetjake të Shekspirit me atë të Pjetër Budit. Është vërtet e çuditshme sa pak të dhëna ka për vetë Shekspirin, sa kontradiktore dhe pa interes janë ato që ekzistojnë, deri te pyetja tronditëse: mos ai është maska e dikujt tjetër? Si ka mundësi që për bashkëkohësin e tij nga një vend i vogël si Shqipëria ka më shumë gjurma nga jeta vetjake?
Te romani “Kronike në gur” (1971) leximi i tragjedisë “Makbeth” e bën rrëfyesin që ta rimarrë disa herë motivin e vrasjes së mysafirit. Duke kujtuar adoleshencën e vet të hershme, ai tregon për kopjimin me dorë të “Makbethit”. E si të mos e adhurosh Kadarenë për guximin që tregoi duke shkundur nga pluhuri i viteve për t’i ekspozuar sërish monumentet madhështore të së shkuarës, siç bëri me tragjedinë “Makbeth”? Ca analizave brilante me përndritje të re që mund t’i bëjnë vetëm mendjet e mëdha. Synopsis për këtë tragjedi në kolanën e Veprave është rishkruar duke u dyfishuar në sasi dhe duke u pasuruar me detaje të reja që ilustrojnë luftën për pushtet duke na e çuar mendjen për kullotë te Enveri dhe Mehmeti: xanxat për pushtet, sëmundja e dyshimit që prek sovranët, ndikimi që ka numri dy në bazë, lëkundja që shkaktohet nga një ftesë e papritur, përpjekja për ta mbuluar të vërtetën dhe për të paraqitur një tjetër në vend të saj. Ajo që mbetet e pandryshuar është dashamirësia e Kadaresë ndaj ledit Makbeth dhe përpjekja për t’ia larguar nga duart njollat e gjakut. Mos është kjo qasje edhe për Nexhmijen?
Gjithçka te Kadaraeja është dëshmi e një talent të lindur që e bën yll shkëlqimtar në yllësinë e kolosëve të letërsisë botërore.