Përgatiti Rafael Floqi
Nga Dr. Edward A. Miller, ’89, Profesor i Arsimit në “Oberlin alumni magazine, v.23 no.4 1927. Botuar në Oberlin, Ohio
Parashqevi Qiriazi (2 qershor 1880[1]–1970) ishte Mësuese e Popullit, magjistre e arsimit, pedagoge, intelektuale e shquar, veprimtare e arsimimit të femrës shqiptare, pjesëmarrëse e Kongresit të Manastirit, autore e abetares së parë shqipe sipas alfabetit të Manastirit dhe e himnit të tij, e para femër shqiptare autore e një projekti arsimor. Parashqevi Qiriazi u lind më 2 qershor të vitit 1880 në Manastir (sot Republika e Maqedonisë së Veriut). Ishte fëmija i dhjetë dhe më e vogla e çiftit Maria dhe Dhimitër Qiriazi (Tashko, Konstandin, Gjerasim, Gjergj, Naum, Kristo, Pandeli, Fankë, Sevasti dhe Parashqevi).[2] Shkollën fillore dhe shkollën e mesme i kreu në qytetin e saj të lindjes në Manastir. Në vitin 1900 filloi studimet në Kolegjin Amerikan për Vajza në Stamboll (anglisht: American College for Girls), institucion ky i cili vepronte në kuadër të të ashtuquajturit Robert College, në degën e letërsisë, ku në vitin e fundit të studimeve ishte edhe presidente e organizatës studentore. Pas diplomimit në Kolegjin Amerikan për Vajza në Stamboll, në vitin 1904 filloi punën si mësuese dhe më vonë drejtuese në Shkollën Shqipe të Vashave në Korçë.
Në vitin 1912, Parashqevi Qiriazi regjistrohet në studimet pasuniversitare master në Fakultetin e Pedagogjisë (Edukimit) të Kolegjit të Oberlinit në Ohio, Shtetet e Bashkuara. Në qershor të vitit 1913, në Universitetin e Oberlinit përfundoi me sukses studimet master ku edhe mbrojti temën me titull: “Zhvillimi i shkollave në Perandorinë Turke dhe një sistem ideal i arsimit në Shqipëri”. Me këtë mori thirrjen akademike, M.A. magjistre e edukimit (master of education). Ajo është e para shqiptare me këtë kualifikim. Ndërkohë, ajo në SHBA hartoi edhe programin arsimor të Qeverisë së Përkohshme të Ismail Qemalit. Po në këtë vit shkroi dhe botoi në Çikago veprën “Shkolla e vashave – Korçë“ (The School for Girl – Kortcha, Albania). Për shkak të fillimit të Luftës së Parë Botërore, në vitin 1914, detyrohet të largohet nga Shqipëria.
Në revistën e universitetit “Oberlin alumni magazine, v.23 no.4 1927. Botuar në Oberlin, Ohio zbuluam gjetëm këtë artikull nga pedagogët e saj kushtuar Parshqevisë sonë kur e takojnë atë në Shqipëri në shkollën e vashave që drejtonte me të motrën dhe të kunatin Kristo Dakon. Edhe Parashqevia, sikurse rilindësit e tjerë, e vlerësoi shumë rëndësinë e arsimit, qëllimi i të cilit ishte “t`a bënjë njerinë të mbaruarë, njeri me karakter të qëndrueshëm”; ai na bënë të rrojmë me dinjitet, “të bëhemi të dobishëm për vehten tonë edhe për kombin tonë.” Arsimi “është më i madhi mirëbërës i botës.” Sipas saj, “arsimi kombëtar është shtylla e hekurt e rojtjes së kombit.” Prandaj, ajo thekson se në mbarë botën është “i pranuar parimi, se ç`do njeri që sjell Perëndia ndë këtë botë, ka të drejtë të plotë të arsimohet…
Ky artikull është i dyti shkruan autori në një seri mbi Gratë Pioniere të Kolegjit Oberlin, redaktuar nga Profesorja e Asociuar Emeritus Frances J. Hosford, ’91. Ai i takon siç duhet është paraqitur më vonë në serinë, por për arsye të veçanta evropiane. kam qenë në turne në Amerikë, duke konkurruar me futbollin për pozicione të spikatura në faqen sportive dhe në faqen e parë të gazetave tona metropolitane: Suzanne, mbretëresha e mbretërisë së tenisit dhe Marie, mbretëresha e rumunëve. Nuk është qëllimi im t’ju tregoj për asnjërën prej tyre, por është një artikull me interes që një nga të diplomuaret tona të Oberlin-it ishte për një kohë anëtar i familjes së Mbretëreshës Marie dhe shoqëruesja e saj.
“Ajo grua e re është Parashqevi Qiriazi, një shqiptare, e cila u dëbua nga vendi i saj gjatë luftës dhe gjeti strehim te Mbretëresha Mari në Rumani. Shkurtin e kaluar zonja Miller dhe unë patëm mundësinë të vizitonim Zsh Qiriazi dhe të shihnim punën e saj në Shqipëri. Parashqevi D. Qiriazi mori diplomën e saj Master në Kolegjin Oberlin në vitin 1913. Zonja Qiriazi është aktualisht drejtuese e Liceut Qiriazi në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë. Liceu Qiriazi, ose Shkolla Qiriazi, u themelua në vitin 1891, si shkolla e parë për vajza në Shqipëri. Që nga themelimi i saj e deri në fitimin e pavarësisë së Shqipërisë, qeveria turke zhvilloi një fushatë kundër saj, por nën drejtimin e vëllait të zonjushës Qiriazi, motrës së saj dhe asaj, në luftë, përndjekje dhe masakër, kjo shkollë ka ecur vazhdimisht përpara.
Liceu Qiriazi është e vetmja shkollë e mesme apo e lartë për vajza në Shqipëri dhe e vetmja që ka qenë ndonjëherë. Është qendra në të cilën vijnë vajzat nga familjet e larta shqiptare dhe nga e cila kthehen në fshatrat e tyre të ndryshme si mësuese, si drejtuese të komunitetit, për t’u bërë vetë qendra kulture, mësimi, jetese higjienike. Pa diskutim Parashqevi Qiriazi zë pozicionin më të lartë të çdo gruaje në Shqipëri dhe respektin dhe nderimin e bashkatdhetarëve të saj dhe në atë që ka bërë për mirëqenien e tyre. Ajo ishte e vetmja grua delegate nga çdo komb në Konferencën e Paqes në Paris. Gjatë konferencës ajo ishte në detyrë si kryetare e delegacionit shqiptar, dhe kryesisht falë taktit dhe aftësisë së saj, Shqipëria ruajti pavarësinë e saj dhe u pranua në Lidhjen e Kombeve, Republika më e re dhe më e vogla që kishte anëtarësim në Lidhje.
Kur vizitova Konsullatën Shqiptare në Romë për të marrë vizën time për në Shqipëri, konsulli shqiptar tha: “S’mund të gjejmë një njeri në Shqipëri më mirë se zonjusha Qiriazi”. Pas marrjes së vizës, zonja Miller dhe unë u nisëm me trenin e natës për në Bari në bregdetin Adriatik të Italisë. Në Bari, me largpamësinë e zonjushës Qiriazi, të nesërmen në mëngjes na takoi Andre Ekonomi, një shqiptar, i cili flet rrjedhshëm njëmbëdhjetë gjuhë dhe të paktën njërën prej tyre vazhdimisht, por fatkeqësisht nuk e përfshin anglishten në listën e tij. Megjithatë, një përzierje e frëngjishtes, gjermanishtes dhe italishtes, me përdorimin e shpeshtë të gjuhës primitive të shenjave, e cila i ka kaluar të gjitha, bëri të mundur një ditë interesante në Bari dhe një shkëmbim shumë të konsiderueshëm idesh.
Këtu u informova përsëri se zonjusha Qiriazi ishte padyshim forca më e madhe e së mirës në Shqipëri dhe fakti që unë kisha qenë mësuesja e saj më autorizonte që ta nderoja dhe ta respektoja dhe çdo shërbim që mund të më bënte zoti Ekonomi apo ndonjë shqiptar tjetër në Bari. Këtë ai ma tha në të gjitha gjuhët që mund t’i kuptoja dhe, sipas besimit tim, goditi me çekiç në tetë ose nëntë të tjera. Në orët e natës, zoti Ekonomi na la shëndoshë e mirë në bordin e avullores së vogël italiane për në Durrës. Pas një udhëtimi dymbëdhjetë orësh, kryesisht, por duke lundruar përpara, hymë në portin e Durrësit, Durachiumi i lashtë i themeluar rreth vitit 580 p.e.s.
Këtu na takuan zonjushën Qiriazi dhe Kristo Dakon, kunatin e saj, një i diplomuar në Seminarin Teologjik Oberlin në vitin 1913 dhe i morën gjithashtu në bord në Durrës. Kjo e fundit, me urdhër të Presidentit të Republikës, për t’i bërë nder zonjushës Qiriazi. Si edhe neve dhe mësueses së saj amerikane. Kjo përshëndetje e papritur na habiti, por kishte më vijuar më shumë. Po zbrisnim në vendin që do të na çonte në bankinë, zonjusha Qiriazi na tha mënjanë se në zbarkim do të na takonin forcat ushtarake të Durrësit. Ky kishte një tingull disi të keq, por përsëri zonjusha Kyrias na erdhi në ndihmë. “Kur të paraqesin krahët, duhet të ngrini kapelën tuaj,” pëshpëriti ajo. Vrapuam me xhaketën ushtarake të padëmtuar, e me kapelë në dorë. Më pas zbuluam se ishte e nevojshme të prisnim dy orë që të kalonte një kohë përpara se t’i bënim një thirrje ceremoniale Guvernatorit. Pas këtij formaliteti na vendosën në një Ford që priste që do të na çonte në Tiranë. Na thanë se ky ishte i njëjti Ford, i drejtuar nga i njëjti shofer, në të cilin hipnin dy amerikanët që ishin qëlluar në pritë rreth një vit më parë, në një degë të së njëjtës rrugë. Na u shpjegua se të shtënat ishin të gjitha një gabim, por meqenëse rezultatet ishin aq fatale, sikur të ishin të qëllimshme, kishte një ndjenjë të lehtë se nuk do ta shijonim peizazhin aq sa prisnim. Synimi kishte qenë, siç na thanë, që të qëlloheshin disa liderë politikë që ishin larguar nga Tirana me një makinë më përpara. Fatkeqësisht, kjo makinë pati probleme me gomat dhe Fordi, duke e kaluar aty, u fut në pritë dhe u godit nga plumbat. Ne paralajmëruam shoferin që të mos kalonte asnjë makinë në lëvizje ose të palëvizshme. Mbërritëm në Tiranë, megjithatë, pa ndonjë incident dhe u pritëm mikpritës në shtëpinë e zotit dhe zonjës Dako. Në mbrëmje vajzat e shkollës na shtruan një darkë dhe pritje, një darkë shqiptare me supë të thartë dhe pilaf turk, pjata me shije të çuditshme për një shije amerikane, por një pritje që ishte një zbulim për origjinalitetin, shijen e mirë dhe miqësinë. Unë pata nderin të isha burri i parë që isha i pranishëm në një vakt me vajzat e shkollës. Ishin pesëdhjetë prej tyre, muhamedane, ortodokse, katolike, por të gjitha shqiptarë dhe jetonin së bashku pa menduar për dallimet fetare. Ne i gjetëm të gjitha këto vajza që flisnin lehtësisht anglisht dhe frëngjisht, megjithëse asnjëra prej tyre nuk dinte gjuhë tjetër përveç shqipes kur hyri në shkollë. Një nga vajzat më të mëdha na priti në një fjalim të zgjuar në anglisht. Më pas na argëtuan me vallëzime vendase, me këngë franceze dhe angleze dhe me gjuhën e tyre e në anglisht. Të gjitha punët në klasë në shkollë kryhen në anglisht, megjithëse përdoren tekste mësimore në frëngjisht dhe anglisht, pasi në disa raste në ato frëngjisht mund të blihet më lirë. Unë fola në anglisht me një grup vajzash më të mëdha që po përgatiteshin për të dhënë mësim dhe që po përdornin si tekst në Historinë e Arsimit. Historia Pedagogjike e Compayré. Zonja Miller dhe unë ishim të dy shumë të impresionuar gjatë qëndrimit tonë me cilësitë e shkëlqyera tw vendaseve dhe aftësinë intelektuale të këtyre vajzave dhe punën e jashtëzakonshme që zonjusha Qiriazi po bën për to në shkollën e saj. Qëndruam për një javë në Tiranë, duke shijuar mikpritjen e ngrohtë të shtëpisë Dako, miqësinë e shqiptarëve, hijeshinë dhe mirësjelljen e vajzave të shkollës dhe çuditshmërinë e mjedisit tonë, me gratë e mbuluara, me thirrjen e myezinit drejtuar besimtarëve nga minaret e shumta, pesë prej tyre, që i shihnim e dëgjonim nga dritarja e anës nga tregu pamje piktoreske dhe plot risi për sytë tanë perëndimorë. Ne takuam shumë zyrtarë të qeverisë gjatë qëndrimit tonë, si dhe ministrat francezë dhe rumunë dhe ministrin tonë të SHBA-së nga brezi i misrit të Indianës. Ndër të tjera thirrën ministri i Jashtëm, ai i Arsimit dhe Komandanti i Përgjithshëm i Ushtrisë dhe të gjitha këto thirrje duhej t’u ktheheshin menjëherë.
Nga secili dëgjuam të njëjtin vlerësim të lartë të zonjushës Qiriazi dhe të vlerës së punës së saj. Ishte shumë e qartë se këto thirrje do t’i bënin nder asaj dhe shkollës që ajo kishte ndjekur, kolegjin e largët në Amerikën e largët. Një ditë para se të largoheshim nga Tirana, u thirrëm në një audiencë nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Ahmet Bej Zogu. Presidenti është një i ri i fuqishëm, energjik, rreth tridhjetë e katër vjeç, ambicioz për ta nxjerrë Shqipërinë nga rruga e saj primitive në jetën e qytetërimit modern perëndimor. Ai është, ndoshta, diçka si një Musolini në metodën e tij, por ka në zemër interesat më të mira të vendit të tij dhe është i gatshëm të japë jetën e tij në shërbim të tij. Gjatë intervistës ai iu drejtua zonjushës Qiriazi, e cila vepronte si përkthyese, dhe tha se “e ardhmja e vendit tonë nuk është në duart e presidentëve, kabineteve dhe parlamenteve, por në duart e mësuesve si Zsh. Qiriazi dhe e vajzave që ata edukojnë, të cilat në shtëpitë shqiptare do ta çojnë brezin e ri në një jetë të re”. Gjatë javës që ishim atje u hap terreni për ndërtesën e re të Liceut Qiriazi. Një vend i bukur është siguruar rreth katër milje larg qytetit, në një luginë të rrethuar nga male, në një pllajë të pyllëzuar me pamje nga një përrua simpatik. Rrjedh nga një nga malet e largëta nga fshati ku lindi Skënderbeu, heroi i madh kombëtar i Shqipërisë, e shikon me përposh shkollën e re. Gati pesëqind vjet më parë Skënderbeu udhëhoqi shqiptarët, “Bijtë e shqiponjës së malit” kundër turkut dhe hodhi poshtë sundimin turk. Fshati i tij i lindjes tani shikon një fushë një betejë paqësore, në të cilën gratë shqiptare po çlirohen nga sundimi i injorancës, besëtytnive dhe intolerancës fetare, nën udhëheqjen e njërës prej vajzave të Oberlinit. Në ceremonitë e thjeshta që shënuan hapjen e themeleve morën pjesë mësuesit dhe vajzat e shkollës, përfaqësues të qeverisë shqiptare, ministri rumun me bashkëshorten e tij dhe shumë miq personal të Dakos dhe Zsh Qiriazi. Dy qengja u flijuan sipas riteve të lashta shqiptare, u shtrua një drekë në barbekju dhe soditja e parë në faqen e re u kthye nga zonjusha Qiriazi. Vajzat e shkollës thurën kurora me lule të egra dhe i varën në qafë, në kapelë, në krahë, derisa u bëmë buqeta të animuara. Kujtimi im më i këndshëm është pamja e këtyre vajzave shqiptare që luajnë lojëra vendase dhe kërcejnë në një livadh me bar midis pllajës dhe lumit. Ato ishin të zbuluara të gjitha, një gjë e re për shumë prej tyre në publik; ato ishin të gjitha të lumtura dhe të gëzuara; dhe muhamedane, ortodokse dhe Katolike, ato ishin të gjitha një familje ndërsa luanin, kërcenin dhe këndonin himnin e tyre. Ato janë të bashkuara, prindërit e tyre janë të bashkuar, shqiptarët kudo janë të bashkuar në dashurinë dhe nderin që kanë për zonjushën Qiriazi.
Parashqevi Qiriazi është një grua e jashtëzakonshme. Ajo po bën një punë të jashtëzakonshme për njerëzit e saj. Jam krenare që kam qenë mësuesja e saj. Kolegji Oberlin mund të jetë krenar që e numëron atë ndër vajzat e saj studente.”