Gjon F. Ivezaj/
Në lëtërsinë e vjetër shqipe gjejmë fort pak vjersha lirike. Edhe ato pak poezi që kemi janë në pjesën ma të madhe vjersha të përshpirshtme. I pari poet shqiptar që botoi vjersha lirike është Pjetër Budi. Ky, në veprën e përkthyeme që mban titullin „Doktrina e kërshtenë”, botue më 1618 në Romë, shtypi afër dy mije vargje, të ndame në 19 vjersha. Budi âsht i pari që përdori tetërrokshin tonë popullor të tipit trokaik. Këto poezi, sadoqë në pjesën dërmuse janë përkthye e përshtate prej italishtes e latinishtes, me ndonji vjershë origjinale aty këtu, kanë randësi të madhe historike për poezinë shqipe. Mbas këtyne vijne viersha e shkurtë e Luke Bogdanit dhe ajo e Lukë Sumës, botue si peng nderimi në fillim të veprës së Pjetër Bogdanit. Këto dy vjersha u botuen më 1685. Poezia lirike shqipe shënon nji hap përpara drejt zhvillimit të saj me cfaqjen e poetit të talentuem Pjetër Zarishit dhe bejtexhijve si: Ibrahim Nezimi, Hasan Zyko Kamberi, Muhamet Kyçyku etj. Mirëpo, lulzimi i vërtetë i poezisë sonë fillon në periodën e Rilindjes, sadoqë poezia shqipe pat ba disa hapa të suksesshme edhe ma parë mbatanë Adriatikut, ndër Arbëreshët e Italisë. Kjo poezi pat fillue të zhvillohet qysh kah fundi i shekullit XVII me veprimtarinë që zhvilluen poetët: Nilo Katalano, Nikollë Brankati, Nikollë Filia, Jul Variboba etj. Porse, si u theksue ma nalt, poezia shqipe mbështetet mbi baza të shëndosha
qysh nga viti 1836, kur botohet poema e parë shqipe „Këngët e Milosaos” e de Radës. Tematika e re, të cilën solli de Rada me këtë vepër, zuni nji vend ma të gianë në veprat e tij të mavonshme. Me cfaqien e
Naim Frashërit në letërsinë shqipe, poezia lirike zuni nji vend të randë-sishëm dhe c’prej kësaj kohe ajo shenoi suksese të njimbasnjishme.
Mbas Naimit, veprojnë nji varg poetësh të tjerë si Ndre Mjeda, Cajupi, Filip Shiroka, Luigi Gurakuqi, Mihal Grameno, Asdreni, Ali Asllani, Lasgush Poradeci, Fan Noli, Hilë Mosi, Kristo Floqi, Migjeni etj., veprimtaria e nji pjese të të cilëve kalon edhe në shekullin tonë.
Gjatë Rilindjes, poezia lirike shqipe iu kushtue gati kryesisht lëvizjes se atëhershme kombëtare. Frymëzimet kryesore të sai qenë lufta për liri dhe dit ma të lume. Shumica e poetëve të asaj kohe si De Rada, Naimi, Vaso Pasha, Mihal Grameno etj. Qenë njiherit udhëheges dhe luftarë të paepun të lëvizjes clirimtare. Ata luejtën rol të madh jo vetëm
me veprat që krijuen, por edhe tue themelue shoqni, tue drejtue gazeta, tue hapë shkolla etj. Deri në vitin 1825 poezia shqipe kishte ba njifarë zhvillimi të vogël, porse në rrugën e saj ajo kishte hasë në shum pengesa. Deri në këtë kohë ajo qe nji poezi ku mbisundojshin përkthimet dhe përshtatjet me
karakter fetar. Ma vonë ajo fitoi përherë ma tepër edhe karakter origjinal. Edhe poezia e shekullit XVIII qe në filim nji poezi me frymë fetare.
Mirëpo, dalngadalë në te filloi të zajë njifarë vendi edhe jeta e popullit.
Kjo vlen në rend të parë për poezinë e Jul Varibobës. Sa i përket krijimit të poezisë lirike shipe me frymë laike, kjo meritë i përket Ibrahim Nezimit e sidomos Hasan Zyko Kamberit. Në krijimet poetike të këtyne dy viershëtorëve, jeta shqiptare filloi të zajë nji vend të dukshëm. Mi-
rëpo, poezia e bejtexhijve e shekullit XVIII e XIX pat pësue nji ndikim
të madh prej letërsisë orientale dhe gjuhës së pushtuesit. Përpos kësaj, ajo në pjesën dërmuese pat karakter fetar.
Poezia lirike e Rilindjes solli tema të reja. Poetët de e lavruen këte, i kushtuen kujdes të madh pastrimit të gjuhës prej fjalëve të hueja. Kjo tematikë, që filloi me krijimet e de Radës, zuni vendin kryesor me veprat e Naimit, të cilat filluen të botohen tue fillue prej vitit 1886.
Naimi trajtoi temat aktuale të asaj kohe, tue i këndue atdheut të vet, bukurive dhe pasunive të saj, jetës së popullit punues. Në fillim të shekullit XX, letërsia e Rilindjes kaloi në realizëm me cfaqjen e Cajupit.