Prof.Asc.Dr.Gëzim MUSTAFAJ/
Ndërsa të gjithë prisnin që shekulli i 21-të të fillonte me një botë edhe më të qetë, në realitet nuk po ndodh kështu. Konfliktet Rusi-Ukrainë, në Ballkan, në Lindjen e Mesme, në Azin Lindore, ringjallja e nacionalizmave të vjeter, e kanë trazuar përsëri gjeopolitiken globale. Kohët e fundit ka shumë zëra që mendojn se është zbehur dominimi Amerikan në Europë dhe më gjërë. Edhe nëse Evropa kërkon të krijojë koalicione në formën e “partneriteteve strategjike” me fuqi të tjera si Rusia, Japonia, Kina, Kanadaja apo India, siç theksohet në ‘Strategjinë e Sigurimit Evropian”, për të vënë nën kontroll fuqinë amerikane, një gjë e tillë nuk ka gjasa të ketë sukses, por edhe nëse ndodh, do jetë shumë e përkohëshme. Përvoja historike na mëson se marredhëniet e krijuara vetëm mbi bazën e interesave të rastit mbeten të dobëta, ndërsa marredhëniet që ngrihen mbi bazën e interesave dhe vlerave të përbashkëta kanë rrënjë të thella dhe jetojnë gjatë. Zgjedhjet në SHBA ishin një test shumë i fuqishem për të ardhmen e Europës dhe Botës dhe në realitet e kanë trazuar shumë atë me ardhjen e Trump në krye të SHBA-së. Dominimi Amerikan ka qënë dhe do të jetë detriminantë sado që në perjudha të vogla mund të pësojë luhatje. Amerika ka ditur të ngrihet edhe në perjudha më të veshtira për të qënë lider botrorë. Shtetet e Bashkuara kanë nevojë për një Evropë të Bashkuar, të fortë dhe të vendosur, që të sakrifikojë në mbrojtje të interesave të përbashkëta transatlantike. Në këtë aleancë, Amerikën nuk e shqetëson fakti që Evropa është e forte, përkundrazi, Amerikën e shqetëson fakti që Evropa është e dobët. Në këto rrethana, në një botë që është bërë më e rrezikshme, skenari dhe frika e një Lufte të Tretë Botërore po zë vënd gjithnjë e më shumë në mendjet e shumë njerëzve. Në fillim të këtij viti, Sekretari i Mbrojtjes i Mbretërisë së Bashkuar paralajmëroi se në pesë vitet e ardhshme bota mund të përfshihet nga luftërat që do kenë në qëndër Kinën, Rusinë, Korenë e Veriut dhe Iranin dhe se ne po lëvizim “nga një botë e pasluftës në atë të paraluftës”.
Pavarësisht premtimeve për mbështetjen nga Perëndimit, Rusia ngadalë po fiton terren në Ukrainë. Aleatët perëndimorë po dështojnë të ofrojnë armë dhe municione që i nevojiten ushtrisë ukrainase, duke çuar në një tërheqje pothuajse të pashmangshme nëse nuk ndryshon ekuilibri i forcës ushtarake në terren.Ky sukses në Ukrainë mund të inkurajojë presidentin rus të testojë forcën e aleancës së NATO-s duke sulmuar pse jo një shtet anëtar të aleances. Kjo do të krijonte një luftë të drejtpërdrejtë midis Moskës e mbështetur nga Irani, Koreja e Veriut dhe gjithashtu me ndihmën e Kinës, kundër aleancës së NATO-s. Kjo lëvizje mund të fusë edhe Azinë në konflikt.
Nëse Izraeli vazhdon të hakmerret, kriza nuk mund të frenohet sepse sa herë që ndërmerren veprime ushtarake qofshin këto edhe të kufizuara, rreziku i gabimit do të sjell përshkallëzim të pakontrolluar të luftës, siç po ndodh me vrasjen e shumë fëmijëve dhe civil të pafajshem. Nga ana tjetër një vendim i Iranit për të lëshuar breshëri raketash dhe dronësh kundër Izraelit rrit rrezikun edhe më shumë. Izraeli po kundërpërgjigjet, pamvarsisht se është zotuar për vetëpërmbajtjetë dhe se komuniteti ndërkombtarë përfshirë Britaninë e Madhe dhe SHBA-në, po bëjnë thirrje për një gjë të till. Kjo do të ketë patjetër një ndikim global, sepse Irani mbështetet nga Rusia dhe ka lidhje të ngushta me Kinën, ndërsa aleatët më të fortë të Izraelit të udhëhequr nga SHBA-ja janë kryesisht kombe perëndimore.Ky konflikt i mundshëm midis Iranit dhe Izraelit ka potencialin të kthehet në një vatër zjarri të madhe ushtarake në Lindjen e Mesme, pasi Shtetet e Bashkuara të Amerikës me siguri do të rreshtohet nga ana e Izraelit përfshi edhe vendet e tjera perëndimore.
Një tjetër vatër e nxeht për një përballje ndërkombëtare është në Azin Lindore. Ambiciet e Kinës për të kontrolluar Tajvanin, të cilin e konsideron territor të saj, dhe mbështetja e SHBA-së për qeverinë e Tajvanit po krijojnë një tension të vazhdueshëm. Nëse Kina vendos të ndërmarrë një operacion ushtarak për të marrë nën kontroll ishullin, mund të përfshihet në një konflikt të drejtpërdrejtë me SHBA-në dhe aleatët e saj rajonalë, duke përfshirë Japoninë dhe Korenë e Jugut.
Përveç këtyre konflikteve të hapura, tendencat në rritje tek kthimi i nacionalizmit të vjetër po ndjehen gjithnjë e më shumë dhe po rritin pasigurin dhe tensionet globale. Në shumë vende, përfshirë SHBA-në, Evropën, dhe pjesë të Azisë, partitë dhe liderët populistë po ndjekin politika të izoluara, shpesh duke krijuar ndasi më të mëdha ndërkombëtare. Zhvillimet e tilla kanë tendencën të dobësojnë aleancat dhe bashkëpunimin global, duke i lënë hapësirë konflikteve të reja. Ballkani ku pjes e saj është edhe kombi ynë, ka qënë dhe mbetet një vatër e nxehtë nacionalizmi që padyshim do ketë pasoja edhe për vëndin tonë me një Serbi të gatëshme për destabilizim të situatës.
Në të njëjten kohë nuk mund të injorohet rreziku i përhapjes së armëve bërthamore. Rusia dhe SHBA zotërojnë arsenale bërthamore të mëdha, dhe deklaratat e Putinit për përdorimin e tyre nëse ndjen se vendi është në rrezik, kanë rritur ndjeshëm shqetësimet globale. Për më tepër, Irani po avancon programin e tij të pasurimit të uraniumit, duke ngritur frikën se mund të zhvillojë armë bërthamore. Pa dyshim një ndër shqetësimet më të mëdha për përdorimin e armëve bërthamore vjen nga mungesa e mekanizmave të besueshëm për kontrollin e tyre, pasi disa marrëveshje ndërkombëtare për reduktimin e tyre janë shpërbërë gjatë viteve të fundit.
Në politikat e veta të sigurisë NATO ka pasur tre detyra themelore kyçe, të cilat janë: mbrojtja kolektive, menaxhimi i krizave dhe bashkëpunimi në fushën e sigurisë. Duke parë me vëmendje këto, shohim se ato mbrojnë një spektër të gjerë të fushës së sigurisë dhe mbrojtjes. Përpunimi i tyre dhe zbatimi në praktikë, si nga NATO ashtu edhe nga vendet anëtare të saj, mundëson harmonizimin e përpjekjeve për rritjen e sigurisë dhe mbrojtjes së Aleancës dhe përparimin e interesave kombëtare të secilit vend dhe më gjërë. Mbrojtja kolektive është një nga detyrat thelbësore, e çimentuar në Traktatin e Uashingtonit dhe që mbetet baza e Aleancës së NATO-s. Konsiderimi i sulmit ndaj cilitdo anëtari të NATO-s si sulm ndaj Aleancës, siguron unitetin e përpjekjeve të të gjithë anëtarëve përballë kërcënimeve apo sulmeve të mundshme nga kundërshtarët e vet. Për të rritur këto kapacitete, Presidenti amerikan, Donald Trump, ka bërë thirrje këtë vit që anëtarët e NATO-s të rrisin shpenzimet për mbrojtje nga 2 në 5 për qind të prodhimit të brendshëm (GDP). Ministri gjerman i Mbrojtjes tha këtë të enjte se 50.000 deri në 60.000 ushtarë të rinj do të nevojiten në vitet në vijim për t’i përmbushur nevojat e NATO-s për mbrojtje. Theksojm se vitin e kaluar gjermania kishte mbi 180.000 ushtarë dhe synimi është që kjo shifër të rritet në 203.000 deri në vitin 2031.
Pyetja që vjen menjëherë në mëndje referuar këtyre tensioneve në rritje është;A ekziston vërtetë rreziku që bota të përfshihet në një Luftë të Tretë Botërore? Ndërsa ekspertët e sigurisë janë të ndarë në pikëpamjet e tyre për mundësinë e një lufte të till, shumë prej tyre pranojnë se boten e mbajnë në ekuilibër shumë faktorë të brishtë. Mungesa e dialogut të vërtetë mes fuqive të mëdha, si dhe ngritja e tensioneve rajonale në disa pjesë të globit, rrisin shqetësimet. Po ndërsa mundësia e një konflikti global të armatosur mund të duket e largët, tensionet janë shumë të larta dhe luftërat lokale që gjithnjë e më shumë po dalin jashtë kontrollit mund të jenë premisa për një konflikt më të gjerë, pasi edhe fuqitë globale po ecin në një terren shumë të rrezikshëm dhe një gabim i vetëm mund të çojë në një konflikt edhe më të madh.
New York, 9 Qershor 2025