Anton Cefa – Page 15 – Dielli

Arshi Pipa për standarditetin e gjuhës Shqipe

December 2, 2016 by dgreca

Një sqarim për z. Thanas Gjika lidhur me qëndrimin e Arshi Pipës ndaj standarditetit të gjuhës/

Nga Anton Çefa/Në nr. festiv të “Diellit”, lexova shkrimin “Të çlirohemi nga mendësitë osmaniste e komuniste” të Thanas Gjikës, ku vërejta me dhimbje mendësinë e kohës së diktaturës. Nuk kam ndër mend këtu të diskutoj për këtë, por do të them dy fjalë për qëndrimin e Arshi Pipës ndaj çështjes madhore të standarditetit të gjuhës sonë, për të cilin në atë shkrim thuhet: “Personalitete të kulturës dhe shkencës shqiptare si prof. Arshi Pipa etj. , mbas kapitullimit të diktaturës komuniste erdhën më 1992 – 1993 prej emigracionit dhe u shprehen për braktisjen e gjuhës letrare shqipe, gjuhës standard të përbashkët të krijuar mbi bazën e toskërishtes, si një krijesë me dhunë e kohës së diktaturës. Ata kërkuan krijimin e një gjuhe të re letrare me bazë gegërishten, meqenëse dialektet gegë i flet shumica e popullit shqiptar, etj.”

Së pari, kemi vetëm një dialekt gegë dhe disa nëndialekte e të folme.

Së dyti, askush nuk ka kërkuar të vendosë gegërishten si gjuhë standard të shqipes.

Së treti, i pari që e ngriti këtë çështje madhore të gjuhës mbas rënies së diktaturës qe At Zef Pllumi, i cili doli me kërkesën që mbasi mund të diskutohet lirisht, dhe jo si në Kongresin e Drejtshkrimit të vitit 1972 , ku ka munguar liria e fjalës si në çdo forum tjetër të kohës së diktaturës, të organizohet një Kongres për të diskutuar këtë problem madhor kombëtar. Akademikët kuqalosha që ishin pushtetarë të Akedemive, as që e përfillen Fratin e Nderuar e të ditur.Nuk kam ndërmend të merrem tani me këtë problem. Ajo që më bëri përshtypje e për të cilën do të sqaroj këtu është se akuza që i bën në këtë shkrim Gjika Arshi Pipës nuk qëndron, është e gabuar, tendencioze. Pra cili është qëndrimi i Arshiut ndaj çështjes së gjuhës. Në veprën “Politics of Language in Socialist Albania”, Arshiu merret me problemin e standardit të gjuhës sonë letrare, të vendosur në një forum ku liria e fjalës përbënte sakrilegj, si në të gjitha forumet e diktaturës, dhe mërrin në përfundimin që “gjuha e njësuar’ nuk asht as e njisueme, as e përbashkët, as kombëtare; ajo asht një variante toskënishte e arnueme me disa huazime fonetike nga gegënishtja letrare, të cilat i mungojshin strukturës së toskënishtes”; një përfundim të cilit nuk mund t’i heqësh asnjë presë, (siç thotë një shprehje popullore), dhe që më në fund është pranuar prej të gjithëve.

Me interes është të parashtrojmë ndonjë mendim të tijin për gjuhën tonë, të cilën e njohu dhe e përdori në mënyrë të përkryeme, në të dy dialektet. Ai kishte qëndrimin e Çabejt: “Unë kundroj me simpati nji gjendje, qysh asht kjo e sotmja, kur nji Shqipni e vogël, shembull fort i rrallë n’ Europë, asht e zonja me u shprehë në dy gjuhë letrare. Ky asht nji shenj pasunije, kulture, qi na shquen, cilido qoftë shkaku i tij” 1). Dhe në një rast tjetër: “Gegënishtja me toskënishten, plotësohen në fushën letrare në nji mënyrë fatlume. Ka gjana që njena i thotë fuqishëm, tjetra i shpreh kandshëm” 2). Ai e tregoi veten mjeshtër në të dy dialektet. Mjafton të përmendim këtu dy xhevahire poetike: “Shemo Hajduti” (toskërisht), “Kupe Danja” (gegënisht), ose përkthimin e Lukrecit në gegënisht, se aty gjen “hovet vigane të mendimit dhe trandjen e gjithanshme të shpirtit”; kurse Virgjilin në toskërisht, “jo se ai nuk mund të përkthehet mirë në gegënisht, por ajo diçka e vagullt dhe fluide që asht poezia e tij shkrihet ma mirë në toskënisht” 3). Gjithsesi, edhe pse u desht të vdesë Pashko Gjeçi, për t’i vu vulën kësaj dukurie, ndërgjegjja e disa intelektualëve, kryesisht atyre që ushqejnë mendësinë e kohës së diktaturës, për këtë çështje madhore, është ajo që është: preferon të pranojë paragjykimin në vend të faktit.

Më vjen mbarë të shtoj edhe dy fjalë rreth personalitetit të tij. Arshiu qe atdhetar idealist, demokrat e antikomunist i bindur, disident në jetë dhe në veprimtari letrare e shkencore, model shembullor i jokonformizmit, punëtor i palodhur, që të gjitha energjitë jetësore dhe aftësitë intelektuale, ua kushtoi kulturës kombëtare. Ai qe erudit i rrallë dhe poliglot. Përveç shqipes, ai fliste, lexonte e shkruante në anglisht, italisht, frëngjisht dhe gjermanisht.Atdheu e nderoi me titullin e lartë: “Naim Frashëri i klasit të Parë” dhe qyteti i tij i lindjes e shpalli “Qytetar Nderi”. Busti i tij i derdhur në Bronx qëndron, që prej vitiit 1999, në mjediset e Muzeut Historik të Qytetit. Kultura shqiptare, ku ende e përcaktojnë tonin akademikët e Diktaturës ose nostalgjikët e tyre, e kanë të zorshme të pranojnë një personalitet të tillë si Pipa, që i ka demaskuar një jetë të tërë.

Referenca

1). Shpend Topallaj, “Dy jetë paralele – Rreth librit të Uran Kalakullës me titull “Arshi Pipa njeriu dhe vepra”.

2). Idem

3). Ibidem

Ndihmesë e vyer e Çabejt në fushën e psikologjisë sonë etnike

November 30, 2016 by dgreca

NGA ANTON ÇEFA/Eqrem Çabej, duke dhënë një ndihmesë të një rëndësie të dorës së parë në disa fusha të kulturës sonë, e ka renditur veten në një nga kryevendet e sofrës të dijes së botës shqiptare. Në hapësirën e gjerë të veprimtarisë së tij shkencore, që përfshin gjuhësinë, folklorin, letërsinë e kultivuar, etnografinë, etnopsikologjinë, arkeologjinë, ai do të mbetet gjithnjë një gur themeli dhe një pikë reference për studimet e sotme dhe të ardhme albanologjike. Interesat e tij shkencore, në fillimet e veprimtarisë së tij, u drejtuan në fushat e letërsisë gojore dhe letërsisë së shkruar. Megjithëse disertacioni i tij me temë : “Studime italo-shqiptare” në thelb lidhej me gjuhësinë, veprat e tij të para qenë : “Për gjernezën e literaturës shqipe”, botuar në vitet 1938-39 në revistën “Hylli i Dritës” dhe “Romantizmi në Europë Lindore e Juglindore dhe në literaturën shqiptare”, shkruar në vitin 1945; e cila mjerisht, për arsye që dihen, mbeti pa u botuar. Kjo bëri, ndër të tjera, që për ndihmesën e tij në fushën e psikologjisë sonë etnike të mos bëhëj fjalë.

Në veprën e parë, ai hulumtoi kryesisht dukuritë më themelore të botës sonë, duke filluar nga emri ynë tek shpirti etnik, për të vijuar çka plazmoi e frymoi të veçantë ky shpirt: gjuhën, etikën, zakonet, mënyrën e jetesës, poezinë, historinë, veshjet, etj. Ai u radhit ndër studiuesit e parë shqiptarë, krahas Konicës, Harapit, më vonë Koliqit, (pa përmendur studiuesit e huaj), që lavëruan këto lavra shkencore dhe dha mendime me vlera të pakrahasueshme.

Duke gjykuar mbi bazën e trajtesës së tij, mund të përfundojmë që për Çabejn, shpirti, në kuptimin teorik, është një tërësi atributesh mendore, volitive dhe ndjenjësore etike e estetike; çka përfshin thelbin e identitetit të një njeriu, të një grupi etnik a të një kombi; qenësia që e dallon atë nga njerëzit, grupet etnike dhe kombet e tjera. Kështu, duke u përpjekur të përkapet në të gjitha shtigjet e shpirtit shqiptar si rrrallëkush, ai na ka dhënë shtyllat kryesore të ndërtesës psikologjike të populli tonë, thelbin e identitetit të tij.

Sikurse e kanë cilësuar edhe studiues të tjerë vendës dhe të huaj, shqiptari dallohet në mënyrë të veçantë për individualizmin e tij. Çabej është i vetmi që bën fjalë për një individualizëm kolektiv të shqiptarit, në dukje absurde e paradoksale; por që ka një të vertetë të rëndësishme brenda vetes. Këtë dukuri, ai e lidh me organizimin e hershëm fisnor të popullit tonë. Ai shkruan: “Fisi, forma e zgjëruar e familjes së madhe, është shprehja më e thjeshtë e individualizmit kolektiv, i cili i përshtatet ndjenjës që ka shqiptari për jetë.” Shqipëria, në kohën kur Çabej po shkruante këto gjëra, d. m. th. , në vitet ’30 të shek.të kaluar, po jetësonte “një proces shoqëror të padukshëm, kalimin prej jetës vetjake të fisit në jetën e përbashkët kombëtare.”

Psikologjia e historisë sonë dhe njësia e kombit. Me shumë interes janë disa përfundime që ka arritur ky studiues në rrafshin psikologjik të historisë së popullit tonë . Para së gjithash, ai ka kundërshtuar pikëpamjen e disa studiuesve të huaj, që mendonin se “përçarja e tokës shqiptare në pjesë të izoluara dhe dyndjet centrifugale (shtegtimet e popullit tonë) nuk e kanë lënë Shqipërinë kurrë të shfaqet si njësi në kuptimin historik të fjalës.” Më pas, mbasi miraton mendimin e studiuesit H. Louis që një aspekt i njësisë historike është shfaqur në mosnënshtrimin dhe rebelimin e përhershëm të shqiptarëve ndaj përpjekjeve të pareshtura të të huajve për t’i nënshtruar, Çabej parashtron disa argumente me rëndësi në të mirë të zhvillimeve historike të përbashkëta të popullit tonë gjatë shekujve. Këto janë :

Një rrymë episodike dhe dramatike e përshkon gjithë historinë shqiptare.
Një rol “më të rëndësishëm se gjetiu” ka luajtur tek shqiptarët si tek stërgjyshërit e tyre, ilirët, fuqia e personalitetit. Ai shkruan: “Një fytyrë e tillë e fortë i bashkonte shqiptarët dhe ngjallte për pak kohë ndjenjën kombëtare. Historia e Shqipërisë është histori e personalitetit”. E konkretizon këtë me figurën e Skendërbeut dhe të Ali Pashë Tepelenës. Veç kësaj, duke e cilësuar natyrën e shqiptarit për një “remb dramatik”, siç do ta shohim më poshtë , ai ka theksuar që karakter dramatik ka edhe historia e Shqipërisë në fytyrat e saj kryesore.
Një argument tjetër me peshë qëndron në faktin se ‘ndarja konfesionale’, siç e quan ai ndarjen në besime, nuk ka dëmtuar në themel njësinë kombëtare. … “Ndërgjegja e fisit dhe ndjenja nacionale kanë qenë gjithmonë më të forta”. Ky fakt i njohur nga shkenca (në “Shënimet”, ai përmend Jereçekun, Stermetz-in, Joklin) duhet marrë para sysh kur studiohet historia shqiptare.
Njësinë e kombit, ai e konstaton, gjithashtu, në njësinë e gjuhës, folklorit, krijimtarisë letrare, etj. Degëzimi i gjuhës në gegërisht e toskërisht – shpjegon Çabej – nuk është i vjetër. “Shqipja e vjetër e përbashkët ka rrojtur deri në Mesjetën e lartë në trajtat kryesore më gjatë se rumanishtja e përbashkët”.
Ruajtja pandërprerë që nga kohë të vjetra e traditave i shërben atij si argument për problemin në trajtim: “Trajtat e moçme në mënyrën e jetesës dhe në kulturën materiale e shpirtërore . . . nuk janë ruajtur, them, aq besnikërisht te asnjë nga popujt e sotëm indogjermanë sa ndër shqiptarë . Ky konstatim ka vlerë edhe përkundrejt Ballkanit, i cili është edhe ky mjaft konservativ. Sepse helenët që u civilizuan shpejt lanë heret doket e lashta, popujt e tjerë u dukën në Ballkan në një shkallë më të zhvilluar të kulturës ose u formuan këtu më vonë. Vetëm te shqiptarët mund të flasim për një traditë sedentare dhe të paprerë që nga koha e vjetër.” Për këtë kanë kontribuar dy faktorë: karkteri i vendit, me vlerë për zonat malore, dhe tenaciteti i banorëve, me vlerë për gjithë popullin tonë. Me karakterin konservativ lidhet gjithashtu ruajtja për një kohë të gjatë e strukturës fisnore dhe mënyrës së jetesës.
Dhe së fundi, njësinë shqiptare e gjen në mënyrë të përkryer tek “trajtat e brendshme shpirtërore” siç i quan ai atributet në hullitë e të menduarit, ndjenjave, vullnetit, etj., për të cilat do të flasim më poshtë .

Gjithsesi, krahas njësisë, studiuesi ynë i nderuar ka vënë në dukje edhe dukurinë e partikularizmit në historinë tonë. Të parët tanë, ilirët, kanë qenë të ndarë në shumë fise, që kanë rrojtur shpesh në “grindje të ashpër mes tyre”. Lidhur me këtë, ai sqaron se ideja bazë e jetës politike tek grekët ka qenë “polis-i” (qyteti shtet, shënimi im), ndërsa tek shqiptarët “gens” (fisi, shënimi im). Dhe vazhdon: “Rrallë pat mundur ndonjë dorë e fortë të bashkonte shumë fise ndër ilirë, dhe, në qoftë se po, vetëm për një kohë të shkurtër.”

Me një gjykim kategorik, më mirë se kushdo tjetër, Çabej ka shprehur mungesën e predispozicionit të popullit tone ndaj shkencave teorike pa synime praktike dhe njohjes hyjnore iracionale si dhe praktikave të kësaj njohjeje: “Përbri shpirtit të energjisë dhe karakterit rezolut qëndron mungesa e prirjes për mistikë dhe për mendimin spekulativ. Sepse shpirti i popullit shqiptar është krejt realist dhe i kësaj bote.” Ky atribut themelor shpirtëror dëshmohet edhe me faktin që tek shqiptarët, siç e çekëm më lart, “ndjenja etnike ka qenë gjithmonë më e fortë se ndjenja religjioze”.

Shpirti realist e praktik i shqiptarit, mungesa e prirjes për mistikë dhe për mendimin spekulativ, nga njëra anë, dhe energjia dhe karakteri rezolut që e cilësojnë atë, nga ana tjetër, kanë bërë që veprimtaria historike e shqiptarit të jetë zhvilluar kryesisht në lëmë administrative dhe ushtarake. Natyra administrative dhe cilësitë orgnizative janë shfaqur dhe njëmendësuar kryesisht në vende të huaja. Këtë e dëshmon më së miri historia e Perandorisë Romake, gjatë së cilës stërgjyshët tanë ilirë kanë luajtur një rol jashtëzakonisht të rëndësishëm. E njëjta gjë mund të thuhet për historinë e Perandorisë Osmane.

I bashkuar me të gjithë studiuesit vendas dhe të huaj, që kanë gjurmuar në këto rrafshe të dijes, Çabej ka theksuar natyrën luftarake të shqiptarit. Sulmet e huaja të vazhdueshme për ta pushtuar vendin e kanë brumosur shqiptarin më tej me natyrën e tij luftarake. “Zotësia ushtarake i është lindur kësaj race – shkruan ai, – ajo i ka ngjitur shqiptarit vulën e ushtarit të përjetshëm”. Për ilustrim, ai ka sjellë fjalët e një Anonimi të vitit 1308: “Natyra e ushtarit është një trajtë e përbashkët karakteri, një atribut konstant i këtij kombi; është kryesisht figura e luftarit, me të cilën kombet e tjera e paraqesin më mirë shqiptarin”.

Një hapësirë të konsiderueshme në trajtesën e Çabejt zënë tiparet volitive të karakterit të shqiptarit. Në këtë hulli tematike, ai ka cilësuar natyrën e rezervuar si “thelbin shpirtëror të shqiptarit” dhe e ka vlerësuar si një dallojë të dorës së parë në krahasim me popujt e tjerë të Europës Jugore. Këtë cilësi të shqiptarëve, ai e shpjegon, nga një anë, si veti të trashëguar prej të parëve, dhe, në një anë tjetër, si ndikim nga natyra e ashpër dhe e mbyllur e vendit. Natyra e rezervuar bën që shqiptari jo vetëm ndaj të huajit, por edhe ndaj të afërmit të sillet i rezervuar dhe i mbyllur. “Kjo është sjellja e njeriut që është i zoti i vetvetes, i cili për të ruajtur të drejtat e veta, është i matur në fjalë e në punë”. Por kjo natyrë e rezervuar përmban në vetvete edhe kontrastin: “duke mos përjashtuar edhe karakterin e hapur”, që e gjejmë, gjithashtu, tek shqiptari.

Duke vazhduar me këtë cilësi të vullnetit, Çabej ka vënë në dukje edhe natyrën dhelpërake dhe kokëfortësinë, veti më së tepërmi të banorëve të maleve: “është një shenjë e individualizmit, siç ka qenë gjithmonë shqiptari, që rezervimi i tij, në raste të veçanta të jetës të kthehet në një qëndrim të egër e kokëfortë”. Edhe këtë cilësi Çabej e bie si “pasojë e racës”, pra e trasghëguar, dhe që dëshmohet edhe tek ilirët dhe në kolonitë shqiptare, sado që ato janë shkëputur prej shekujsh prej mëmëdheut.

Nëpërmjet vlerësimeve të Herbert Louis, Çabej ka dhënë shpirtin inisiativ të popullit tonë. Louis ka shkruar: “Një nga përshtypjet më të forta që të lë një pjekje me popullsinë shqiptare është sigurisht kjo, që te çdo shqiptar shohim një njeri që vepron me kokë të tij. Secili, i zgjuar a i trashë, disponon përmbi një fuqi vendimi të konsiderueshme dhe është mësuar të rrezikojë në veprimet e tij kamjen edhe gjakun. Kështu në një situatë të vështirë çdo pjesëmarrës, pavarësisht nga fuqia gjykuese e madhe ose e vogël, tregon një madhësi habitëse, sepse gjithkush është në gjendje të marrë një inisiativë të fortë. Shkurt nuk ka një masë indiferente.”

Nga cilësitë e tjera të vullnetit të popullit tonë, Çabej përmend këmbënguljen, karakterin rezolut dhe natyrën energjike. Karakteri këmbëngulës dhe i qëndrueshëm ka sjellë si pasojë ruajtjen e zakoneve, lidhjen pas tyre, “që është veti tjetër e përbashkët e karakterit të shqiptarit”. Për lashtësinë e zakoneve tona, Çabej shkruan: “Në qoftë se qërojmë një nga shtresat e influencave të huaja në zakone, do të ndeshim më së fundi në thelbin indoeuropian. Të nxjerrësh në dritë këtë shtrat themelor do të thotë të zbulosh rishtas atë që ka qenë dikur e përbashkët në zakonet shqiptare.” Edhe gjuha shqipe e dëshmon këtë. M. Meillet ka shkruar:“Forca e rezistencës së gjuhës shqipe dëshmon tenacitetin e kombit.”

Në gjykimet e tij për cilësitë mendore, Çabej është mbështetur më së shumti tek të huajt. Ami Boué e cilëson shqiptarin për “hollësi e prezencë të jashtëzakonshme të mendjes. Janë popull i përgjigjeve të shpejta e therëse par exellance”. J. Ph. Fallmerayer e ka dalluar si “mendjeshkurtër”, në kuptimin e njësoj përtacie për të menduar gjatë për një problem. Duke shkoqitur këtë kontrast të karakterit të popullit tonë, Çabej ka argumentuar një tipar tjetër të këtij karakteri: një rremb dramatik që e përshkon atë. Ai shkruan: “Meqë kontrasti përmban në vetvete thelbin e dramaticitetit, shohim se një rremb dramatik e përshkon karakterin e shqiptarit, i mësuar më shumë të veprojë me rrëmbim se sa të rrijë e të mendojë.”

Impulse të fuqishme shpirtërore e kanë nxitur shqiptarin drejt shtegtimeve të shpeshta jashtë trojeve të veta. “Këto fuqi shtegtimi na shfaqen si faktor vendimtar që në epokat prehistorike e gjatë gjithë historisë shqiptare gjer në kohët më të reja. Kështu shohim se si që në kohët më të lashta fise ilire shtrihen më njërën anë andej detit në Itali, më anën tjetër në Gadishullin Ballkanik duke kontribuar atje në mbrujtjen e nacionit italik, këtu në formimin e nacioneve helenik e trak, më vonë të nacioneve serbe, greke të re e turke . . .” Dhe më poshtë: “Ky popull malësor i fortë jep gjakun e tij për mbrujtjen e kombeve të reja ballkanike; jo vetëm me anën e përzierjes etnike, por dhe në pikëpamje politike, si kasta luftare e Ballkanit, me armë në dorë.

Këto impulse, të lindura nga lakmia për fushat pjellore përtej maleve të larta të Shqipërisë, ushqyen me kalimin e kohës një dëshirë të pashuar për shtegtim. Por krahas kësaj dëshire në shpirtin e shqiptarit është mbrujtur një ndjenjë fisnike e fuqishme, që Çabej e quan “malli i tokës”, d. m. th. një mall i pashterrur dhe i pamposhtur për vendlindjen. “Dëshira për shtegtim – shkruan ai – dhe malli i tokës bashkohen tek karakteri shqiptar në mënyrë të çuditshme.” (Siç e ka vënë në dukje edhe Hann-i). Dhe më pas: “Lidhja shpirtërore me tokën u është e përbashkët gjithë shqiptarëve. Kështu ne shohim tek i ikuri në dhe të huaj se si, i shtyrë nga malli, dëshiron gjithmonë të kthehet në atdhe.”

Veç kësaj, shqiptarin e dallon një lidhje e ngushtë me familjen, një nderim dhe një predispozicion shpirtëror i veçantë për te: “është qëllim i jetës së gjithkujt të përpiqet për nderin dhe mbrothësinë e njerëzve të vet.”, shkruan Çabej. Këtë botë të pasur e të fisme emocionale e fisnikëron më tej heroizmi dhe një dëshirë e flaktë për liri, çka janë shtysa të forta në karakterin dhe në qëndrimin shpirtëror të shqiptarëve si edhe të stërgjyshërve të tyre ilirë.

Në fushën e estetikës, Çabej ka vënë në dukje aftësitë e popullit tonë për të kuptuar, vlerësuar dhe krijuar të bukurën në veprimtarinë praktike dhe në art, kryesisht në letërsinë gojore dhe atë të shkruar, veçantitë dhe origjinalitetin e folklorit tonë, pa lënë mangut edhe realizimet e së bukurës në rrafshe të ndryshme të kulturës materiale. Ndër të tjera, ai ka theksuar fantazinë trajtuese dhe fuqinë plastike të popullit tonë në krijimin e fjalëve. Për këtë studiues të nderuar, fjalët dhe këngët janë “pjesë shpirtërore”, dhe “një organizëm i gjallë”. Në trajtimin e poezisë epike të vendeve ballkanike, ai ka theksuar se popujt e Ballkanit janë edhe sot “më afër qëndrimit epik të shpirtit sesa p. sh. popujt e Perëndimit. Nderimi i trimave dhe lartësimi i tyre në këngë është në Ballkan edhe tash një dukje e shpeshtë”. Gjerësisht, në dy veprat që kemi përmendur më lart, është pasqyruar fytyra e veçantë dhe origjinale e shpirtit të popullit tonë në hullitë e krijimtarisë së tij letrare gojore dhe të shkruar.

Duke folur për pasurinë e madhe të kostumeve popullore dhe larushinë e mahnitshme të tyre, studiuesi ynë ka vërejtur që “e bardha është ngjyra kombëtare e veshjes shqiptare. Veçanërisht, kësula e bardhë është ajo që, me gjithë ndryshimet e formës . . . e dallon shqiptarin nëpër gjithë Ballkanin.”

Më duket me interes të them dy fjalë, në përfundim, për metodikën e tij në shtjellimin e lëndës. Përgjithësisht, ai nuk mjaftohet thjesht me parashtrimin e mendimeve të tij dhe të dijetarëve të huaj, por flet edhe për burimet, shkaqet dhe rrjedhimet e konstatimeve të tij; duke i trajtuar, në këtë mënyrë , faktet dhe dukuritë jo vetë m në vijë sinkronike, po edhe në atë diakronike. Kështu, për shumë atribute shpirtërore (si dëshirën e shqiptarëve për shtegtim, dashurinë për lirinë, aftësitë administrative, natyrën luftarake, heroizmin, individualizmin, rolin historik të personalitetit, etj.), ai nxjerr në dritë përbashkësinë iliro-shqiptare, duke ndërtuar edhe në këtë fushë aq të rendësishme lidhjet e popullit tonë me të parët e tij, ilirët. Në këtë studim rëndësor, ai ka argumentuar, kështu, njësinë etnike, kulturore, historike të kombit tonë, njësi që lidhen me njësinë gjeografike.

Shënim: të gjitha citimet janë marrë nga vepra “Shqiptarët midis Perëndimit dhe Lindjes”, përgatitur për shtyp nga Brikena Çabej dhe botuar nga MÇM, Tiranë, 1994.

28 Nëntor 2016

November 28, 2016 by dgreca

Nga Anton Çefa/

28-a eFlamurit, ku valëvitet një histori sa tragjike aq heroike e njëpopulli më të lashtë se koha.

28-a e Flamurit që mbulon Atdheun, gjithçka është tokë e qiell shqiptar. Flamur qëshpreh shpirtin e Kombit,dhee njëmendësonatë kudo ku merr frymë. Dëshmia më e gjallë e dashurisë sonë, e dhimbjes, e lavdisë, e krenarisë dhe e përkushtimit tonë. Përkushtimit deri në sakrificën më sublime.

Simbol i njësisë së kombit.

Pëlhurë e shenjtë, e lyer me gjak, hapësirë qiellore, ku nuk e ndalë kurrë fluturimin një Shqipe e zezë me dy krerë.

Flamur, që e ngriti lart dora e Plakut me flokë të bardhë e me zemër edhe më të bardhë, Ismailit, sinonimittë Pavarësisë, të Lirisë, të së Ardhmes.

Flamur që ngrihet përmallshëm në gjysmështizë për tëpërkujtuar dëshmorët, ata që i dhanëpëlhurës ngjyrën e gjakut të tyre të pastër, dhe forcën e krahëve Shqiponjës.

Flamur, ku shenjtërohet ideali i Atdheut, më fisniku ndër ideale.Ideali që mishëron dashurinë tonë të zjarrtë, respektin e thellë, krenarinë e merituar, gatishmërinë për t’i shërbyer, impulsin final të flijimit.

Flamur që ka një Himen, dhe jo vetëm një:

Himnin e një Drenove:

“Rreth Flamurit të përbashkuar

Me një dëshirë dhe një qëllim.”

Himnin e një Noli:

“O Famur gjak, o Flamur shkabë

O vent e vatr’, o nënë e babë!”

Himnin e një Fishte:

“Urra djelm, eh’u dhashtë e mbara!

Sod a kurr, me dekëp’rAtdhe!

Flamuriynë ,qe, u nisperpara. »

Flamurkusendërtohetçdogjë e jona, esencë e substancë, idealdhevullnet, idealdhendjenjë, idealifisëmdhendjenjë e zjarrtë, ideal i shpirtittëpastërdhendjenjëssëthellëtëdhimbjesnëzemër.

Flamurqëshpalltëvërtetënhistoriketëpopullittonë,bëntënjohurtëmirën e zemrëssëtij, pasqyronbukuritë e Atdheut. E vërteta, E mira, E bukura – kjo sintezë metafizike e Atdheut tonë!

Flamur ku janë shenjtëruar virtytet humane, që dëshmojnë fisnikëri dhe ideal, nder, besë e burrëri.

Dhe, më në fund, Flamur që ndjen dhimbje, kur e sheh që Shqiperia, që mposhti një ferr të përgjakshëm e absurd, në emër të demokracisë, për të ndërtuar një ferr tjetër kuqalosh – po në emër të demokracisë –, po aq absurd satë parin.Absurd, sepse është«Rilindje » e të parit.Dhe kur i përjeton këto ndjen neveri, neveri e përbuzje, përbuzje e inat, inat e urrejtje që të shtrëngon gjoksin, që dhemb.

Gjithsesi, Famur që do të rrojë në përjetësi:

“Se Zoti vetë e tha me gojë,

Që kombe shuhen përmbi dhe,

Po Shqiperia do të rrojë,

Për të, për të luftojmë ne.”

Mohimi i Kolosit

October 21, 2016 by dgreca

Konica – “Për shpiriten e Vatrës jam resposible unë”/

1-viti-konica

Dy Esse per Konkursin kushtuar Faik Konices/

anton-cefa

1- Mohimi i Kolosit/

NGA ANTON CEFA/

Nga fundi i viteve ’50 dhe fillimi i viteve ’60, kur fryma liberale e Hrushovit u duk se po fillonte të shkrijë ngricat e hapësirës së jetës shqiptare dhe të kulturës sonë, u ngarkuan profesorët Vehbi Bala dhe Jup Kastrati të përgatitnin nga një monografi, i pari për Fishtën dhe i dyti për Konicën, për t’i riabilituar dy kolosët e mëdhenj të kulturës dhe të veprimtarisë kombëtare. (Duhet thënë se për regjimin diktatorial komunist mohimi deri në vdekje dhe riabilitimi deri në apoteozë i personaliteteve të ndryshme, sipar erërave të interesit politik, nuk përbënin ndonjë pengesë a vështirësi).

Në këtë rast, Dh. S. Shuteriqi – atëherë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve, si dhe një ndër ideusit kryesorë të historiogarfisë sonë letrare – qe shprehur në mënyrë konfidenciale, ndoshta për të arsyetuar qëndrimet e tij: “Ne i nxjerrim nga dera, ata na futen nga dritarja” (Ishte fjala për Fishtën dhe Konicën). Dhhe megjithëse, këto ishin “fjalë veshi”, ato morën dhenë. Ishte etja për kulturën e vërtetë kombëtare, dëshira e madhe për njëfarë lirie si dhe shpresa se diç e mirë po ndodhte, që i përhapte ato.

Mirëpo menjëherë, me përcaktimin kategorik të Diktatorit që u deklarua haptas kundër “revizionizmit hrushovian”, në Mbledhjen e Përfaqësuesve të 81 Partive Komuniste që u mbajt në Moskë në nëntor të vitit 1960, as që mund të bisedohej më për riabilitimin e dy kolosëve dhe aq më pak për botimin e monografive për jetën dhe veprën e tyre., që ishin plotësisht gati dhe, me sa dimë, ishin dorëzuar për botim.

Si në çdo diktaturë, dhe diktaturat më të egra janë ato të kuqet, në Shqipëri, në çdo fushë e për çdo gjë, ka vepruar dikatati. Kjo është një dëshmi më se e qartë që vërteton se ndalesa e botimit të monografive për Fishtën e Konicën u bë thjesht për arsye politike.

Aq është e vërtetë sa, po në këtë vit, u shndërrua në letër romani “Krim e ndeshkim” i Dostojevskit, që ishte përfunduar së shtypuri dhe priste të dilte në shitje (dhe këtë fat pati edhe ndonjë vepër tjetër), ndërsa një përmbledhje poezish e poetit të madh rus Sergej Esenin, që qe botuar në atë periudhë, u fut menjëherëq në indeksin e librave të ndaluar të bibliotekave dhe u zhduk nga raftet e librarive.

Sigurisht, kishte përfaqësues të kulturës dhe të institucioneve kulturore që qenë fanatizuar mbas poltikës “largpamëse” të Partisë, ose të tillë puthadorë që ishin gjithnjë të gatshëm të plotësonin me një ëndje shtinjake çdo fjalë e porosi “të dhënë nga lart”; por kishte padyshim, bile edhe më shumë, edhe të tillë që nuk u vinte mirë për këto gjëra që po ndodhnin, por që nuk mund të bëzanin, sepse pipëtimma më e vogël donte të thonte “t’i biesh murit me kokë”. d. m. th. burgim e më pas internim, internim i familjes, vënie në shënjestër të “luftës së klasave” e farefisit, shokëve, etj.

Natyrisht, nuk mund të mohohen edhe qëllimet dashakeqe, impulset e gjelozisë dhe prirjet ambicioze e dukuri të tjera negative të psikologjisë individuale të shkrimtarëve e studiuesve të letërsisë, të cilat shpiegojnë zellin e tyre për të anatemuar zi e më zi të aftët.

Kritika letrare zyrtare nuk arriti deri në atë shkallë sa të mohojë talentin letrar, kritik e publicistik të Konicës, siç ndodhi në ndonjë rast me Fishtën, të cilit iu mohua edhe talenti.

Në tekstin e fundit zyrtar të historisë së letërsisë shqipe, që vinte deri në periudhën e Luftës së Dytë Botërore, Botim i Akademisë së Shkencave, Institutit të gjuhësisë dhe Letërsisë, Tiranë, 1983), qenë “përjashtuar” nga letërsia shqipe Fishta, Konica, Mithat Frashëri, Koliqi, At V. Prendushi, Dom Lazer Shantoja, At Donat Kurti, At Bernardin Palaj, Dom Ndre Zadeja, Arshi Pipa, Martin Camaj etj. Këta përmenden aty këtu vetëm sa për t’u hedhur baltë e për t’u diskredituar me çdo kusht. Konica në këtë tekst rreshtohet në të ashtuquajturen “rrymë reaksionare” të letërsisë sonë, ku përmenden si kryesorë edhe Fishta e Sqiroi (f. 112).

Lidhur me vepra të tilla si “Shqipëria si m’u duk”, “Dr. Gjëlpëra . . . “, etj., është thënë se “shpesh e paraqiti në mënyrë të tillë të errët pamjen e vendit, sa ushqeu mosbesim në një të ardhme të përparuar dhe, përgjithësisht, në forcat popullore përparimtare”. (Po aty, f. 471).

Errësohet fakti se veprat madhore letrare Konica i shkroi në vitet ’20 e mbas, kur pati përfunduar nevoja e “mitizimit” të vlerave etnopsikologjike të popullit tonë, e cila qe përcaktuese në periudhën e Rilindjes; në atë periudhë kur rilindësit punonin për të zgjuar vetëdijen kombëtare. Mbas formimit të shtetit shqiptar, në plan të parë dilte formimi i qytetarit, bile i qytetarit demokrat dhe prandaj Konica dhe shkrimtarë të tjerë u përpoqën të nxirrnin në pah të metat e tij, për t’i ndrequr.

Ndërsa në hullitë e veprimtarisë atdhetare, Faiku etiketohet si “politikan i paskrupull”; për “Albaninë” thuhet që u vu në shërbim të poltikës austro-hungareze ndaj Shqipërisë.

Në fushën e kritikës letrare, Konica akuzohet se mbrojti pikëpamjet regresive, sipas të cilave “kritika nuk është shkencë”, se “kritika është subjektive”, etj. Natyrisht, Konica, ndër të tjera, pohonte që “kritika letrare nuk është një shkencë, ku çdo e thënë mund të pohohet me dy e dy bëjnë katër”. E thënë qartë, me saktësi dhe bile në formë matematike! A mund të hidhet poshtë një gjë e tillë? Mandej, a mund t’i hiqet subjektiviteti gjykimit të një vepre letrare? Sigurisht që estetika e kritika letrare e Konicës nuk kishte si të mbështetej e të përfitonte nga metoda “shkencore” e realizmit socialist dhe sidomos nga mendimi teorik i P. P. SH.-së dhe shokut Enver Hoxha!

Kritika letrare zyrtare e ka paditur Konicën edhe sepse “u prir më shumë nga rrymat estetizante e impresioniste të kritikës borgjeze të fundit të shek. XIX” (Idem, ibidem f. 127). Për kritikën letrare të realizmit socialist, rrymat estetizante e impresioniste dhe çdo rrymë tjetër e filozofisë, estetikës dhe kritikës letrare “borgjeze” ishin një sakrilegj, para së gjithash politik. I mbështetur në dijenitë e tij të gjera rreth kulturës dhe letërsisë botërore dhe falë talentit të tij, Konica nuk qe thjesht nismëtar në këtë fushë; ai i vuri themele kritikës sonë letrare. Ndonjë rrëshqitje e shkaktuar sa nga shkaqe letrare aq edhe nga shkaqe jashtëletrare, siç ishte rasti i Naimit, i trajtuar drejt nga Sabri Hamiti në veprën “Faik Konica: jam unë” si një temë-obsesion për Konicën, dhe në të cilën u shfaqën “hujet dhe huqet” e tij, nuk qe dhe nuk u paraqit ndonjëherë si shkaku kryesor pët ta “përjashtuar” atë nga letërsia shqipe.

Veç kësaj, Konica nuk u përjashtua vetëm nga letërsia, ai u “përjashtua” nga e gjithë veprimtaria e tij atdhetare dhe mbi personalitetin e tij u hodh për afër 50 vjet një baltë e neveritshme.

2- Konica – “Për shpiriten e Vatrës jam resposible unë”

“Për shpiriten e Vatrës jam resposible unë” – një dëshmi e gjallë e një ndergjegjeje, që pohon, zotohet e merr përsipër pasojat deri në fund e pa asnjë kusht.

Është kjo responsible, me të cilën shpirtësove tek mërgimtarët shqiptarë shpirtin e bashkimit në emër të një ideali, idealit të shenjtë kombëtar. Tingëllon si një kushtrim kundër përçarjes: “Të realizojmë shpiriten e bashkimit që të mos humbasim!”

Është kjo responsible, me të cilën shpirtësove tek shqiptarët idealin e qytetërimit, në emër të përparimit. “Të përhapim mes shqiptarëve të Amerikës stërvitjen dhe doktrinat morale!”

Është kjo responsible, me të cilën shpirtësove tek shqiptarët shpirtin e demokracisë në emër të së ardhmes.Është kjo dëshmia që shkëlqen me virtytin e moralit, moralit të veprimit, veprimit të detyrës,detyrës së ngadhnjimit.

Është kjo resposible, që të bënte luftëtarin më të zjarrtë të evropianizimit të shpirtit shqiptar, që tingllon aq aktual në dtët tona; por që politikanët tonë ia kanë mbyllur dyert.

Fjalët tua, mësimet tua, kanë qenë dhe mbeten profetike. Ja një nga profecitë: Shqipëria “U-ngjall nga idealistët, U-ruajt nga rastet, U-vra nga politikanët.” A nuk po e vrasin sot politikanët kuqalosha!

Vatra e shpalli këtë vit, Vitin Tand. Do të jesh gjatë këtij viti i pranishëm në mendjet e në zemrat e gjithë shqiptarëve të vërtetë, atyre shqiptarëve që e duan Shqipërin siç e ke dashur Ti.

Do të dritësohemi duke kujtuar fjalët tua, do të ngrohemi në flakët e zjarrit të dashurisë suaj për Atdheun, do të përpiqemi të ecim në gjurmët e tua.

Dhe së fundi, është kjo responsible që ne e lëmë në hije, që na mungon, a më tej që na e mohojmë, a edhe më përtej e qestisim, e kundërshtojmë dhe e luftojmë.

* * *

Përkrah Nolit, me bashkëluftëtarë të përkushtuar si Kristo Floqi, Kristo Kirka, Paskal Aleksi, Llambi Chikozi, Elia Tromara, Kosta Vasil, bashkove shoqatat e fshatrave dhe themelove Vatrën, këtë Kështjellë Kombëtare, Vatrën e dritës dhe të ngrohtësisë, dritës sëshpirtit, ngrohtësisë së zemrës; Vatrën që edhe sot e kësaj dite edhe pse e plakur në moshë, është më e re se kurrë.

Në nyjën e parë të Kanunores së Vatrës, shënove si detyrë të parë të sajën: “Të ritë në mes të Shqipëtarëve t’Amerikës, dhe me anë të tyre në mes të Shqipëtarëve të Shqipërisë, shpiritën e ndihmës në mes të tyre edhe të dashurisë për kombësin’ e tyre . . .”

Në farkën e Vatrës u kalitën vargane pas varganesh luftëtarë të rinj si Kosta Kotta, Naum Cere, G.Konda Gjoleka, Efthim Natsi, Ilo Zografi, Vani Çekani, Thoma Nassi, etj., brezni pas breznie, deri në ditët tona.

Vëllezër, të mos i harrojmë këto emra, por t’i kujtojmë e t’i mbajmë në shpirt se na ndriçojnë, t’i ruajmë në zemër se na ngrohin. Këto emra janë të madhërishëm, t’u përulemi; janë të shkëlqyeshëm, të ndriçohemi, janë të përjetshëm, t’i ndjekim !

ANTON ÇEFA, NJË LIBËR I RI PËR SHPIRTIN FISNIK TË KONICËS

August 29, 2016 by dgreca

STUDIUESI ANTON ÇEFA, NË VITIN E FAIKONICËS-SHPALLË NGA VATRA- SJELL LIBRIN- FAIK KONICA:” PËR SHPIRITËN E VATRËS JAM RESPONSIBLE UNË”/

NGA DALIP GRECA/

Poeti dhe studiuesi Anton Çefa, ish editor i gazetës Dielli për 12 vite, sapo ka publikuar librin : Faik Konica: ” Për shpiritën e VATRËS jam responsible unë”. Libri studimor vjen në “Vitin e Konicës”, shpallë nga Federata Panshqiptare e Amerikës ‘VATRA”.

Duhet thënë që në krye të herës që libri sjell studime serioze të autorit rreth figurës eminente të Letrave Shqipe, Faik Konicës. Rrallë studiues të Faikut, kanë gërmuar kaq thellë në shpirtin e tij, sa Anton Çefa, për të nxjerre fisnikërinë e shpirtit konician…

Studiuesi Çefa e hap librin me përsiatje meditative rreth dëshmisë të Faik Konicës”Për Shpiritën e Vatrës jam responsible unë”. Për studiusin kjo”responsible” është një dëshmi e gjallë e një ndërgjegjeje, që pohon, zotohet e merr përsipër pasojat deri në fund e pa asnjë kusht. Kjo përgjegjësi që merr përsipër Faik Konica, është edhe një dëshmi, siç argumentonte hartusi i së parës Histori të Vatrës, editori i ndjerë i Diellit, Refat Xh. Gurrazezi, tek fliste për kontributin parësor të Konicës në themelimin e Vatrës.

Studiuesi Anton Çefa shkruan : Është kjo responsible, me të cilën Konica shpirtësoi tek mërgimtarët shqiptarë shpirtin e bashkimit në emër të një ideali, ideali të shenjtë Kombëtar. Për studiuesin e Konicës, “Tingëllon si një Kushtrim kundër përçarjes:”Të realizojmë shpiriten e bashkimit që të mos humbasim!”.

Në këndvështrimin e autorit të librit vizioni i Konicës ishte i kthjellët. Faik Konica shpirtësoi tek shqiptarët shpirtin e demokracisë në emër të së ardhmes. Ai e sheh këtë “responsible” si dëshmi “që shkëlqen me virtytin e moralit të veprimit, veprimit të detyrës, detyrës së nganjëdhimit”. Kjo përgjegjësi e bën Konicën luftëtarin më të zjarrtë të evropianizimit të shpirtit shqiptar, që tingëllon aq aktual në ditët tona.

Studiesi komenton pikërisht aktualizimin e parashikimeve të Konicës së madh në ditët tona, duke i etiketuar mësimet e Tij-Profetike. A nuk është profetike shprehja e Konicës?- Shqipëria”U ngjall nga idealistët, U-ruajt nga rastet, U-vra nga politikanët.” …Studiuesi Çefa komenton rreth kësaj profecie:” A nuk po e vrasin sot politikanët kuqalosha?

Intelektuali e ka për detyrë që të mos serviloset para politikanëve që e nxjerrin Shqipërinë në ankand .Faiku ishte model për kohën e vet.

Studiuesi e trajton me admirim figurën fisnike të Konicës. Madje bashkëbisedon me të në mënyrë të drejtëpërdrejtë, në vetën e dytë, duke ia njohur meritat dhe duke ia zbuluar vlerat:” Përkrah Nolit, me bashkëluftëtarë të përkushtuar si Kristo Floqi, Kristo Kirka, Paskal Aleksi, Llammbi Çikozi, Elia Tromara, Kosta Vasili,…bashkove shoqatat e Fshatrave dhe themelove VATRËN, këtë Kështjellë Kombëtare, Vatrën e dritës dhe të ngrohtësisë, dritës së shpirtit, ngrohtësisë së zemrës; Vatrën që edhe sot e kësaj dite edhe pse e plakur në moshë, është më e re se kurrë.

Studiuesi ia njeh meritën Konicës si hartues mendjendritur i Kushtetutës së VATRË-Kanunores së saj dhe ndalet në nyjen e parë, ku Faiku shënoi: ” Të rritë në mes të shqiptarëve t’Amerikës, dhe me anë të tyre në mes të Shqipëtarëve të Shqipërisë, shpiritën e ndihmës në mes të tyre dhe të dashurisë për Kombësin’ e tyre….”.

Autori përcjell edhe një mesazh për vatranët e sotëm: Në farkën e Vatrës u kalitën vargane pas varganësh luftëtarë të rinj si Kosta Kotta, Naum Çere, G. Konda Gjoleka, Efthim Natsi, Ilo Zografi, Vani Çekani, Thoma Nassi etj,.brezni pas breznie, deri në ditët tona…..Mesazhi :”Vëllezër, të mos i harrojmë këto emra, por t’i kujtojmë e t’i mbajmë në shpirt se na ndriçojnë, t’i ruajmë në zemër se na ngrohin. Këto janë të madhërishëm, t’u përulemi; janë të shkëlqyshëm, të ndriçohemi, janë të përjetshëm, t’i ndjekim…”.

Ky mesazh zbulon edhe shpirtin e vet studiuesit, konsideratën e tij për Vatrën dhe vatranët, për themeluesit, vazhduesit, breznitë e Vatrës dhe vatranët e sotëm, me të cilët punoi për 12 vjet duke edituar Diellin. Këtë mesazh duhet ta marrin dhe shpirtëzojnë të gjithë vatranët. Në librin e Çefës, kryemjeshtri Konica, që nuk i rreshti përpjekjet për edukimin, civilizimin, europianizimin e shqiptarëve, që punoi aq fort për bashkimin e tyre, zbërthehet në shumë komponentë, dalin në dritë vlerat universale që ai mbartëte.

Në studimin”Konica, shpirti i bashkimit dhe Vatra”, hidhet dritë me argumente për luftën e parreshtur të Konicës për bashkimin e shqiptarëve. Çefa i kërkon dhe i gjenë vlerat e Faikut, që tek Albania në Europë, për të ardhur në SHBA, 9 Tetor 1909, ku e thirri shoqata Besa-Besë për të drejtuar Diellin.

Studiuesi nuk e sheh të veçuar rolin e Konicës; por ua jep vlerat dhe ua njeh kontributet edhe bashkëpunëtorëve të tij, së pari Nolit, por pa harruar edhe të tjerët:duke filluar që tek Shoqata Besa-Besën: Kristo Floqin, Marko Adams, Paskal Aleksi, Kristo Kirka, Elia Tromara,Kosta Vasil,Naum Çere, Kosta Kotta, më pas vjen kontributi i tij në krijimin e Vatrës, ku triumfoi bashkimi, duke lënë pas shoqatat e krahinave apo të fshatrave. Ai ishte një arkitekt me vizion të qartë për bashkimin e shenjtë të shqiptarëve të Amerikës, ide që e pat trajtuar edhe tek Albania, edhe në gazetën Dielli, gjatë kohës që e editoi si organ të Besa-Besës.

Autori i librit studimor konstaton se”Shpirita” që Konica shpirtësoi tek Vatranët dhe për të cilën ai ndjehej “responsible” është shumë dimensionale, por tri janë përmasat më rëndësore e më të shquara: 1- ajo e bashkimit,2- e qytetërimit dhe 3- e demokracisë perëndimore.

Çefa mendon se, fillimisht,Faikut iu desh të frymëzonte”shpiritën” e bashkimit në emër të një ideali, idealit të shenjtë kombëtar, por ideali mungonte, sepse mungonte vetëdija Kombëtare. Një pjesë e vogël e mërgimtarëve shqiptarë të fillimit të shekullit nuk kishin as konceptin e atdheut, sepse dhe atdheu mungonte, për më tepër, emigrantët tanë të asaj kohe, nuk e dinin se ishin apo jo,shqiptarë. Siç shkruante editori i Diellit dhe sekretari i Vatrës Refat Xh. Gurrazezi:”Një shumicë shqiptarësh asi kohe nuk e kishin kuptuar mirë se ç’ishin… dhe e quanin veten Grekë e Turqë….”.

Ata ishin vëretët lëndë njerëzore me plot virtyte të fisme, por e papërpunuar në relacion me vetëdijen Kombëtare, komenton Çefa dhe shton: U deshën Sotir Peci, Fan Noli, Konica dhe pak të tjerë që numëroheshin me gishtat e dorës, numri i të cilëve erdhi duke u rritur, që t’i jepnin kësaj lënde shpirtin e nacionalizmit, si një farë e hedhur në një tokë të plleshme-se vërtetë ndërgjegja shqiptare është një tokë e tillë, humus jetdhënës.

Me ineteres të veçantë është edhe studimi”Konica, shpirti i qytetërimit dhe VATRA”. E përsëris: Rrallë studiues të Faikut, kanë gërmuar kaq thellë në shpirtin e tij, sa Anton Çefa, për të nxjerre fisnikërinë e shpirtit konician.Antoni na merr përdore dhe na fut në minierën shpirtërore të Faik Konicës. Natyrisht që Faiku i shkolluar dhe i qytetëruar, i stërvitur me kulturën perëndimore dhe i mbrujtur me vlerat e atij qytetërimi, haste pengesën e madhe të gjendjes reale të pakulturës të popullit të vet. Stdiuesi Çefa shkruan: Konica, personaliteti më i kulturuar i kohës së tij, pa lënë mb’anesh Nolin, e pau me dhimbje krahërori gjendjen e ulët të qytetërimit të popullit tonë dhe të emigrantëve shqiptarë të Amerikës, jo vetëm në rrafshin e kulturës materiale dhe të nivelit të jetesës, por sidomos në atë të kulturës shpirtërore dhe të zhvillimit shoqëror të shoqërisë shqiptare;- e vuri në dukje në shkrimet e tij, e shqyrtoi me sytë e një sociologu, e këshilloi me zemrën e një edukatori atdhetar idealist, dhe e kritikoi ashpër, po me këtë zemër.

Konica shumë nga synimet e tij për edukimin e shqiptarëve të Amerikës i shpirtëzoi në Vatër. Madje edhe në Kanunore,po me këtë qëllim, siç konstaton Çefa,- shkroi se- Qëllimi i Federatës është:”Të përhapë në mes të shqiptarëve t’Amerikës stërvitjen dhe doktrinat morale…”. Konica së bashku me Nolin dhe atdhetarët e tjerë krijuan dhe organizuan”Vatrën” si një Institucion të edukimit kombëtar e qytetar. Studiuesi sjell shumë fakte dhe argumente rreth synimit të Konicës për ngritjen morale dhe kulturore të shqipatrëve, si në rrafshin teorik edhe në atë praktik. Vatra nuk u mor vetëm me punë Kombëtare dhe fushata ndihme për Shqipërinë, por edhe me edukimin dhe ngritjen kulturore të shqiptarëve të Amerikës. Mjafton të përmendet Banda Muzikore Vatra, që u bë themeli i Bandës Muzikore të Shtetit Shqiptar, apo shfaqjen e Tragjedisë “Othello” që me 4 korrik 1923 në Boston, dhe e kupton sfidën që përballuan Konica dhe Noli përmes Vatrës.

Vlerat e Konicës në këtë libër plotësohen edhe me studimin” Konica, shpirti i demokracisë dhe VATRA”. Studiuesi shkruan:” Ndërgjegja koniciane-baltë shqiptare e shpirtësuar në Europë-aq e pasur në përmbajtjen e saj, duket se një ndër dimensionet kryesore pati demokracinë: Demokracinë në ideal, demokracinë në formim, demokracinë në Veprim. Prandaj,- atdhedashës në zemër, liberal në shpirt, dhe demokrat në bindje, siç qe, Konica, e quajti veten të përgjegjshëm për të mëkuar e mbrujtur parimësinë dhe edukatën demokratike në shpirtin vatran dhe në atë shqiptar, në përgjithësi.

Anton Çefa konstaton se: Përgjegjshmërinë për të njëmendësuar shpirtin demokratik në ndërgjegjet shqiptare, Konica e realizoi në dy rrugë: në punën e drejtëpërdrejtë në gjirin e Vatrës, dhe duke ndikuar në gjendjen në Shqipëri. Konstatimi i parë i Çefës është ky:”Vatra” u konceptua dhe funksionoi si organizatë thellësisht demokratike; ajo u formësua si shkollë e mësimit dhe e stërvitjes demokartike. Qe shpirti demokratik i udhëheqësve të saj, sidomos i Nolit dhe i Konicës, që frymëzoi jetën, tharmoi bëmat, jetësoi sukseset dhe skaliti historinë e saj aq të frytshme e pozitive për historinë kombëtare. Më pas autori analizon raportet mes ligjshmërisë demokartike të sanksionuar në Kanunore dhe rregulloren e Vatrës dhe funksionimit praktik të saj në mënyrë demokratike. Çefa bashkohet me mendimin e editorit Gurrazezi, që shkruante në Diellin e v. 1974 ,”Atherë kish vërtetë rregulla parlamentare në Vatër”…

Ky studim përcjell të dhëna interesante, sjell përfundime të logjikshme, rreth demokracisë në Vatër dhe kontributit të veçantë të Faik Konicës për demokratizimin e saj.Një studiues i vëmendshëm do të gjejë lëndë të mjaftë në këtë studim të Anton Çefës për të kuptuar shpirtin demokartik të Konicës dhe funksionimin demokratik të Vatrës.

Me shumë interes është edhe studimi””Vatra”, Noli, Konica dhe Wilsoni”, ku lexuesi do të gjejë material të bollshëm për të vlerësuar rolin e presidentit Amerikan Woodrow Wilson për shpëtimin e Shqipërisë, rolin e Vatrës në shpëtimin e Shqipërisë, vlerësimin e Nolit dhe Konicës rreth kësaj figure të dashur për Kombin shqiptar etj. Studiuesi i jep hapësirë kontakteve të Vatrës me presidentin amerikan, sjell takimin e Nolit me Wilsonin me 4 korrik 1918, gjatë peligrinazhit të organizuar nga presidenti në Mount Vernon, vendi historik ku është varrosur presidenti i parë i Amerikës, George Washington, 14 pikat e Wilsonit, që shpëtuan Shqipërinë etj. Autori ndalet gjatë në fjalimin vlerësues të Nolit në Kuvendin Themeltar të Shqipërisë, me 11 shkurt 1924, me rastin e vdekjes të presidentit Wilson. Po ashtu, Çefa sjell edhe vlerësimin e Konicës, i cili kur vdiq presidenti, shkroi “Gjithë shqiptarët duhet t’i ngrenë Wilsonit një monument të pavdekur në zemrat e tyre. Edhe po t’ish i vogël për të tjerët, Wilsoni duhet të ishte i madh për Shqipërinë.” Madje ai, në rolin e Kryetarit të Vatrës, do t’i niste edhe një telegram Kuvendit Themeltar të Shqipërisë për përjetësimin e emrit të Presidentit Wilson:”Ju lutem të shtroni një proponim për kqyrjen mirëdashëse të deputetëve, pa ndryshim partie: Me vdekjen e ish Presidentit Wilson u cduk mbrojtësi i popujve të vegjël dhe shpëtimtari i Shqipërisë. Proponimi im është t’i jepet emri Wilsonville, ose Shën Gjergjit, ose Sarndës.

Juaji me respekt

Faik Konica

Noli, do t’i përgjegjej më 11 Gusht 1924:” Me vendim minestrial, Shën Gjini, u pagëzua Wilson”…

Nëse Konica, kur mori detyrën e Ministrit në Washington(ambasador), nderimin e parë e bëri tek varri i Presidentit Wilson, duke vendosur kurorën më të veçantë,më të madhe dhe shumëngjyrshe, që ra në sy të medias dhe gazeta The Washington Post, do ta veçonte, ndërsa Qeveria Komuniste, sapo mori fuqinë në Shqipëri, hoqi emrin e Wilsonit dhe ktheu Shën Gjinin!

Me interes në këtë libër është edhe studimi”Faik Konica mes himnizimit dhe kritikës së psikologjisë së popullit tonë”, “Mohimi i Kolosit”, “Shqipëria dhe shqiptarët në penën e Konicës”,”Kanë thënë për Konicën”, si dhe pjesë nga krijimtaria e Faik Koncës.

Studiuesi meriton përgëzime për punën serioze studimore-shkencore, mbështetjen në burime të shumta referuse.

Libri është sponsorizuar nga vatrani Zef Balaj, anëtar I Kvshillit të VATRES.