• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Gjeneralët…

April 18, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Kur Aleksandri i Madh u largua i vdekur nga Babilonia, tokat e pushtuara u ndanë mes 4 gjeneralëve të tij. Disa për disa kohë, krijuan edhe dinasti, derisa Roma i mori përsipër më vonë në histori.

Gjeneral Seleukos mori drejtimin e Judesë, Sirisë, Mesopotamisë dhe rrafshnaltës iraniane. Dinastia e tij përdori një spirancë varke si emblemë. Më pas, në vitin 275 p.e.s., Eufrati duhet të ketë ndryshuar drejtim. Uji përballë Babilonisë mbeti i ndenjur. Ndoshta, ishte gjeneral Antioku ai që i urdhëroi babilonasit të zhvendoseshin në qytetin e ri të Seleukisë në bregun perëndimor të Tigrit. Vetëm priftërinjtë u lejuan të qëndronin për t’u kujdesur për tempujt. Antioku themeloi qytetin e Antiokisë.

Pastaj parthianët dolën dhe dëbuan Seleucidët nga Mesopotamia në 141 p.e.s. Që nga ajo kohë, Babilonia u braktis. Parthianët themeluan një qytet të ri Ctesiphon në bregun lindor të Tigrit. Ai u bë kryeqyteti i tyre në vitin 58 p.e.s.

Gjeneral Trajani synonte t’i bënte një flijim Aleksandrit të Madh në shtëpinë ku vdiq në Babiloni. Por më shumë telashe shpërthyen në Armeni. Dhe kur rrethoi qytetin e Hatrës, ai u sëmur nga dizenteria ose malaria. Trajani u nis për në Romë, por vdiq në Anatolia.

Nga të katër gjeneralët, Ptolemeu pati një sukses më të gjatë. Ai iu bashkua familjes së faraonëve. Dinastia e tij qeverisi Egjiptin deri në vitin 30 p.e.s. kur Ptolemeu XIV Cezarioni, fëmija i Kleopatrës dhe Cezarit, u vra. Disa autorë klasikë kanë shprehur dyshime se Cezarioni ishte biri i Jul Cezarit. Megjithëse, pas mbërritjes së Kleopatrës në Romë në vitin 46, vetë Cezari e njohu zyrtarisht fëmijën si djalin e tij. Kur babai i tij u vra në vitin 44, Kleopatra u kthye me djalin në Egjipt, ku thuhet se organizoi vdekjen e vëllait të saj më të vogël, për t’i lënë vend djalit të saj në fron. Ambicia e saj ishte ta bënte Cezarionin pasardhës.

Pasi Kleopatra kishte filluar lidhjen e saj me Mark Antonin, triumvirin romak të Lindjes, Cezarioni u shfaq në Aleksandri në vitin 34 me titullin “Mbreti i Mbretërve”, ndërsa nëna e tij e quajti veten “Mbretëresha e Mbretërve”. Pas humbjes katastrofike të Antonit në Actium në vitin 31 gjatë luftës kundër shokut të tij triumvir Octavian, Kleopatra dërgoi Cezarionin në Berenicë, një port detar në bregun e Detit të Kuq të Egjiptit të Epërm; por Oktaviani e joshi përsëri në Aleksandri, ku mbreti i ri u ekzekutua. Kleopatra vrau veten; Egjipti u përfshi në Perandorinë e Romës dhe Oktaviani, pa asnjë pengesë, e shpalli veten August duke u bë Perandor i Romës. Ai ishte nip i Cezarit, të tjerë thonë se ishte bir i jashtligjëm i tij.

Aleksandri i Madh vdiq në Babiloni. Kufoma e tij u ruajt dhe u dërgua përsëri në Maqedoni, por nuk arriti atje. Për t’i sjellë fat, gjeneral Ptolemeu e rrëmbeu.

Filed Under: ESSE Tagged With: Astrit Lulushi

Romakë e gotë

April 17, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Kur Roma u pushtua në 410, shumë nga njerëzit që e plaçkitën ishin pjesë e legjioneve të saj. Ata kishin luftuar në anën romake për vite me radhë, duke mësuar taktikat e tyre dhe vdekur përkrah tyre, shpesh në numër më të madh. Ata quheshin Foederatis; të trajnuar nga ushtria romake dhe luftëtarë tepër të aftë e të talentuar.

Pikturat e Rilindjes evropiane dhe disa burime, shpesh japin pamjen se ata që plaçkitën Romën ishin si kafshë të egra gjysmë të zhveshur me një kockë, si armë, të lidhur në trupin e tyre. Kjo është kryesisht e rreme.

Alariku, goti që plaçkiti Romën, rridhe nga fisi balt (burrnor) dhe madje luftoi përkrah perandorit Theodosius në betejën e Frigidus. Megjithatë, ai mendonte se grupi i tij kishte pësuar pjesën më të madhe të viktimave, dhe e inatosi Romën për këtë. Më pas, në latinisht, Alaric u bë Almerik, Amerigo, nga mori emrin Amerika.

Gjatë dekadave, Alaric kishte zhvilluar shumë beteja, herë me Romën, herë kundër saj. Kundërshtari kryesor i Alarikut ishte Flauvio Stilicho, Magjister Militum i Romës – një nga gjeneralën e harruar – dhe kujdestar i perandorit Honorius.

Për çfarëdo arsye, edhe kur Stilicho fitonte ndaj Alarikut në betejë, ai e linte të ikte (kishte thashetheme për një komplot mes të dyve.

Gjatë kësaj kohe, Roma ishte mjaft e pafat që kishte në krye të saj një nga perandorët më të paaftë, indiferentë dhe naiv, Honorius.

Në një farë mënyre, (ndoshta sepse ishte i paaftë dhe i mashtruar lehtësisht) Honorius ishte i bindur të mbështetej tek gjenerali i tij. Stilicho ishte njeriu që pothuajse i vetëm e kishte mbajtur Perëndimin të sigurt për më shumë se dhjetë vjet. Vrasja e tij ishte njësoj si t’i prisje dorën e djathtë Honorusit.

Menjëherë pasi trupi i Stilicho-s ra në dysheme (së bashku me shumë njerëz “barbarë” në Romë që ishin të lidhur me të), Alaric bëri lëvizjen; ai dhe gotët e tij marshuan në Romë.

Fillimisht, nuk kishte ndërmend ta pushtonte qytetin. Gjithçka që donte, ishte një komandë ushtarake, një titull brenda perandorisë dhe pak tokë për popullin e tij. Megjithatë, Honorius ishte i bindur të mos pranonte asnjë kusht të propozuar; Alaric rrethoi Romën në dy raste, përpara se ta pushtonte. Në fakt, Alariku thjesht po përpiqej të merrte lëshime nga Honorius, dhe jo të shkatërronte qytetin.

Nëse Honorius thjesht do të kishte bërë gjënë e duhur për popullin e tij, dhe do t’i jepte Alarikut atë që donte, plaçkitja e Romës dhe rënia e saj mund të mos kishin ndodhur kurrë dhe Alaric mund të ishte bërë një aleat i dobishëm.

Fatkeqësisht, Honorius ishte (siç u tha më parë) naiv-budalla dhe i sunduar nga njerëz mashtrues.

Megjithatë, Alaric nuk kishte përpara legjionet siç kishin ekzistuar në Romën e lashtë; ato ishin zhdukur. Roma ishte një guaskë e vetvetes së mëparshme dhe u mbështet kryesisht tek të huajt, foederatistët, për mbrojtjen e saj. Sapo ata arritën të bëheshin shumicë mes legjioneve, u kthyen kundër, Roma pagoi çmimin përfundimtar dhe rrjedha e historisë ndryshoi.

Filed Under: Histori Tagged With: Astrit Lulushi

Alb

April 15, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Gjurmo gjuhën për shkuar tek origjina. Pelazgët Albanë ishin ndër popujt e parë. Ata u shpërndanë, duke përhapur racën në thuajse gjithë botën. Ishin racë hyjnore, me origjinë në qiell, thonë disa, duke sjellë dëshmi durimin që kanë për të pritur dhe mbetjet e gjuhës së tyre.

Në Fjalori latin, artikulli Alb zë një vend të veçantë.

Alba – gur i çmuar i bardhë, i qartë, shqip, agim, zbardhet dita – është fjalë pellazge e fjalorit latin.

Albus ishte qyteti mëmë e Romës, ndërtuar nga Ascanius, i biri i Eneas. Liqeni dhe mali shkëmbor aty pranë u quajtën Alban e Albanus. Qyteti u shkatërrua nga Tullus, mbreti i tretë i Romës, dhe nuk u rindërtua kurrë më.

Emër i disa qyteteve të tjera si, Alba Fucentia (Pafaj), në veri-perëndim të Lacus Fucinus, në kufijtë e Marsit, tani Colle di Albe.

Alba Pompeia, në Liguria, në lumin Tanarus; Alba Helvia ose Alba Helvorum, në Gallia Narbonensis, tani Viviers.

Alba, emri i një mbreti në Alba Longa; Alba, lumë në Spanjë.

Albis, albus, e bardha e vezës.

Albana , një rrugë që të çon në Capua; Albania, vendi Shqipëri pranë Italisë. Krahinë në bregun e Detit Kaspik, tani Dagestan dhe Lesghistan.

Alban quhej miku i sinqertë (i bardhë, i pastër), që i përkiste vendit përtej “mare Albanum”

Mbi majën e malit Alban qëndronte tempulli i Juppiterit, deri ku shtrihej një rrugë e shtruar, ende pjesërisht ekzistuese, për procesionet festive në festat e latinëve (feriae Latinae), si dhe për gjeneralët romakë.

Lapis Albanus, ishte një lloj guri i latuar nga mali Alba, quhej shpesh “Albanae columnae”.

Albo, vetëm në arkitekturë, ka të bëjë me zbardhjen e mureve, nga vjen albarium opus, ose al-barium, llaç i bardhë, i përbërë nga gëlqere, gips dhe pak rërë të imët lumi, me të cilin mbuloheshin muret dhe bëheshin të bardha; gjithashtu, me trajtën albaris, quhej ai që bënte llaç, një suvaxhi, nga albus, i veshur me të bardha: Në lojërat circeneze, njëra skuadër, e cila ishte e veshur me të bardha, quhej albati (të bardhët). Shprehja, “albente caelo”, u përdor për herë të parë në prozë nga Sisenna, për shfaqjen e dritës së ditës. “Albescente” ose “albesia”, ishte një mburojë e madhe e përdorur nga Albensët, që quheshin ‘popull i racës marsiane’.

Albion ishte një emër i lashtë për Britaninë. Albis, një lumë i Gjermanisë, tani Elba.

Foto: insajderi.com

Filed Under: Fejton Tagged With: Astrit Lulushi

Shkrimet e lashta

April 14, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Bota i detyrohet deshifrimit nga Champollion të shkrimeve të hershme egjiptiane, së bashku me punën e të gjithë studiuesve që pasuan. Pa ato përpjekje, dorëshkrimet e lashta do të mbeteshin të pa pakuptueshëm ose nuk do të ishin asgjë më shumë se artifakte që nga fillimi i qytetërimit – mbushur me faqe simbolesh, kuptimi i të cilëve do të mbetej i panjohur – do t’i kishin grabitur botës një thesar të madh.

Egjiptologjia êshtë nënprodukt i pushtimit Napoleonik. Kur korsikani i madh udhëhoqi ekspeditën e tij franceze në Egjipt në 1798, ai mori me vete një numër akademikësh dhe inxhinierësh për të eksploruar dhe hartuar terrenin, duke hapur rrugën për disa studiues të interesuar për Egjiptin për hir të një kuptimi më të mirë të historisë. Ishte ky grup studiuesish që i zbuloi për herë të parë botës moderne tempujt e mrekullueshëm të Luksorit dhe Karnakut; dhe përshkrimi i përpunuar i Egjiptit që ata përgatitën për Akademinë Franceze në 1809 ishte momenti i parë historik në studimin shkencor të këtij qytetërimi madhështor e të harruar.

Megjithatë, për shumë vite, ata nuk ishin në gjendje të lexonin mbishkrimet madhështore që mbijetonin në monumente. Tipike për temperamentin shkencor ishte përkushtimi me të cilin Champollion, një nga këta dijetarë, u aplikua për deshifrimin e hieroglifeve misterioze. Më në fund ai gjeti një obelisk me “gdhendje të shenjta” në gjuhë egjiptiane, por që mbante në bazë një mbishkrim greqisht që tregonte se shkrimi kishte të bënte me Ptolemeun dhe Kleopatrën. Duke marrë me mend se dy nga hieroglifët, të përsëritur shpesh me një kartushë mbretërore të bashkangjitur, ishin emrat e këtyre sundimtarëve, ai bëri paraprakisht (në 1822) njëmbëdhjetë shkronja egjiptiane; kjo ishte prova e parë e botës sot që Egjipti i lashtë kishte një alfabet. Pastaj ai e aplikoi këtë alfabet në një pllakë të madhe prej guri të zi që trupat e Napoleonit kishin gjetur pranë grykës së Rozetës së Nilit. Ky “Gur i Rozetës” përmbante një mbishkrim në tre gjuhë: e para në hieroglifë, e dyta në “demotike” (shkrimi popullor i egjiptianëve) dhe i treti në greqisht. Me njohuritë e tij të greqishtes dhe njëmbëdhjetë shkronjat e bëra nga obelisku, Champollion, pas më shumë se njëzet vjet pune, deshifroi të gjithë mbishkrimin, zbuloi të gjithë alfabetin egjiptian dhe hapi rrugën për rimëkëmbjen e një bote të humbur mahnitëse. Puna e Champollion ishte një nga majat në historinë e historisë. Aftësia për të përkthyer mbishkrime të panumërta të gjetura në muret e monumenteve, tempujve, varreve dhe dokumenteve antike ka dhënë njohuri befasuese në lidhje me qytetërimin e Egjiptianëve të Lashtë dhe më tej, deri në Sumer. Bota tani i hedhë sytë nga qielli për të gjetur shpjegim për gjithçka të lashtë në Tokë.

Foto: Tv Klan

Filed Under: Komente Tagged With: Astrit Lulushi

A pritet fundi?

April 10, 2023 by s p

Vector illustration of a realistic planet Earth with shadow effects. Cut out design element on white background.

Astrit Lulushi/

Kur Bota ishte afër fundit të Epokës së Akullit 12,800 vjet më parë, një kometë gjigante shpërtheu. Ajo kishte hyrë në sistemin diellor nga hapësira e thellë. Disa prej copave goditën Tokën duke shkaktuar një kataklizëm globale në shkallë të paparë që nga zhdukja e dinosaurëve. Të paktën tetë nga fragmentet goditën Amerikën e Veriut, ndërsa copa të tjera goditën Evropën veriore. Ata që shpëtuan migruan në jug. Fragmentet e kometës rreth 2 km gjërësi goditën Tokën me shpejtësi 90 km në orë, dhe gjeneruan sasi të mëdha nxehtësie që likuiduan në çast miliona kilometra pyje e tokë; destabilizuan koren e Planetit; dhe shkaktuan përmbytjen globale që mbahet mend në librat e shenjtë dhe në mite anembanë botës.

Një seri e dytë pasojash, po aq shkatërruese, që shkaktuan përmbytje të mëtejshme kataklizmike, ndodhën 11,600 vjet më parë, datë që Platoni jep për shkatërrimin dhe fundosjen e Atlantidës. Provat e zbuluara tregojnë se një qytetërim i përparuar u shkatërrua në kataklizmat globale midis 12,800 dhe 11,600 vjet më parë.

Por pati edhe të mbijetuar – të njohur në kulturat e mëvonshme me emra të tillë si ‘të urtët’, ‘të shkëlqyerit’’, ‘të ndriturit’ – Alpet quheshin ‘të ndritur’, pasi majat e tyre zbardheshin nga bora, apo shkëlqenin. Këta ‘të ndritur’ udhëtuan nëpër botë, duke bërë gjithçka në fuqinë e tyre për të mbajtur ndezur shkëndijën e qytetërimit. Të urtët u vendosën në vende kyçe – Gobekli Tepe në Turqi, Baalbek në Liban, Giza në Egjipt, Sumer, Evropën jugore – ku janë zbuluar piramida (Bosnje) — në Meksikë, Peru dhe përtej Paqësorit, ku një piramidë e madhe është zbuluar në Indonezi. Kudo që shkuan, ‘të shndritshmit’ sollën me vete kujtimin e një kohe kur njerëzimi kishte jetuar në harmoni me universin; dhe me përmbytjen, kishte paguar një çmim të lartë. Një kujtesë dhe paralajmërim për të ardhmen…

Por kometa që shkaktoi shkatërrime të tilla në vitin 12,800 dhe 11,600 mund të mos ketë mbaruar punë me Tokën.

Astronomët besojnë se një pjesë ‘e errët’ prej 30 kilometrash e kometës gjigante origjinale mbetet e fshehur mes mbeturinave në Galaktikë. Dhe, ndërsa vazhdon të endet, ajo përbën kërcënin për Tokën. Një mesazh astronomik i koduar në Gobekli Tepe, Sfinks dhe piramidat e Egjiptit, paralajmëron se ‘Kthimi i Madh’ do të ndodhë. Kur?, kjo nuk dihet. Ata që besojnë në Zot pohojne se kthimi i kometës përmbush profecinë e librave të shenjtë; ‘mendim i dëshiruar’, thonë të tjerët që besojnë në teorinë e evolucionit. Rrofshim gjatë për të parë.

Photo: Gettyimages.it

May be an image of map

See Insights and Ads

Boost post

All reactions:

11

Filed Under: Komente Tagged With: Astrit Lulushi

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 19
  • 20
  • 21
  • 22
  • 23
  • …
  • 102
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • DIAMANT HYSENAJ HAP FUSHATËN PËR KONGRESIN AMERIKAN – FJALA E MBAJTUR PARA KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN
  • Nga Besa në New York: Shoqata Besi organizoi një mbrëmje të veçantë për Festën e Flamurit
  • Në 90 vjetorin e lindjes së poetit Faslli Haliti
  • Dilemat e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare në Kosovë
  • Nga Shkodra në Bejrut…
  • Faik Konica, fryma e pavdekshme e një atdhetari dhe dijetari shqiptar
  • Abetaret e para të shkrimit të shqipes, fillesa të letërsisë shqipe për fëmijë
  • Valon Nikçi, një shqiptar pjesë e ekipit të Kongresistit George Latimer në sektorin e Task-Forcës për Punësimin dhe Ekonominë
  • Dega e Vatrës në Boston shpalli kryesinë
  • VATRA NDEROI KRYETARIN E KOMUNËS SË PRISHTINËS Z. PËRPARIM RAMA
  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT