Bexhet Asani – Dielli

NGA HISTORIKU I GJUHËS LETRARE – SHQIPJA GJUHË ZONJË NË 50 VJETORIN E SAJ

December 19, 2022 by s p

Dr. Bexhet Asani/

Shqiptarët para Kongresit të Manastirit në shkrimet e tyre përdornin disa alfabete. Pas Kongresit të Manastirit përdornin disa gjuhë letrare për gati gjashtëdhjetë e katër vjet. Intelektualët shqiptarë vazhdimisht bënin përpjekje që populli shqiptar të kishte një gjuhë të njësuar për përparimin e kombit. Nuk mund të shkonte më kush si të munde të shkruante?!

Preokupim i gjuhës letrare shqipe nuk ishte vetëm e intelektualëve shqiptarë por ishte edhe preokupim i Serbisë dhe i Federatës së Jugosllavisë. Të preokupuar ishin Komiteti Qendror i Federatës të Jugosllavisë, Komiteti Qendror i Republikës Popullore të Maqedonisë etj. Kohët e fundit u zbulua analiza e prof. Petro Janurës, Myrteza Pezës dhe Krume Jakovskit nga historiani Qerim Lita. Për këtë elaborat para shumë vitesh kisha dëgjuar nga profesor Zeqirja Neziri dhe ja tani analiza është botuar komplet dhe mund ta lexojë kushdo me qëllim të dijë më tepër për peripecitë e Gjuhës së Sotme Letrare Shqipe. Analiza e profesorëve të nderuar Petro Janura, Myrteza Peza dhe Krume Jakovski mban këtë titull: “ÇËSHTJA E GJUHËS SË VETME LETRARE TË PAKICËS SHQIPTARE NË JUGOSLLAVI”. Kjo analizë e thukët i ka 50 faqe.

Argumentet e profesorëve të nderuar të cilët kanë qenë në një presion të paparë, kanë një vështrim shkencor në diakroni dhe në sinkroni. Kështu argumentet e tyre gjuhësore i nisin që nga “Meshari” i Gjon Buzukut e shkrimtarët e tjerë të letërsisë së vjetër, shkrimtarët e Rilindjes, Shkrimtarët e Realizmit e gjer te shkrimtarët e viteve pesëdhjetë të shekullit të njëzetë. Ata kanë marrë në shqyertim edhe veprat e albanologëve të huaj.

Për përpjekjet e intelektualëve kosovarë të kohës për unifikimin e drejtshkrimit të gjuhës sonë shkruajnë:

“Këtu në Jugosllavi janë bërë dhe bëhen përpjekje për unifikimin e drejtshkrimit të gjuhës shqipe që përdoret në shkolla dhe në shkrime të ndryshme. Për atë duhet të lavdërohet dhe t’i jepet mirënjohje Komisionit për Arsim dhe Kulturë të Krahinës Autonome të Kosovës dhe Metohisë, që në mënyrë reale ka kuptuar këtë problem shumë të rëndësishëm, duke mos kursyer asgjë që ky problem të zgjidhet njëherë e përgjithmonë. Në këtë drejtim, janë mbajtur dy konferenca të gjera gjuhësore në Prishtinë dhe rezultatet e tyre premtojnë, por diversiteti nuk është mënjanuar tërësisht. Ende kemi mozaik në drejtshkrim dhe në gjuhë dhe, kjo gjendje nuk do të zhduket derisa të zgjidhet edhe këtu çështja e gjuhës së përbashkët letrare për të gjithë shqiptarët”.

Për gjuhën shqipe në Maqedoni midis tjerash vënë në dukje: “Gjuha shqipe, të cilën e përdorin shqiptarët e RP Maqedonisë, nuk është studiuar në mënyre thelbësore që të dihen mirë të gjitha karakteristikat e saj, por dihet se shqiptarët e kësaj republike flasin një nëndialekt gegë periferik, në pjesë më të madhe, ndërsa një pjesë e vogël flet dialektin toskë.

Dialektin gegë e flasin shqiptarët e Shkupit, Tetovës, Gostivarit, Dibrës, Kërçovës dhe Kumanovës me fshatrat përreth ku ka shqiptarë dhe disa fshatra të Strugës. Në qytetin e Strugës vërehet ndikimi i dialektit toskë, ndërsa në Manastir dhe Prespë, me fshatrat e tyre ku ka shqiptarë, flasin vetëm dialektin toskë, me përjashtim të dy fshatrave në Manastir. Dialekti gegë flitet edhe në disa fshatra të Prilepit, Velesit dhe Rekës së Epërme”.

Kur bëjnë fjalë për leksikun e pasur të të dy dialekteve të shqipes ata shkruajnë: “Kjo pasuri e fjalorit tregon fuqinë e gjuhës shqipe për të kundërshtuar rrezikun nga asimilimi prej gjuhëve të tjera. Ky fjalor i përbashkët, që është pronë e gjuhës shqipe “është pronë e gjallë që tregon se dialektet tona nuk kanë ndonjë dallim të madh mes vete, që dallimet e tanishme dialektore lejojnë që njëri dialekt, i pasuruar me veprimtarinë e përbashkët të dialektit tjetër, mund të shërbejë si bazë e gjuhës letrare “të përbashkët” .

Duke i ilustruar edhe me shembuj si: “Te ne në Jugosllavi, dialekti toskë nuk është i përdorur aq shumë, edhe pse në Prishtinë janë ribotuar disa vepra origjinale, si dhe disa vepra të përkthyera në dialektin toskë. Kjo është shenjë se nuk ka pengesë nga përdorimi i këtij dialekti edhe te lexuesit shqiptarë në vendin tonë. Veprat origjinale të shkrimtarëve tanë, gjuha e të cilëve është mjaft letrare, çdo ditë e më shumë e humbë koloritin lokal”.

Në përfundim të analizës ata janë tepër të matur:

“Pra, numri më i madh i veprave të shkrimtarëve, të cilat vepra mësohen në shkollat tona, janë të shkruar në dialektin toskë, përkatësisht në atë gjuhë letrare. Nisur nga kjo intelektualët e rinj shqiptarë në Jugosllavi, jo vetëm se e njohin gjuhën toskërishte letrare, por ata janë të formuar si të tillë. Intelektualët me të mund shumë lehtë t’i shkruajnë veprat e tyre si shkrimtarët, punëtorët e arsimit nëpër shkolla, gazetarët nëpër gazeta, radio, zyra dhe atje ku është e domosdoshme.

Duke propozuar që gjuha letrare shqipe të futet edhe për shqiptarët në Jugosllavi, e kemi parasysh faktin se drejtshkrimi i cili sot përdoret në librat dhe shkollat shqiptare, si dhe në radio-emisionet, bazohet në atë laramani që ekzistonte më herët. Nëse do të futej gjuha e përbashkët letrare, do të ishte e një dobie shumë të madhe në radhë të parë për zhvillimin e vetë gjuhës, e pastaj për nxënësit, sepse ajo që sot përdoret në shkollë nga ana e nxënësve dhe nga një pjesë e madhe e punëtorëve të arsimit e intelektualëve, nuk është as letrare e as nëndialekti kosovar, por nëndialekt me partikularizma lokale. Gjuha letrare nuk lejon të ketë lokalizma kur për to nuk ka nevojë.

Është koha që të gjithë shqiptarët në Jugosllavi të shfrytëzohen me gjuhën letrare – pa laramani. Në këtë kuptim përbëhet edhe ky propozim.”

Profesor Zeqirja Neziri sqaron se kur duhet të jetë shkruar përafërsisht ky raport:

“Analiza është nxjerrë nga Arkivi Shtetëror i Republikës së Maqedonisë, Fondi Lidhja Socialiste e Popullit Punues të Maqedonië (465), Ai është përgatitur nga grupi i ekspertëve gjuhësorë të Komisionit për pakica nacionale të LSPPM-së: dr. Petro Janura, Murteza Peza dhe Krume Jakovski. Për fat të keq, në të nuk ka ndonjë datë të saktë se kur është hartuar, mirëpo, terminologjia e përdorur nga grupi në fjalë, veçmas në Rezymenë, si për shembull, RP e Maqedonisë, RFP e Jugosllavisë etj., arrijmë deri te konstatimi se ajo është hartuar midis periudhës 1959-1962. Ky konstatim mbështetet edhe në procesverbalin e mbledhjes së Këshillit Ekzekutiv të KQ LKM-së, të mbajtur më 19 nëntor 1959, në të cilin, veç tjerash, është shqyrtuar edhe problemi i gjuhës letrare shqipe. Lidhur me këtë në procesverbal, shprehimisht thuhet: “U konkludua se çështja e gjuhës shqipe duhet të zgjidhet në mënyrë parimore. Këtu ka luhatje midis gjuhës letrare shqiptare dhe gjuhës së Kosmetit. Kjo çështje duhet të shtrohet edhe para KQ të LKJ-së dhe së bashku me shokët nga Kosmeti të zgjidhet. U shprehën mendime se nuk mund të shkohet në një gjuhë tjetër, përveçse gjuhës së shtetit amë“.

Është për t’ u habitur fakti se anëtarët e Komitetit Qendror të Lidhjes Komuniste të Maqedonisë, janë pajtuar se nuk mund të shkohet në një gjuhë tjetër, përveçse gjuhës së shtetit amë.

Përpiluesit e përfundojnë rapotin pothuaj me hare:

“Sot është arritur një pozitë relativisht e mirë në punën e drejtshkrimit, sepse ai po unifikohet edhe te ne, dhe prandaj jemi në pozitë të themi “A Habemus ortographiam” (Kemi ortografi), pse mos të merremi vesh edhe për çështjen e përbashkët letrare, kur afrohen të dyja dialektet, jo vetëm në fushën e morfologjisë, por edhe në pikëpamjen e fonetikës, sepse ato i kanë lënë anash dallimet që kanë ekzistuar mes dy dialekteve që i kanë sot vetëm në gjuhën popullore. Gjatë asaj kohe dhe pasi që mes vete, drejtshkrimi dhe gjuha letrare janë të ndërvarura, ato janë të lidhura edhe me gjuhën e përbashkët letrare, dhe, kështu atë që e themi për drejtshkrimin, themi edhe “Habemus communem linguam literarem” (Kemi gjuhë të unifikuar letrare)”.

Në rezymenë e raportit dalin me propozim konkret:

“Ne propozojmë që edhe shqiptarët në Jugosllavi ta përdorin një gjuhë letrare të përbashkët – atë e cila përdoret në Shqipëri. Për një propozim të tillë kemi sqarime të shumta në analizë, si dhe nga kjo shkëputje e asaj analize. Kryesisht për shkak të asaj se në Shqipëri disa shkrimtarë gegë, edhe pse shkruajnë në atë dialekt, sërish 90% kanë premisa toskërishte ose thënë më saktësisht, është gjuhë e përbashkët letrare, e cila sot përdoret në Shqipëri.

Propozojmë që gjuha letrare në Shqipëri të vendoset edhe në territorin tonë (në Jugosllavi-n[ Maqedoni, Kosovë, Mali i Zi, Lugina e Preshevës- shënimi im B.A.), për arsye se thuajse të gjithë intelektualët tanë ose thënë më drejtë do të duhej ta njohin, për arsye se janë shfrytëzuar me atë gjuhë”.

Akademik Rexhep Qosja ka plotësisht të drejtë kur thotë se:

“Me të, me këtë Drejtshkrim, në të vërtetë me këtë gjuhë letrare të njësuar, varroset përgjithmonë përpjekja e Serbisë për t’i ndarë shqiptarët në dy kombe: në kombin e, si e thotë ajo, albancave që përbëjnë Shqipërinë dhe në kombin e shqiptarëve, në të vërtetë shiftarëve, si na quante përbuzshëm, që përbëjnë kombin kosovar, Kosovën!”

Profesor Idriz Ajeti si njeri që mbante mbi supe peshën e rëndë të robërisë, ai e dinte sesa vlerë ka për një komb gjuha letrare, përveç rrojtjes së tij mbi një shekull e që gjithë jetën ia kushtoi gjuhës shqipe, veç asaj që ishte pjesëmarrës në Kongrsin e Drejtshkrimit dhe nënshkrues i rezolutës, ai do të mbahet mend edhe për thënien e tij, e me peshë kombëtare:

“Gjuha letrase s’ është vetëm thesari i kulturës sonë, por mjet i fortë për mbrojtjen e etnisë shqiptare!”

Profesor Rexhep Qosja me rastin e 50 vjetorit të themelimit të Gjuhës Letrare Shqipe deklaron;

“Kongresi i Drejtshkrimit i Gjuhës Shqipe, i mbajtur në vitin 1972, është ngjarja më e madhe në historinë e kulturës shqiptare.”

Prof. dr. Rami Memushaj ka të drejtë kur pohon se: “Edhe pas viteve ’90, kur ndër gjuhëtarët shqiptarë zunë të shfaqen mendësi të kohës së pashallëqeve – pashallëku i Veriut dhe pashallëku i Jugut, Republika e Dardanisë dhe Republika e Shqipërisë, që duan gjuhë të veçanta – faktori shqiptar i Maqedonisë ka luajtur një rol përbashkues. Këtë rol do të luajnë edhe në të ardhmen intelektualët shqiptarë të Maqedonisë së Veriut, të cilët janë të vetëdijshëm se vetëm nën ombrellën e gjuhës standarde është i sigurt jo vetëm zhvillimi i shqipes së kësaj dege të trungut kombëtar, po edhe ruajtja e identitetit të shqiptarëve të kësaj Republike”.

Për nder të gjashtëdhjetë vjetorit të Kongresit të Manastirit më 1968 u ngrit pllaka përkujtimore te restoranti i Themistokli Gërmenjit, aty ku u mbajtën mbledhjet plenare të Kongresit me këtë rast shkrimtari i njohur maqedonas Vlado Maleski, njëherit dhe njohës i mirë i çështjes shqiptare tha:

“….Jetojmë afër njëri tjetrit. Jetojmë rrëzë malit e buzë detit. Jetojmë me vizionin për një të ardhme më të bukur, me kujtime të bukura për të kaluarën. Një kujtim i tillë është edhe kjo pllakë e mermerit, të cilën po e inaugurojmë në emër të Këshillit republikan për kremtimin e këtij jubileu. E mermeri nuk thyhet lehtë “.

E ka thënë bukur. Ky mendim i artë i Vlado Maleskit vlen edhe për Kongresin e Drejtshkrimit të cilit i është vënë pllaka e granitit, e pllaka e granitit nuk thyhet lehtë!

Katër vjet pas Konsultës së Prishtinës (1968), pikërisht më 20-25 nëntor të vitit 1972 në Tiranë u mbajt Kongresi i drejtshkrimit, i cili nuk ishte asgjë tjetër përveçse vazhdimësi e Kongresit të Manastirit. Kongresi i Manastirit si dhe Kongresi i Tiranës janë Kongrese gjithëkombëtare. Që të dy Kongreset janë mbajtur në muajin nëntor, në muajin e festave, kështu që të dy Kongreset e kanë kryer me sukses misionin e madh historik e kombëtar.

Themelet e Gjuhës së sotme letrare u vunë në zemër të gegërishtes në Shkup e në Prishtinë nga studiues e gjuhëtarë të mirëfilltë të gjuhës shqipe. Në Kongresin e drejtshkrimit në Tiranë nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi morën pjesë këta delegatë: Idriz Ajeti, Rexhep Qosja, Remzi Nesimi, Ajet Bytyçi, Besim Bokshi, Isa Bajçinca, Ismail Bajra, Ismail Doda, Petro Janura, dhe Sefedin Sulejmani.

Muaji nëntor është muaji i dy Kongreseve, që të dy Kongreset kanë hyrë në historinë e gjuhës shqipe si ngjarjet më të mëdha të shekullit të njëzetë, të cilët janë mbështetur thellë në tabanin kombëtar.

SHQIPJA GJUHË ZONJË

Më 25 nëntor të vitit 1972, në Kongresin e drejtshkrimit në Tiranë, gjuha shqipe u kodifikua, u ngrit në një gjuhë standarde kombëtare shqiptare.

Gjuha letrare shqipe me përgjegjësinë më të madhe filloi të përdoret në institucionet e shtetit shqiptar, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi dhe kudo në botë ku kishte shqiptarë.

Gjuha letrare shqipe u bë gjuhë e administratës shtetërore, e univerisiteteve, e shkollave fillore dhe të mesme. Gjuhë e ushtrisë, policisë dhe e gjithë popullit punonjës. Gjuhës letrare shqipe i kushtonin rëndësi tepër të madhe gazetat, radiot e televizionet.

Ka 50 vjet që botohen librat letrare, shkencore dhe fetare. Janë botuar gjer më sot me milionë ekzemplarë. Gjuha shqipe më 1972, tanimë si gjuhë e qytetëruar, u radhit me motrat e saja në të gjithë botën. Në gjuhën letrare shqipe u përkthyen dhe u botuan kryeveprat e letërsisë dhe shkencës botërore.

Letërsia artistike shqiptare me në krye veprat e të madhit dhe të papërsëritshmit Ismail Kadare u përkthyen në shumë gjuhë të botës si dhe veprat e autorëve të tjerë shqiptarë.

Gjuha letrare shqipe tani është një gjuhë zonjë në mesin e gjuhëve më të zhvilluara të botës.

Duhet ta kemi të qartë; Gjuha letrare nuk është gjuhë e nënës, Gjuha letrare mësohet.

Gjuha letrare jo, vetëm që shkruhet, por, edhe flitet nga njerëz intelektualë.

“22 NËNTORI” FESTË KOMBËTARE NË MAQEDONINË E VERIUT

November 21, 2022 by s p

Prof. Bexhet Asani

Njëqind e katërmbëdhjetë vjet më parë përfundoi punimet Kongresi Historik i Manastirit. Ky vit, pra viti 2022, është viti i njëqind e trembëdhjetë vjetorit të botimit të abetares së parë të Parashqevi Qiriazit më 1909, disa muaj pas përfundimit me sukses të punimeve të Kongresit të Manastirit. Sipas patriotit të shquar Gjergj Qiriazit Kongresi filloi punimet më 14 nëntor dhe i përfundoi më 22 nëntor të vitit 1908.

Në Kongres morën pjesë 50 delegatë, disa delegatë kanë pasur nga dy vota, ndërsa 18 delegatë ishin pa të drejtë vote. Pjesëmarrëse në Kongres ishte edhe mësuesja e popullit Sevasti Qiriazi, por pa të drejtë vote. Sot në këtë ditë të shënuar, dita më e arritur e popullit shqiptar në Maqedoni, kemi nderin të përmendim emrat e ndritur, të pjesëmarrësve të Kongresit të Manastirit: Kryetar nderi u zgjodh qeveritari Hivzi Pasha. Anëtarë u zgjodhën: Ellahudin Bej dhe Gjergj Qiriazi nga Manastiri, Shefqet Frashëri dhe Thoma Avrami nga Korça, Grigor Cilka dhe Sami Pojani vinin nga shkollat e amerikane, Mihal Grameno poashtu nga Korça, Rauf Gjirokastra dhe Bajo Topulli nga Gjirokastra, Dhimitër Buda dhe Simon Shuteriqi nga Elbasani, Shahin Kolonja nga Kolonja, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci dhe Gjergj Fishta nga shoqëria “Bashkimi” e Shkodrës, Ndre Mjeda nga shoqëria “Agimi” e Shkodrës, Ahile Eftimiu nga Konstanca e Rumanisë, Sotir Peci përfaqësonte shoqëritë shqiptare të Bukureshtit dhe të Amerikës, Zejnel Leskoviqi nga Leskoviku, Mitat Frashëri përfaqësonte Janinën dhe Selanikun, Leonidh Naçi Vlorën, Rafëz Ibrahimi dhe Emin Bej përfaqësonin Shkupin, Refik Toptani Tiranën, Adhem Shkaba koloninë e Sofjes, Dhimitër Male përfaqësonte Filipopullin, Fehim Bej Zavalani përfaqësonte koloninë e Misirit, Luigj Gurakuqi përfaqësonte shqiptarët (arbëreshët) e Italisë, ndërsa Nexhat Vrioni përfaqësonte qytetin e Beratit.

Punimet e Kongresit i hapi Fehmi Zavalani kryetari i Këshillit të Klubit “Bashkimi” të Manastirit. Kryetar i delegatëve u zgjodh Mitat Frashëri, ndërsa, nënkryetarë u zgjodhën: Gjergj Qiriazi dhe Luigj Gurakuqi, sekretarë të Kongresit u zgjodhën: Thoma Avrami, Nyzhet Vrioni dhe Hilë Mosi.Vendimet madhore për kohën, pas shumë peripecish, u morën në mbledhjen e tetë. Aty u bë një kompromis që alfabeti i Stambollit të mbetej në fuqi edhe për një kohë e të përdorej paralelisht me alfabetin e ri, ky me atë të “Bashkimit” me disa ndërrime dhe plotësime nga ai i Stambollit e i Shoqërisë “Agimi” të Shkodrës.

Por ky alfabet u luftua ashpër prej disa kerikëve dhe disa feudalë anadollakë të nxitur nga qeveria e Perandorisë Osmane, me theks të veçantë të xhonturqve ( turqve të rinj ). Këto komisione kishin për detyrë jo vetëm që të pengojnë punimet, por, edhe të ndalojnë me çdo kusht të ndalonin botimin e librave me alfabetin latin. Librat sipas tyre duhej të botoheshin me alfabetin arabo-turk me qëllim që të pengonin dhe të dëmtonin sa më shumë të ishte e mundur zhvillimin e kulturës shqiptare pa fijen e turpit.

Kogresi, mbledhjet i mbajti me dyer të mbyllura.

Me iniciativan e klerikëve në Shkup, në mesin e të cilëve gjindej Sahid Efendia, deputet i popullit të Shkupit, i cili erdhi këtu kinse për shkak sëmundjeje, u mbajt një miting kunder përdorimit të alfabetit latin në shqipet…. çarshia ka qenè gati e mbyllur (banorët kristianë nuk morën pjesë – P. J.). Foli shkurtimisht Hysen efendiu, mësues i shkolles së lartë fillore të Shkupit. S’u dha asnjë rezolutë me shkrim. . . Hysen efendia, përafërsisht tha: „Përdorimi i alfabetit latin për gjuhën shqipe është kundër Sheriatit. Ai alfabet kurrsesi nuk do të pranohet.

Në dokument theksohet dhe se ,,Nexhib Draga, deputet i Shkupit, është përkrahës i alfabetit latin dhe po bënë orvajtje që ai të pranohet. Qëndrimi i tij është për denim. Ai humbi besimin e votuesve të vet”. Gjykimi qe i njëzëshëm dhe tubimi pranoi që të autorizohet Komisioni për zgjidhjen e këtij konflikti…Flitej se qëllimi i këtij tubimi ka qenë marrja e mandatit të Nexhib Dragës ose te detyrohet të japë dorëheqjen, por ai refuzoi. Kjo është provë se këtë miting e përgatitën vetë autoritetet turke, e në rend të parë vetë velia Merxhan beu”. Pra Nexhib Draga është kurbani i parë për kauzën e alfabetit latin të shqipes.

Ndarje të tilla kishte pothuaj në çdo qytet të të vilajeteve shqiptare. Në një anë vepronin ithtarët e alfabetit latin në anën tjetër vepronin ithtarët e alfabetit turko-arab me ndihmën e qeverisë turke here fshehur e here hapur. Forcat përparimtare ngadhnjyen. Peripecitë e alfabetit qenë të shumta! U mbajtën disa Kongrese por të gjithë dështuan.

“Oficerët, nëpunësit dhe nxënësit shqiptarë, që para pak kohe nuk paraqiteshin si shqiptarë, tani të gjithë, haptazi, janë deklaruar në kombësine e tyre të vërtetë”.

Konsulli Luba M. Mihajloviçi shkruan: rruga e alfabetit kombëtar dhe përpjekjet e bëra ka qenë plot me peripeci, por dashamirët e kulturës e të gjuhës shqipe ngadhënjyen të mbajnë alfabetin e sotëm si shenjë të parë të kombit”.

Dita e përfundimit të punimeve të Kongresit të Manastirit, 22 nëntori është festë kombëtare për shqiptarët në Maqedoninë e Veriut. Më 22 nëntor të vitit 1908, përfundoi me sukses punimet Kongresi i Manastirit. Kjo datë historike për popullin shqiptar në Maqedoninë e Veriut kremtohet nëpër institucionet shtetërore, në universitete, shkolla fillore dhe të mesme, me aktivitete letraro-muzikore e kulturore.

Dita e përfundimit të Kongresit të Manastirit duhet të shpallet festë kombëtare edhe në Republikën e Kosovës e në Republikën e Shqipërisë. Ne jemi një popull. Kemi një flamur. Kemi njjë gjuhë. Kemi një Skënderbe. Duhet të kemi një festë kombëtare siç është “22 Nëntori”.

Me afabetin e këtij Kongresi, me këto shkronja të skalitura me gjak, shërbehen gjithë shqiptarët në rruzullin tokësor.

Duhet të theksoj se derisa isha pedagog në Gjimnazin e Strugës, Manastirin sidomos Shtëpinë e Kongresit, më 22 nëntor, e bëra Qendër Pelegrinazhi për nxënësit dhe koleget e kolegët e mi. Atje, në Manastir domosdo do të na priste rilindësi i fundit i Manastirit mësuesi dhe gazetari Qenan Hasani.

Për nder të gjashtëdhjetë vjetorit të Kongresit të Manastirit më 22 nëntor të vitit 1968 u ngrit pllaka përkujtimore te restoranti i Themistokli Gërmenjit, aty ku u mbajtën mbledhjet plenare të Kongresit me këtë rast shkrimtari i njohur maqedonas Vlado Maleski, njëherit dhe njohës i mirë i çështjes shqiptare tha:

Shfrytëzoj rastin që sot nga “Vatra” t’ i drejtohem drejtorit të Muzeut të Alfabetit që 11 anëtarëve të Komisioit të Kongresit të Manastirit t’ i shtojë edhe dy manekine me qëllim që të mos jenë të gjithë burra, por atyre burrave të shquar t’ u shtohen edhe mësueset e Popullit Sevasti dhe Parashqevi Qiriazi. Ndonjëri mund të thotë se ato nuk kanë qenë anëtare të Komisionit?! Po. Është e vërtetë. Po ç’ faj kishin ato që atë kohë femrat nuk kishin të drejtën e votës?! Ato ishin të lidhura ngushtë me punimet dhe vendimet e Kongresit.

Motrat Qiriazi përcillnin të gjitha seancat qofshin ato plenare qofshin ato të fshehta. Vetëm pas disa muajve Parashqevi Qiriazi e botoi Abetaren e parë, të cilën do ta quaj “Abetare me shkronjat e bashkuara”. Ja pse këto mësuese duhet të jenë në mesin e anëtarëve të Komisionit. Rroj me shpresën që herën tjetër kur të vizitojë e të vizitoni ju të nderuar Muzeun e Alfabetit t’ i shikojmë edhe motrat tona Sevastinë dhe Parashqevinë, bashkë me ata burra të shquar sepse edhe ato ishin të shquara dhe ndihmuan me mish e me shpirt që sot të kemi këto 36 shkronja të arta.

Me rastin e 49 vjetorit të Gjuhës sonë letrare

November 25, 2021 by s p

Nga Bexhet Asani/

Në shekullin e njëzetë që lam pas, mund të shënohen vetëm dy ngjarje të mëdha historike: Kongresi i Manastirit dhe Kongresi i drejtshkrimit. Intelektualët e mëdhenj të Kongresit të Manastirit përveç halleve të mëdha që kishin me unifikimin e alfabetit ata ishin tepër largpamës që atëherë hodhën idenë për unifikimin e gjuhës shqipe. Për unifikimin e Gjuhës letrare shqipe kanë merita edhe shqiptarët e Maqedonisë (që llogaritet se mund të jenë tani afër njëmilionë). Ishte gazeta “ Flaka e vëllazërimit” e para që vuri në praktikë Gjuhën letrare shqipe, shumë vjet më parë se të mbahej Kongresi i drejtshkrimit në Tiranë më 1972.Për nder të gjashtëdhjetë vjetorit të Kongresit të Manastirit më 1968 u ngrit pllaka përkujtimore te restoranti i Themistokli Gërmenjit, aty ku u mbajtën mbledhjet plenare të Kongresit me këtë rast shkrimtari i njohur maqedonas Vlado Maleski, njëherit dhe njohës i mirë i çështjes shqiptare tha: “….Jetojmë afër njëri tjetrit. Jetojmë rrëzë malit e buzë detit. Jetojmë me vizionin për një të ardhme më të bukur, me kujtime të bukura për të kaluarën. Një kujtim i tillë është edhe kjo pllakë e mermerit, të cilën po e inaugurojmë në emër të Këshillit republikan për kremtimin e këtij jubileu. E mermeri nuk thyhet lehtë “. E ka thënë bukur. Ky mendim i artë i Vlado Maleskit vlen edhe për Kongresin e drejtshkrimit: “E mermeri nuk thyhet lehtë!”Katër vjet më vonë , pikërisht në nëtor të vitit 1972 në Tiranë u mbajt Kongresi i drejtshkrimit, i cili nuk ishte asgjë tjetër përveçse vazhdimësi e Kongresit të Manastirit. Në qoftë se mund t’i referohem thënies së bukur të shkrimtarit Vlado Maleskit: “e mermeri nuk thyhet lehtë”, atëherë Kongresit të drejtshkrimit i është vënë pllaka e granitit e cila nuk mund të thyhet lehtë. Kongresi i Manastirit si dhe Kongresi i Tiranës janë Kongrese gjithëkombëtare. Që të dy Kongreset janë mbajtur në muajin nëntor, në muajin e festave, kështu që të dy Kongreset e kanë kryer me sukses misionin e madh historik e kombëtar. Profesor Zeqirja Neziri nga Shkupi deklaron: “Kur panë autoritetet e Beogradit seriozitetin e shqiptarëve për unifikimin e gjuhës shqipe, atëherë reaguan nëpërmjet Komitetit Qendror të Maqedonisë e pastaj Lidhja Socialiste e Popullit Punonjës të Maqedonisë kërkoi një raport në lidhje me gjuhën letrare shqipe nga prof. Petro Janura, për të themeluar një gjuhë letrare për shqiptarët e ish Jugosllavisë.Profesor Petro Janura kur pa qëllimet djallëzore të Beogradit, nuk pranoi në asnjë mënyrë. Ai përgatiti një raport prej pesëdhetë faqesh, në të cilin raport me argumente shkencore e arsyetonte pse shqiptarët duhet të kenë një Gjuhë letrare”. Nismës së “Flakës së vëllazërimit” për unifikimin e Gjuhës shqipe i parapriu Konsulta e Prishtinës në vitin 1968. Me Konsultën e Prishtinës, po e theksoj edhe njëherë në mes të gegërisë, tanimë ishte trasuar rruga për mbajtjen e një Kongresi ku vetëm se do të bëhej AMINI dhe kjo ndodhi në nëntor të vitit 1972 në Tiranë. E themi me bindje të plotë se çdo Kongres tjetër për Drejtshkrimin e Gjuhës shqipe do të dështojë më keq se Kongresi i Dibrës, Kongresi i Elbasanit dhe Kongresi i Janinës.Themelet e Gjuhës së sotme letrare u vunë në zemër të gegërishtes nga studiues e gjuhëtarë të mirëfilltë të gjuhës shqipe. Në Kongresin e drejtshkrimit në Tiranë nga Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi morën pjesë këta delegatë: Idriz Ajeti, Rexhep Qosja, Remzi Nesimi, Ajet Bytyçi, Besim Bokshi, Isa Bajçinca, Ismail Bajra, Ismail Doda, Petro Janura, dhe Sefedin Sulejmani. Profesor Idriz Ajeti, si njeri që mbante mbi supe peshën e robërisë, ai e dinte sesa vlerë ka për një komb gjuha letrare, përveç rrojtjes së tij mbi një shekull ai do të mbahet mend edhe për thënien e tij të famshme e me peshë kombëtare: “Gjuha letrare s’ është vetëm thesari i kulturës sonë, por mjet i fortë për mbrojtjen e etnisë shqiptare!” Themelet e gjuhës së sotme shqipe u vunë në qytetin e Shkupit dhe të Prishtinës, në zemër të gegërisë, e jo në Tiranë apo në Gjirokastër, si mundohen disa ta paraqesin si “gjuha e Enverit”, këtë mund ta bëjnë vetëm pseudoshkencëtarët, atë që s’ mundi ta bënte politika e Beogradit ja po e bëjnë sot argatët e saj, xhonturqit shqiptarë pa marrë parasysh myslimanë apo të krishterë qofshin ata. Sot mund të deklarojmë dhe mund të krenohemi se u bë realitet ëndrra e delegatëve të Manastirit për Unifikimin e Gjuhës shqipe. Pra, siç e shikoni peripecitë po e ndjekin shqipen tonë hyjnore hap pas hapi. Asnjë pseudoshkencëtar nuk do të mund t’ ia dalë dot të përçajë më popullin shqiptar dhe gjuhën e tij hyjnore.Muaji nëntor është muaji i dy Kongreseve, që të dy Kongreset kanë hyrë në historinë e gjuhës shqipe si ngjarjet më të mëdha të shekullit të njëzetë, të cilët janë mbështetur thellë në tabanin kombëtar.

KONGRESI I MANASTIRIT DHE KONGRESET TJERË GJATË SHEKULLIT TË XX -TË

November 22, 2021 by s p

Dr. Bexhet Asani

Njëqind e njëmbëdhjetë vjet më parë përfundoi punimet Kongresi Historik i Manastirit. Ky vit, pra viti 2019, është viti jubilar i njëqind e dhjetë vjetorit të botimit të abetares së parë të Parashqevi Qiriazit më 1909, disa muaj pas përfundimit me sukses të punimeve të Kongresit të Manastirit. Sipas patriotit të shquar Gjergj Qiriazit Kongresi filloi punimet më 14 nëntor dhe i përfundoi më 22 nëntor të vitit 1908. Në Kongres morën pjesë 32 delegatë nga 26 qytete dhe të shoqërive, të cilët kanë pasur 52 vota, dikush mund të mendoj se nuk e kemi bërë llogarinë mirë, por, disa delegatë kanë pasur nga dy vota, ndërsa 18 delegatë ishin pa të drejtë vote. Pjesëmarrëse në Kongres ishte edhe mësuesja e popullit Sevasti Qiriazi, por pa të drejtë vote. Në Kongres kanë marrë pjesë 50 delegatë. Sot në këtë ditë të shënuar, dita më e arritur e popullit shqiptar në Maqedoni, këto 24 vitet e fundit, kemi nderin të përmendim e mrat e ndritur, të pjesëmarrësve të Kongresit të Manastirit: Kryetar nderi u zgjodh qeveritari Hivzi Pasha. Anëtarë u zgjodhën: Ellahudin Bej dhe Gjergj Qiriazi nga Manastiri, Shefqet Frashëri dhe Thoma Avrami nga Korça, Grigor Cilka dhe Sami Pojani vinin nga shkollat e amerikane, Mihal Grameno poashtu nga Korça, Rauf Gjirokastra dhe Bajo Topulli nga Gjirokastra, Dhimitër Buda dhe Simon Shuteriqi nga Elbasani, Shahin Kolonja nga Kolonja, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci dhe Gjergj Fishta nga shoqëria “Bashkimi” e Shkodrës, Ndre Mjeda nga shoqëria “Agimi” e Shkodrës, Ahile Eftimiu nga Konstanca e Rumanisë, Sotir Peci përfaqësonte shoqëritë shqiptare të Bukureshtit dhe të Amerikës, Zejnel Leskoviqi nga Leskoviku, Mitat Frashëri përfaqësonte Janinën dhe Selanikun, Leonidh Naçi Vlorën, Rafëz Ibrahimi dhe Emin Bej përfaqësonin Shkupin, Refik Toptani Tiranën, Adhem Shkaba koloninë e Sofjes, Dhimitër Male përfaqësonte Filipopullin, Fehim Bej Zavalani përfaqësonte koloninë e Misirit, Luigj Gurakuqi përfaqësonte shqiptarët (arbëreshët) e Italisë, ndërsa Nexhat Vrioni përfaqësonte qytetin e Beratit.

Punimet e Kongresit i hapi Fehmi Zavalani kryetari i Këshillit të Klubit “ Bashkimi” të Manastirit. Kryetar i delegatëve u zgjodh Mitat Frashëri, ndërsa, nënkryetarë u zgjodhën: Gjergj Qiriazi dhe Luigj Gurakuqi, sekretarë të Kongresit u zgjodhën: Thoma Avrami, Nyzhet Vrioni dhe Hilë Mosi.Vendimet madhore për kohën, pas shumë peripecish, u morën në mbledhjen e tetë. Aty u bë një kompromis që alfabeti i Stambollit të mbetej në fuqi edhe për një kohë e të përdorej paralelisht me alfabetin e ri, ky me atë të “Bashkimit” me disa ndërrime dhe plotësime nga ai i Stambollit e i Shoqërisë “Agimi” të Shkodrës.

Le të përmendim tani emrat e Komisionit të cilët kryen këtë punë kaq të madhe historike: Kryetar Gjergj Fishta, nënkryetar Luigj Gurakuqi, anëtarë: Gjergj Qiriazi, Bajo Topulli, Shahin Kolonja, Sotir Peci, Grigor Cilka, Nyzhet Vrioni, Ndre Mjeda, Taqi Buda, dhe Mitat Frashëri. Pas shumë diskutimesh jo aq të lehta u vendos alfabeti që përdorim sot e kësaj dite. Por ky alfabet u luftua ashpër prej disa hoxhallarëve dhe disa feudalë anadollakë të nxitur nga qeveria e Perandorisë Osmane, me theks të veçantë të xhonturqve ( turqve të rinj ). Këto komisione kishin për detyrë jo vetëm që të pengojnë punimet, por, edhe të ndalojnë me çdo kusht të ndalonin botimin e librave me alfabetin e sotëm latin. Librat sipas tyre duhej të botoheshin me alfabetin arabo-turk me qëllim që të pengonin dhe të dëmtonin sa më shumë të ishte e mundur zhvillimin e kulturës shqiptare pa fijen e turpit.

Kongresi i Manastirit i zhvilloi punimet në dy ndërtesa: te hoteli i atdhetarit të shquar Themistokli Gërmenjit, te hoteli mbaheshin mbledhjet plenare, dhe te shtëpia e Gjergj Qiriazit, ku mbaheshin mbledhjet e ngushta. Këto vendime që merreshin te shtëpia e Gjergj Qiriazit nuk komunikoheshin në mbledhjet plenare, sepse ata merrnin vendime shumë të rëndësishme për zhvillimet politike, ekonomike e kulturore. Rreziku ishte i madh prandaj Komisioni i ngushtë u betuan që të mos flitej asgjë jashtë rreth vendimeve që kishin marrë. Por, për shqiptarët dhe intelektualët e atëhershëm rreziqet nuk kishin të ndalur, le t’ i marrim me radhë: më 23 korrik 1909, xhonturqit në bashkëpunim me disa turkoshakë shqiptarë thirrën Kongresin famëkeq të Dibrës, ende pa u mbushur viti, i mbajtjes së Kongresit të Manastirit. Në Kongresin e Dibrës fjalën kryesore e kishin disa hoxhallarë, mbase me në krye Rexhep Vokën e Shipkovicës së Tetovës.

Në Kongresin e Dibrës edhe pse shumica e delegatëve ishin shqiptarë myslimanë shumë shpejtë e kuptuan se aty po flitej kundër interesave të popullit shqiptar dhe kulturës shqiptare. Ky kurth dhe ky plan djallëzor u zbulua falë atdhetarëve tanë të zjarrtë edhe kësaj radhe iu dështoi xhonturqve, u thyen keq moralisht. Le të shohim për një çast se çfarë u vendos në Kongresin e Dibrës: të mos imponohet alfabeti arabo-turk, por t’ i lihet liri çdonjërit të përdorë atë alfabet që dëshiron qoftë atë arabo-turk apo atë latin. Kongresin e Dibrës e organizoi “Komiteti Kushtetucional Osmanlli- Shqiptar”. U dëmtua pak imazhi por, as në këtë Kongres nuk u luhatën themelet e Kongresit Historik të Manastirit.

Klubi qendror i Manastirit, si përfaqësues i të gjitha klubeve shqiptare, për t’ i hedhur poshtë vendimet e Kongresit të Dibrës, pa nguruar organizoi një Kongres tjetër, Kongresin e tretë në qytetin e Elbasanit prej 2 gjer më 8 nëntor të vitit 1909. Në Kongresin e Elbasanit morën pjesë 35 delegatë edhe në këtë Kongres dolën në sipërfaqe antivlerat e popullit shqiptar të cilët kishin tendenca që të ulnin famën e Klubit dhe Kongresit të Manastirit, përkrahësit dhe sahanlëpirësit e pushtetit, të cilët haptas kundërshtuan alfabetin latin. Pa marrë parasysh vështirësitë, pengesat dhe kundërshtimet që dolën në Kongresin e Elbasanit, megjithatë ai tubim aty-këtu mund të llogaritet i suksesshëm për këto arsye: ngadhnjyen delegatët që përkrahnin alfabetin latin dhe dy, të 35 delegatët pjesëmarrës të këtij Kongresi arritën që të hapin shkollën e parë të mesme në gjuhën shqipe e cila është e njohur me emrin Normalja e Elbasanit.Qeveria e perandorisë osmane edhe më tuje e pengonte alfabetin latin dhe e detyronte popullin shqiptar që të përdorë alfabetin arabo-turk. Ky qe shkaku që në qytetin e Korçës të mbahet një mbledhje në shkurt të vitit 1910, pas mbledhje u tubuan me mijëra korçarë për të kundërshtuar alfabetin arabo-turk. Mbledhjen e dhe tubimin e Korçës e përkrahu haptas Klubi i shqiptarëve të Filatit të cilët punonin e vepronin në kryeqytetin e Perandorisë osmane në Stamboll. Midis tjerash në telegram ata shkruanin: “ Ne do të derdhim edhe pikën e fundit të gjakut për alfabetin latin”.

Odisejada e alfabetit të shqipes vazhdon. Kishte edhe deputetë shqiptarë në Kuvendin e Perandorisë të cilët e kundërshtonin alfabetin latin, ata deputetë e detyruan atdhetarin Hasan Prishtina të polemizojë me ta, kështu, ai u detyrua t’ u mohojë kombësinë shqiptare të gjithë atyre që rrinin në rrugën e kundërt të përdorimit lirisht të alfabetit latin.Shoqëria “Bashkimi” e cila vepronte në Manastir, thirri Kongresin e dytë me qëllim që t’u bëjë të qartë të gjithve vendimet e Kongresit të parë të Manastirit, sidomos atyre të cilët ishin të luhatshëm dhe kundër alfabetit latin. Kongresi i dytë i Manastirit në qoftë se mund ta quajmë kështu filloi punimet më 1 prill dhe i përfundoi më 3 prill të vitit 1910. Në këtë Kongres morën pjesë po thuaj të gjitha Klubet shqiptare gjithsej 31. Morën pjesë 20 delegatë si dhe një përfaqësues i pushtetit të atëhershëm. Këtu vendimet ishin të paluhatshme, kërkohej me ngulm që alfabeti latin të mos pengohej nëpër shkollat shqipe. Në këtë Kongres mori pjesë edhe Dervish Hima i cili kritikoi ashpër qeverinë, e cila pengonte botimin e librave shqip me alfabetin latin dhe shkollat të cilat praktikonin alfabetin e ri latin.

Pushteti anadollak edhe pse po jepte shpirt, nuk ndenji kurrë indiferent, ai bënte prsion të paparë te popullate myslimane shqiptare që të mos e përdornin në shkrimet e tyre alfabetin latin por atë arabo-turk, nuk i mjaftoi as kjo, qeveria thirri një kuvend tjetër, por tani në kryeqytetin e Ali Pashë Tepelenës në Janinë. Në Kongresin e Janinës, morën pjesë delegatë pothuaj nga të gjitha trevat shqiptare. Le të shohim tani se cilët ishin delegatët e Kongresit të Janinës: nga qyteti i Korçës ishte Petro Luarasi, nga Pogradeci dhe Starova Shefik Efendia, një anëtar dërgoi Folorina e Papa Kristo Negovanit, një anëtar Elbasani, një anëtar nga Struga dhe dy anëtarë nga Ohri, ndërsa Manastiri dërgoi pesë delegatë ( emrat e të cilëve nuk arrita që t’ i gjej), po aq delegatë dërgoi edhe Kosova, delegatë dërguan edhe: Preveza, Vlora Lerini, Bihishta, Durrësi, Shkodra, Tirana, Berati, Tepelena, dhe Leskoviku. Në Kongresin e Janinës kryetar zgjidhet Bedri beu nga Peja, ish profesor i Gjuhës shqipe në gjimnazin turk “ Idadija” të Shkupit. U zgjodhën edhe dy sekretarë: një avokat nga qyteti i Manastirit me emrin Ferid beu, dhe Petro Luarasi i madh. Të gjitha mbledhjet e Kongresit u mbajtën me dyer të mbyllura për shkaqe sigurie. Peripecitë e alfabetit tonë të shenjtë i ka vënë re edhe Konsulli Luba Mihajloviqi i cili midis tjerash shkruan: “…rruga e alfabetit kombëtar dhe përpjekjet e bëra, ka qenë me plotë peripeci, por, dashamirët e kulturës e të gjuhës shqipe ngadhnjyen të mbajnë alfabetin e sotëm si shenjë të parë të kombit”.

Katër vjet më vonë , pikërisht në nëtor të vitit 1972 në Tiranë u mbajt Kongresi i drejtshkrimit, i cili nuk ishte asgjë tjetër përveçse vazhdimësi e Kongresit të Manastirit. Në qoftë se mund t’i referohem thënies së bukur të shkrimtarit Vlado Maleskit: “e mermeri nuk thyhet lehtë”, atëherë Kongresit të drejtshkrimit i është vënë pllaka e granitit e cila nuk mund të thyhet lehtë. Kongresi i Manastirit si dhe Kongresi i Tiranës janë Kongrese gjithëkombëtare. Që të dy Kongreset janë mbajtur në muajin nëntor, në muajin e festave, kështu që të dy Kongreset e kanë kryer me sukses misionin e madh historik e kombëtar. Intelektualët e mëdhenj të Kongresit të Manastirit përveç halleve të mëdha që kishin me unifikimin e alfabetit ata ishin tepër largpamës që atëherë hodhën idenë për unifikimin e gjuhës shqipe. Për unifikimin e Gjuhës letrare shqipe kanë merita edhe shqiptarët e Maqedonisë (që llogaritet se mund të jenë tani afër njëmilionë). Ishte gazeta “ Flaka e vëllazërimit” e para që vuri në praktikë Gjuhën letrare shqipe, shumë vjet më parë se të mbahej Kongresi i drejtshkrimit në Tiranë më 1972.

Profesor Zeqirja Neziri nga Shkupi deklaron: “- Kur panë autoritetet e Beogradit seriozitetin e shqiptarëve për unifikimin e gjuhës shqipe, atëherë reaguan nëpërmjet Komitetit Qendror të Maqedonisë e pastaj Lidhja Socialiste e Popullit Punonjës të Maqedonisë kërkoi një raport në lidhje me gjuhën letrare shqipe nga prof. Petro Janura, për të themeluar një gjuhë letrare për shqiptarët e ish Jugosllavisë. Profesor Petro Janura kur pa qëllimet djallëzore të Beogradit, nuk pranoi në asnjë mënyrë. Ai përgatiti një raport prej pesëdhetë faqesh, në të cilin raport me argumente shkencore e arsyetonte pse shqiptarët duhet të kenë një Gjuhë letrare”. Nismës së Flakës së vëllazërimit për unifikimin e Gjuhës shqipe i parapriu Konsulta e Prishtinës në vitin 1968.

Me Konsultën e Prishtinës, tanimë ishte trasuar rruga për mbajtjen e një Kongresi ku vetëm se do të bëhej AMINI dhe kjo ndodhi në nëntor të vitit 1972 në Tiranë. E themi me bindje të plotë se çdo Kongres tjetër për Drejtshkrimin e Gjuhës shqipe do të dështojë më keq se Kongresi i Dibrës, Kongresi i Elbasanit dhe Kongresi i Janinës.Themelet e Gjuhës së sotme letrare u vunë në zemër të gegërishtes nga studiues e gjuhëtarë të mirëfilltë të gjuhës shqipe. Themelet e gjuhës së sotme shqipe u vunë në qytetin e Shkupit dhe të Prishtinës e jo në Tiranë si mundohen disa ta paraqesin si “gjuha e Enverit”, këtë mund ta bëjnë vetëm pseudoshkencëtarët, atë që s’ mundi ta bënte politika e Beogradit ja po e bëjnë sot argatët e saj, xhonturqit shqiptarë pa marrë parasysh myslimanë apo të krishterë qofshin ata. Sot mund të deklarojmë dhe mund të krenohemi se u bë realitet ëndrra e delegatëve të Manastirit për Unifikimin e Gjuhës shqipe. Pra, siç e shikoni peripecitë po e ndjekin shqipen tonë hyjnore hap pas hapi. Asnjë pseudoshkencëtar nuk do të mund t’ia dalë dot të përçajë më popullin shqiptar dhe gjuhën e tij hyjnore.

TOMMASO CAMPERA NJË GJUHËTAR I SHQUAR NË BOTËN ARBËRESHE

October 11, 2021 by s p

Dr. Bexhet Asani

Tomaso Kampera (Tommaso Campera) u lind në vitin 1949 në fshatin arbëresh Mashqit (Maschito – PZ) në Vico Albanese 2. Rrjedh nga një familje e dëgjuar e me tradita, Mashqitas denbabaden, gjyshërit dhe prindërit e tij kryesisht janë marrë me vreshtari. Shkollën tetëvjeçare dhe shkollimin e mesëm i kreu në fshatin e lindjes. Tomaso ka dhunti e prirje artistike për pikturën gjer në një nivel amatoresk. Pasioni i tij ka qenë gjithmonë gjuha arbëreshe e Mashqitit – gjuha e Skënderbeut. Ai i ka qëndruar besnik të folmes arkakike të Mashqitit. Në këtë të folme, në këtë arbërishte të vjetër të katundit Mashqit Tommaso shkroi poezi, poezi këto që në fillimet e para kanë lindur vetëm e vetëm për të shkruar gjuhën e katundit të tij, në një formë më të mirë dhe për të thelluar njohuritë mbi gjuhën e origjinës sepse siç shprehet Tommaso pa të kaluarën nuk ka të ardhme, e ardhmja qëndron dhe ndërtohet mbi të kaluarën në zhvillim! Që nga viti 2000, Tomaso ka bashkëpunuar me revistat arbëreshe “Katundi ynë”, “Kamastra”, “Apollinea”, “Jeta arbëreshe” etj. Ka krijuar grafikën dhe ka shkruar pothuaj tërësisht numrin e parë të revistës “Fjala jonë”. Tommaso Campera është themelues i Shoqatës “Vatra arbëreshe”. Në këtë Shoqatë Tommaso për dhjetë vjet rresht ka qenë Referent kulturor. Ai ka botuar veprat: “Poezi të pazakonshme” 2004 (“Poesie insolite” 2004), Ze një pastan e re” 2008, “Gluha e mëmës” 2013, A kuq ngrihat xënxa” 2021. Për përmbledhjen poetike “Poezi të pazakonshme” ka shkruar gjerësisht profesoresha Caterina Zuccaro. Vlerësimin për librin “Ze një pastan e re” e ka bërë prof. Italo Costante Fortino. Ndërsa me librin “Gluha e mëmës” është marrë antropologia Maria Teresa Mara Frencese. Parathënien e librit “A kuq ngrihat xënxa” e ka shkruar dr. Eltona Lakuriqi kurse pasthënien e librit e ka shkruar studiuesi Françesko Markjano (Francesco Marchiano) nga Spixana (Spezzano Albanese). Le të shohim për një çast sesa e do ai gjuhën e mëmës arbërishten e Skënderbeut, e lash pa e prekur tekstin e më poshtëm me qëllim që të mos e lëndoj këtë të folme të shkëlqyer e kaq të lashtë: “Ndërsa, si t’gjithë të tjera vete/persona, punoja dhe isha i marrë me ndryshe gjëra të tjera e së gjellës/jetë, pasiona ima e madhe, kle përherë për të folja gluha jonë. Sigurisht këtë nxitje e kam pasur çë nga i vogël ture gjegjur të gjithë gjërit çë më foljan shqipe të vjetër ndë fëmilë/familja. Këtë nxitje ka ndjekur t’a kisha edhe nga tata/babai im, të këlin, çë nga viti 1985, po kërkoj fjalorë ndë gluha jonë çë, ndë të sprasmin/fund, gjeta ndë Torino: fjalorë çë, tata im – për dëshirën e madhe të ndëlgoj/kuptoj si shkruhëshin shprehjet e shqiptimet e së gluhës, çë më parë dukëshin të pamundura -, fjalë për fjalë më tërhiqte nga duart. Nunga/pra, isht nga rreth 30 vjet çë, pak më seriozisht, kam zënë/fillova të dokumentoja atë çë isht gluha jonë. Zora/fillova t’a dokumentoja ndë së pari ndë mënyrë të rastësishme, dhe pas, dalë nga dalë, ndë një mënyrë më të çmuar – me qëllimi i vetëm për t’i dhënë gluhës një pamje më të këndshme, ashtu siç duhet të jetë dhe i përket -, zora/fillova t’e shprehje në poezi.Kle/ka qënë ashtu çë zora/fillova të shkruaja vjersha/vargje mbë arbërisht (shqipe të vjetër), jo sepse disha të bëja poeti, ose të më jipja atë dimension, por vetëm me qëllimin të dokumentoja gluha jonë, apara çë të zhdukej plotësisht”.E dhimbshme. Tepër e dhimbshme. Gjithë këtë mund, gjithë këtë sakrificë Tommasoja e ka bërë vetëm e vetëm që të mos biret (humbet) gjuha arbërore, gjuha e Gjegj Kastriotit – Skënderbeut. Më tej ai rrëfen: “Përdora nunga vjershat si një bazë, mbi të këlat/cilet duajta t’e shkruaja e t’a dokumentoja këtë gluhë: ndërkaq, kërkova atë rritje gramatikor, të stilit metrik, të rimës, të mbaresen e të lidhjes e së fjalëvet çë, ndë të folmen e përbashkët, nani/tani u dëbuar/u humb.Kam të thom se, ture ndjekur udhën e së gluhës, kam pasur edhe ndonjë gëzim, e u kënaqa për ndonjë përnjohje çë pata ndë kunkursa të ndryshme poetik, ndë të këlat, ma harè bë’t’a njoha (t’e njohjan të tjerët) gluha jonë: dhe për këtë arsyeja pata marrëdhënie me: Occitans, Franco-Provençal, Piemonteza etj. nga të cilet marrëdhënie pata ndryshme përnjohje dhe disa certifikata merite”. Për punën e tij titanike ai është vlerësuar me mirënjohje e certifikata. Tanimë Tommaso falë rrjeteve sociale, ai është i njohur për lexuesin shqiptar këndej Adriatikut që të jetë më bindës për këtë, ai shkruan: “I nderuar prof. Bexhet Asani, të ftoj të shihosh faqe ime Facebook ndë ku janë të mbledhur certificata e mirënjohje”. Tommaso e ndien veten të lumtur kur lexues, studiues, linguistë e zyrtarë në Kosovë, Shqipëri e Itali vlerësojnë punën e tij të çmuar në shkencën e gjuhësisë. Tomaso me këtë rast jep një kontribut të madh për Shkencat albanologjike: “Ndë një mënyrë të madhe, u gëzova për disa Diploma nderi çë më kanë dhënë për ndihmen ima a dhënë për mirëmbajtjen a së gluhës. Pra, u kënaqa kur më dhanë një Diplomë nderi nga Bashkia arbëreshe të San Giuseppe di San Marzano (TA) “per la preziosa valorizzazione della nostra comune lingua arbëreshe “;një Diplomë nderi patur ndë një konkurs të rëndësishme poetike ndë Bashkia e Istogut (Kosovë) “per il contributo alla poesia internazionale nella forma dell’albanese arcaico”, etj.;emërimi i Ambasadorit për Paqen për arsye kulturore, i cili m’u dha në shkurt 2021 nga “Universal Peace Federation” etj.”Nga të gjitha mirënjohjet që i janë dhënë Tommasos, më së shumti çmon atë që i kanë dhënë në fshatin e tij të lindjes, kjo është e arsyeshme të gjithë personalitetet në të gjitha fushat e artit dhe të shkencës, preken pa masë kur nuk i vlerësojnë në vendlindje: “Por, megjithatë, mirënjohja më e madhe, duhat t’a thom, kle atë çë më dhanë ndë horën ima/fshatin t’im ndë ku u leva/linda, Maschito (PZ), ndë ku, falë të Sportello Linguistico regionale della Regione Basilicata, u arrora/arrita të paraqitja Antologjin s’ime të parë ma vjersha të shkruara mbë mashqitan (albanese arcaico), të këlat i paraqita ndë Mashqit (PZ); ndë San Costantino Albanese (PZ); ndë San Paolo Albanese(PZ); ndë Romë ndë selinë a së Ambasadës Shqiptare bashka me poeteshja Valbona Jakova dhe me presantimin të prof. Edmond Çali; ndë Torino; Carignano (TO); Frassinetto (TO) etj.Falë Shoqatës Amici della Lucania, kjo Antologji të parë, pas kle paraqitur edhe ndë Chieri (TO) ku rronj-jetoj.Atë çë po më ngrohi veçanërisht zëmren, kle parathënien mbi Antologjisë s’ime të parë, a bërë nga prof. Italo Costante Fortino, Ordinario Docente di Lingua albanese dell’Università L’Orientale di Napoli; dhe atë çë më bënë ish krietari a së Bashkisë të Maschito, Antonio Mastrodonato e nga Këshilltari për Kullturën Vincenzo Pianoforte: “L’antica Giorgiano (Maschito) … rende omaggio a Tommaso Campera uno dei suoi figli, discendente da una delle nobile famiglie di Maschito… “Nasce una nuova vigna” prima testimonianza scritta in maschitano…” etj.Edhe atë çë më shkruajti mbi “A kuq ngrihat hënxa” Krietari e së Bashkise Maschito Rossana Musacchio Adoriso, më losi shpirtin: “… Tommaso Campera è una delle persone che vorrei tanto tornassero qui…” Veprimtaria e tij krijuese nuk përfundon me kaq. Ai vazhdon të punojë pa reshtur për ruajtjen e gjuhës arbëreshe. Ruajtja e gjuhës arbëreshe për Tommason është parësore sepse ai e sheh rrezikun e “zhdukjes së saj” pasi të rejat dhe të rinjtë nuk e flasin më arbërishten fatkeqësisht! Tommaso jo vetëm që ka bërë vjeljen e leksikut të arbërishtes por kohët e fundit ai ka marrë një iniciativë shumë të suksesshme, nëpërmej videove të shumta në rrjetet sociale ai na i paraqet të gjalla të folmet në veçanti dhe dialektin arbëresh në përgjithësi. Ne tani kemi mundësi që ta shikojmë, ta dëgjojmë e ta përjetojmë shpirtërisht gjuhën e Mashqitit nëpërmjet të zërit të Tommaso Camperas. Ju përgëzoj për punën tuaj fisnike i nderuar Tommaso për ruajtjen e gjuhës së Skënderbeut!