diktatura – Dielli

DITA E “HARRESËS” SË KRIMEVE TË KOMUNISTËVE

August 26, 2021 by s p

Nga Bedri BLLOSHMI

Pas mbarimit të luftës civile më 1944 Shqipëria u pushtua nga komunsitët. Lufta Civile vazhdoi me një ndryshim të vogël duke u kthyer në një luftë kalse ku goditeshin të gjitha familjet e klasës së përmbysur. Filloi kasaphana me grabitjen e pasurisë, pushkatimeve, burgosjeve internimeve dhe shkatërrim total të këtyr familjeve që kishin punuar për Shqipërinë. Sot zhurmohet shumë gjoja se po përpiqen të gjejnë njerëzit e pushkatuar nga regjimi diktatoral. U mbushën 8 vjet që në këtë drejtim nuk është bërë asgjë, nuk është gjetur qoftë edhe një kufomë. Autoriteti i shkatërrimit të dosjeve që drejtohet nga Genta Sula ka sa herë flet për këto krime nuk thotë se kush i ka bërë këto krime. Stafi i saj është ndërtuar mbi bazën e Sigurimit të Shtetit. Çdo i dënuar që shkon për të marrë një dokument tek ky Autoritet, ai detyrohet që të paguajë dhe përsëri nuk e merr dosjen e plotë, i merr të seleksionuara sipas porosisë së Genta Sulës. Genta Sula thotë se janë deokumenta të deklasifikuara, por gënjen me plot gojën sepse dosja e hetuesisë dhe e gjyqit nuk kanë qënë asnjë herë të klasifikuara. Unë jam futur vetë në Arkivin e Sigurimit të Shtetit pas viteve ’90 dhe kam gjetur dosje formulare të poetëve të pushkatuar Vilson Blloshmi dhe Genc Leka. Këto dokumenta tregojnë rrugën djallëzore se si i kanë përndjekur dhe si i vranë këta dy poetë. Për këtë kam botuar edhe një libër para 15 vjetësh dhe ja kam dhënë Genta Sulës kur ishte zëvendësminitre e Punës dhe Çështjeve Sociale. Në bazë të të gjitha rregullave i kërkova Autoritetit të Dosjeve të më vinte në dizpozicion dosjen e dy poetëve dhe timen. Drejtoresha Genta Sula më ktheu përgjigje se, “Juve nuk ju takon ta maerrni atë dosje sepse jeni familjar i largët”. Ditën e përkujtimit të 40 vjetorit të pushkatimit të dy poetëvëe në Librazhd, Genta kishte shkuar në Librazhd dhe më merr në telefon. Kur unë shkova atje nuk e gjeta Gentën. Të nesëmen në mëngjes lexoj në gazetën “Panorama” se Genta Sula me bashkëpunëtorët e Sigurimit që i ka marrë në Autoritet, dhe pasi kishte përpunuar dhe mashtruar djalin e Gencit, Petrika Lekën, ky i fundit dha një intervistë ku shprehej se, “Genta Sula më dha diskun e dosjes së babait dhe unë e them me plot gojën se ka ardhur koha që ne t’i falim vrasësit tanë”. E vërteta është se, Petrika Leka e dha intervistën i ndikuar nga Genta Sula për të bërë eksprten letrare, mikeshën e Gentës, Diana Çuli, që çoi në pushkatim Genc Lekën që ta merrte Diana Çulin te dosjet e Sigurimit të Shtetit. Kur unë fola me Petrikën, i kërkova të më sillte diskun e dosjes së Gencit që të shikoja çfarë dkumentash kishte në atë disk, ai më tha: Bedri, unë nuk ta jap sepse Genta Sula më tha mos ja jep askujt që ta shikojë këtë disk. Pasi e binda, ai ma solli diskun. Kur e hapa diskun pashë se aty ishin disa procesverbale të hetuesisë, nuk ishte as ekspertiza letrare e Diana Çulit dhe as poezitë e Gencit. Ato ishin hequr qëllimisht që të mos dilte emri i Diana Çulit si autore e kespertizës që çoi në pushkatim Genc Lekën. Ti Genta nuk mund ta luash rolin e Ponc Pilatit me intervistën e Petrika Lekës. Pyes të gjithë këta që qyrraviten për ish-të burgosurit politikë, a kanë një datë se kur do të ndëshkohen për këto krime komunistët? U drejtohem të gjithë ish-të burgosurve politikë, që asnjë herë mos e besoni Genta Sulën për dokumenta që u jep sepse ato i seleksionon oficeri i Sigurimit të Shtetit Xhavit Shala bashkë me bashkëshorten e ti që janë punësuar aty për këtë qëllim nga Genta Sula. Mos besoni as fjalët e saj kur thotë se “ne po përpiqemi të gjejmë të pushkatuarit nga regjimi komunist” sepse ajo e bën për të larë gojën. U mbushët 8 vjet dhe nuk është gjetur asnjë i pushkatuar. Arsyeja tjetër që është më e fortë; ajo nuk e bën dhe nuk e thotë se kush i ka bërë këto krime pasi bijtë e tyre sundojnë edhe sot Shqipërinë. Nga informacionet që kam unë, tek Autoriteti i Dosjeve është një fondacion i quajtur “Harabeli” që ka marrë dhe vazhdon të marrë fonde gjoja se po bën diçka për ish-të burgosurit politikë. Kështu paratë e ish të burgosurve politkë merren nga ky Fondacion. Kërkoj nga KLSH që të dërgoj urgjentisht auditin për të zbuluar se ku përfundojnë paratë e planifikuara në buxhet për ish-të burgosurit politikë.

HESHTJA E POLITIKËS SHQIPTARE QË RIVRET TË ZHDUKURIT E DIKTATURËS KOMUNISTE

August 23, 2021 by s p

Nga Dr. Besim NDREGJONI

23 gushti është “Dita e Shiritit të Zi(Black Ribbon Day) dita zyrtare europiane e kujtesës së krimeve të stalinizmit, komunizmit, nazizmit, dhe fashizmit! Këshilli i Europës i barazon krimet e komunizmit me ato të fashizmit si krime kundër njerzimit. Europa çdo 23 gusht kujton dhe nderon krimet e komunizmit të fashizmit. Politika shteterore shqiptare përdor Harresën! Harresa është fenomeni që nuk i shërben paqes , lirisë, por diktaturës. Duhet ta pohojm me keqardhje se gjatë tre dekadave ndaj krimeve të komunizmit, politika shterore ka heshtur, dhe më e keqja politika ka tentuar, vazhdon të tentoi e shtrembëroi çeshtjen e viktimave të komunizmit , sipas interesit dhe trillimeve të çastit duke bërë premtime, por asnjë vullnet as dëshirë për tu përballur me të kaluarën komuniste , as me krimet e regjimit Stalinist të Enver Hoxhës.Jemi mësuar me talljet , me gënjeshtrat dhe me premtimet boshe , të radhës nga përfaqësues të ndryshëm të politikës shqiptare post tranzicjon. Fatkeqësisht garda e vjetër komuniste me mentalitetin e sundimit , ka mbizortuar për tridhjet vjet shqiptarët në këtë tranzicjon sa të vështirë por dhe të pështirë nga ata që drejtuan politikën e tranzicionit. A mund të ndihen të qetë shqiptarët në këtë ditë kujtese europjane ku mbi 5000 shqiptarë janë pushkatuar dhe ju janë zhdukur kufomat. Dhe këto kufome janë hedhur në lumin e Drinit të Kirit janë baltosur në Maliq, Beden, Burrel, Gjirokastër, 300 fëmijë kan vdekur urie në kampin famkeq të Tepelenës, dhe jan zhdukur në Vjosë. Në vijën kufitare, vriteshin djemte e rinj, dhe ju zhduknin kufomat. Sot nuk flitet në Shqipëri,si në europë dhe të kujtohen e nderohen viktimat. Shqipëria nuk ka ditë kujtese si Europa me gjithë bilancin tragjik të krimeve komuniste që i jan ba popullit shqiptar nga regjimi komunistë, përkundrazi politikanët shqiptar janë të qetë, respektojnë xhelatët, ju japin pensione maramendse, familjet e të zhdukurve i kan degdisur nëpër bote. Shtypi shqiptar gazetat nuk meren me sakrificat sublime të të zhdukurve, por me hartimet e shkarravinat mbi jetën e diktatorit dhe bisedat e tij me xhelatet se si të mbante sundimin e tije me krime.”Pushteti politik” i vendosun në pluralizëm ka tradhtuar njënën nga detyrat ma themelore të qeverisjes: Zbatimin e drejtsisë kundra krimit komunist. Në këtë pike nuk ka vend diskutimi. Ne respektojmë reformën në drejtsi dhe Sh.B.A. se shteti amerikan e nderon dhe e kujton 23 gushtin, kurse Shqipëria nuk i bashkohet Europës por kremton ditën që u vendos regjimi gjakatar i diktatorit Enver Hoxhës. Dhe sot nga kjo ditë kujtese i bëjmë thirrje Ambasadores Yri Kim, drejtsia të filloi me krimet makabre të komunizmit.Me leju kriminelët komunistë të jetojnë pa dhane llogari të krimeve monsturoze që kan kryer mbi popullin shqiptar don të thotë me mohu ekzistencën e këtyre krimeve, don të thotë se nuk ka pasur rezistencë antikomuniste, nuk ka pasë të arrestuar të torturuar, statistikat janë në arkivën e shtetit 36.000 shqiptare të denuar si kundërshtarë politikë të regjimit. 50.000 familje të internuar për motive politike, mbi 7000 të pushkatuar për motive politike, mbi 5000 shqiptarë tëpushkatuar e zhdukur kufomat. Kjo don të thotë me mohuar vuajtjet e familjeve tona që u shtypën pa mëshirë. Kjo don të thotë me mohuar sakrificat e nanave, motrave , bijave , bashkshorteve tona, të femnës shqiptare që i dha dimensionin ma fisnik rezistencës sonë antikomuniste. – don të thotë të zhytesh në botën e krimit , ku gjithçka lejohet dhe askush nuk përgjigjet.Eshte vonë ti hetojmë e gjykojmë kriminelët komunite thonë politikanët shqiptar, ju sjellim në vëmendje se jo më larg se me 2 gusht 2021 prokuroria gjermane konfirmoi se do të nis proçesin gjygjësor ndaj një roje të një kampi përqëndrimi nazistë. Roje i thjesht jo komandant, sepse komandanteve u a ka dhënë faturën me kohë. Roja është 100 vjeç. Për gjermanët dhe europianët nuk është vonë, dhe krimineli që kreu krime kundra njerzimit nuk është kurrë plak. Është kriminel dhe duhet denuar. Nuk e bëjnë për hakmarrje, as denazifikim, por për drejtsi. Retorikat e dekomunistizimit shqiptarve që provuan krimin komunistë , nuk ju mjafton, as hartimet që i bëjnë këta politikan shqiptar 30 vjecar, nëpër rrjete sociale duke u deklaruar si europian me statuse dhe jo me ligje. Krimet kan autoret e vrasjeve nga njeriu para se ti denoi Zoti. Drejtsia do ta ndajë ndërgjegjen e shoqërisë nga e keqja e komunizmit që ngadalë po rimerr qytetarinë diku me emër rruge, diku me foto diktatori diku me përkujtime provokuese e aq më keq me emrime në majat e pushtetit. Sot kjo ditë kujtese europiane, na obligon se duhet një strukture e re e posaçme si ajo në Gjermani në vitin 1958 dhe e ka fuksionale dhe sot, për të hetuar e ndjekur penalisht si kriminelët naziste dhe komuniste. Jo me Spaka e struktura drejtsie që marrin urdhëra politike. Duhet future thellë bisturia e drejtsisë në ndërgjegje.Sot kjo dite detyron që të gjinden eshtrat e të zhdukurve, dhe jo institucjone shtetrore formale marrin qindra mijra euro dhe mjaftohen me një seminar, sikur po kërkojne eshtrat. Sot kjo ditë kërkon të ngrihet në Tiranë parcela e të zhdukurve të komunizmit, të caktohet dita e kujtesës siç ban Europa. Detyra e shtetit shqiptar, është ti tregoi të vërtetën e krimit komunist brezave që nuk e dine, Drejtsia shqiptare të penalizoi ligjërisht autoret e vrasësve, dhe kujtesa të ruhet si shenjtëri ndaj martirve dhe të zhdukurve.! Dhembja do të jetë më e forte se konvulsioni periodic në ditën e përkujtimit të martirve por do të jetë një dhembje që na ndan forte. Shqiptarët që besuan tek vlerat e lirisë, dhe ata që kan paturpësinë të mbrojnë kriminelët dhe krimet e komunizmit, duke i glorifikuar apo përdorur me metoda moderne duke i relativizuar. Atë ditë që martirët do të fitonin drejtsinë , Shqipëria ka fituar lirine dhe paqen! Harresa rivret çdo ditë martirët.

Dr. Besim NDREGJONI

Si i vrau diktatura gratë intelektuale që nga Musine e Kokalari e Marie Tuçi

March 10, 2021 by dgreca

Shkruan: Eneida Jaçaj/

Sistemi totalitar në Shqipëri ka zbatuar diktaturën më të egër komuniste gjakatare ndaj qënies njerëzore, gjatë periudhës 45 vjeçare, krahasuar me sistemet e shteteve të Europës Lindore asokohe.

Ky sistem u ngrit mbi kultin e individit, propagandës proletare, mashtrimit, shpifjes, artit të spiunllëkut, ndrydhjes së trurit, shkatërrimit dhe degradimit të qënies njerëzore. Udhëheqësi diktator nuk njihte parime, barazi ligjore, të drejta e liri themelore bazë, por e konsideronte qenies njerëzore si një shtazë që duhet t’i pish gjakun e ta hedhësh atje tej në harresë të plotë!

Ky udhëheqës, një korb i zi që i përngjante vdekjes, e cila hidhte valle mbi kryet e njerëzve, e njëhsonte veten me të mbinatyrshmen universale, i gjithëpushtetshëm, duke njohur vetëm parimin e shtypjes, nënshtrimit, persekutimit e vrasjes, si e vetmja mënyrë për të mbajtur masën nën tutel.

Krimet ndaj individëve, që nuk pranonin idealet komuniste të vijës së kuqe, por dilnin ballëhapur për të thënë me zë të lartë se kjo nuk është Shqipëria që donin të ndërtonin intelektualët e mendimtarët e parë, i konsideronte të ligjshme në emër të idealeve të partisë, ndërsa censurën ndaj lirisë së shtypit, shtypjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, bllokimin e alternativave të reja, as që i përfillte.

Propagandonte kultin e madhështisë duke e quajtur veten Zot, pasi mbylli çdo kult fetar; zëri i fjalës së lirë nuk kishte forcë të dëgjohej, por qëndronte i strukur në një qoshe, në përpëlitje për të thënë diçka, me shpresën se dikush do e dëgjonte. I vetmi stacion televiziv, për ata që e dispononin pajisjen, paraqeste ngjarje lufte nga vende të botës së tretë, për t’u hedhur hi syve popullit se në Shqipëri jetohej më mirë. Gënjeshtër, për t’u mpirë trurin shqiptarëve, ashtu siç dinë ta bëjnë dritëshkurtërit!

I interesonte një popull analfabet, për ta pasur më të lehtë nënshtrimin e tyre, për të zbatuar me rigorozitet mekanizmat e një sociopati, me qëllim ruajtjen e pushtetit të tij të mbinatyrshëm me fanatizëm. Intelektualët që patën kurajën të ngrenë zërin, disa me penë e disa me veprime ua shkatërroi jetën me fis e farefis, i internoi e pushkatoi saqë as kockat nuk iu gjenden. Akoma edhe sot e duan, pasi propaganda ishte aq e egër, saqë ka lënë gjurmë të pashlyer në mpiksjen e trurit!

Persekutimet dhe vrasjet e grave intelektuale

Ky sistem vrasës nuk kurseu nga persekutimi, vrasja edhe qenien më të butë, të brishtë, që i jep jetës jetë. Persekutoi me dhjetëra gra e vajza intelektuale, ua denigroi figurën dhe i degdisi në burgje e kampe përqëndrimi, në “Gestapot famëkeqe të Shqipërisë”.

Grave e vajzave të reja intelektuale, që dashuronin dijen dhe luftonin për demokracinë, ua shkatërroi jetën, ua mohoi të drejtën e mëmësisë, duke përdorur mekanizmat më çnjerëzore dhe torturave. Ua mohoi të drejtën për të mbajtur në duar krijesën më të bukur e të brishtë që i jep kuptim jetës së një gruaje. Ato nuk u bënë kurrë nuse, fustanin e bardhë të nusërisë nuk e veshën kurrë, në vend të tij shpirti u veshi torturat çnjerëzore që i morën me vete si kujtime në botën tjetër.

Femra është si flladi i mëngjesit pranveror ngjyraplotë, qenie e paqes, mirësisë, nga ku jeta merr jetë. Një udhëheqës i tillë është një burracak sociopat e psikopat, që kishte ngritur perandorinë e tij të rrethuar me njerëz të nënshtruar, sylesh, që u bënte lavazh truri. Në sajë të tyre mbretëroi aq gjatë. Një ndër to ishte Musine Kokalari, një ndër të parat gra shkrimtare, politikane, veprimtare e kulturës dhe dijes, e cila sakrifikoi jetën duke dalë me guxim të plotë kundër sistemit gjakatar. Kjo martire e demokracisë u vetësakrifikua që populli i saj të shihte diellin e mëngjesit, shpirtrat të preknin lirinë dhe të shijonin gjërat më të bukura që të ofronte jeta. Kjo grua mbajti ndezur flakë diellin e shpirtit dhe kurrë nuk u dorëzua deri ditën që dha shpirt. “Unë jam nxënëse e Sami Frashërit. Me mua ju doni të dënoni Rilindjen”, i është drejtuar ajo shërbëtorëve të rregjimit në gjyqin komunist, me atë shikim stoik, por që buronte nga thellësia e një shpirti të butë të një gruaje. Ajo e la në dorëshkrim aktin kriminal dhe barbar që kishte kryer sistemi. “Komunistët më varrosën për së gjalli… nuk iu kërkova falje në gjyq për aktivitetin tim. Dhe pse do të kërkoja falje?…. Unë s’jam fajtore…”.

Një tjetër martire e lirisë ishte Marie Tuçi, mësuesja 22-vjeçare, që hoqi torturat më të tmerrshme që ka parë njerëzimi. Marie Tuçi është e vetmja grua që renditet në mesin e 40-të martirëve të parë të kishës katolike shqiptare. Atë e mbyllën në një thes së bashku me një mace të tërbuar dhe e goditën atë me mjete të forta. Kur e nxorën nga thesi, Maria ishte transformuar sa nuk njihej. Rregjimi komunist persekutoi edhe fëmijë që në djep, pasi prindërit u kishin dalë kundër sistemit diktatorial. Ky ishte fati i Drita Çomos, e cila në nëntor të vitit 1960, në moshën dy-vjeçare, internohet për shkak të dënimit politik të nënës së saj, Liri Belishovës. Babai i saj, Maqo Çomo, u dënua dhe ridënua nga regjimi komunist. Një pjesë të fëmijërisë dhe të adoleshencës Drita e kaloi e internuar në Kuç të Vlorës, më pas në Progonat të Kurveleshit. Së fundi e internojnë në Cërrik, ku edhe mbaroi shkollën e mesme, por për arsye të sëmundjes së pashërueshme dhe biografisë u pengua në mbrojtjen e maturës. Nga këto tortura asaj iu shpif kanceri, dhe, më 19.02.1981, në moshë fare të re, vdes në spitalin onkologjik të Tiranës. Janë dhjetëra gra të tjera, që diktatura ua mbylli gojën dhe jetën, gra me virtyte e vlera për shoqërinë, të cilat nuk u bënë kurrë nuse, por ato nusërojnë aq bukur në mendjen e atyre që i deshën dhe mbeten të pavdekshme me veprën e tyre, në historinë e kombit shqiptar!

NGA DIKTATURA NË DEMOKRATURË

September 12, 2020 by dgreca

-(Tridhjetë vite historie shqiptare)–

“Demokraci do të thotë shumë më tepër se sa qeveri popullore e zotërim i shumicës”– J. F. KENNEDY-

NGA EUGJEN MERLIKA-

Para disa ditësh ribotova një shkrim timin të vitit 2004, pra plot gjashtëmbëdhjetë vite më parë. Shkrimi përimtonte një fjalë të Ramiz Alisë, të mbajtur në byronë politike të komitetit qëndror të P.P.Sh., në tetor 1989.

Dua të saktësoj se, në lidhje me atë fjalë, pavarësisht përhapjes së gjërë në rrjetet sociale, ka patur mendime të ndryshme nga politika shqiptare mbas komuniste, se ajo nuk ishte e vërtetë, ishte e paqënë, se ajo nuk ishte mbajtur kurrë, por ishte një trillim i dikujt në portalet e internetit. Nuk di se sa i saktë është ky argument, por vetë fakti që atëherë nuk pati një qëndrim të përcaktuar zyrtarisht nga PS, pasardhësja e partisë së cilës i përkiste ai dokument, të shtyn të besohet se tema në vetvete parapëlqehet të lihet në heshtje, mbasi rrjedhojat e sendërtimit të saj hamendësojnë një sërë përgjegjësish, të shumta e të ndryshme, të cilat askush nuk është i gatshëm t’i marrë përsipër haptas e pa rezerva.

Pavarësisht qëndrimit pilatesk të politikës në përgjithësi, mbasi periudha e marrë në shqyrtim nuk e shmang asnjërin nga krahët politikë prej përgjegjësisë, duke i marrë për të mirëqëna zërat mohuese të dukurisë, vazhdoj të mendoj se ajo temë meriton vëmëndjen e duhur, mbasi ka të bëjë jo vetëm me vitin 2004, por edhe me vitet pasardhëse e, ca më shumë, me vitet që kemi përpara.

“Nëse nuk është e vërtetë është e shpikur mirë” thotë një fjalë e urtë italiane. Besoj se zbatim më të saktë se në këtë rast, kjo fjalë e urtë nuk ka gjetur asnjëherë. Kjo për faktin se ngjajshmëria ndërmjet pohimeve të fjalimit dhe zhvillimit të ngjarjeve në pesëmbëdhjetë vitet e para të kalesës, i shëmbëllen një filmimi besnik të së vërtetës. Arsyetimi i mëtejshëm mbi shtjellimin e bisedës duhet të niset pikërisht nga ky fakt.

Si paraqitet Shqipëria mbas gjashtëmbëdhejë vitesh të kalimit të kohës? Mashtrimi i madh është fuqizuar, është kthyer në edukatë, ka krijuar një trajtë të qëndrueshme në padrejtësinë e tij, duke u kthyer në një sistem që dikush, vite më parë, e pagëzoi me emrin “demokraturë”. Ndoshta, në grumullsinë e saj, i ka tejkaluar edhe parashikimet më ndjellamira të frymëzuesit e konceptuesit të saj që, me gjithë sigurinë e shtjelluar në fjalim, besoj se ka patur dhe ai ndonjë dyshim në vetevete mbi mundësinë e sendërtimit të paradigmës së re në gjirin e NATO-s e të BE.

Cili ishte tipari i saj kryesor, në vazhdimësi me të shkuarën i projektuar më 1989, në një çast historik kur u kuptua se enverizmi pa Enverin nuk mund të zgjatej në përjetësi? Përpjekja për të rifituar pushtetin politik, të braktisur më 1992, si pasojë e nevojës për të lënë të “qetësoheshin gjakrat” e pakënaqësisë së përgjithëshme të shkaktuar nga mjerimi shëmbullor në të cilin e kishte çuar Vendin e popullsinë enverizmi e vazhduesi i tij, ramizizmi. Ngitja në skenën e pushtetit të PD ishte “gjethja e fikut”, për të mbuluar travajën e pashmangëshme të ripërtëritjes së komunistëve, që ndërruan emrin për t’u futur në rradhët e Ndërkombëtares socialiste, duke fituar një farë ligjësimi në Evropën pas komuniste, në të cilën ishin tashmë tepër të vonuar.

Duke i lënë në dorë partisë demokratike, në gjirin e së cilës kishin hyrë mjaft elementë të rinj e jo të gjithë me prejardhje nga regjimi, një Vend në pikën më t’ulët të rrënimit të tij e të shoqërisë, komunistët mendonin të kalonin purgatorin e tyre, pa njohur ata vetë mundimet e ferrit, të cilin e kishin krijuar e mbajtur më këmbë për gati gjysmë qindvjeti. Kështu ata pranuan “ndëshkimet e vogla, sa për sy e faqe ndaj nomenklaturës së lartë komuniste”, të cilat i shumfishuan në propagandën e tyre, sidomos për të huajtë, nëpërmjet intervistave ku dilnin si flamurtarë të mbrojtjes së të drejtave të njeriut e të parimeve të demokracisë perëndimore edhe se për gjysëm shekulli e kishin quajtur atë, “imperialiste”, “fashiste”, “shtypëse të të drejtave të puntorëve” etj, etj.

Më kujtohet një e tillë e zonjës së parë të regjimit, Nexhmije Xhuglini – Hoxha, me një gazetar italian, Riccardo Orizio, të së përjavëshmes “Panorama”, në të cilën ajo shprehej: “Oh, po, bash një demokraci e bukur është Shqipëria e sotme. E ndyrë, e papunë, e dhunshme, e etur për dollarë. Së paku Shqipëria socialiste kishte dinjitet”. Edhe sot ka mjaft shqiptarë, që shkruajnë në internet, në këtë fushë prrallore të zhvillimit shkencor, në të cilën, si asnjëherë në historinë e njerëzimit, marrëzia njerëzore, në të gjitha format e saj, ka gjetur të drejtë qytetarie, se ata janë të një mendimi me opinionin e gruas së Enver Hoxhës. Çuditërisht, kjo lloj propagande gjente idhtarë në organet e të majtave prokomuniste t’Evropës, që përpiqeshin të ushtronin ndikim në “zbutjen”e masave kundër komuniste të Qeverisë Meksi, sado të vogla ishin ato.

Megjithë vullnetin e mirë të të parit kryeministër të shtetit demokratik, Shqipëria, me një mijë probleme, nuk i lejonte asaj qeverie mundësi bindëse për rimëkëmbjen e shpejtë të Vendit. Mungesa e përvojës qeverisëse, në ballafaqimin me vështirësitë tejet të mëdha, sillte edhe gabime në rrugën e saj. Një nga këta gabime, ndoshta më dëmprurësi për fatet e Vendit e të vetë qeverisë, qe lejimi i piramidave financiare, që e vunë Shqipërinë në qëndër të vëmëndjes së FMN e çoroditën plotësisht popullin që u përkund për disa vite, në mashtrime tepër të rrezikëshme, si ai i parave që trefishoheshin brënda tre muajve, mjaft që t’i dorëzoheshin Sudes apo ndonjë kolegu të saj, duke siguruar kështu një jetë të qetë e pa asnjë farë mundimi. Ai gabim doli kobzi edhe për qeverisjen demokratike. Socialistët, që kishin fuqizuar bazën e tyre, nëpërmjet pasurimit të saj, duke u nisur nga shtënia në dorë e pothuaj gjithë pasurisë shtetërore nëpërmjet privatizimeve krejtësisht të favorshme për ta, shfrytëzuan me shumë mjeshtëri pakënaqësinë popullore për humbjet e parave në firmat rentiere, mbas dështimit e mbylljes së tyre. Ata sabotuan planin e kryeministrit për t’u kthyer qytetarëve një pjesë të mirë të kapitalit që kishin humbur, por organizuan kryengritjen e kallashnikovëve, duke e kthyer Vendin vite mbrapa e duke vënë në lojë vetë besueshmërinë në aftësinë shtetformuese të vetë shqiptarëve.

Më parë ata kishin goditur fort institucionin e zgjedhjeve kuvendore, duke u tërhequr nga pjesëmarrja pikërisht në ditën e caktuar e duke hapur shtegun ogurzi të shpërdorimeve të proçeseve zgjedhore, dukuri e shfaqur mjaftueshëm në të gjithë votimet e mëvonëshme. Strategjia rrënuese e socialistëve dha frutet e saj në hapjet e depove t’armëve, në ndarjen e Vendit në dy pjesë, në shkatërrimin e shtetit dhe institucioneve të tij. Kjo gjëndje shkatërruese çoi në një shqeverim të plotë, të pasuar nga rreth 20 mijë të vrarë e qindra mijë të shpërngulurish nga Shqipëria. Mbas “qetësimit” disi t’atmosferës, si pasojë e ndërhyrjes së Evropës e misionit të saj të kryesuar nga kryeministrat e Italisë dhe Austrisë, jo rastësisht qeveritarët e Vendeve që mbështetën më 1912 pavarësinë shqiptare, socialistët e kryesuar nga Fatos Nano, kanakari i Nexhmije Hoxhës në institutin e studimeve marksiste – leniniste, dolën para shqiptarëve me premtimin e bujshëm të kthimit të gjithë parave të investuara tek Vefa, firma m’e madhe e më e organizuar rentiere në Shqipëri. Shqiptarët, të dëshpëruar nga humbjet e pësuara, jo rrallë të gjithë pasurisë që zotëronin, mbasi kryetari i shtetit të tyre i siguronte se “paratë e tyre ishin më të sigurtat në botë”, ndërsa po dilnin më të pasigurtat në dorë të gjithfarë batakçinjsh që livadhisnin pa asnjë farë freri, i besuan premtimit dhe i sollën premtuesit në pushtet në verën e vitit 1997.

Qe fitorja më amorale e të gjithë kalesës shqiptare mbas komuniste, mbasi u bazua mbi një premtim të pambajtur, aq shumë të trumbetuar gjatë fushatës zgjedhore. Jo vetëm paratë nuk u kthyen, por askush nuk e mori vesh se ku përfunduan megjithëse ishin të bllokuara, e nuk ishin pak, por më shumë se një miliard dollarë. Me gjasë ato përfunduan në xhepat e fituesve të zgjedhjeve e bashkëpuntorëve të tyre, u grabitën paturpësisht në dritë të diellit, siç ishin përvehtësuar paratë e të tjerë shqiptarëve, gjysëm shekulli më parë, nga dhuna e parardhësve të tyre, të tjerëve fitues të luftës së dytë botërore. Qarkullonin atëherë zëra se kryeministri Nano harxhonte edhe 200 mijë dollarë në një seancë bixhozi në kazinotë e Evropës… nuk dij sa është e vërtetë.

Që këtu filloi revani drejt “demokraturës”, që erdhi gjithënjë e më shumë duke u përsosur në formë dhe përmbajtje. U ballafaqua në vitet e para me ndasitë e kundërshtitë brënda species, mbasi kundërshtari kishte pësuar një gotije të fortë e ishte ende i trumhasur. Doli në skenë një brez i ri politikanësh socialistë, që u përpoqën të nxjerrin në pension etërit e tyre, n’emër rë “ripërtëritjes” së partisë e “vlerave demokratike”. Ishin thjesht karieristë që mendonin se kishte ardhur koha të fitonin skenën duke nxjerrë anash Nanon e bashkëpuntorët e tij. Meta, Rama, Majko ishin emrat më në dukje të kësaj vale të re ndryshime emrash në kupolën e re të PS. Barazpeshat e reja brënda klanit i vunë në provë në pozita të ndryshme duke filluar nga ministri të rëndësishme e duke përfunduar si kryetarë qeverie, pa treguar asnjë farë merite të veçantë veç aftësisë për të luajtur rreptë në fushën e lojës nëpërmjet intrigash e mjetesh të tjera të ngjitjes politike.

Socialistët, mbas tre ndërrimesh kryeministrash, në vitet 2001 – 2005, si pasojë e prirjes së Ilir Metës për të patur një rol vendimtar në barazpeshat e politikës shqiptare, humbën zgjedhjet e vitit 2005, duke u vënë përsëri në udhën e “kapërcimit të shkretëtirës”. Ajo qe një odise e gjatë që u përshkua nga partia për të ardhur përsëri në pushtet, por që u desh të bëjë llogaritë gjithënjë me Ilir Metën që mbeti për më shumë se njëzet vite njëri ndër personazhet më të përfolur, por edhe më të fuqishmit e demokraturës.

Shtator 2020 -VIJON

DIKTATURA NËPËRMJET TREGIMEVE

September 16, 2018 by dgreca

(Mbresa nga leximi i vëllimit “Gruaja me të zeza” i Makensen Bungos)

Nga Eugjen MERLIKA/*

“Gruaja me të zeza” është ndihmesa e fundit e prozatorit Makensen Bungo në lëmin e një fushe pak të lëvruar të letrave tona, asaj të kallzimit të krimit komunist në të gjitha çfaqjet e përmasat e tij.

Titulli i librit përkon me atë të tregimit më të gjatë të vëllimthit, duke bartur në vetvete simbolikën e një epoke historike që, në Vendin tonë, shënoi me ngjyrën e zezë shumë nga jetët e familjeve shqiptare. Nuk ishte ngjyra e parapëlqyer e fashizmit, ishte pasoja e triumfit të së kuqes, ngjyrës së gjakut, ngjyrës emblemë të komunizmit që, nëpërmjet veprës së tij shkatërrimtare të “botës së vjetër” dhe ndërtimit të “parajsës së vegjëlisë”, veshi me të zeza shumë gra e vajza shqiptare, duke dërguar mizorisht në botën tjetër bijtë, burrat, vëllezërit e të dashurit e tyre. Ky ishte përfundimi më i dukshëm i asaj sprove të përbindëshme që u çfaq në skenën historike të Evropës lindore në veshjen e fituesit të luftës e që, fatkeqësisht, edhe mbas dhjetëvjeçarësh dështimi e mizorie, edhe mbas fundit të saj tragjikomik, në pjesën më të madhe të opinionit të kontinentit të vjetër, në thelb mbeti e pandëshkuar, e veshur me një aureolë ideali që nuk mund të përdhosej nga “gabimet” e individëve.

Autori e ka jetuar në vetë të parë gjithë harkun kohor të përvojës komuniste në Atdheun e tij, duke pësuar dhunën e saj në shumë drejtime. Si shqiptar, i rritur dhe i formuar në kudhrën atdhetare të mësuesve të shkollës Normale t’Elbasanit, u bë shpejt i vetëdijshëm se interesat kombëtare, të mbrojtura me aq vetmohim nga firmëtarët e aktit të Vlorës, u nëpërkëmbën nga “kryetrimat e Shqipërisë” deri në braktisje, madje ende më keq, deri në bashkëpunimin kriminal me varrmihësit e “çështjes shqiptare”. Si qytetar, ëndërrues i një Vendi të lirë e demokratik, pa se bijtë e tij më të mirë, ata që synonin të sendërtonin demokracinë shqiptare simbas shembëlltyrës perëndimore, përfunduan, në shumicën dërmuese të tyre, në plotonet e ekzekutimit, në qelitë e errta, në dhomat e torturave, në kampet e punës së detyruar apo në varret pa emër. Si njeri kuptoi shpejt se “rendi i ri” ishte i prirur të mos respektonte normat morale të shoqërisë shqiptare, por synonte që t’i zëvendësonte me një sistem rregullash e ligjesh të huazuara nga përvoja e Rusisë bolshevike, fari ndriçues dhe modeli për t’u imituar i komunistëve shqiptarë.

Ky zhgënjim trefish ka shoqëruar autorin e librit në dhjetëvjeçarët e sistemit, duke bërë që të grumbullojë në kujtesën e tij ngjarje dhe episode të shumta, si një lloj filmi dokumentar që, me ndonjë ripunim të çastit, fatmirësisht, sot i serviren lexuesit shqiptar. Vlera e dëshmisë bashkohet me vlerën letrare, për t’i dhënë lexuesit jo novela dashurie me një fund të lumtur, por tregime që të ndalin frymën e të bëjnë të përsiatësh gjatë në vetvete rreth një bote jashtë kontureve të logjikës normale, që fatmirësisht i përket së shkuarës së Shqipërisë, por që mbetet ende e gjallë në pjesë të tjera të botës. Autori nuk huazon nga “realizmi socialist” frymën militante, nuk i kthen tregimet në demagogji sulmuese të sistemit, ruan formën klasike të rrëfenjës, megjithëse ndonjëherë tregimtari i lëshon vendin publiçistit duke dëmtuar linjën e saj.

Vëllimthi “ Gruaja me të zeza” përbëhet nga dhjetë tregime, që kanë për subjekte ngjarje të vërteta, të jetuara ose të kallzuara, në të cilat fantazia e autorit punon pak, duke i lënë vendin më tepër aftësisë vëzhguese e përshkruese të mjediseve e karaktereve të personazheve. I pari titullohet “Xha Thanasi” e përshkruan mjedisin e fshatit jugor të kohës së luftës, me luhatjet e njerëzve për t’u përfshirë në rrymat e ndryshme ushtarake e politike të çastit historik. Tema i referohet kohës “kur hidheshin themelet”, nëse do të parafrazonja titullin e një libri të shumë viteve më vonë të protagonistit kryesor të asaj ndërmarrjeje sipërnjerëzore mashtrimi, që i kushtoi aq shtrenjtë Shqipërisë e banorëve të saj. Në qendër të tregimit është figura e xha Thanasit, shqiptarit autentik, për të cilin interesat e atdheut kushtëzojnë çdo vendim të jetës vetiake. I fundit është “Nusja nga malësia”, një përshkrim rrënqethës i njërës prej tragjedive të gomoneve në detin Adriatik, humnerat ujore të të cilit gëlltitën jetët e shqiptarëve së bashku me ëndrrat e tyre për t’ardhmen jashtë vendlindjes, mbasi shembja e gërmadhës së socializmit të Ramiz Alisë u dha atyre lirinë, por jo shpresën për të jetuar normalisht në Vendin e tyre. Në këtë tregim preket shqetësimi i madh i shkrimtarit atdhetar për fatet e Shqipërisë paskomuniste. “ Ikte rinia e Shqipërisë e mërzitur, e dëshpëruar, e lodhur, e tradhëtuar, shpresëhumbur. Ikte, ikte, ikte. Ndërsa Shqipëria nga dita në ditë plakej dhe thinjej para kohe..”. Është një klithmë e fuqishme zhgënjimi e dëshpërimi që na kujton elegjinë e famshme të Pashko Vasës, një tjetër dëshmi e funksionit prej tribuni të shkrimtarëve shqiptarë.

Të dy tregimet janë në skajet e një parabole të një sistemi shoqëror e politik që filloi me krisma armësh vëllavrasëse në fillimin e viteve 40 e që mbaroi me rrëzimin e një monumenti në qendër të Tiranës në shkurtin e 1991, së bashku me pasojat rrënuese të një dështimi që i shkaktoi Shqipërisë hemoragjinë më të madhe mërgimtare në historinë e saj. Ndërmjet këtyre dy skajeve shtjellohen të tjera subjekte, çfaqje të ndryshme të dhunës së socializmit real të markës shqiptare.

Apostol Gega është personazhi i tregimit me titull “Vdekja e bardhë”. Është një mësues i ri që kundërvepron ndaj prirjes së regjimit për të vendosur diktaturën e për të mohuar vlerat atdhetare të mjedisit shqiptar. Është një nga herojtë e vërtetë, të cilëve nuk i dhimset jeta, nëse ajo vihet në rrezik, kur bëhet fjalë për të shpalosur e mbrojtur idealet, një nga ata që dijnë të rrojnë por edhe të vdesin me dinjitet. Fatkeqësisht ata ende nuk gjejnë vendin e tyre në Panteonin e kujtesës historike të popullit të tyre, mbasi në opinionin zyrtar ende luhaten mes “shkelësve të ligjit” dhe viktimave të dhunës. Një i tillë është edhe Marku i tregimit “Kënga e të burgosurit”, për mendimin tim, një nga më të arrirët jo vetëm të vëllimit por edhe të gjinisë së tregimit shqiptar.

Në të evokohet tradita shqiptare që bie ndesh me “rendin e ri”. Janë dy botë që nuk pajtohen. Personazhi është malsor e fisnik, për të cilin miku është i shenjtë e i paprekshëm. Dorëzimi i tij në qeveri është një sakrilegj, një vdekje morale e papranueshme. Ky është mësimi që i ka përcjellë brez mbas brezi tradita e maleve, është sinonim i nderit vetiak e familjar. Shkelja e tij është e pakonceptueshme për mendësinë e malsorit, është kthyer në një dogmë, të cilën vetëm “bijtë e Stalinit” mundohen t’a thyejnë nëpërmjet dhunës së pashembullt e kultit të vdekjes. Marku dënohet me vdekje mbasi ka strehuar në shtëpi e ka përcjellë jashtë kufirit një mik të familjes të ndjekur nga Sigurimi i Shtetit. Akti i sjell ndër mënd lexuesit qëndresën e gjatë antikomuniste të luftëtarëve të lirisë në malet e veriut dhe rolin aktiv të banorëve t’atyre anëve në mbështetje të saj. Janë faqe të lavdishme që, kur të shkruhet historia e vërtetë, do të përbëjnë një motiv të fortë krenarie të ligjëshme për gjithë kombin tonë.

Fundi i tregimit i ngjan një simfonie madhështore. Kënga e dalë nga thellësitë e birucës së të dënuarit me vdekje e, njëkohësisht, nga thellësitë e një shpirti të vrarë jo aq nga prangat se sa nga malli për nënën, gruan e fëmijët e vegjël, i bën jehonë një litanie që buron nga toka arbërore e shpërndahet mbi të gjithë banorët e saj brënda e jashtë telave me gjemba. Amanetet e këngës të fusin në atmosferën e balladave të lashta, një lloj vazhdimësie tragjike që vjen deri në kohët moderne.

Temës së burgut politik, simbolit më të spikatur të dhunës së “diktaturës së proletariatit” i kushtohet edhe tregimi “Nëna”, që rrok një temë sa të njohur aq dhe të parrahur, atë të rolit, qëndresës dhe sakrificës së gruas shqiptare në kontekstin e vazhdës së gjatë të përndjekjes komuniste. Kanë qenë ato heroinat e vërteta të heshtura të qëndresës ndaj dhunës së regjimit. Ishin ato që përballoheshin me hetuesit e policët nëpër dyert e degëve të punëve të brëndëshme, apo të burgjeve e kampeve të punës, në rolin e grave, të nënave, të motrave, të gatëshme për sakrificat më sublime, të prirura për të mbrojtur skajshmërisht dashurinë e tyre. Nëna e tregimit të Makensen Bungos, para hetuesit barkmadh e të vetëkënaqur, që me cinizëm prej krimineli i komunikon dënimin me vdekje të birit 18-vjeçar, të arrestuar në bangot e gjimnazit, nuk gjen tjetër armë për të luftuar veç pështymës që i a hedh në surrat. Ajo pështymë nuk është thjesht shprehje e urrejtjes deri në përbuzje të një gruaje, që ndihet e goditur në gjënë më të shtrenjtë që ka, birin e vetëm. Ajo pështymë është shprehje e qëndresës, e refuzimit të një sistemi të tërë që mbështetet mbi dhunën, padrejtësinë e mashtrimin. Ajo nuk mbetet vetëm në fytyrën e hetuesit, por i përcillet eprorëvetë tij deri tek organet udhëheqëse të Shtetit.

Mospranimi i sistemit, ndarja morale e qytetare me të është lejtmotiv edhe i tregimeve të tjera e i personazheve të tyre. Kështu spikat figura e mësuese Donikës tek “Fletë lavdërimi” apo i Nënës labe në tregimin me të njëjtin emër. Këto trajtojnë tema më të “lehta”. Personazhet nuk janë hetuesit shpirtkazmë apo rojet e burgut, por mësues që, duke përçuar në shkollë “vijën e partisë”, lënë në klasë fëmijën sepse ka babanë t’arratisur, apo i mohojnë meritën në studim sepse ka patur vëllanë në burg. Në pamje të parë duken marrëzira të vogla që, shpesh, i visheshin njërit apo tjetrit, por sa dhjetra mijra raste të tilla janë vërejtur në gati gjysëm qindvjetin e regjimit. Sa qindra e mijra fëmijë janë rritur nën trysninë e kompleksit të “dallimit klasor”, më i keq se sa ai racial, të getove, të Sovetove, janë rritur të ndrydhur, pa inisjativë, pa konceptin se janë qënie njerëzore të barabarta me të tjerët. Ja dhe një nga motivet sepse shtresa e ish të përndjekurve, me ardhjen e ndryshimeve të shumëpritura, nuk qe në gjëndje, të përfaqësohej denjësisht në luftën politike, veç strategjisë së parapërgatitur nga mbajtësit e pushtetit. A ka njësi matjeje për të përcaktuar dëmet e shkaktuara këtyre krijesave, plagët shpirtërore të majisura në moshën e lodrave? A vret sot ndërgjegja ndonjë nga armata e madhe e arsimtarëve që, në shumë raste, u bënë përçues t’asaj ideologjie që shihte edhe te një fëmijë një “armik klase”, një tabelë qitjeje?

Është e vërtetë se secili duhet të fitonte bukën e gojës nëpërmjet profesionit të tij, por kishte mënyra të ndryshme për të vënë në zbatim urdhëresat edhe pa vrarë moralin e fëmijëve. Nuk di nga do të anonte ballanca në një përllogaritje të “ të mirëvë” e të “të këqijve”, por për përvojë vetiake mendoj se do të anonte nga të parët. Autori, ish mësues, mundohet të jetë objektiv në gjykimin e kolegëve. Mësuese Donika shprehet “S’kanë turp! Merren me një fëmijë.“, ndërsa Nëna labe, që përmbledh në vetvete gjithë urtinë, bujarinë e virtytet e grave të moshuara shqiptare, me keqardhje thotë:”Ç’faj kanë fëmijët e shkretë?”. Janë dëshmi të thjeshta të qëndresës ndaj së keqes e, jo rastësisht, janë figura grash që e personifikojnë atë. Janë pjesë e atij mozaiku femëror që pasurohet në vëllim me figurën e ndritur të Martires, të cilën lexuesi e njeh nëpërmjet përshtypjeve të shoqes së saj malësore. Janë figura që i përkasin brezit të rinisë së kohës së luftës, mbi të cilin ra me shumë tërsëllimë shpata e diktaturës. Portretizimi i tyre është më i lehtë, ato mishërojnë vlerat e traditës konservatore të ndritur qytetare apo asaj patriarkale fshatare, kanë parime të hekurta edukate që u japin një forcë të pazakontë të brëndëshme, e aftë të përballojë çdo situatë, edhe më tragjiken. Por autori nuk e sheh virtytin vetëm në brezin e tij. Në tregimin “Një natë dimri me shi” ai përshkruan bujarinë dhe humanizmin e djemve e vajzave të reja të Tiranës, që kanë rastin të takojnë të burgosurit e liruar nga burgjet politike e, për t’u ndihmuar atyre, nuk ngurrojnë t’i marrin në shtëpitë e tyre. Është gjesti fisnik i “rinisë së Shqipërisë” që nderon ish të dënuarit, më shumë shprehje respekti për viktimat e dhunës se sa mëshirë për njerëz të mbetur në mes të rrugës në një natë me shi.

Martirja është figura e njërës nga vajzat më të shquara të Shqipërisë së viteve 40, e paisur me kulturë të thellë frut i studimeve dhe i diplomës italiane, e brumosur me ide demokratike e përparimtare, armike e diktaturave të çdo ngjyre. Autori frymëzohet nga figura e shkrimtares Musine Kokalari, një nga femrat më të shquara në elitën intelektuale të Shqipërisë s’asaj kohe. Kjo vajzë që simbolizonte më së miri t’ardhmen evropjane të atdheut të saj, përfundoi në qelitë e Sigurimit, në tortura, në dënime e, mbasi mbaruan ato, përfundoi jetën e saj në një qytet të vogël si puntore ndërtimi e kur vdiq u përcoll për në banesën e fundit me një maqinë zhavori… Do të mjaftonte dëshmia e përndjekjes së kësaj gruaje e të tjerave si ajo, për të akuzuar të gjithë sistemin e Enver Hoxhës për “krime kundër njerëzimit”, mbasi asgjësimi i potencialeve intelektuale të një populli është një atentat ndaj vetë qënies së tij.

“Ishte zonjë përmbi zonja, mbi të gjitha ishte fisnike.” shprehet autori nëpërmjet shoqes së saj. Është vlerësimi më i lartë që mund t’i jepet njeriut, vlerësimi i botës shpirtërore, i virtyteve të lindura e të fituara, përballë të cilave diktatura pësoi humbjen më të thellë, sepse megjithë përdorimin e të gjitha mjeteve të mizorisë, atë botë nuk arriti dot t’a përdhosë. Fisniku mbeti i tillë edhe duke nxjerrë vagonat e mineralit në Spaç, edhe duke shtyrë karrocën e llaçit, edhe duke fshirë rrugët, edhe duke gërmuar hendeqe nëpër fusha. Por sa njerëz të tillë vrau e sakatoi komunizmi në Shqipëri, sa veprimtari cilësore njerëzore i u mohuan çështjes së qytetërimit e të përparimit të Vendit tonë…

Sot, mbas gati njëzet vitesh ndrrimi sistemi ende askush nuk përgjigjet, nuk pendohet, nuk kërkon falje për këta krime të përbindëshme. Sa bukur i vunë kapak gjërave idhtarët e “korrektesës politike” brënda e jashtë Shqipërisë, ashtu si dikur n’Evropë, kur për të “ulur tensionin” ishte e ndaluar të flitej për gulagët dhe kampet e vdekjes, paçka se miliona krijesa, në gati gjysmën e botës ishin kthyer në numura të thjeshtë… Sollzhenicini, me përvojën e tij mbas përzënies nga atdheu, mund të dëshmonte, ashtu si qindra ish të përndjekur politikë edhe të Shqipërisë, dëshmitë e të cilëve nuk parapëlqehen në shumë qarqe të Evropës politike e kulturore. Këto ishin disa konsiderata që, vetvetiu, rrjedhin në lumin e arsyetimit i cili buron nga libra si ai që po analizoj.

Në këtë analizë një vend të veçantë zë dhe tregimi më i gjatë, që i jep edhe titullin librit. Është një tregim që i ngjan një tragjedie që fillon me një vdekje normale e mbaron me një vetëvrasje në kufirin e 24 orëve. Dy personat janë burrë e grua, një çift i thyer në moshë, pa fëmijë. Historia e tyre ka diçka të veçantë, është një ndërthurje e jetëve vetiake me ngjarjet historike të Vendit. Në retrospektivën ndërmjet dy çasteve tragjike autori na njeh me jetën e tyre. Burri kishte qënë një bashkëpuntor i Fan Nolit në qeverinë e tij. I dalë në mërgim, mbas rrëzimit të qeverisë, kishte jetuar nëpër vënde të ndryshme t’Evropës bashkë me gruan. Kishin pësuar një tronditje të fortë nga akti i pushtimit italian të Shqipërisë dhe kishin qëndruar jashtë gjatë gjithë periudhës së luftës. Kishin ndjekur me simpati luftën kundër okupatorit dhe, me mbarimin e saj, digjeshin nga dëshira për t’u kthyer n’atdhe e për të dhënë ndihmesën e tyre në rindërtimin e përparimin e tij. Zërat se në Shqipëri punët nuk shkonin mirë i quajtën thjesht propagandë, mbasi “ nuk u mbushej mëndja se në Shqipëri mund të vendosej një diktaturë”. Një konsideratë tepër naive kjo, mbasi ata kishin jetuar në një kontinent që në Lindje e në Perëndim ishte i mbushur me diktatura e nuk kuptohet sepse mund të përjashtohej Shqipëria e fituesve komunistë nga kjo mundësi!

Kthehen në Shqipëri, ku priten edhe zyrtarisht, por entuziazmit të kohëve të para shpejt i a zënë vëndin habia, dyshimet, heshtjet e së fundi frika. Revolucioni, që kishin ëndërruar ata, po hynte në binarët e tij të vërtetë, n’ata të dhunës e t’arbitraritetit, tepër larg iluzioneve noliste që ushqente çifti. Zhgënjimi ishte i plotë e pasojat ishin dhjetë vite burg si agjent anglo-amerikan për burrin e një jetë prej fshesareje rrugësh për bashkëshorten. Pas daljes nga burgu pasojnë internime në fshatra e kooperativa bujqësore, deri sa në pension zënë vënd në një qytet të vogël, në të cilin një ditë vdes burri. Gruaja mbetet vetëm, e ndërgjegjëshme se tashmë në një gjëndje të tillë nuk ka më kuptim jeta. Të nesërmen gjëndet e varur me një kravatë të të shoqit. Tragjedia konsumohet plotësisht e, më duket, se çdo koment rreth saj është i tepërt.

Vlen të theksohet një prirje e shkrimtarit Bungo për të nxjerrë personazhet e tij nga mjediset antifashiste gjatë luftës. Ata, thuajse gjithmonë, kanë luftuar fashizmin, nazizmin e komunizmin, por këtë të fundit mbas zhgënjimit, si pasojë e thyerjes së iluzioneve. Në dukje kemi të bëjmë me një përsosmëri idesh e karakteresh. Çështja ngatërrohet nëse i shohim më me hollësi veprimet. Nacionalizmi antifashist që nga Peza e deri në Mukje ishte në një front të përbashkët me partinë e themeluar nga Dushani e Miladini, por deri këtu mund t’a quajmë diçka normale, mbasi pushtuesi, simbas një ligji të stërlashtë, duhej luftuar. Lufta duhet të kishte një strategji të sajën që lidhej me t’ardhmen e Vendit, rrugët e perspektivat e tij. Nëse mungonte ky lloj projekti, ajo kthehej në një akt të thjeshtë të detyruar moralisht, por me një përfundim krejt të paqartë e të pasigurtë, për pasojë edhe mundësisht të dëmshëm. Mbas Mukjes nuk mbeti më asnjë pikë dyshimi mbi qëllimet e vërteta të komunistëve shqiptarë, të drejtuar nga emisarët serbë. Atëhere, për të gjithë ata që shihnin më larg se hunda e tyre, rreziku që kërcënonte Shqipërinë nuk ishte më pushtuesi gjerman që kërkonte vetëm rrugët e lira të kalimit për ushtrinë, por lëvizja nacional-çlirimtare që do të vendoste në Shqipëri sistemin bolshevik, me të gjitha pasojat e njohura për botën, mbas 1917 në BRSS.

Në largësinë e më shumë se gjashtëdhjetë viteve të shkuara e të përvojës së dhimbëshme të tyre, më duket se përgjegjësia për tragjedinë shqiptare duhet të bjerë edhe mbi ata që nguruan të përdorin të gjitha mjetet për t’a parandaluar atë. Kjo do të ishte një bisedë e gjatë, që nuk hyn në qëllimin e shkrimit, por nëse pasojat e tragjedisë ranë me tërë peshën e tyre edhe mbi ata, sigurisht mjaft prej tyre do të kenë bërë “mea culpa” për zhvillimin e ngjarjeve.

Personazhet e z. Makensen Bungo nuk e bëjnë këtë. Ata pësojnë diktaturën në të gjitha çfaqjet e saj e ngushëllohen me faktin se kanë luftuar fashizmin. Kështu çifti i tregimit “Gruaja me të zeza” vendos të kthehet në Shqipëri mbas 1944 e jo mbas 1939, siç bënë pjesa dërmuese e të mërguarve politikë t’asaj kohe. Në personazhet e autorit nuk bëjnë pjesë ata që e luftuan që në fillim komunizmin, që atëhere kur ai fshihej mbas gjethes së fikut të atdhetarisë kundër pushtuesit, mbas 22 qershorit 1941, kur Hitleri vendoste të sulmonte BRSS. Në këtë drejtim këta personazhe i ngjajnë një aradhe naivësh, të verbuar nga propaganda kundër pushtuesit, por të paaftë për të kuptuar se ku po e çonte Shqipërinë fundi i luftës. Bën përjashtim këtu vetëm nipi i Xha Thanasit në tregimin e parë dhe Martirja në tregimin me të njëjtin emër.

Por, pavarësisht nga ky këndvështrim, që mund të jetë i lidhur me bindjet politike të shkrimtarit, vëllimi i a arrin qëllimit të na japë një vepër arti në gjininë e tregimit, që është një ndihmesë e madhe në pasqyrimin e një kohe tepër të vështirë për Shqipërinë. Pasqyrimi i asaj kohe ka qënë misioni dhe detyra e gjithë artit zyrtar të regjimit, pasqyrim që polli një mashtrim të madh, që mori emrin “realizëm socialist” e që zu rrënjë thellë në humusin mendor të shqiptarëve brënda e jashtë kufijve të Shqipërisë. Pasojat e atij mashtrimi i ndjejmë ende sot, kur ngurohet të rrëzohen “tabutë” e të rishkruhet historia.

Autorë si z. Bungo, që ngrenë në art të vërtetën faktike të Shqipërisë komuniste, i bëjnë një shërbim të madh, jo vetëm artit, por edhe vetë shoqërisë. Ata janë si dielli që shpërndan mjegullën në një mëngjez të turbullt, veçanërisht i dobishëm për brezin e ri që nuk e njeh të shkuarën e kombit të tij. Shërbimi atdhetar e qytetar i këtyre penave, pak të njohura në vorbullën e madhe të larmisë së botimeve të sotme në Shqipëri, të lidhura më shumë me interesa financiare, imazhi apo politike, meriton një vlerësim të veçantë e mirënjohje të përgjithëshme mbasi, fatkeqësisht, stimujt në punën e tyre, janë të pakta, për të mos thënë të paqena. Nëse më lejohet, do t’i propozonja Kryetarit të Shtetit të fillonte dekorimet e atyre që kanë meritat e tyre në “ Shpërndarjen e mjegullnajës komuniste në ndërgjegjet dhe botkuptimet e shqiptarëve kudo në botë.”Jam i bindur se Makensen Bungo do të ishte një nga të parët që do t’a meritonte.

Gusht 2008

Ribotohet ne Dielli me kerkesen e autorit me rastin e ndarjes nga jeta te shkrimtarit Makesen Bungo,i cili ishte mik me Eugjenin.

Ja shenimi i Eugjenit:

I dashur Dalip,

Sot mora lajmin shume te hidhur per vdekjen e Makensen Bungos. Ka qene nje mik i mire me te cilin komunikonja gjithmone prej shume vitesh. Une kam pse shkruar dy artikuj per veprat e Tij. Ne nderim te kujtimit e vepres se Tij letrare do te desha t’i ribotonja ata shkrime.

Po te dergoj njerin e nese ti e quan te pershtateshem t’a dergoj edhe tjetrin.

Pershendetjet me te mira e faleminderit

Eugjeni