LIBRI ME “POEZI TË ZGJEDHURA” I POETIT FASLLI HALITI, BOTOHET NË ROMË NGA SHTËPIA BOTUESE «EdilLet»NË PËRKTHIMIN DHE REDAKTIMIN E POETIT TE SHQUAR/
NGA GËZIM HAJDARI-ROME*/



Poeti Faslli Haliti besonte  ashtu  si Majakovski dhe  Esenini në një  socializëm  me fytyrë  njerëzore. Dy poetët  e Rusisë  sovjetike  kënduan  dhe  sublimuan  me zjarr të madh, ndonëse  për një kohë të  shkurtër, revolucionin  bollshevik dhe  shokun Lenin.
Në  gjurmët e majakovskit dhe Eseninit filloi  rrugën e vet  poetike edhe poeti i ri shqiptar  i Lushnjes. Ishin vitet 60-të kur Haliti  shkruante: «Per  voi ,(Partito ed Enver Hoxha),  noi dormiamo anche sul ghiaccio / Per voi noi ci copriamo con lenzuola di neve». (Ne për ju flemë/ Edhe në dyshekë akujsh/,Ne për ju flemë/ Edhe nën çarçafë dëborërash mbuluar! 

Poeti  i Lushnjës  ka dashur  shumë në  rininë e vet  këngëtarët e  nënës Rusi dhe, pas  fundit tragjik të komunizmit në Shqipërinë e tij, Haliti ia hodhi  fajin pikërisht mjeshtërve  të vet  sovjetikë  se kishte  besuar verbërisht tek ta,. Ashtu  si  Majakovski dhe Esenini edhe poeti  Haliti, ndonëse në një  përmasë  mjaft  të ndryshme  u bë “viktimë” e utopisë  marksiste që solli  dhjetramijëra të vdekur  në  Shqipëri duke  mbjellë  në  tërë vendin tmerr,  të vdekur, gjak dhe shkatërrim masiv.

Faslliu  shfaqet në  panoramën  poetike  shqiptare  në fund të viteve 60-të. Tamam  më 1969 botohet përmbledhja e tij e  parë «Sot». Vargjet e tij sjellin një frymëmarrje të re poetike në  panoramën e realizmit socialist, origjinalitetin, karakterin  sintetik  të  mendimit dhe gjithashtu një  ndjenjë të fuqishme kritike në marrëdhënie  me burokracinë e regjimit. Gjuha e tij  është  lapidare  dhe e mprehtë.

Forca e fjalës dhe veçantia e stilit tërhoqën  vëmendjen e lexuesve  dhe kritikës  zyrtare. Kjo përmbledhje me vargje  fitoi çmimin e dytë  kombëtar  për poezinë. Haliti është me origjinë  bujk i mesëm dhe, si i tillë, sillte  në tekstet e  veta  muzikalitetin e fshatit, zërat e jetës dhe  ankthin  ekzistencial të un-it të tij poetik si sfidë  për retorikën  e kulturës  zyrtare  të regjimit. Qëndresa dhe rebelimi bashkëjetojnë në  mesazhin e tij poetik.

Shumë  tekste të tij kanë qenë “manifeste” të  vërteta që godisnin pa mëshirë zemrën e  burokracisë së regjimit komunist. Mund  të thuhet  se pjesa më interesante e krijimtarisë së tij  si për  shumicën e poetëve  të bllokut  sovjetik, mbetet ajo e shkruar nën  diktaturën  komuniste dhe kjo s’është e rastit. Do të  mjaftonte , «Njeriu me kobure», për  të  kuptuar  forcën e  vargjeve  të tij dhe ndikimin që ky  tekst pati mbi lexuesit në  vitet 70-të. Këto vargje: Ai pret të fryjë era /Jo që të zhvishen pemët,/Jo që të shkunden gjethet e verdha, / Por që t’i ngrihet cepi i xhaketës, / Të duket pas brezit koburja./Ai pret të vijë pranvera,/Jo që të mbjellë e të korrë,/Por që të zhveshë xhaketën,/T’i duket pas brezit / Koburja/.(1972) Ky tekst  u quajt kryengritës dhe revizionist  dhe u kritikua ashpër  gjatë plenumit famëkeq IV të Partisë së Punës së Shqipërisë, më 1973 që dënoi me  burg  me dhjetëra  intelektualë dhe shkrimtarë  duke  i akuzuar se ishin  ndikuar  nga arti  borgjez i Perëndimit. 

Ishin vitet  kur  kritika zyrtare  këmbëngulte që  në art të pasqyroheshin edhe  më shumë mësimet dhe idetë e Partisë; vitet e planifikimit të estetikës së re shtetërore dhe të  afirmimit të njeriut të ri të socializmit, të mbrujtur nga Partia dhe të  farkëtuar  nën  kudhrën e klasës  punëtore  dhe fshatare: “njeriu muskuloz  dhe stakanovist” që  vigjëllon  ditë e natë për të mbrojtur  fitoret dhe atdheun nga armiqtë. Në veprat  letrare  temat  ekzistenciale dhe metafizike  si, bie fjala,  ndjenja e shtypjes dhe e pasigurisë së përditshme  ishin të ndaluara. Madje  edhe fjalët “dashuri”, “vdekje”, “errësirë”, “ngricë”, “ankth”  quheshin si të  rrezikshme. Ata që  guxuan  të thyenin “heshtjen e rëndë” që kishte  shuar  kujtesën  dhe  ëndrrat për liri, e paguan  shtrenjtë.  Vlera  e një vepre  matej me  forcën e saj për t’i  shërbyer partisë, masave dhe socializmit  real.  Parulla e “realizmit socialist” ishte  “Poeti duhet të jetë syri, veshi dhe zëri i klasës”,  parullë kjo që  s’do mend, buronte  nga letërsia mëmë  e Bashkimit Sovjetik.
                              
Terrori i vazhdueshëm  dhe sistematik  i regjimit lidhur me njerëzit e kulturës  mbyti  hapësirat dhe energjinë e Fjalës. Mbi skenën e përgjakur të  poezisë  shqiptare  luhej  tragjedia  më e  zymtë e kohës. Para  kësaj tragjedie njerëzore, kësaj shtypjeje të vazhdueshme, për të mbijetuar  shpirtërisht  dhe artistikisht poetët e kthyen  vështrimin nga  traditat dhe  poezia  e së kaluarës. Kështu  limfa e frymëzimit të tyre u bë  tradita  gojore dhe epika. Për  t’i shpëtuar  censurës, Haliti i drejtohet  mitit dhe  alegorisë  për  t’u shprehur.  Fjala e tij i fundos  rrënjët në mitin  klasik  greko-latin për ta  rilexuar realitetin; poezia e tij u bë  gati  një lojë  përrallash ku  ndërthuren realja dhe surealja. Po  censorët e regjimit vigjëllojnë, nuk lejojnë që t’i  kapësh  në befasi dhe e ndalin  në kohë  poetin  kryengritës.

Makina  inkuizitore  e Hoxhës  praktikonte me mijëra  forma të ndryshme  për të  shqyer “armiqtë  e kombit” dhe të  komunizmit. Syrit  vigjëllues të rojtarëve të regjimit s’u shpëtonte  asgjë. Me dhjetëra  poetë dhe shkrimtarë u larguan, u dërguan në  periferi apo  në fshat  për riedukimin ideor. Disa u burgosën dhe librat e tyre  u ndaluan. Lista e poetëve të persekutuar nga regjimi është e gjatë  dhe tragjike.

Milicitë  e Enver Hoxhës  kontrollonin  çdo  qoshe të jetës kulturore të vendit. Për  diktatorin, shkrimtari  ishte  thjesht një  vegël  në dorë të partisë për edukimin komunist të popullit, dora  e djathtë e pushtetit; për këtë pohohej se në Shqipëri, letërsia  kishte lindur më 1941 me themelimin  e Partisë Komuniste. Marksizmi  u bë  parimi i vetëm  estetik i poezisë dhe i artit.

Poetit  Haliti iu hoq  e drejta  për të botuar  për 15 vjet  me radhë: e dërguan në fshat për t’u  riedukuar si  njeri i padëshiruar  nga Partia.

Vite me radhë, ndonëse është profesori i italishtes dhe i frëngjishtes, punon pas qerres së tërhequr  nga qetë në  kooperativën  bujqësore  shtetërore në  Fiershegan, provincë  e Lushnjes. Askush  nga punëtorët  dhe fshatarët s’mund t’ia drejtonte  fjalën  se Partia e quante “reaksionar”. 

Preteksti  për ta goditur  poetin e Lushnjës  qe poema  «Il «Dielli dhe rrëkerrat», botuar  për herë të parë më 16 dhjetor 1972 në të përjavshmen  «Zëri i rinisë». Dalja e saj në gazetë  shkaktoi  rrëmujë midis drejtuesve  të lartë të partisë së  Punës së Shqipërisë. Ata  organizuan  mbledhje dhe debate  publike në të  cilat, qoftë poema, qoftë  autori, u  kritikuan  ashpër. Sipas  censurës,  “Dielli dhe rrëkerat » ishte  fryt  i një turbullimi ideologjik dhe politik i poetit që  shtrembëronte  realitetin  socialist dhe rolin e partisë  duke prishur  kështu unitetin e saj  me popullin. Vargjet e para të poemës «Dielli dhe rrëkerat», «Ndërsa qielli i atdheut tim /është i kaltër, optimist / Çatia e shtëpisë sime është qaraman», u bënë  një pretekst për të sulmuar dhe denoncuar autoren. Haliti kishte  guxuar  tepër. Me një  guxim të padëgjuar  fton  popullin  t’ia  thyejë “dhëmbët  buroktacisë”: Citoj:«Urdhër, / me grushtin e klasës punëtore/ thyejani dhëmbët burokracisë!» Komunistët e akuzojnë se është  një poet  rebel dhe anarkist, ndërsa  kritikët  shtetërorë afrojnë  tekstet e tij me ato të artit të sëmurë dhe dekadent të perëndimit. Haliti bëhet  një  çështje kombëtare. Në  vend  organizohen mbledhje  për të  denoncuar  poemën. Anëtarët e Lidhjes së Shkrimtarëve ndahen në dysh: ata që admirojnë vargjet e poetit dhe ata që nuk  i miratojnë. Një grup  nxënësish  të liceut të qytetit të tij të lindjes, Lushnjes, boton një artikull denoncues  mbi  gazetën «La scintilla» (Shkëndija),  organ i  Partisë së Punës  së Shqipërisë. Të  vetmet  studentë  që  mbrojtën  me guxim  “Diellin dhe  rrëkerat”  qenë  Fatbardh  Rustemi, Tahsin  Xh.Demiraj etj. Tahsini, nga 74 në  89-ën  qe  regjizor  pranë teatrit  të qytetit të Lushnjes po e pushuan me urdhër të Partisë . 15 vjet me radhë punoi në një  ndërmarrje  të Durrësit  që prodhonte  materiale plastike.

Në një  letër  Rustemi  iu drejtua  Enver  Hoxhës  për të protestuar kundër  dënimit të poetit  Haliti;  Xhaferri, për ta  mbrojtur  poemën e tij, rrezikoi  përjashtimin nga  gjimnazi. Për ta  sulmuar  poetin tridhjetegjashtëvjeçar  të Lushnjes mobilizohen edhe forcat e rendit publik: kuestori i  qytetit Zija Koçiu    botoi një artikull mbi gazetën e partisë së diktatorit «Zëri i popullit» ku  denonconte  «veprën  reaksionare» të  bashkëqytetarit të vet.

Jehona e kësaj  ngjarjeje u shpërnda  në tërë  vendin.  Ranë si rrëke kritika  dhe denoncime nga qytete të ndryshme. Për ngjarjen  u fol edhe jashtë Shqipërisë.
Në Paris  më 1974, revista tremujore “Koha  jonë” e botoi poemën  “Dielli dhe rrëkerat” dhe, njëkohësisht, e dënoi  fushatën  denigruese të Partisë Komuniste të  Shqipërisë  kundrejt poetit  Haliti. Një vit  më vonë  në Romë, Ernest Koliqi, në revistën që drejtonte  “Shejzat” pohon se “zëri i Halitit ka qenë mbytur nga  Partia”.

Megjithatë poeti rebel  i Lushnjës  nuk  pushon së shkruari. Me  po atë guxim boton edhe tekste  të tjera  kundër  burokracisë dhe po aq të egër: «Il figliodel segretario» (Djali i sekretarit), «Io e la burocrazia» (Unë dhe  burokracia  «Edipio» , (Edipi)  e të tjerë.

Tekstet e Halitit  bëhen  objekt diskutimi, madje edhe në  Olimpin e Partisë. Më 1973, Fiqrete Shehu, gruaja e kryeministrit Mehmet Shehu kritikon  poezinë Vetëshërbim duke e përkufizuar  si “një  poezi  që s’ka  të bëjë  fare me artin  revolucionar”. Një vit më vonë, në revistën Rruga e Partisë ajo shprehet kundër poezisë  «Njeriu me kobure».
Në vitet e ardhshme vepra e Halitit do të  censurohet  gjithnjë. Partia  do t’ia  heqë  të drejtën e botimit dhe do ta  dërgojë  të punojë në fusha. Më 1985, pas  15 vjetësh  heshtjeje të detyruar, ai shfaqet  përsëri  në skenën e  kulturës  me përmbledhjen «Messaggi di campagne» (Mesazhe  fushe).  

Dënimi i gjatë me heshtje ka rënduar shumë mbi të ardhjen e tij dhe  fatin  e poezisë së tij.  Paraqitja e librit   të ri ngjet  në teatrin e qytetit. Duhet të ishte  festë  për poetin, përkundrazi qe edhe një herë  një proces i vërtetë. Më  kujtohet  si  sot ajo  mbasdite. Në  paraqitjen  merrte pjesë sekretari i Partisë së Punës, Rudi Monari,  i cili bashkë me “pseudo-poetin” N.Nezha, e talli mirë e mirë poetin  dhe librin e tij  të ri.  Tekstet që  kemi  zgjedhur  për lexuesin  përmbledhin  gjithçka më të mirë  nga poeti që shkon  nga libri i parë “Sot” (Oggi) 1969 deri në përmbledhjen (Se n’è andato) “Iku” 2004.

Zgjedhja për t’ia paraqitur  këtë poet  lexuesit italian  s’është e rastit, po bën pjesë  në një mision kulturor të saktë, atë  për të ndërtuar  kujtesën  historike dhe  kulturore të Shqipërisë sime,  si pjesë  integruese të kujtesës së kulturës evropiane.

Faslli Haliti dhe Besnik Mustafaj «Leggenda della mia nascita», (Legjenda e lindjes  sime), Edizione Ensemble 2012 nën kujdesin  e të nënshkruarit dhe e përkthyer po prej tij) bëjnë pjesë ndër ata  poetë që  ndonëse jetojnë  dhe shkruajnë  nën normën e  realizmit socialist kanë  arritur të krijojnë vlera letrare  me rëndësi  ndërkombëtare që   Qëndruan  edhe pas  shembjes së diktaturës së Enver Hoxhës, një nga  regjimet  më gjakatare  dhe të pamëshirshme  të Europës së shekullit të  kaluar.

***
10 KOMENTE

PËR POEZITË E LIBRIT «POEZI TË ZGJEDHURA» TË POETIT FASLLI HALITI BOTUAR NGA SHTEPIA BOTUESE EdilLet, ROME,
1.PAOLO STATUTI (përkthyes)
Duke lexuar poezitë e Faslli Halitit më duket sikur poeti të më vinte fjalët e tij, më ngjan sikur një sufler nga gropa e skenës të më sugjeronte llojin e poezisë që dua më shumë…

2. GEORGINA BUSCA GERNETTI
«Sythi shkrin borën me zjarrin e lules»
Ky varg ilustron imazhet e mrekullueshme të një natyre të afërt me shpirtin e poetit Faslli Haliti, e pikturon në paraqitjen e stinëve në të cilat, ai i përshkruan, pothuajse në lëvizje, shpërthimin e beftë të sythave që çelin lule dhe rritjen e degëzave dhe çdo metamorfoze tjetër të vegjetacionit. Të magjeps e të mallëngjen imazhi e fëmijës që admiron hënën e plotë në qendër të një reje të bardhë e, naivisht, mendon për vezën, me të cilën në atë kohë të vështirë, do të dëshironte të shuante urinë.
Poezi e vërtetë, kjo e Faslli Halitit.

3. MARIANO MENNA
Kam çmuar veçanërisht poezitë e Faslli Haliti dhe, shpresoj të mos jem tepër provokues duke theksuar se poetët shqiptarë që kam pasur mundësinë t’i njoh deri tani (Haliti e Hajdari) më kanë prekur më tepër se shumë poetë italian bashkëkohor.
Një “faleminderit” të përzemërt Giorgio Linguaglossas.

4. GIUSEPPINA DI LEO

Vërtet, unë pyes veten, sa e tmerrshme është kjo censurë mase jona që obligon poetët të shkruajnë dhe të botojnë prodhimet e tyre.”
Shumë të hidhur, Xhorxho, kjo konsideratë jotja, por krejtësisht e vërtetë. Gërshëra ekzistuese midis një prodhimi të madh poetësh të padukshëm dhe kritikës drejtuar zakonisht të shquarve, sigurisht jo të prirur në favor të të parëve.
Po eksperimentojmë një “censurë masive” dhe ti Xhorxho e thua se, në një vend, kushtuar një poeti i cili ka eksperimentuar në veten e tij izolimin, në një regjim totalitar.
Por në fakt do duhej të reflektonim të gjithë për shkallën e manipulimit, zbatuar nga shoqëria jonë e qetë demokratizuese, teknologjikisht e përparuar.

5. LETIZIA LION
Njohja ime, për poetët e shkrimtarët shqiptarë pasurohet me këtë personalitet të rëndësishëm, që të tre, së bashku me Gëzim Hajdarin (dhe në saj të tij) edhe me Ismail Kadarenë. Kjo më bën të mendoj se sa i denjë është projekti i Hajdarit për rikuperimin, dhe përhapjen e kujtesës- historike letrare dhe vlerës së saj të fortë politike duke pasur parasysh se Shqipëria është vrima e zezë në hartën letrare të Evropës.
Po flisnim ditë më parë për aksin Veri-Jug, në poezi dhe atëherë më erdhi në mend sa do të thellohej boshti tjetër, ai lindje-perëndim (Linguaglossa mund të na shkruajë një libër të mirë për këtë); mendoj për konsideratën që ka pasur intelektuali dhe poeti përtej “perdes së hekurt”, për forcën e ndikimit të rolit të tij në shoqëri, pikërisht në çastin në të cilin shtypet dhe detyrohet të heshtë; dhe në të kundërtën për rolin e tij sot, në shoqëritë ultraliberale, për poetët e padukshëm, për «vdekjet e panumërta, «vdekjet e bardha» televizive dhe mediatike të intelektualëve të shfuqizuar deri sa u bënë thashethemexhinj të orës së, «tregues» historish…
Por duke iu kthyer poezisë së vërtetë dhe intensive të Faslli Halitit, kaq e qartë dhe origjinale në metaforat, është tashmë poezi, vetë imazhi i këtij njeriu prapa parmendës, për pesëmbëdhjetë vjet! Prekëse historia e tij.
Të kemi parasysh, gjithashtu faktin, jo të parëndësishëm, se jemi duke lexuar vargje në përkthim dhe të gjymtuara, pra, nga akustika dhe muzikaliteti i tyre (si të shijosh vetëm një solo nga partitura ) kam parë grafinë e bukur të gjuhës shqipe, si dhe thurjen e disa vargjeve ku kuptohet me intuitë një punë prozodike prej shumë fjalëve të tilla që rendin njëra pas tjetrës dhe i thërrasin njëra-tjetrës… një gjuhë që është, pothuaj, një qëndismë, me shkronjat me pika të alfabetit të saj të ndritur.

6. G. LINGUAGLOSSA

Unë mendoj shumë thjesht që nëse pas 15 vjet pune të detyruar, për të shtyrë një plug pas qeve, njeriu arrin të mbijetojë, mirë atëherë, do të thotë se është njeri. Faslli Hliti ka demonstruar se është një njeri për të qenë, dhe një poet i vërtetë (në krahasim me letrarët italianë që bëjnë poezi, profesionalisht korrekte, por dhe profesionalisht të padobishme).
Siç shkruante Osip Mandelstam: «para se të jesh poet duhet të jesh qytetar. Por, le të pyesim, sa prej atyre të cilët, këtu te ne, shkruajnë poezi në revista prestigjioze, mund të përkufizohen «poet»?

7. ANTONIO SAGREDO

Poeti Faslli Haliti – mbase, si i ri entuziast – duhej ta kishte dalluar shpejt poetin-tribun dhe estet, nga poeti fanfarë, të cilin nuk i pëlqente as mikut të tij Pasternak. Nuk e di nëse Haliti ka lexuar se çfarë shkruante Ripellino (i plagosur nga ky poet në rininë e tij të hershme), mbi poetin, si për shembull ) ” Majakovski dhe teatri rus i avant-gardës”; që nga faqja e parë sllavisti (kështu e quanin, atëherë, poetin) hidhet kundër korbit, lepurit, tradhtarit që duan të na bindin se poeti qe «një lloj akademiku i shpëlarë… një prift i realizmit, një seminarist i lodhshëm, pedant, i zbërdhulët…» me qëllim që ta bënin skllav të kauzës së tyre.
Asgjë nga këto! – Por nuk jam unë mësuesi i Halitit: ai e ka bërë dhe e bën atë që di dhe i pëlqen të bëjë apo ndien të bëjë. Mund të them nga sa është publikuar këtu se në vargje dallohen pasazhe majakovskiane, nga ato të Eseninit, por na duhet përulësi studiuesi për ta thënë këtë. Poeti Haliti ka ripershkuar rrugën e shumë poetëve të tjerë që, në shembullin e atyre të dikurshmëve që kanë pësuar ngacmime dhe goditje të pajustifikuara dhe pra, është i vetëdijshëm se ç’duhet pritur! Nderim, pra për këta poetë duke ditur mirë se, rrethana të ngjashme në të ardhmen presin poetë të tjetër… në provë!
Sipas miqve të atëhershëm të sllavistit Ripellino: Asevi, Burljuku, Krucenychi, Kamenskij, Pasternàku…, Majakovskij «konsiderohej nga këta, një nga mjeshtrit e poezi, më bujari dhe më i ndershmi prej kalorësve të luftës sonë poetike» .
Majakovski dhe Esenini pushuan në kohë, në një «socializëm me fytyrë njerëzore» duke- flakur në hithra shumë prej besimit të tyre. E dimë që secili e pagoi me jetë, dhe me farsën e vetëvrasjeve të rreme !
Poeti Majakovskij. në radhë të parë gjatë revolucionit mbrojti me vendosmëri miqtë e cirkut me të cilët punonte, të cilët talleshin me ironi dhe parodi me mikroborgjezët e rinj filistenj sovjetikë, në numrat e tyre të cirkut dhe publiku argëtohej; Policia arriti deri aty sa vrau edhe një kloun gjatë shfaqjes… Publiku pandehu se ishte një nga numrat e shfaqjes … por i vdekuri ishte një aktor që vdiq me të vërtetë!; një paralajmërim ky, për atë që do të ndodhte, pak më pas, me të gjithë poetët, shkrimtarët dhe artistët të cilët nuk u rreshtuan … Kështu u ngjau edhe epigoneve të tyre në dekada, më shumë ose më pak të mëdhenj.

8. SALVATORE MARTINO

Falënderoj revistën l’Ombra që më njohu me këtë poet të jashtëzakonshëm i cili fatkeqësisht ishte i panjohur për mua. E kuptoj druajtjen, terrorin që vargje të tillë mund të zgjojnin në nomenklaturën komuniste shqiptare që ka qenë më e ashpër dhe më e verbrër, madje edhe më e ashpër se ajo Sovjetike. Midis shumë vargjeve të paharrueshëm, dua t’ju kujtoj së paku të mbani mend:
Lojë madhështore midis objekteve të përditshme dhe metafizikes hënë, ngrënë nga nata, kjo përpjekje për të arritur të pamundurën për të mbijetuar në realitetin dhe në ankthin shpirtëror. Madje edhe në përkthim nga një gjuhë, nuk është e ngjashme saktësisht, me tonën, na arri parfumi i padyshimtë i muzikës. Poezi e ëmbël dhe po aq e dhunshme, siç dinë të japin vetëm të Mëdhenjtë. Natyra, fshati, zogjtë, lulet e zeza, të vetmet që natyra nuk i ka, lidhjet e gjakut,fëmijë të cilët i besojnë përrallës së avullit të bukës; flamujt që në një fantazi surreale ndalen në vdekjen e babait të tij. Dhe pastaj kjo hapje e jashtëzakonshme i poezisë s tij: ” Unë mësuesi i fshatit”: ku imazhet dhe mendimi gjenerojnë një qark të shkurtër emocional abstragimesh dhe konkretizimesh, një kommos, ku balta, çizmet dhe, sidomos gjurmët e këmbëve që mbeten prapa, tregojnë një ëndërr të dëshpëruar e cila fshin kujtimin e poetit duke i besuar vetëm impresionin e shenjës në rrugë .

17 prill 2014

9. GIORGIO LINGUAGLOSSA

E pabesueshme vërtetë rezistenca e poetit të fushës me ngacmimet e censurës së regjimit, një shembull i pakrahasueshëm për ne që nuk jemi goditur, nga asnjë censurë, madje, jemi inkurajuar që të botojmë çfarëdo gjëje që na qëllon të shkruajmë, çfarëdo copë letre me disa fjalë të çastit të shkruara sipër, Sa e tmerrshme është vërtetë, pyes veten, kjo censura jonë e masës që detyron poetët të shkruajnë e të botojnë gjërat e veta!
Kur ju lexoni poezitë e një poeti të rangut, për herë të parë, kështu që, papritmas, kapeni si prej një mungesë të lehtë ajri. Por nuk është ajri që mungon, është si të marrësh një goditje nga bombola e oksigjenit dhe thith një gllënjkë ajër: ndjehesh i plotë, i fuqishëm dhe pak i shtangur, i dehur. Ky është efekti i oksigjenit të tepërt, mushkëritë tona dhe truri ynë nuk ishin mësuar me oksigjen të pastër dhe ata e marrin si një kundërgoditje, dehje. Një gjë e ngjashme më ndodh me mua me leximin e poezive të Faslli Haliti, ishte si i dehur me dy shishe verë të kuqe Brunello di Montalcino. Jam ende i habitur nga ajo penallti në trajtimin e imazheve dhe fjalëve, për atë besnikëri pa kompromis ndaj së bukurës dhe zgjuarsisë e thjeshtësisë së çiltër të gjërave, madje edhe të atyre të tmerrshmeve. mjaftojnë këto poezi për të afirmuar se Faslli Haliti është një poet i madh.

18 prill 2014

10. Prof. Dr. KLARA KODRA
Duke përkthyer këto komente të kolegëve italianë më lindi ideja që ta jap edhe vetë mendimin tim.
Unë kam pasur fatin ta njoh poetin Haliti që në vëllimin e tij të parë “Sot” me të cilin ai spikaste me zërin e vet të veçantë, midis korit të poetëve të rinj të pasluftës (të cilët mbetën në hije nga treshja Kadare-Agolli-Arapi), me freskinë e detajeve, muzikalitetin, përdorimin e sinestezive befasuese, me konçizitetin dhe mprehtësinë e realizmit.
Po edhe vetë Kadareja e përshëndeti në atë kohë poetin e ri si origjinal dhe jokonformist.
Ndërsa Agolli ka pohuar tani vonë se “Haliti na ka çuditur dje në socializëm, na çudit edhe sot në kapitalizëm” dhe shton se “poezia e tij nuk ka firo”, kurse M.Zeqo thotë në një shkrim të vetin Faslli Haliti, poezia që nuk vdes.
I uroj poetit që me këtë vëllim të përkthyer rrjedhshëm dhe qartë nga Gëzim Hajdari të komunikojë ndjeshëm me publikun italian.

Përgatiti dhe përktheu: Prof. Dr. Klara Kodra

PLUS

KATER KOMENTE PARA BOTIMIT TE LIBRIT:

Revista “L’Ombra delle Parole” botoi një cikël me poezi të zgjedhura nga krijimtaria ime(FH).
Autorët e 4 komenteve:
Salvatore Martino, Giuseppina Di Leo dhe dy komente nga George Linguaglossa, për poezitë e mia të zgjedhura, përkthyer e redaktuar nga poeti i shquar Gëzim Hajdari

1. Salvatore Martino

Falënderoj revistën l’Ombra që më njohu me këtë poet të jashtëzakonshëm i cili fatkeqësisht ishte i panjohur për mua. E kuptoj druajtjen, terrorin që vargje të tillë mund të zgjojnin në nomenklaturën komuniste shqiptare që ka qenë më e ashpër dhe më e verbrër, madje edhe më e ashpër se ajo Sovjetike. Midis shumë vargjeve të paharrueshëm, dua t’ju kujtoj së paku të mbani mend:

Avevo fame
tendevo le mani per spezzarne un boccone,
ma la luna veniva mangiata dalle notti
ed io non riuscivo ad averla !
Lojë madhështore midis objekteve të përditshme dhe metafizikes hënë, ngrënë nga nata, kjo përpjekje për të arritur të pamundurën për të mbijetuar në realitetin dhe në ankthin shpirtëror. Madje edhe në përkthim nga një gjuhë, nuk është e ngjashme saktësisht, me tonën, na arri parfumi i padyshimtë i muzikës. Poezi e ëmbël dhe po aq e dhunshme, siç dinë të japin vetëm të Mëdhenjtë. Natyra, fshati, zogjtë, lulet e zeza, të vetmet që natyra nuk i ka, lidhjet e gjakut,fëmijë të cilët i besojnë përrallës së avullit të bukës; flamujt që në një fantazi surreale ndalen në vdekjen e babait të tij. Dhe pastaj kjo hapje e jashtëzakonshme i poezisë s tij: ” Unë mësuesi i fshatit”:

Affronto il fango della strada.
I miei stivali vi sprofondano.
Dietro
Restano le mie orme,
Impresse nella memoria della strada,
Orme di stivali di gomma di Durazzo.

ku imazhet dhe mendimi gjenerojnë një qark të shkurtër emocional abstragimesh dhe konkretizimesh, një kommos, ku balta, çizmet dhe, sidomos gjurmët e këmbëve që mbeten prapa, tregojnë një ëndërr të dëshpëruar e cila fshin kujtimin e poetit duke i besuar vetëm impresionin e shenjës në rrugë .

17 prill 2014

2. Giuseppina Di Leo

Vërtet, unë pyes veten, sa e tmerrshme është kjo censurë mase jona që obligon poetët të shkruajnë dhe të botojnë prodhimet e tyre.”
Shumë të hidhur, Xhorxho, kjo konsideratë jotja, por krejtësisht e vërtetë. Gërshëra ekzistuese midis një prodhimi të madh poetësh të padukshëm dhe kritikës drejtuar zakonisht të shquarve, sigurisht jo të prirur në favor të të parëve.
Po eksperimentojmë një “censurë masive” dhe ti Xhorxho e thua se, në një vend, kushtuar një poeti i cili ka eksperimentuar në veten e tij izolimin, në një regjim totalitar.
Por në fakt do duhej të reflektonim të gjithë për shkallën e manipulimit, zbatuar nga shoqëria jonë e qetë demokratizuese, teknologjikisht e përparuar.

3. George Linguaglossa
(prof. poet dhe një ndër kritikët e mëdhenj të poezisë italiane)

Ju falënderoj, Gëzim Hajdari që bëtë të njohim këtë poet të jashtëzakonshëm, këtë Eesenin shqiptar, me lirikën e tij të pastër dhe të mprehtë si një meteor, të matur dhe të vërtetë, që ngrihet nga fakti i zhveshur i përditshëm i urisë së fëmijëve në metafizikën e ëndrrës.
E pabesueshme vërtetë rezistenca e poetit të fushës me ngacmimet e censurës së regjimit, një shembull i pakrahasueshëm për ne që nuk jemi goditur, nga asnjë censurë, madje, jemi inkurajuar që të botojmë çfarëdo gjëje që na qëllon të shkruajmë, çfarëdo copë letre me disa fjalë të çastit të shkruara sipër,
Sa e tmerrshme është vërtetë, pyes veten, kjo censura jonë e masës që detyron poetët të shkruajnë e të botojnë gjërat e veta!

18 prill 2014

4. George Linguaglossa (7 qershor 2014)

Kur ju lexoni poezitë e një poeti të rangut, për herë të parë, kështu që, papritmas, kapeni si prej një mungesë të lehtë ajri. Por nuk është ajri që mungon, është si të marrësh një goditje nga bombola e oksigjenit dhe thith një gllënjkë ajër: ndjehesh i plotë, i fuqishëm dhe pak i shtangur, i dehur. Ky është efekti i oksigjenit të tepërt, mushkëritë tona dhe truri ynë nuk ishin mësuar me oksigjen të pastër dhe ata e marrin si një kundërgoditje, dehje. Një gjë e ngjashme më ndodh me mua me leximin e poezive të Faslli Haliti, ishte si të isha i dehur me dy shishe verë të kuqe Brunello di Montalcino. Jam ende i habitur nga ajo penallti në trajtimin e imazheve dhe fjalëve, për atë besnikëri pa kompromis ndaj së bukurës dhe zgjuarsisë e thjeshtësisë së çiltër të gjërave, madje edhe të atyre të tmerrshmeve. mjaftojnë këto poezi për të afirmuar se Faslli Haliti është një poet madhe.
Përktheu : Klara KODRA
*


PARATHËNIA 
e librit shkruar nga 
Gëzim Hajdari
NE FOTO: Nga e djathta: Gezim Hajdari, Faslli Haliti, Jozef Radi che Dine Dine(Foto-Kortezi Jozef Radi)