Gezim Llojdia – Page 18 – Dielli

KALAJA E TEPELENËS DHE HISTORIA RRETH SAJ

December 4, 2016 by dgreca

Reportazh nga Gëzim Llojdia/

1.E vetmja dëshmi e hershme, që rrokin sytë e njeriut. Kështjella që sundon qytetin jugor në kodër. Edhe udha ecën rrëzë kësaj ngrehine të moçme për të marë lartësi.

Qyteti i erërave të dikurshme ,që njihet nga kohët e Ali Pashës,ndërsa monumenti i tij është simbolizuar në udhëkryqin e vogël në bronz. Me të gjitha takëmet, por shtrirë dhe me vështrimin nga vendlindja,hedhur në horizont,vështrimi i tij.

Kalaja e Tepelenës ,thotë studiuesi Gj.Karaiskaj,kur flet për kalatë shqiptare , është një nga ndërtimet e fundit mbrojtëse të Ali Pashës, sepse shumë shpejt filloi lufta midis ushtrive turke dhe Aliut, kështu që shumë pjesë që u përkisnin ndërtimeve të brendshme të kalasë, mbeten të papërfunduara.

Kalaja ka dëshmuar disa nga ngjarjet më dramatike në historinë e këtij qyteti. Shekuj më parë, qyteti kishte ndërtuar kështjellën e tij në këtë maje të kodrës. Muret e kalasë masive dhe të rëndësishme me mbrojtje substanciale dhe aq te rëndësishme janë ruajtur dhe mbajtur mirë nga koha,por jo nga njeriu.

2.Tepelena është qyteti jugor, klima është e thatë, e nxehtë në verë dhe e ftohtë në dimër, me shumicën e reshjeve që ndodhin. Terreni është malor me disa lugina dhe një lumë kryesore, që ecën nën muret e kalasë. Aktivitetet kryesore ekonomike si ne te gjithë vendin këtu diçka me tepër dhe blegtoria.

Tepelena, vendlindja e Ali Pashës, ishte një nga selitë më të preferuara të tij,thotë Gj.Karaiskaj, prandaj, pak kohë pasi ai e shkëputi Tepelenën nga dora e Ibrahim Pashës, sundimtarit të pashallëkut të Vlorës, filloi ndërtimin e një saraji të mad,h që kishte përfunduar në vitet e para të shek. XIX, ndërsa ndërtimin e kalasë, Aliu e filloi, kur po hynte në konflikt të hapur me Portën e Lartë. Një mbishkrim në gjuhën greke, që është murosur mbi hyrjen lindore, e daton këtë ndërtim me 1819.

Muret i gjen gjithkund ato qarkojnë kodrën e qytetit, ku erërat jugore kanë shpirtin e tyre, si simbol të fuqisë .Studiuesi Gj,Karaiskaj vijon:Muret e kalasë ndjekin formën natyrore të terrenit .Ashtu si dhe kalaja e Gjirokastrës ajo nuk ka ndonjë formë të rregullt gjeometrike. Përveç tri kullave poligonale, që janë vendosur në kthesat kryesore të mureve, për të kontrolluar më mirë këto të fundit, janë përdorur shpeshherë edhe dalje me kënd të drejtë të kurtinave, që shohin në drejtimet kryesore të lëvizjes së mundshme të sulmuesve,të cilat zëvendësojnë në këto raste kullat ndërmjetëse. Terreni mbi të cilin është ndërtuar kalaja, paraqet pengesa të fuqishme natyrore,nga ana lindore dhe pjesërisht nga veriu; nga perëndimi, ku ndodhet edhe një nga hyrjet e kalasë, terreni është i ulët dhe për më tepër, në këtë anë, kalaja zotërohet nga një kodër më e lartë. Kështu, për sa i përket aftësive mbrojtëse, kalaja e Tepelenës qëndron shumë më poshtë nga ajo e Gjirokastrës. Muret vijnë duke u zgjeruar në bazë, duke rënë me pjerrësi në anën e jashtme dhe kanë një trashësi që lëviz nga 2,5-5 m në pjesën e poshtme dhe 2-4 m në të sipërmen. Në brendësi, ato përforcohen me breza druri dhe deri në gjysmën e lartësisë shërbenin dhe si mure mbajtëse, për shkak të mo nivelimit të terrenit të brendshëm me atë të jashtëm. Kullat, si dhe në ndërtimet e tjera të Ali Pashës, bien me faqe shumë të pjerrëta. Ato janë veshur nga jashtë me gurë të skuadruar me kujdes dhe zbukurohen nga korniza horizontale guri. Në pjesën e sipërme, muret përfundojnë me shtegun e rojeve dhe një parapet ku janë hapur frëngji të shumta për armë zjarri, midis të cilave ka frëngji dyshe përpushkë, ndërsa në vendet më delikate janë ndërtuar mashikula përhedhje lëngjesh të nxehta. Ndërtimet e brendshme, për ekonomizimin evendit, i mbështeten mureve rrethuese. Ato mbulohen me qemere cilin-drike, një thembër e të cilave është pjesë përbërëse e murit rrethues,Kalaja ka tri porta, njëra prej të cilave (lindorja) mban mbishkrimin«Porta e Vezirit» (fig. 177). Interes për zgjidhjen e tyre arkitektonike,paraqesin edhe dy hyrjet e tjera, prej të cilave më e ruajtur është hyrja jugore (fig. 178). Ajo është ndërtuar pranë njërës nga kullat poligonale. Porta e jashtme nuk i ekspozohet drejtpërdrejt shikimit, pasi ajo është ndërtuar në faqen anësore të një të thelluare drejtkëndëshe të murit të kalasë. Përballë portës qëndron kulla poligonale, e cila,duke qenë me përmasa të mëdha, kontrollon jo vetëm sheshin e vogël drejtkëndësh, që krijohet para portës, por dhe krejt murin jugor. Porta e parë ose e jashtme, është e tipit portë-urë. E vendosur mbi një bosht rrotullimi horizontal në nivelin e pragut, ajo komandohej nga brenda në-përmjet një çikriku me zinxhirë, që dilnin nga dy dritare të vogla dhe fiksoheshin në pjesën e sipërme të portës. Flegra e portës-urë shërbente njëkohësisht edhe si plan i pjerrët për bazamentin e nivelit të jashtëm dhe të brendshëm, mos nivelim që në gjendjen aktuale, arrin në2 m. Mekanizmi i ngritjes dhe uljes së portës-urë ka qenë vendosur në pjesën e brendshme mbi një platformë dërrase, që vendosej mbi harkun e portës. Pasi kalon portën-urë, ndodhesh brenda një kthine katërkëndëshe, muri ballor i së cilës është pajisur me frëngji pushke. Frëngjitë komandoheshin nga një kthinë tjetër, që ishte për truprojën. Por,për të shkuar në oborrin e kalasë, duhet të ktheheshe nga e djathta, ku ishte një portë e dytë dykanatëshe, e cila sigurohej nga brenda me katarah. Kthina katërkëndëshe e hyrjes ka qenë mbuluar me një qemer cilindrik. Platforma që krijohej mbi këtë qemer si dhe ajo e kthinave

fqinje qarkohej nga një parapet me frëngji pushke

Në konceptin evropian çfarë është një kështjellë?

Një kështjellë (nga latinishtja: castellum) është një lloj i strukturës së fortifikuar të ndërtuar në Evropë dhe Lindjen e Mesme gjatë Mesjetës nga fisnikëria. Studiuesit debatojnë fushëveprimin e kështjellës , por zakonisht e konsiderojnë atë të jetë qëndrimi private fortifikuar i zotit apo fisnike. Gjatë afro 900 vjet që janë ndërtuar kështjella, ata morën në një format shumë të mëdha me shumë karakteristika të ndryshme, edhe pse disa, të tilla si mure perde dhe arroëslits, ishin të zakonshme. Një risi evropiane, kështjella me origjinën në shekullin e 9 dhe 10, pas rënies së Perandorisë Karolingiane rezultuar në territorin e saj duke u ndarë midis zotërve individuale dhe princat.

Në Shqipëri:

Ndërtime të mëdha mbrojtëse, të përbëra nga mure rrethuese të forta me kulla të larta dhe nga ndërtesa e mjedise të brendshme të nevojshme për jetesë e për t’u mbrojtur në rast lufte. Kështjellat e para në trojet shqiptare janë ngritur qysh në neolitin e vonë, rreth viteve 2800-2700 para lindjes së Krishtit. Në periudhën e bronxit, por sidomos në periudhën e hershme të hekurit ato patën përhapje më të gjerë. Njihen disa kështjella ilire si Rozafa në Shkodër, Kështjella e Beratit, Lis, Bylis, Amanti, Butrint, Antigonë etj. Më pas, në shek. IV-VI të erës së re u ngritën kështjella edhe në zonat e ulëta dhe në vende strategjike si Kështjella e Durrësit, Kështjella e Gjirokastrës, Kështjella e Elbasanit e më vonë edhe Kështjella e Krujës. Edhe në mesjetë e deri në shek. XIX u ngritën dhe u rindërtuan shumë kështjella saqë ato i gjen tashmë në shumë zona të trojeve shqiptare. Këto kështjella janë një pasuri e madhe për kombin shqiptar. Ato tregojne për lashtësinë e tij në Ballkan, për artin e të ndërtuarit dhe për qendresën e tij në shekuj kundër armiqve që i janë kanosur. Kështjellat kanë vlera të mëdha kulturore dhe turistike.

Në Kosovë:Sipas Koha net: Duke qenë se emërtimin “Kosovë” e hasim edhe në disa vende, si në Dalmaci, Bosnjë e Maqedoni – në të vërtetë mu në pjesët ku ishte zhvilluar etnosi ilir – mendoj se ka prejardhje të njëjtë.Kështu, “Kosova Dalmatine” përmendet herët si “Campus Merularum” te kronika e Popit Duklanin e shekullit XII, pra e ka kuptimin e emrit “Fusha e Kosovës”, shkruan Enver Rexha në pjesën e katërt dhe të fundit të serisë mbi historiografinë për emrin Kosovë-Kosova të botuar në Shtojcën për Kulturë në Koha Ditore. Emri “Kosova” edhe në këtë dorëshkrim të shekullit XIII thuhet të ishte një term mbi bazën e gjuhës ilire. (“Kosova…”, M. Carabregu fq.18).60 kështjellat e shekullit VI.Autori Q. Namani na ofron të dhëna që fjala “Kas” nënkupton fjalën “Kështjellë”, me arsye se vendi kishte shumë kështjella gjatë historisë – vetëm në shekullin VI kishte 69 kështjella që i paraqet autori Prokopi i Cezares, dhe fjalën “ova” që nënkupton “fushë”. Këto dy fjalë përbëjnë sot në gjuhën shqipe emrin “Fusha e Kështjellave” – “Kasova”, që me një metatezë, ndërkohë, emri do të kalonte në formën e sotme “Kosovë/a”.Para përfundimit duhet të theksojmë që kërkimet e deritanishme në fushën e toponimisë brenda kufijve të sotëm të Kosovës dhe në kontest të kufijve historikë, të cilat i janë përshkruar Dardanisë antike, dëshmojnë për një numër të madh shtresash gjuhësore të saj, studimi i të cilave krijon pasqyrën e saktë të kulturës gjuhësore, etnografike e historike të vendit. Në fondin e përgjithshëm të toponimeve të Kosovës, dhe më gjerë të Dardanisë, që e përbën fondi i vjetër iliro-shqiptar, do të ndeshim dhe fondin e shtresimeve romake, bizantine, saksone e sllave gjatë mesjetës, osmane gjatë pesë shekujve, si dhe serbe në shekullin XX.

Udhëtari dhe poeti Lord Bajrnoni në vitin 1809 ishte mysafirë në kala. Në kullën jugperëndimore qysh nga koha e regjimit të shkuar u vendos një basoreliev me fjalët e poetit:O Shqipëri ku lindi Inskenderi/këngë e rinisë fanar i të urtëve. Shqipëri lejomë të kthej sytë e mi/Mbi ty o nënë e rreptë burrash…. Kulla jugperëndimore e Kalasë së Tepelenës .Aty gjendet basoreliv i Lord Bajronit i vendosur në murin e Kullës jugperëndimore të kalasë në sheshin Lord Bajron. Basorelievi është realizuar në bronz dhe vendosur gjatë periudhës së socializmit, në përkujtim të poetit dhe udhëtarit Lord Bajroni i cili e ka vizituar Tepelenën në vitin 1809. George Gordon Byron (1788 – 1824) Bajroni,ishte poet anglez. Bajroni, shkruajnë studiuesit e letrave, ishte përfaqësues i romanticizmit. Ai ka shkruar mjaft vepra letrare midis te cilave poemën Childe Harold’s Piligrimage (1812 – 1817). Kjo poeme është shkruar ne baze te përshtypjeve nga udhëtimet ne Spanje, Greqi, Shqiperi, Zvicer, Itali, etj.Për herë të parë në shqip ,poema ka ardhur nga, Skënder Luarasi.

”Shtegtimi i Çajld Haroldit” Lamtumirë, Atdheu im

O lamtumirë!

Atdheu im Po zhduket dalëngadalë:

Gjëmon stuhia me tërbim, Çaçri gërhet mbi valë;

Pas diellit që po flakëron, Po nisemi të lirë; Dhe ty, si atij që perëndon,

Atdhe, Natën e Mirë!

Kur nesër rishtaz ai diell Do lindë me shkëlqim,

Do përshëndesim det e qiell Po jo atdhenë tim,

Në vatrën time nuk ka zjarr,

Nëpër avllit’ e forta Të kullës sime rritet bar, Imi qen po leh te porta.

“Ti pazh i vogël, pa m’u qas!

Pse qan e po vajton? Mos të tremb deti me tallaz,

A shqota të tmerron? Pa fshiji lotët; anija jonë

E shpejtë është dhe e fortë: Nuk ka skifter që fluturon

Më shpejt e më gazplotë”.

“Le të kanosen erë e det,

Nuk trembem nga asnjë shqotë;

Po, zoti Çajld, mos u çudit

Që po më rrjedhin lotë; Prej babës e prej nënës ik,

U ndava prej shtëpisë; Tani s’më mbetet asnjë mik, Veç teje e Prëndisë.

T’im at’ e pashë që duron, Kur më bekoi me mall;

Po nënën kush m’a ngushullon ,Gjer sa të kthehem gjallë!”-

“Pusho, pusho ti djal’ i mirë! Të kanë hije lott; Po të isha vetë zemërdlirë, Nuk do t’i mbaja dot.

“M’u qas, m’u qas, ti trim besnik;

Përse më qenke zverdhur? Mos trembesh nga një frëng armik,

Apo nga det’ i ndezur?” – “Sër Çajld, nuk jam aq frikacak.

As zverdhur jam prej frikë;

Po kur kujtova gruan larg M’u zbeh faqja besnike.

Rron ime shoqe me tim bijë

Në kullë te këneta: Nd’e pyeçin ç’u bë babai,

Ç’t’u thotë nënë-shkreta?”

– “Pusho, trimi im, të mora vesh,

Ta njoha brengën tënde; Por unë zemër lehti qesh

Që shkoj nga këta vënde”.

Kush u beson psherëtimave

Të femrës që mbush sytë? Ia than lotët qepallave

Ndonjë dashnor i dytë.

S’qaj për gëzimet që humbas,

Rrezikun që më vjen;

Po vetëm qaj se nuk lë pas Asnjë që lotn’ e vlen.

Në botë mbeta fill i mjerë,

Në detin pa kufi; Përse të qaj pra për të tjerë

– Për mua s’qau njeri. Do t’angullijë ndoshta sot

Imi qen gjer sa të gjejë

Ushqim nga ndonjë tjetër zot; N’ u kthefsha do më shqejë.

Pra, mermë, o lundër, dhe vrapo

Në detin plot buçimë;

Dhe shpjermë në çdo vend që do

, Veç jo në vendin tim! Të falem det i kaltr’ i zi!

Dhe kur të shkel i lirë

Në dhé, të falem, shkretëti! Atdhe, Natën e Mirë!

Udhëtimi i Ismail Qemalit në Sicili dhe Pietro Scaglione

December 3, 2016 by dgreca

Nga Gezim Llojdia/Botimi “Kujtimet e Ismail Qemalit” është një ndër 1000 copët në gjuhën shqipe të publikuara për herë të parë në Toronto,Kanada. Brenda këtyre kontureve,brenda faqes së parë të këtij botimi gjejmë emrin e përkthyesit nga anglishtja Reshad Agaj.Faqja e dytë shfaq këto të dhëna: The Memoirs of Ismail Kemal Bey që kujtimet e Ismail Qemalit si dhe editorin që në këtë rast është Edited by SOMMERVILLE STORY ëith a preface by ËILLIAM MORTON FULLERTON Copyrights by Constable Publishers London. Permission granted for publication in the Albanian Language Jan. 9th, HARMONY PRINTING LIMITED TORONTO, CANADA

Një fillesë e çuditshme: dy poezi në faqen 5. Fryte dritë e Shqipërisë,/ nga qytet i erret,/Ti veç dermën tin dhelpërisë/E të gëzoç na të mjerët./ Ti që kurdole në jetë/, Që kur bëri nëna djalë,/ Kokën e mbajte përpietë/ Edhe shpirtin zjarr e valë.

(Nga “Kalendari Kombiar” i vitit 1900) (Kushtuar Ismail Qemalit nga Poeti i ri i asaj kohe Duçe J. Baba)

Poezia e dytë që është renditur pas kësaj i përket lirik Poradeci(“Bjene Telat” — Rapsodi nga poeti Lasgush Poradeci).

Bjenë Telat ven e vinë, Po na tundin Shqipërinë/, Toskerin, Gegërinë/, Me çdo vend me çdo krahine:/ Që në Shkodër në Janinë/, Që në Vlor’ e në Prishtinë:/ Opopo ç’’fitoj Lirinë ! Opopo ç’u ngrit rrëmeti!/ Seç u tunt si vale deti:/ Posi det që vjen me valë/, Po vjen rëndë e me ngadalë/, E po ndjek Smail Qemale:/ Smail-burri i shpje në Vlorë/ Me Flamur të kuq në dorë/, Me Flamurin e Lirisë/, Mu ndë thelp të Shqipërisë/! Shqipëri moj Shqipëri/! Hidhe lark atë shami/ Që të treti në të zi /Në vajtim e robëri!

Faqja 7 :Udhëtimi i Ismail Qemalit në Siqeli:

Pietro Scaglione që përshkruan këtë udhëtim historik te Ismail Qemalit na bën një shërbim të shquar. Ne të shohim me habi dhe me dridhje te forta shpirti se vëllezërit e gjakut tone e pritnë Atin e Kombit të udhëhequr si të thuash nga një fuqi profetike se Ay një dite do t’a nxirrte Atdheun në dritë. Kjo çerdhe e mrekulluarshme e arbëresheve na del para syve në atë kohe të largët të 1903 si një qendër ku valojnë këngët e bukura të Arbëris me bandën në krye dhe ku Shoqëria Kombëtare Shqiptare cvillon aktivitetin e vet për çlirim te Atdheut. Shume interesante të vrehet se si, qysh në atë kohë Ismail Qemali sheh rrezikun e Shqipërisë nga Rusija dhe kërkon t’i hapë sytë dhe Italisë vetë duke dashur që të kuptojnë se fati ynë dhe i atyre vetë është i njëjtë andaj duhet të ndihmojmë njëri tjetrin . . .

Po kush ish ky Pietro Scaglione dhe c’ka bërë? Qe një shqiptar i flaktë nga arbëreshet e Siqelisë i cili lindi ne Plana dhe sosi ditët e tij në Shtetet e Bashkuar të Amerikës. Nuk dihet as data e lindjes as ajo e vdekjes. Ka qenë shumë i varfër dhe vetë mësoj si autodidakt i shtyre me tepër që t’i shërbej idealit tij që aqë me buçitje valonte në zemër. Në Shtetet e bashkuar nxori për disa kohe një gazete me emrin “Afrimi” dhe në 1929 e ndryshoj në “Albania”. Gjithë jetën rrojti i varfër se gjithë c’kish i prishte për botime.

Vëllimi nga është nxjerre përshkrimi i udhëtimit të Ismail Qemalit në Siqeli quhet “Historia e Shqiptareve te Italisë” dhe mban gjithashtu një perhyrje nga Lumo Skendua (Midhat Frasheri) i cili në atë kohe ndodhej ne Barcelone (8 Prill 1921). Qofte perhyrja e Midhat Frasherit qoftë parethenja e Prof. Josef Kadikame lavdërojnë veprën e këtij arbreshit te flakte Petro Scagliones. Në perhyrjen e Midhat Frasherit lexojmë midis te tjerave: “Kam dëgjuar se arbreshet, pasi dalin nga kisha, burra, gra dhe fëmijë, kthehen nga dielli — drejt asaj pike ku në kujtim të tyre janë varret e stërgjysheve — bien në gjunjë dhe këndojnë një kantike patriotike. Nuk e di në jetën t’ime gjë me të mallëngjyeshme dhe me poetikërisht sentimentale se këto lutje, që lutje ,është dhe një hov, një klithje e zemrës drejt një vendi prej të atit fati i verbër i ka ç’këputur po që gjaku nuk i le t’a harrojnë.

ZOTI TË PRET

November 28, 2016 by dgreca

Nga Gezim Llojdia/

Iku për tu bere i padukshëm përgjithnjë. Poeti,shkrimtari,piktori dhe njeriu Luan Hysni Toto .Për krijuesit e Vlorës është një dite dhimbje. Luani mbajti gjalle Klubin e shkrimtareve ‘Petro Marko”për disa vite me radhe me kontributin e tij financiar. Lamtumire njeriu i mire Luan Toto .Emri dhe krijimtaria juaj kane vend mes nesh.

Njohja me Luanin.Në të vërtetë brenda atyre telajove arti shkrihej e gufonte,lëvizte plot nur bukurie,ngjyra e kolorit. Pyeta dhe më thanë se ka qenë dizinjator dhe ka mësuar nga artistët e këtij qyteti, sepse Vlora ky qytet në vitet 70 përjetoi faktorët në historinë e saj. Luftën e çmendur të klasave që asgjëkund si këtu nuk bëhej, por edhe disa shkolla, që morën jetë si shkollën e pikturës vlonjate, të këngës vlonjate dhe të futbollit, ose më qartësisht të sportit vlonjate. Mirëpo një pasdite vere me zagushi ne po rrufisnim kafe me akull në lokalin qendrës tregtare “Riviera”, atje në Skelë, ishte një ditë që po mbyllej dhe në tavolinë gjeta poetin e këtij lëmi shtruar Emiliano Stefa, gazetarin Vangjel Sako dhe Luan Toto.

Mendova se ky i fundit për nga rastësia gjendej në një tavolinë me krijues, sepse në tru më ishte ngulitur ideja, dikush kishte shpifur në kohë të qepës se ai ishte një amator. E pyeta a hapte më ekspozita dhe më buzëqeshi. Në të vërtetë Totot, unë i kam pas ditur se janë nga krahina ime më saktë nga Kurveleshi i sipërm, Progonati, Totat me emër dhe me dije, dhe Luani ishte nga ajo derë por e largët e famshme dhe bukurish e bukur nga ajo zonë malore, ku guri është mbizotëruesi me njerëz të leshtë siç i themi ne këtej nga qyteti ynë jugor. Luani ndërkaq shkoi diku dhe më solli një libër me plot 400 fletë me një titull impresionant, që dikur edhe unë e kisha përdorur një thënie të bektashinjve shqiptarë:” Dielli lind atje ku e perëndon”, mirëpo Luani e kishte zgjedhur disi të veçantë titullin e romanit të vetë historik njëfarë soji kështu:”Dielli perëndoi në lindje” dhe nuk kishte të bënte fare me historinë e bektashinjëve por me historinë dhe ngjarjet tragjike të viteve të para të çlirimit që jetuan ato vite në këtë qytet, ku tërmeti i luftës së klasave ishte ndoshta më i pamëshirshmi sepse këtu këta ishin më fanatik se Papa, pra më komuniste se Marksi më komunistë se vetë e Stalini pa le Enveri.
Pa shqyrtuar librin do të them disa imtësira për autorin,piktorin dhe shkrimtarin dramaturg Luan Toto. Luani thamë se vjen nga dera e Totve. Mirëpo në kujtimet e tij Irfan Bregu, poet dhe gazetar e pedagog shprehet se që kur ishte nxënës në gjimnazin “Ali Demi”, ai dallohej në të gjithë djemtë e talentuar në fushën arteve. Pra Luani thotë gazetari i mirënjohur Bregu ishte në krye,madje edhe në artet pamore. Një shqyrtim të këtillë unë e shikoj si një dritare të vlefshme dhe për ti dhënë një përgjigje atij, që e përshkroi si një amator,atij që hodhi një grusht hi dhe krisi e iku si zuzar nëpër natën e tij,në botën e tij të mjegullnajave që jo pak herë kanë mbuluar kohërat dhe njerëzinë. Ndërkohë po u prezantoi shpejt vlerat e tij. Aktor në Teatrin profesionist të qytetit. Ka interpretuar role në dramën shqipe dhe të huaj. Ka shkruar drama si “Sezaiu”,”Arbeni” ,”Krismat e para”.Mirëpo ndërsa krijimtaria e tij po gjente një rreze shprese, drama :”Dritë në qiell” ngeci në vend. I keni parë mullinjtë me një rrotë të ngrënë, repartet aktive në artë kishin shtrënguar ingranazhin, Akuza dramaturgu Luan Tota që kishte qenë student në Poloni ishte në ndjekje si agjent polak, ndërsa i ndërpriten studimet, për të njohur realitetin e egër të burgjeve shqiptare. Unë kam pyetur ish kryetarin e degës së kulturës të asaj kohe H. Bani i cili më ka thënë se Luani është dënuar fare kot, ndoshta edhe për ti zënë vendin e punës. Luan Tota aktualisht është një krijues punëtor. Ka hapur tre ekspozita në pikturë, ka botuar libra dhe një roman historik.

KRIJIMTARIA E LUAN TOTOS

Lëmi, që ai gatuan më mirë është ndoshta piktura. Realizmi dhe qyteti i tij jugor me det shfaqen çuditërisht bukur. Peizazhet i godet mirë. Ka një dorë të vëmendshme që shket me aq kujdes përmbi telajo. Nuk ngopesh për nga bukuria dhe lirizmi kur shikon Ujin e ftohtë. Të kësaj pjese gjen dhjetëra krijime të hedhura duke treguar se arti i tij më parë se të zbres atje është gatuar në shpirt. Në të vërtetë, brenda ndjen poezinë, si ai qelqi që thuhet uji, që zbret, dallgët që shkumëzojnë, shkëmbinjtë dhe plazhet e detit të jugut, gjithë jetë. Mua jo se më pëlqen realizmi por kam nostalgji për këto vende piktoreske,që sa i shikon aq më të magjepse shfaqen, keni parë detin dëshmitarë, dallgët, diellin, perëndimin, bluja e theksuar tek piktorët e Vlorës si vetë ngjyrimi i detit. Unë morra një kalendar të tij dhe pash vjeshtën e thjeshtë pa rivale të vetë,ashtu siç e kishte bërë nëna. Përroskat e pathara ujëshumë, kopshtije të harlisura, ujëvarë, bimësi, banesa, stinë dhe cikle që shumëzohen nën shi, mirëpo tuneli mbetet pjesë e zemrës për vlonjatet. Ai është zgjedhur këtë herë ndryshe, në hyrje por dhe në dalje të tij, për të thënë se bukuria e tij nuk është vetëm në fillesë, dhe ajo që të impresionon janë pemët shkurrnajë me ngjyra befasuese. Ka diçka të veçantë ky piktorë. Diçka që u përngjanë piktorëve të huaj që jo se bënë shumë, por më tepër lirinë e kishin me pashë, ajo që shumë krijuesve pikërisht në këtë vend, ju mungoi.

ROMANI
Kur autori Luan Toto, më dhuroi romanin nuk besova se brenda atyre fletëve do të gjeje një stil të rrallë dhe një krijim mëse të arrirë. Ky roman mund të konkurrojë denjësisht me çdo libër të çdo mjeshtëri shqiptar. Mirëpo libri i L.Totos ka për të fituar. Një arsye mbetet për të shqyrtuar se nëse doni të mësoni jetën e një qyteti siç ka ndodhur në fillesën e viteve të para të çlirimit,në fletët e tij. Një vlonjate siç mund ta themi pa mburrje ka të shkruar atje historinë e tij një dëshmi e gjallë që nga ngjarjet e vërteta,personazhet, gjuhën e përdorur dhe gjithçka që i duhet .Unë do të thosha se ku autor ka rrëzuar në gjunjë qindra krijues nga ata, që nuk lënë rast për tu shfaqur nëpër TV, por L.Tota është i pazhurmë. Për këtë roman kanë dhen vlerësime shumë krijues të mirëfilltë të letrave shqipe që gjithsesi fjalën befasi e kanë në epiqendër të fjalëve të tyre për romanin. Nëse sot janë të mërzitshëm romanet, që servilen nga dhjetëra shtëpi botuese, ky roman është sinqerisht një shoqërues i mirë për lexues të pasionuar. Është fakt i njohur se krijuesit shqiptarë shumë prej tyre me dell, i fshehu koha. Njëri prej tyre Luan Toto nuk e zbeu koha jonë. Ai gjendet sa në pikturë me penel në dorë, e shikon në qendrën tregtare ku ka ekspozitë dhe nëpër muzgje duke ecur në rrugë me një cigare gjysmë të ndezur, të përhumbur në mendime krijuesi. Kush është ky Luan Toto, njeriu që u etiketua si agjenti polak, jo për gjë, por për ti ndryshuar rrjedhën e fatit të nisur për ta vithisur, mirë po ai mposhtet Luani dhe shpirti i tij ngadhënjimtar? Absolutisht që jo!
Luan Toto ,artist,piktor dhe shkrimtar

Krijimtaria
1-Sezaiu –novelë
2-Drite ne qeli- drame
3-Letra-drame
4-Arbeni –Drame për fëmijë
5-Krisma e pare – Drame për fëmijë

6-Nga cikli I romaneve
-Koha e Rinise se baballarëve
-Dielli perëndoi ne lindje

Përkthimi nga gjuha polake
1-Gjermanët –dramë
2-Dita e parë e lirisë- dramë
3-Rruga e superspiunit-Tregim
4-Misioni I gjeneral Betuarit
5-Operacioni ‘Poli I veriut”
6-Dueli I spiuneve
7-Ku është Oberleutnanti Siebert
8-Katastrofa e Hiroshimës
9-Atentati kundër Kutscherit
10-Mullixhiu nga De-tregim

Pikture

Ekspozita te hapura gjithsejtë 4
Ka punuar mbi tablo me motive te ndryshme .

Turizmi në Shqipëri në vitet dyzet?

November 10, 2016 by dgreca

Gezim Llojdia (1)

Nga Gëzim Llojdia/

Franco Tagliarini te “Shqipëria turistike” sjell përvojën e turizmit shqiptarë në vitet 1939-43,kohë nëtë cilën vendi ishte i pushtuar nga fashizmi.( Raporti i mbajtur në Geographical Society italian, Romë, 4 qershor 2014).Periudha në shqyrtim vitet 1939-1943, thotë Tagliarini kam,dokumente interesante nga ati im, një zyrtar i Ministrisë së Kulturës Popullore, ishte caktuar deri në korrik të vitit 1939, në Kryesinë e Këshillit Mbretëria e Shqipërisë me funksionet për Turizmin shqiptar.Qëllimi i zyrës së tij në Tiranë ishte në zhvillimin e turizmit.Natyrisht për fat të keq kishte ndodhur, për shkak të ngjarjeve të mos të ketë qenë gjendja e luftës me siguri në Shqipëri do kishte një rrjedhë të rëndësishme të turistëve jo vetëm nga Italia, por edhe nga Evropa.Ajo që duhet të theksohet se në ato vite turizmi në Shqipëri krejtësisht i mungonin dhe akomodimi objektet e pamjaftueshme dhe të papërshtatshme.Masat e para legjislative për industrinë e turizmit.Kam marrë disa të dhëna nga një artikull gazette, shprehet autori dhe kuptohet, që Tagliarini i referohet gazetes fashiste me po atë titull “Fazhismi” të datës 30 shtator 1939:”Situata aktuale në unazë Tiranë është për të ardhur keq për hotelet dhe i bën thirrje autoriteteve publike me qëllim që të urdhërojë mbylljen e menjëhershme të atyre që u mungojnë kushtet më elementare higjienike.”Në këtë artikull Drejtoria e Turizmi u përgjigj duke shpjeguar se çfarë ishte bërë në disa muaj nga korriku deri në shtator të vitit 1939, kohë në të cilën vendi ishte i pushtuar : ” përgatitjes së mikpritjes kushtet, me promotevet çdo gjë të mundshme për përmirësimin në shëndetësor për hotele,t kapërcimi i vështirësive dhe për të vendosur standardet për ndërtimin e ri”.E rëndësishme shqyrton Franco Tagliarini ishte organizata e hotel- turistike në Shqipëri institucioni në vitet 1940 dell’E.T.A. (Ente Hotel Tourist Albania) ajo ka realizuar një marrëveshje bashkëpunimi financiar me qeverinë shqiptare, me Ministrinë e Financave dhe Kulturës Popullore të Qeverisë Italiane.Në mënyrë të veçantë në mes të detyrave për “Entel ishte për të ndërtuar një hotel të madh në Tiranë për funksionin e veçantë politik,menjëherë filloi transformimin e hoteleve në Durrës, Tiranë, Gjirokastër, Berat, shpesh në bashkëpunim me lokalet në Shkodër, Vlorë dhe Korcë.Iniciativat janë dhënë edhe në Kosovë, në fushën e turizmit .Pa dyshim, më shumë përpjekje ishte ndërtimi i hotel Dajtit në Tiranë, i cili mund të rritë punën në Shqipëri gjatë periudhës së pranisë italiane.Ky hotel me një funksion kryesor i përfaqësimit kishte lindur shpejt pavarësisht vështirësitë, që ka pasur gjatë luftës, vazhdoi të jetë hoteli më i mirë në Tiranë gjatë viteve të regjimit komunist , i rezervuar për personalitete dhe të ftuar.Së fundi Drejtoria e institucionit të Turizmit – për përmirësimin e akomodimit turistik dhe formimin e një kategori të specializuar për hotele në Shqipëri.Kohëzgjatja e kurseve ishte planifikuar katër muaj dhe programi ishte një prej më të mirë të shkollës italiane profesionale.Shpejt u kuptua se domosdoshmëria e shtypit për të rritur ndërgjegjësimin e turistëve,kështu gazetarët italianë u ftuan për të vizituar fshatrat dhe shërbimet për ti shfaqur ato në gazetat italiane dhe revistat.Libri i Indro Montanelli :”Albania. Një dhe një mijë,”, mbledh shënimet e udhëtimit të tij në Shqipëri, botuar në vitin 1939, ai ishte shumë i sukseshëm dhe është shumë i rrallë.”Illustrated Time,” publikoi një speciale “Udhëtim përmes Shqipërisë”, më shumë se 50 faqet e gazetarit Lamberti Sorrentino në shtresën e 21 dhjetorit 1939 ilustruar me luks dhe i dha hapësirë të mjaftueshme për të gjitha aspektet e vendit .Si pjesë e shumte e punës me Nr 546 e 7 dhjetorit 1940, publikuar në Tiranë në “Fletoren Zyrtare dhe Mbretërisë Shqiptare “(Ditari nëpunësve zyrtare e Mbretërisë Shqiptare) dhe nr 192 të 19 dhjetorit të ardhshëm, është kostuar “Distaptur” Institucioni Editorial. Me karakterin e propagandës politike, turizmit social, ekonomik dhe, duke përfshirë kartolina ilustrues . Në fakt, situata e tregut në kartolina me foto në Shqipëri.Lidhur me rolin e entit botues “Distaptur”, autori thotë: babai im ishte , Tiranë dhe ka operuar në kuadër të DG Press, propaganda dhe Turizmit .Gjatë viteve 1940-1943 Agjencia luajtur një të rëndësishëm në aktivitete duke botuar disa libra.Ne kujtojmë,shkruan ndër të tjera Franco Tagliarini , vëllimi i Piero Ghiglione :”Maleve të Shqipërisë” (Tiranë 1941 studimi i parë i gjeografisë në vargmalin malor të Shqipërisë), me një shtojcë që përmban një raport mbi alpinistët shqiptarë.Ne përmendin, në mesin e publikimeve të tjera të këtij Ente, vëllimi i muzikantit dhe kompozitorit shqiptar Pjetër Dungu.”Lyra Shqiptare” titruar në gjuhën shqipe .Kange Popullore te mbledhuna nën kujdesin e Radio Tiranes, botuar në vitin 1940.Vëllimi është i pari publikuar në Shqipëri me mbledhjen e këngëve popullore në shqiptare. Libri – i cili përmban 50 këngë popullore me rezultatet e tyre mban një prezantim dhe një parathënien në gjuhën shqipe me përkthim italisht, ndërsa teksti janë në gjuhën shqipe me titullin në italisht.Autori, Pjetër Dungu, i lindur në vitin 1908, ishte një student i Martin Gjokës ka luajtur oboe duke studiuar piano dhe harmoni.Në vitet tridhjetë ai kishte një reputacion të konsiderueshëm autor këngëve popullore. Në vitin 1942 ai i shoqëruar në piano nga tenori Kristaq Antoniu për regjistrimin e tetë këngëve popullore për Columbia.

Nga Salento, e kundërta e rrugës drejt Shqipërisë

October 23, 2016 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Ata erdhën dhe ngritën kampin e tyre nën piskamat e sirenës kanë njoftuar mbëritjen e anijeve të emigrantëve. Giorgia Salicandro shkruan se:Në portin e Brindizit, vjet u përkujtua eksodi i madh i shqiptarëve , historia duket projektuar mbi një sipërfaqe reflektuese. Se “deti i sheqerit”, siç e quan romani i Mario Desiati, që shqiptarët e liruar nga regjimi i Enver Hoxhës ,kapërcyen një det të ëmbël të premtimeve nga italianët. Vlora në gusht të vitit 1991 ka pasur mijëra emigrantë dhe mjaft gra shqiptare, që bënin atë vit të 91 , rrugët e detit dhe cikli, sot, rikthehen në shtëpi me një buxhet të mjaftueshëm për të filluar biznese të vogla, dhe aktivitete turistike. Ka investime strategjike me mendje, me qëllim për të organizuar fabrika dhe qendrat për të gjetur një udhë të re, për të shpëtuar nga papunësia. Një sup thyer edhe i devotshëm .Ne do të marrim si shembull dy qytete, kryeqytetin Tirana dhe portin atë në jug, Vlorën,shkruan gazeta e Salentos.

2.-41 banorët e provincës së Lecce, 31 në Tiranë, 10 në Vlorë. 7 nga Brindisi,nga 12 Taranto. Në Vlorë % e investuesve nga Brindisi dhe Taranto janë 3. Tre bizneseve të ardhur nga krahinat, të Salentos janë stacionuar në Tiranë gjithsejt 50, në Valona 14. Në krahasim me 2,226 njerëz kjo Lecce nuk është Londër, as 142 Neë York. Por popullsia italiane, që jetojnë jashtë vendit nuk mund të ndërpres mundësit dhe shanset që u vijnë , ata duke marrë parasysh një ndryshim të qëndrimit, nëse distanca në mes 6 qyteteve të tjera është më e madhe se ajo që ekziston në mes Lecces dhe jugut ekstrem të rritjes së ngadalshëm ekonomik.Nga sistemi universitar anglisht, Universiteti katolik:” Zonja e Këshillit të Mirë”,është një shkallë të përbashkët shqiptaro-italian. Dhe shumë familje vijnë për të studiuar për të në vit-por me shpresën që të ketë atë “mjeku ” në mesin e kompanive që zbarkuan në Shqipëri si Caffe Valentino, dhe disa ish-firma këpucësh.

Afrimi italian shihet kudo shkruan gazeta në kuptimin italiane, dhe kjo është “shihet” kudo: fëmijët janë quajtur Mark, Luka, Andrea,dhe shumë dyqane apo magazina alItalia me emrat e dyqanet e veshjeve. Por ajo merr të mbajë një edhe gazetarë apo njerëz që eksperimentojnë nga fusha e artit dhe kulturës. Ndërsa një tjetër gazetar nga Salento, Salvatore Papa, ne angazhimin e etj për muzeun e Nënë Tereza së Kalkutës në Durrës.Natyrisht,shkruan gazeta saleritane distancat zgjerohet në qytete të vogla, ku shtëpitë,me zhavorr, glasë, dhi, pula dhe gomarë endacakë të kujtojnë Pulian e dekadave me parë . Varfëria e përhapur ka nxjerre në terren nga e njëjta bukë italiane , Taurisano, një murg i ri është në krye të e misionit të krishterë në Nenshat, në krahinën e Shkodrës.

3. Tre vjet më parë,me ide të të freskëta nga matura shkencore, ai kishte provuar te Universiteti i Barit ishte zhdukur: rruga e profesioneve mjekësore mundësit për të fituar , kur i duhej të konkurrojnë me tri kandidatët për vende disponibil. Por Pierangelo Losciale nuk e kishte lënë të mërzitur nga testi-shkëmbin e aksesit, në vend se të menduarit për të ndryshuar drejtim dhe për të marrë rrugën e Adriatikut. Tre vjet më vonë i devotshëm ai mbërin në Tiranë, studioi Universiti Shkencave infermieri, Universiteti katolik: Zoja e Mirë “dhe rruga e marr nuk ka asnjë dyshim. Në fund të fundit, sikur të ishte në Romë, në një universitete privat Universitetit i cili po ndjek në fund të ciklit akademik ,rrugë do të nxjerrë një titull të përbashkët me Tor Vergata. Në të vërtetë, thotë ai, Tirana edhe më mirë, sepse “Roma paradoksalisht e devotshëm apo e afërt” në Squinzano saj. Në fillim, një storie e vështirë për të të treguar se ai. “Largohu nga vendi yt me zgjedhjen e një oferte sidomos tuaja dhe mënyrën e afrohet për një territor të huaj, që shtrihet përtej detit me popullsi myslimane ” .Megjithatë, brenda pak javëve ka majëftë për të filluar për të treguar një histori të ndryshme, e përbërë nga ditët e gjata që nuk përfundojnë në shtëpi po ai ligjëron në Universitetin, ku personazhet kryesore janë djemtë që vijnë nga Lindja dhe Oksidenti i Europes – duke përfshirë, edhe italianët që vijnë nga e Pulia dhe Kalabria.Tirana tani është një qytet kozmopolit në evolucion, e pasur me marëdhenie nga e gjithë bota atë. Ndryshimi i qytetit i vazhdueshëm është i njohur me çdo ditë që kalon në favorë të stilit evropian të saj. Sot në Shqipëri, me emocionale tri sende, për mundësinë e jashtëzakonshme të nivelit kulturor dhe intelektual të rritjes, një eksperiencë e bukur të jetës *.

Një fshat i vogël humbur që gjendet me rrugët në katër akset në kryq. Kjo eksperiencë e Antonio , 36 vjec, jo si një historia e një romatiku të , lumtur që nevojën për para dritave të kryeqytetit shqiptar ja shuajti një provincë. Kjo histori e Antonio dhe një historia provinciale, një fshat i banorëve në distancë tridhjetë kilometra nga Durrësi, shtatëdhjetë nga Vlora. Megjithatë, ai është i lumtur, që tregon këtë histori. Historia e një zgjedhje nga djelmosha, që shpëtoi atë dhe kolegët e tij nga spektri i papunësisë, dhe kalon tani ditë të qeta me familjen e tij, gruan dhe dy fëmijët .”Kompania ku kam punuar, e specializuar në prodhimin e gëlqeres, vite më parë, numërohen shtatëdhjetë punëtorë, me krizën që kemi ardhur për të vdekur, tre vjet më parë ne ishim edhe më pak – thotë ai – në praktikë ajo ishte gati për të mbyllur, të transferuar.
Këtu kemi pasur rastin e fundit. Kur punëdhënësi im na ka bërë të pranojmë këtë propozim .E dija se do të ishte alternativa jashtë shtëpisë ndërsa këtu, sigurisht që nuk do të ishte një parajsë por me gruan time dhe fëmijët e mi “.
4.Tre vjet e eksperimenteve nga rënia në dashuri dhe pa apelim, nga disa muaj zgjedhjen për të thyer akullin e “tij” toka, nga ku niset për të luajtur midis dy brigjeve të Adriatikut. Megjithatë, avventura e Lorenzo Lonoce në Shqipëri mund të jetë nje dite prej 35 vjetëve , dhe të fiksuar në një vend të veçantë: San Marzano, vendi i tij në shtëpi në provincënë e Tarantos, një nga tre enklava gjuhësore shqiptare të Pulias. Kjo do të detyrojë atë të ndjehet si në shtëpi për pyetjen se në Shqipëri nga momenti i parë. Në mes, vitet e tij universitare në Lecce, kjo kohë shumë e dashur ka kënduar që nga ndjenja një informata arkeologjike ¬ me idenë e mbeshtjel të pasionet të tij të kthyer në një dashuri. Takimi deciziv me Florika Rodakaj, me origjinë shqiptare por e formuar në Lecce. Tre vjet më parë u ngrit ideja e themelimit një agjenci për promozione kulturore, CHC me kohë kthehet në një nga operatorët real turistikë të duhur, Shq-
përia Travel, por ende ruan përshtypje shumë më të fortë fillestare.

Kur Lorenzo, flet për këtë,i shkëlqejnë sytë. Për më tepër, nuk ka gjë të devotshëm të dobishme “të qenit”? Ai, në Orikum, ka gjetur madhësinë e tij shqiptare – vetëm disa hapa nga porti i Vlorës, në qendër mes Sarandës së lakmueshme dhe evropiane dhe “Tiranë – dhe në të njëjtën edhe në kohë dhe Salento. Një.” Salento në distancë “, vetëm tetëdhjetë km nga shtëpia, ku ai shpesh kthehet për të bërë kërkime me shoqërinë arkeologjike të cilit i përket. Këtu njerëzit kanë mëndje praktike .Salento “- kaloj shumë mirë,flas italisht, ai tregohet i devotshëm për të shprehur rreth -qëndrimeve me njerëzit raportet me ta , njerëzit janë shumë intensive, ushqim i mirë dhe i shëndetshme.Vlora është qyteti në të cilin kam zgjedhur për të mbjellë rrënjën time për të. Salento- Shqipëri dy anë të së njëjtës medalje.

5.Jeta e natës,në baret e qytetit dhe të shtunën në Santan Chi katror janë vetëm një kujtim për Francesca Marchetti, nga Lecce dhe 21, studentëve të universitetit që nuk ka mend jetën e kësaj bote. Arriti në Tiranë si shumë të tjerë, pas qasje testit ne në një universitete mjekësie gjeti moton e devotshëm se një “shans të dytë” për studim e saj universitar. Një “qytet”, , megjithatë, pavarësisht dhe e pakrahasueshme Lecce ime e dashur për shërbimet dhe të ofrojë argëtim. “Në fillim isha i hutuar, unë nuk kishte asnjë ide se çfarë më pret ne krahun tjetër të ‘Adriatikut, pas një kohe më pyesin , nëse kam ndryshuar mendjen time – thotë ajo . Më pëlqen të jetoj këtu . Në stilin e jetës nuk ka shumë nga ajo e Lecces Ka bare dhe klube ku ju mund të takohen në të gjitha ditët në vijim me miqtë, pjesë e gjelbër e madhe e parkut, palestra dhe aktivitete të organizuara edhe për ata pak italian,që jetojnë këtu. Por ajo flet për fundjavë ku shpesh shkon për të kërcyer në një nga tre disko, dy të cilat kryesisht është , e lehtë për të arritur ato. Dhe ndërsa duke dashur të marrë një taksi, duke e ndarë shpenzimet në katër kushton më pak se një euro në kokë. “
Grupi përbëhet nga bërthama e vajzave shqiptare të trajnimit italiane. Dhe, pavarësisht nga paragjykimet, shërbimi i devotshëm . Lidhjet këtu janë shumë më mirë se në Salento . Kështu ,që unë gjithashtu kam pasur mundësinë për të vizituar fundjavë ndryshe në vitet e fundit, nga malet e veriut në plazhet e Jugut kur kam jetuar vendosur në Lecce .