Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Illo Foto shkruan në Amerikë Kolanën “Blegtoria Shqiptare”

by

Doktrina amerikane e Harry Fultzit, aktuale edhe sot në Shqipëri/
Nga Dalip Greca/
Illo Foto është në moshë pensioni, por ai nuk di të pushojë, vetëm shkruan dhe boton libra që nga Amerika për Shqipërinë. Jeton në Queens, New York, që prej vitit 1995. Aty ka nisur të shkruaj Kolanën e Blegtorisë shqiptare. Deri tani ka botuar tetë libra të Kolanës:”Flas me Fermerët”,”Nga Harry Fultz tek Ilia Pali”, “15 shkencëtarët e vërtetë të bujqësisë shqiptare”,”Celnikët shtrydhin malet”; “Derri euro-amerikan i Roskovecit”, “Mëma e njerëzimit”, “Fshatarësia e tradhëtuar”, “Monopatet e dhisë shqiptare”. Në proces ka librin e nëntë ”Toka, Bujku, Shteti”, i cili pas procesit të redaktimit është dorëzuar për print në shtypshkronjë. Asnjë libër nuk ia ka sponsorizuar kush, gjithëcka me kursimet e familjes.
Arkivi i përvojës së tij është i pasur; që nga viti 1958, ku u diplomua si zooteknik në Institutin e Lartë Bujqësor në Tiranë, ai i ra Shqipërisë kryq e tërthor; punoi nëpër ferma të mëdha e në institucione shkencore, duke krijuar një përvojë të jashtëzakonshme. Nuk e njohu dështimin në asnjë rast, përkundrazi; vetëm sukses. Punonte pa orar, nuk donte që të ngjallte dyshime nga që ishte i biri i një emigranti që kishte jetuar në Amerikë për dhjetëra vite.

Kur fitoi të drejtën që të vinte në SHBA

E drejta për të ardhur në SHBA ia dha ligji amerikan si biri i një ish shtetasi amerikan, që e kishte lënë vendin e ëndërrave në kohën e luftës Botërore.Babai qe bërë shtetas amerikan që nga viti 1928, por që më vonë u kthye në Shqipëri dhe ndërroi jetë në vitin 1968. Illo, nga frika e një persekucioni e kishte asgjësuar pasaportën amerikane së bashku me dokumentet e tjerë të babait. Ia tregoi këto konsulles së ambasadës amerikane, Barbara Swing, duke u përpjekur që ta shfajësojë veten nga faji që kishte bërë se në kohën e komunizmit, intelektuali që dyshohej për ndonjë lidhje me Amerikën, përfundonte nëpër qeli dhe nxirrte krom pa para dhe nën kërbac gjithë jetën . Ia tregoi zonjës Swing se c’mund t’i ndodhte realisht po t’ia gjenin ato dokumete në kohën e komunizmit, gjë që ishte e natyrshme sepse Amerika ishte shpall armike nga Enver Hoxha.Pasi kishte dëgjuar rrëfimin e shkenctarit që gjatë të gjithë jetës kishte punuar vetëm për një kafshatë bukë, konsullja i kishte rekomanduar që të gjente mundësinë e angazhimit të një avokati në Shtetet e Bashkuara të Amerikës që ta zgjidhte në mënyrë ligjore problemin e gjetjes së dokumentacionit të atit të vet.
Pyetja e parë që i pat drejtuar Illua konsulles ishte nëse do t’i duhej të paguante avokatin amerikan dhe sa mund të ishte shuma, që do të duhej që të përballonte.
Konsullja ishte përgjigjur se natyrisht që duhej të paguante dhe shuma ishte e konsiderueshme.Illos, shifra iu duk tepër e madhe sepse e krahasoi me gjendjen financiare që kishte ai si shumica e shqiptarëve të asaj kohe.
I tha konsulles se nuk egzistonte një mundësi e tillë për të shlyer pagesën që duhej për avokatin. Ai i tregoi konsulles se kishte punuar 32 vite dhe kishte marrë mesatarisht 7 dollarë në muaj.
– Mos deshët të thonit 7 dollarë në ditë, tentoi ta korrigjonte konsullja, pasi aq sa thatë ju është pagesa ditore në Kinë, kishte ndërhyrë ajo me takt, pa e lënduar në shpirt.
Illo këmbëngulte në shifrën që dha dhe ia theksoi zonjës Swing se ajo ishte pagesa mujore, po të kemi parasyshw se dollari në kohën që ai ishte në konsullatë, këmbehej me 1000 lekë të vjetër shqiptare.
Biseda kishte qenë e gjatë. Intelektuali që ishte rropatur gjatë 32 vjetëve nëpër fusha e komplekse blegtorale, shkencëtari që eksperimentoi rendimente të larta në kushte të vështira në blegtorinë shqiptare, autori i dy botimeve të plota dhe i mbi 200 artikujve shkencor, ishte shpërblyer në mënyrë qesharake.
E prekur nga fati i hidhur i intelektualit shqiptar, zonja Sëing i kishte thënë që të kthehej në shtëpi se do ta gjente vetë zgjidhjen. Dhe u mor vetë konsullja me dokumentacionin e babait të Illos dhe mundësoi natyralizimin e Illos si shtetas amerikan. Ai nuk e harron kurrë shërbimin që i solli konsullja dhe ndjehet i gëzuar që iu mundësua pajisja me dokumente. Tani e gjithë familja e tij jeton në Amerikë.

Në një klasë me Ismail Kadaren

Illo Foto ka lindur në fshatin Tërbuq të rrethit Gjirokastër.U lind në një familje emigranti, e cila merrej pak me bujqësi, por vetë Illo, u përfshi shpejt me punët e bujqësisë ngaqë i përballoi ato në familjen e tezes së tij, e cila kishte ngarkesë të plotë në punët bujqësore. Përvojën e hershme në punët e bujqësisë ai e ka objekt në librin që ka në proces printimi ” Toka, bujku, shteti”. Edhe pse nuk është persekutuar gjatë regjimin komunist, Illo ka ecur me kujdes në jetë, ka shmangur kurthet dhe keqinterpretimet. Nuk ishte e lehtë në Shqipërinë komuniste të përballoje biografinë , kur kishe një njeri që kishte jetuar për vite në Amerikë.
Ai pati fatin të shkollohej në një gjimnaz me tradita në Shqipëri, sic ishte Gjimnazi i Gjirokastrës, nga më të vjetrit në Shqipëri. Në kohën kur ai studionte aty, studionin personalitete të shquar të kulturës shqiptare si shkrimtari Ismail Kadare, me të cilin Illo ishte shok klase, poetët e shquar Dritëro Agolli e Agim Shehu, mjeku i shquar Ulvi Vehbiu, studiuesi i Folklorit, Agron Fico etj.
Illo kujton nga koha e largët e studimeve të shkollës së mesme edhe plagët e kohës, që vranë shpirtrat e ish gjimnazistëve, që do të binin në kthetrat e luftës së klasave për faje të pakryera.

Tani i duket absurde vala e demaskimeve, nëpërkëmbjes për arsye biografike, por Illo sjell ndërmend se asokohe janë dënuar me burgim të gjatë politik nxënës të vitit të dytë dhe tretë të shkollës së mesme si:Ilia Tereska, Thanas Dhespa, Bajram Zymeri. Ai nuk mund ta harroi atë frymë pakënaqësie që u end në shkollë e sidomos në klasën e tij, kur shoqen e klasës,Vojsava Kalljxhi (Cocoli) pasi e demaskuan publikisht, e përjashtuan në mënyrë ceremoniale nga shkolla, pa kryer kurrëfarë faji.Gjithësesi ai sjell ndërmend shumicën e mësuesve, të cilët u ngritën mbi ideologjinë e kohës absurde dhe u qëndruan afër nxënësve dhe i edukuan ata që të bëheshin njerëz të vlefshëm.
Pas gjimnazit, Illo kishte dëshirë që të studionte për inxhinier bujqësor. Nuk e kishte ditur fare se kishte fakultet Zooteknie. Atëherë nuk të pyesnin shumë se ku kishe dëshirë të studjoje, aq më shumë Illo, që ishte i biri i një shqiptaro-amerikani.Disa herë ishte përpjekur që ta ndërronte degën e studimeve, por pa sukses. E pa se ishte e kotë dhe iu nënshtrua studimeve. Doli me rezultate të shkëlqyera.

Një jetë nëpër ferma

Pas përfundimit të studimeve Illo Foto kujton se ndjehej i shqetësuar se mund të emërohej në ndërmarrjet blegtorale. Nëse do të ndodhte kjo, atëherë ”Lamtumirë familje”, do të bëje jetë stanesh, me dele a dhi maleve a fushave, shtegëtim i detyrueshëm dy herë në vit.I ra shorti i emërmit që të mos ishte në ndërmarrje blegtorale, po në ato bujqësore.Prova e parë ishte në një fermë të re; atë të Levanit në Fier, e cila sapo ishte ndarë nga Ferma mëmë e Fierit dhe kishte aneksuar një fermë blegtorale, atë me numër 3.Kujton se ishte me fat nga që bashkë me të ishin emëruar aty dhe tre shokë të fakultetit. Jeta në provincë natyrisht që ishte e vështirë, por ai iu fut punës dhe rezultatet nuk munguan. Të katër ish studentët përpjestuan bashkë vuajtje dhe shqetësimet e para. Në të njëjtën kohë ai pat dhe një fat tjetër, bashkëpunoi me personalitete të njohur, të cilët qenë sjellë aty me masë dënimi për shkaqe biografike apo për faje politike, që natyrisht nuk i kishin kryer.
Ai sjell ndërmend personalitete të tillë si:Dr. Jakov Milaj, agronomët e njohur Sami Bitincka, Refat Toptani, Faik Lumi, ekonomistin Jakub Vrioni. Gjithashtu Illo krijoi miqësi edhe me shkrimtarin Astrit Delvina, njohu Drita Kosturin, që ishte internuar aty e shumë të tjerë. Gati në të gjitha fermat ku punoi Illo Foto, shumica e punëtorëve ishin të internuar.Ai i trajtoi me ngrohtësi njerëzore. Me një pjesë prej tyre shihet edhe tani në Queens dhe pi kafe në fundjave.

Puna, avokatja që i doli në krah

Illo punoi shumë, studioi dhe eksperimentoi gjatë të gjithë kohës. E kishte parashikuar se vetëm puna do të ishte avokatja e tij më e mirë.Kjo ishte ideja fikse që e shoqëroi në cdo hap që hodhi në jetë. Kudo që e emruan nuk tha jo dhe kudo ku punoi la gjurmë prej shkencëtari pasionant, që nuk njihte dështime. Në sektorin e Cermës të ish Fermës së Lushnjës ka gjetur 700 krerë lopë nga të cilat merrej një rendiment 1600 litra për krerë, kur është larguar ka lënë mijëra krerë me rendiment 4000 litra qumësh për cdo krerë.
Tek i përmend këto rezultate, shkencëtari Foto nuk ka për qëllim që t’i thurë lavde socializmit të dështuar, por të evidentoi pasionin e përkushtimin e blegtorëve dhe të specialistëve, që në ato kushte mizerable, arritën të bënin të pamundurën. Ai, edhe pse ishte një shkencëtar, që shquhej për rezultate të larta, nuk arriti që të krijonte asnjë lloj pasurie dhe nuk iu la asgjë fëmijëve, por ndjehet i gëzuar se nuk i ka hyrë kujt në borxh, nuk ka asnjë konflikt personal, dhe fëmijët e tij me nipër e mbesa jetojnë të qetë në SHBA. Në kohën e tij, ai nuk u la asnjëherë që ta kapërcente kufirin shtetëror të Shqipërisë; të shihte se si bëhej mbarshtimi i blegtorisë në fermat e vendeve perëndimore. Illo nuk hynte tek grupimi i të besuarëve të partisë. Ai do të dilte për të parën herë jashtë shtetit vetëm pas vitit 1990, ku do të vizitonte Greqinë fqinj.
Shkatërrimet që u vunë re në bujqësinë shqiptare pas përmbysjes të sistemit në Shqipëri e shqetësuan së tepërmi njeriun që kishte lidhur jetën me të. U përpoq që të ndikonte përmes shtypit të kohës duke hedhur idenë e privatizmit të shpejtë të ish fermave, por orteku i shkatërrimeve nuk kishte të ndalur. Shkatërrimi i komplekseve blegtorale, të marrë kush ishte më i shpejtë e më i fortë, zhdukja e planatcioneve të pemëve, përfshirë dhe ullinjtë, ia drithëruan zemrën dhe i përcuan ngrica në shpirt, por ishte e pamundur të ecje kundër rrymës.Shkoi atëherë dhe bisedoi me Petrit Kalakulën, ish ministrin e ndjerë të Bujqësisë, i cili i dha të drejtë për idenë e privatizimit të shpejtë të fermave, por ishte e pamundur që të ndalej qerthulli i shkatërrimeve.
Kur erdhi në Amerikë ai ndjeu se mund të ndikonte në një mënyrë tjetër, të përcillte përvojën dhe mendimin shkencor përmes librave.Dhe ia nisi punës.

Kolana e Blegtorisë shqiptare

Kolanën e nisi me librin”Flas me fermerët”. Krahas përvojës, përmes këtij libri ai përcolli mesazhin e argumentuar për domosdoshmërinë e ringritjes së fermave kapitaliste si mundësi zhvillimi kapitalist të bujqësisë shqiptare të zhytur në kaos.Illo përdor termin ”ringritje” pë rtë theksuar faktin se fermat kapitaliste në Shqipëri kanë egzistuar para atyre socialiste. Ai bashkëbisedon perms faqeve tue librit me fermerët shqiptarë dhe u përcjell atyre mesazhe shprese dhe u jep ide se si duhet të riorganizohen.
Një ndër librat e Illo Fotos quhet “Celnikët shtrydhën malet”. Ky është një libër me 250 faqe, që evokon celnikët. Celnik, në Jug të Shqipërisë, quhej pronari i dy a më shumë staneve me bagëti të imta, dele ose dhi.Illo ngre lart kontributin e tyre sepse ata u dhanë jetë maleve, shfrytëzuan resurset e maleve dhe nxirnin që andej të mira materiale për shoqërinë, që kishte aq shumë nevojë. Ata ishin mjeshtër të shfrytëzimit dhe mirëmbajtjes së kullotave, që së bashku me pyjet përbënin gjysmën e territorit të vendit.Mirëpo shteti monist, i izoluar nga të gjithë, i futi traktorët kodrave dhe maleve dhe tjetërsoi kullotat për të prodhuar nga ato bukën, mungesa e së cilës në kushtet e vetëizolimit total vinte në pikëpyetje jetët njerëzore.Shkencëtari Illo Foto u përcjell mesazhin bujqërve dhe blegtorëve që gjithëcka duhet të shkojë atje ku ishte, së paku para se të vinte komunizmi. Tendenca e sotme e bujqësisë globale presupozon rritjen e sipërfaqes kullosore. Celnikët , të përfaqësuar nga biznesmeni Ndine Jano e të tjerë, sjellin një përvojë nga duhen kthyer sytë. Aktualisht kullotat alpine shqiptare nuk shfrytëzohen, ndërkohë që tokat bujqësore janë kthyer në kullota.Në malet e shteteve fqinjë, sidomos Greqisë, është zhvilluar sistemi fermer shumë racional dhe barinj janë djemtë e Shqipërisë, që punojnë hyzmeqarë atje.Ky handikap kohor e ka detyruar Illo Foton që t’u drejtohet varreve të celnikëve martirë:Ndin Jano, Vasil Shupuli, Kolal Goci, Jorgji Cukali, Sotir Dede e të tjerëve, që përcjellin përvojë. Duke iu drejtuar përvojës që ata krijuan, duke sjellë qëndresën e tyre, ai pyet se ku e gjetën forcën dhe idetë që t’u dilnin zot maleve shqiptare. Libri për celnikët merr formën e një testamenti, që brezat duhet ta zbatojnë në jetë në kujtim të etërve dhe gjyshërve të maleve.Shkencëtari konastaton se shqiptarët janë të përfshirë nga mania e pafalshme e mbipopullimit të fushave dhe zbrazjes totale të maleve. Nuk do të kishte ndodhur as Gërdeci, nëse malet do të shiheshin më të përshtatshëm si aleatë së paku për destinancionin e gabuar që iu dha duke vendosur në fushë armatim mes mbipopullimit.
Si vazhdimësi e librit të Celnikëve , erdhi libri tjetër; “Mëma e njerëzimit”. Bëhet fjalë për mbarshtimin shkencor të dhisë, e cila zë vendin e parë në botë për prodhimin e qumështit. Kështu tregojnë statistikat e përbotshme, këmbëngul Illo. Shqipëria ka përvojë të lashtë në mbarshtimin e dhive, por shteti monist i shpalli ato të padëshirueshme, duke e konsideruar dhinë si “sopata e pyllit”. Monizmi zhduku edhe dhinë, edhe pyjet. Kullotat e dhive u kthyen në toka buke, ndërsa dhitë u dënuan të mos egzistonin.Duke studiuar literaturën shkencore në SHBA, Illo ka konstatuar se mbarshtuesit e dhisë në Shqipëri janë shumë mbrapa me arritjet e këtushme, ku një dhi në SHBA jep normalisht sa dy lopë që mbarshtoheshin në ish kooperativat bujqësore të Shqipërisë, ndërsa dhija rekordiste angleze prodhon sa 35 dhi aktuale shqiptare.
Shkenctari i pensionuar ndjehet i revoltuar për këtë gjendje, ku është katandisur dhija e Skënderbeut, përvojë që u ndal në 50 vitet e komunizmit.Deri tani Illo ka shkruar dy librat e parë për specien në zhdukje, aleaten historike të shqiptarëve në luftë dhe paqe, brinjtë e së cilës Skënderbeu i kishte vendosur në përkrenare.
Një mesazh kuptimplot sjell edhe libri për mbarshtimin e derrit në Shqipëri.Në politikën moniste derri tentohej të rritej pa drith dhe pa tokë.Në ato kushte derri i butë u kthye në gjysëm të egër.Në ferma, rezistenca qe më e madhe. Në 10 ferma të vendit u rritën dhjetëra mijëra derra. Shkencëtarët shqiptarë arritën që të sfidonin ideologjinë. Dr. Pavli Papaisi, që punoi për shumë vite në fermën e Roskovecit në Fier, ishte një ndër ata që nuk do të harrohet.Disa nga specialistët u burgosën e persekutuan për të vetmen arsye se deshën që të praktikonin rritjen e derrit sipas praktikave shkencore perëndimore të mbarshtimit.
Illo Foto ka punuar nëpër fermat e Shqipërisë, ku ishin përfshirë edhe të internuarit e kampeve të internimit. Ai, duke qenë se edhe veten e shihte si pjesë e tyre, i trajtoi njerëzisht dhe u ofroi ngrohtësi. Ai sjell ndërmend familjet e Jorgji Diamantit në Nartë, familjen e Feti Rexhepit të internuar në Cermë, Kollcinakët në Plug dhe Cermë, si dhe specialistët e aftë dhe patriotë si Donika Vrioni(OMari), Javer Halili, e Xhevat Ago, që meritonin jo vetëm rolin e specialistëve, por edhe të ministrave do ta kishin pak.

Doktrina amerikane e Harry Fultzit

Në librin e dytë në radhën e botimit të Kolanës, që titullohet ”Nga Harry Fultz tek Ilia Pali”, përshkruhet me detaje doktrina e Fultzit, që ishte produkt i ndihmës amerikane për Shqipërinë në vitet ’30 të shekullit XX.Kjo doktrinë u konkretizua me ngritjen e fermës model në Golem të Kavajës.
Illo Foto argumenton se ferma e Fultzit përbën një fenomen, pasi shënon fundin e bujqësisë feudale në Shqipëri dhe nisjen e erës kapitaliste, që filloi të fryjë në Shqipërinë e prapambetur. Me të nis ngritja e fermave kapitaliste në fushë, kodër e mal.Fultzi ishte gjeni, shkruan Illo.Ai parashikon se doktrina e Fultzit për bujqësinë do të jetë aktuale edhe në këtë shekull, ku po udhëtojmë.
Illo kujton se në shkollë askush nuk u pat folë studentëve për Fultzin, por ama praktikën e patën kryer në fermën e krijuar prej tij. Gjithëcka që di për shkencëtarin amerikan, që edukoi një brez të shkëlqyer, i cili më vonë do të burgosej e persekutohej nga regjimi komunist, duke i etiketuar si agjentë të amerikanëve të rekurtuar nga Harry Fultz. Ndërsa vetë shkencëtari dhe diplomati amerikan Fultz do të shpallej i padëshiruar nga Enver Hoxha dhe do të përzihej nga Shqipëria. Shpërblim më përbuzës s’kishe ku të gjeje. Illo, gjithëcka dinte për Fultzin e kishte mësuar nga Xhoxhi Mihali, i cili kishte studiuar në Amerikë. Kur e njohu Illo, Xhoxhin e kishin nxjerrë përkohësisht nga burgu dhe punonte si zooteknik në ish fermën e Xhafzotajt në vitin 1956. Ilia Pali, një specialist kurajoz, mundi të ruante shumë nga tiparet e doktrinës së Fultzit në ish fermat e mëvonshme të shtetit monist.
Ilia Pali mundi t’u jepte prioritet edhe fermave në veri të vendit. Shumë nga ato ferma arritën që të kishin rezultate shumë të mira dhe konkuruan ferma të fushës.
Në librin “15 shkenctarët e vërtetë të bujqësisë shqiptare”, Illo nuk ka ngritur kulte, por ka përshkruar personalitet që kanë lënë gjurmë.Ai e ndjen se ka krijuar xhelozira, sidomos për ngritjen e personalitetit të dr. Jakov Mile. Për disa Mile nuk ishte shkencëtar, por një zooteknik i thjeshtë, e madje dhe një kolaboracionist, ish ministër i qeverisë së pushtimit. Por Illo, nuk është i atij mendimi. Ai argumenton se Jakov Mile ishte një shkencëtar i madh e shumëdimensional, ishte jo vetëm specialist i zoti, por dhe një letrar i pëlqyer, antropolog e politikan me vision. Ai u burgos e u internua, por nuk hoqi dorë nga pasioni për shkencën.
***
Në librat e Illo Fotos lëvizin ngjarje reale, personazhe realë (më shumë se 300 të tillë), mjedise reale. Ai shkruan dhe shkruan në vazhdimësi.Librat e tij kanë jo vetëm përvojë, por edhe shkencë, edhe histori. Nuk dihet se cfarë presin në Univesritetin Bujqësor të Shqipërisë, që nuk ua rekomandojnë studentëve si literaturë ndihmëse 9 librat e Illo Fotos. Ndoshta ka ardhë koha që shteti t’i kthejë sytë më mirë nga librat, aq më shumë kur kryeministri shqiptar këto ditë bëri një apel publik se shteti do të bejë kthesë. Le të shpresojmë! Shpresa është supa e të uriturit.(Dielli-Arkiv)

Ju tregoj Gjirokastren dhe Ismail Kadarene ne vitet e gjimnazit

by

Nga Illo Foto/New York/
Profesori Agron Fico, me njofton se Gjirokastra, qyteti i manxuranes, do te festoi , me 28 Janar , tetedhjetvjetorin e birit te saj te dashur,Ismail Kadarese,laurantit te urdhrit francez “Legjioni i nderit” . Me kete rast fatlum do te formuloj disa nga kujtimet, per bashkenxensin e kater viteve te gjimnazit, ne periudhen 1950-1954.Do te ndalem ne mjedisin qytetar, ku eshte rritur Ismaili dhe ne shkollen ne gjirin e te ciles u brumos si poet dhe nga ku evoloi ne shkrimtar te permasave boterore.
Gjimnazi ishte dhe mbeti shkolla solide e arsimimit.Gjimnaze kishin vetem, Tirana, Shkodra, Korca , Gjirokastra.Gjimnazin e Gjirokastres e ngriten nga themelet Franko-svicerianet, 92 vite me pare . Kane mbaruar kete gjimnaz , deri me sot,mbi 10.2 mije maturante, aq sa ishte popullsia e qytetit ne 1938 . Eshte ndertese e studjuar ne projektim, per akustike, optike , kalitje fizike , qe ploteson qellimin e edukimit komleks te nxenesve dhe pune normale te mesusve .
Hyrja, ne gjimnaz , behet ne dy shkalle , qe mbajne te rrethuar nje hapasire te gjere dhe te larte sa dy kate te godines . Nje hyrje e tille , nxenesit i mbush me fryme dhe mesusit jane ne gjendje , me nje veshtrim te monitorojne gjithe vargun e nxenesve , qe hyjne dhe dalin. Kur nxenesi hyn i vetem , ose nje grup i vogel , krijon pershtypjen se shkolla po i bie mbi koke. Ndjen nje marramendje te shtirur . Eshte autoriteti i shkolles, qe e qorton per te mos hyre i pa pergatitur mire . Kur kalon katin e dyte , mjedisi i shkolles te mirpret me drite . Shkolla di te perkedheli nxenesit sistematike . Behet fjale , per nje zgjidhje didaktike-inxhinerike perfekte, nepermjet ndertimit, gati 100 vite perpara .
Koridoret jane te gjere, plot drite, bejne rezonance dhe nuk mund te flasesh me ze te larte . Ne klasa dhe laboratore , rrine ulur deri shtatqind nxenes . Me te gjithe oborret, trualli , nuk besoj se ze me shume se tetqint meter katror . Siperfaqe e dobishme, perdorur rigorozisht me matematike . Ndertimi shkencor te edukon me force te embel.
Shkollat e mesme, ne Amerike jane te ngjashme, deri ne identike me gjimnazin e Gjirokastres . Nje bashkebisedusi im , me tha se shkollat amerikane ngjajne si keshtjella . Me dolli aty ku desha.
Ashtu jane dhe ashtu duhet te jene, ja prita une.
Nenkuptohet qe jeta posht tyre eshte nen pushtetin e dijes . Ketu hyn dhe siguria. Prindi e dorzon femijen ne nje keshtjelle, qe presupozohet e pa mposhtur . Gjimnazet e hershme e japin projektin tipik shkencor te shkolles. U zgjata per gjimnazin , sepse sa here lexoj ndonje gje per Ismailin , Gjirokastren dhe shoket e shkolles , ne sfond te kujteses vendoset gjimnazi i famshem i atij qyteti te kulturuar dhe historik.
Unikja e Varoshit, qe mbaroi Ismaili, si e gjithe Gjirokastra, kishte mesues te apasionuar . Gjimnazi mblodhi nxenes nga e gjithe Shqipria , sepse kishte te bashkengjitur nje konvikt , normal per kohen , me rreth 200 vende . Per Drejtorin e shkolles te qenit konviktor ishte garanci , qe vije nga familje me perberje te mire politike , e lidhur me luften . Per biografi dhe ambicje te semura u demaskuan publikisht shume nxenes dhe 3, prej tyre ( Ilia Tereska , Barjam Zyberi , Thanas Dhespa ) u burgosen , me akuza te stisura nga Sigurimi famekeq . Barjami vdiqi ne burg . Zjarri i luftes klasore mbahej i ndezur edhe midis femijve.
Cila ishte gjendja social –ekonomike e Gjirokastres , ne kohen , kur vijonte gjimnazin Ismaili ?
Statistikat per popullsine dhe siperfaqen gjografike , tregojne se rrethi renditet i katerti malor , ne 26 rrethe . Me gjith kete konfiguracion gjografik te brishte , popullsia fshat-qytet, ka jetuar ne nivelin mesatar te Republikes , ne mos me mire .
Lagjet periferike te qytetit merreshin me bujqesi dhe blegtori , jo ne menyre amatore , por me bujq dhe blegtore te shquar per kualifikim . Trasporti brenda qytetit behesh me kafshe ngarkese dhe me hamej . Qafen e pazarit nuk e kalonin lehte makinat . Komunikimi me rrethet fqinj ishte rrethanor . Kerkesat per te udhetuar drejt Tiranes , ishin shume me te larta se kapaciteti transportus i dy autobuzve , qe niseshin nga Sheshi i Cercizit . Duhet te shkruaje emrin , ne zyren perkatese dhe te prisje radhen , me gjakftofesi . Rruga per Tirane , rreth 240 Km. kryej per mbi 10 ore , duke pershkruar rrugen ushtarake te pa asfaltuar , qe gjarperonte ne kurrizin e malit te Tartarit, per te vijuar rrugen fushore Vlore – Tirane, 130 Km .
Bashveprimi me fshatrat e rrethit kishte krijuar nje tradite shume funksionale , per furnizim te ndersjellte . Keshtu ndothte dhe me qytetet fqinj . Ky nderveprim shmangte nevojen e transporteve te renda, qe ishin te kushtushme . Realizohej me harmoni dhe precizion koperimi nderqytetes .
Si kudo ne vend , vepronte sistemi i trisketimit , qe plotesonte minimumin jetik familjar . Mallrat bliheshin vetem ne lagjen, ku banoje, perfshire dhe buken e perditeshme . Kudo dukeshin plaget e luftes .
Mjedisi banus shkelqente nga pasteria dhe mirmbajtja . Kjo situate higjenike ishte identike edhe ne shumicen e shtepive te fshatit .
Ishte koha , qe sapo u ndertua ujsjellesi i qytetit . Perdorej pjeserisht edhe uji i sterrave . Per aq sa kam shetitur une , nuk kam pare as sot mjedise familjare , te pastra sa odate gjirokastrite . Ne Gjirokaster vazhdon jetesen nje popullsi , qe ka ditur te organizoi jeten ne menyren me racionale te mundshme , duke u mbeshtetur kryesisht ne burimet e brenshme natyrare dhe energjite e banorve, ku perfshihet dhe kurbeti .
Jeta mesimore –edukative ne gjimnazin “A. Zeneli “ zhvillohej brenda nje rregulloreje te studjuar dhe strikte . Autoriteti i nderteses plotesohej nga autoriteti i trupit pedagogjik te perfaqesuar nga Drejtori . Ne kete gjimnaz , kane pas dhene mesim personalitete te arsimit shqiptar . Permand pak prej tyre : Cifti Luigj dhe Arta Gjoni ( Franja ) , Thoma Papapano , Hysen Zavalani , Rustem Buzo , Fejzi Dika, Vehbi Bala , Mikel Koka , rusja Papkova etj . Te tere mesuesit e donin shume Ismailin , jo vetem se ishte i urte dhe i sjellshem , por sepse e dinin, qe lodhej shume .
Autoret , qe botonin libra, ne Shqiperi , ne ate hark kohor, ishin te numuruar . 17 vjecari nga Gjirokastra , Ismail Kadare botoi afer e afer , dy vellime me poezi nga me te frymezuarat e poetikes kohore shqiptare. Ishte eveniment i madh i kohes . Kjo pune , kerkonte angazhim te madh mendor dhe fizik per nje nxenes me ngarkese maksimale me mesimet ditore , por jo per Ismail Kadarene , qe kalonte adoleshencen , duke u kalitur si shkrimtar i famshem . I perballonte me sukses dhe humor te tera ngarkesat . Jeta ne klase dhe pas mesimit , me shoket, e clodhnin dhe i perteritnin energjite . I pelqente humori , gazmoret , improvizimet e ndodhive serioze te mesimeve . Nuk e gjeje kurre te ngrysur dhe te pa motivuar . E kishte te domosdoshme pozicionin ” afolio” te mendjes dhe shoket ja krijonin kete mundesi , ne c’do bisede, jasht mesimit .
Drejtori i gjimnazit , ishte i plotfuqishem dhe shprehte vullnetin e shtetit . Komiteti i Rinise luante rol paresor ne mardheniet midis nxenesve keshillit pedagogjik dhe Drejtorit . Organizata e Partise nuk kishte ndonje rol , sepse kishte shume pak antare . Kreret e komitetit te rinise i kishin veshur vetes nje autoritet , qe dhe vet e dinin se ishte i pa merituar dhe fallco. Nuk di ndonje rrast , qe aktivistet politike te shkollave te jene bere shkrimtare ose shkencetare te shquar . Kane qene kamardare , qe kane skopjuar rrugeve te jetes.
Sejcili mesus kishte autoritetin e tij , por mundoheshin te identifikonin autoritetin me ate te Komitetit te rinise . Te tera keto autorite ishin te rendesishme per mesimin, edukimin ,disiplinen . Autoriteti i tyre ishte i vendosur nga lart dhe u imponohej nxenesve dhe mesusve me mbledhje te gjata , denime , demaskime politike .
Anekdotat per ta nuk kishin te sosur . Dikush nga nga klasa paralel, hapi fjalen se Sekretari i komitetit te rinise , nxenesi K. B. mbante kobure . Drejtori i konviktit, A. V. qe varej nga shkolla, nuk e hoqi kurre koburen nga brezi . Merret me mend sa biseda me humor mund te riprodhohen per ngjarje te tilla . Humor behesh edhe per mesusit, kryesisht ne oret e fiskultures dhe mbasdrekeve tona gazmore .
Autoriteti tjeter i shkolles , Ishte autoriteti i Ismail Kadarese . Autoritet i heshtur, jozyrtar , i vendosur nga vete nxenesit dhe shumica e mesusve, pa suport shteteror . Ai nuk dilte ne presidiume dhe as nuk bente diskutime te zjarrta , ne mbledhjet e rinise . Ai ishte i perkishtuar mesimeve me korrektese dhe vijonin te botoheshin shkrimet e tij , qe shquheshin , per elegance dhe lirizem te rralle . Te rralla ishin firmat nga Gjirokastra , qe dukeshin ne faqet e gazetave te Tiranes. Kritika letrare ishte e rrepte dhe vigjilente edhe ndaj cilesise artistike te c’do shkrimi, qe botohej .
I tere shtypi i kohes ishte i nderuar kur botonte shkrimet e ketij te riu, qe po sfidonte te tera firmat tradicionale te shkrimtarve me mjeker . Fliste publiku , flisnin personalitetet , flisnin nxenesit ane e mbane vendit. Ishte bere poeti me i dashur i rinise . Vete autori heshte brenda modestise proverbiale . Nuk kishte nevoje t’i behej rekllame krijimtarise se tij . Shqiptaret e njohen nga shkrimet ne gazetat letrare , qe ishin me te lexuarat dhe shume popullore .
Ne propocion me heshtjen e Ismailit , rritej autoriteti i tij , brenda gjimnazit . Nxenesit dhe pjesa me e rendesishme e mesusve , syte i mbanin nga autoriteti i heshtur dhe ne rritje i Kadarese . Fama e tij po perhapej si llave vullkanike , qe nga Gjirokastra ne Tiranen e kultures , shkences dhe letersise; kudo ne Atdhe . Rinia shqiptare e etur per liri gjeti te vepra e Kadarese optimizmin dhe shpresen , per jeten me cilesore , nepermjet ndryshimit , qe duhet ta kryente vete . Vepra e Ismailit , nenkuptonte nje jete tjeter , jasht kufive te shtetit te izoluar nga Bota .
Gjimnazi , ishte nje fidanishte , ku ishin rritur personalitete , qe bene emer ne profilet e tyre si shkencetare , inxhinjere , mjeke ,shkrimtare, profesore . Keta e perkrahnin dhe e propogandonin vepren e Ismailit. Permend disa prej tyre : Dritero Agolli , Agim Shehu , Kleanth Koci , Ylvi Vehbiu , Dhimiter Munxuri , Agron Fico , Jorgo Bulo, Vedat Shehu, Kristian Bukuroshi, Sofokli Krongo , Mevlan Kabo , Mersin Zeko , Vllasi Janopullo etj . Sejcili prej tyre , ne jete , krijuan nje linje te tyre te punes , ku edhe fenomeni Kadare bashkudhetonte .
Kur erdhi ne klasen e pare te gjimnazit , djali bukurosh me syze , u homogjenizua shpejt dhe natyrshem me mjedisin e ri shkollor , klasen e I – B . Ismaili ishte i bere i njohur si autor poezish dhe proza te shkruara jo vetem ne shtypin e femijve “Pionieri” , por ne te tera gazetat qendrore letrare.
Biseda e pare e shokeve te rinj , ka qene per reportazhin e tij , “ Nje dite ne Kanine “ . Pushimet verore ai i kishte kaluar ne kampin e pionerve te Vlores dhe kishte shkruar , per Vloren , por dhe kete reportazh , qe ishte proze qe rrithte embel , e frymezuar , qe te rrembente.
E kishim lexuar perpara se Ismaili te vinte ne klasen tone . Prisnim te na jepte spjegime te hollesishme per vepren e tij , sic bejne rendom shkrimtaret . Ai u pergjigjej thate pyetjeve tona dhe shkrimin e konsideronte nje frymezim te zakonshem, kalimtar . Ashtu kot . Gjerat jane te thjeshta dhe te njohura . E veshtira nuk njifet , ndersa e pa njohura ende nuk duket ne orizont .
Ismaili e ka pasur bezdi te flasi per vete . E vleresonte veten shume me pak se opinioni , qe e ka rrethuar . Ai di te shkruaj artistikisht dhe kaq . Kjo pune nuk e lodh as ate , as lexusin e tij , qe e ndjek autorin e dashur hap pas hapi .
Ne i komentonim c’do mengjes shkrimet e tij , qe na pelqenin shume, jo vetem per ate se ishin te bukura por dhe per faktin , qe i kishte shkruar , shoku yne , qe ndante me ne shqetesimet e jetes rinore te nxenesit . Fizikisht e kishim ne klase autorin e “Frymezimeve djaloshore“ , vellimi me i lexuar nga rinia e kohes. Nuk dihej sigurisht kush e donte me shume njeri tjetrein , shkrimtari rinine e vendit , apo rinia e vendit shkrimtarin .
Klasa , ishte nje cerdhe e ngrohte , ku Ismaili rrethohej me dashuri te pa kufishme nga 28 shoket dhe dy shoqet , qe mbeten njerzit e dashur per njeri tjetrin , ne te gjithe jeten .
Pergjegjsit e klasave zgjidheshin me mirkuptim nga nxenesit dhe ndryshonin rrenjesisht nga karakteri i antarvet te Komitetit te rinise, detashmenti i Partise . Te dy paralelet tona kishin pergjegjesa klase dy djem te guximshem , te urte, te pjekur perpara kohe dhe te shkelqyer ne mesime . Kishin aftesi drejtuse dhe dinin te benin kompromise . Ne klasen “ A” pergjegjes ishte Polo Mihali , ndersa ne klasen tone , pergjegjes ishte Llukan Gjidede .Nuk u ndryshuan te kater vitet .
Lluka bashke me Arten, mesusen kujdestare , krijonin ne klase nje mjedis bashkepunus dhe te ngrohte . Ne klase e ndjenin mire veten dhe ata , qe gabonin dhe ata , qe u detyruan te mos e conin deri ne fund misionin e nisur te nxenesit . Mesuse Arta e ruante me xhelozi autoritetin e klases dhe te sejcilit nxenes . Na donte si femije , sepse nuk kishte femije biollogjike . Ismaili kishte interes per te gjitha lendet , perjashto matematiken dhe qe per fat, ishte lenda e mesuse Artes . Interes me te madh tregonte per historine dhe letersine, pa mohuar kuriozitetin per te gjitha shkencat . Ai dinte me hollesi jetshkrimet e njerzve te shquar , qe nuk ishin ne tekstet shkollore . Ne biseda dyshe fliste , per Fishten , Koliqin , per Lumo Skendon, Bari Omarin dhe intelektualet e politikes te viteve 30 , qe Diktatura , te denonte , po qe se u zije emrin ne goje .
Llogjiken dhe psikollogjine na i jepte nje mesus shume serioz dhe i distancuar dukshem edhe nga koleget e tij , Mikel Koka , i ardhur nga Durrsi . E paraqiti lenden e llogjikes si me te veshtiren ne rruzullin tokesor . Nuk kenaqej nga pergjigjet e as nje nxenesi . I erdhi radha Ismailit te ngrihej ne drrase . Pyetjes se mesusit , po thuaj nuk ju pergjigj fare . Me sa dukej, nuk e pat lexuar librin , por foli per tema llogjike te pa njohura nga ne, te klases . Mikeli nuk e fshehu habine dhe e pyeti , ku i kishte mesuar keto gjera , se ai nuk i kishte thene . Habia e tij u shua , kur Ismaili i renditi disa libra dhe autore , qe kishhte lexuar vetem per problemin ne se na sundon ose e sundojme mendimin e perparuar llogjik . Ismaili te lodhte me bibliografine , qe e mbeshteste c’do fenomen te diskutushem .
Rame rehat me Llogjiken si klase . Shumicen e ores Mikeli debatonte me Ismailin , per probleme llogjike , qe teksti nuk i permendte .
Luigji , mesusi i letersise , ishte ana tjeter e medaljes . Kishte qene dhe ne kolegjin jezuit . Ne spjegimet per Danten , doli nga vetja . Me shume recitonte se fliste . Nuk mbaroi me kaq. Kur u pergjigj Ismaili , per Dante Aligerin , per Propoganda Fiden , per hollesite fetare te kohes dhe per filozofine danteske , Luigji e harroi mesimin e radhes, sepse e donte Danten marrezisht . Nga ky momenet e tutje , Luigji,simpatine e Dantes e shkembeu me simpatine per Ismailin , qe per parafytyrimin e Luigjit , ishte pjekur mendimi , se kish te bente me nje gjeni , qe po lindte ne klasen , ku ai jepte mesime letersie . Bindjen Luigji e beri sunduse , per te gjithe mesusit, ne vitin e trete te gjimnazit. Ismaili e materjalizoi kete ide , me vepren e tij madhore , me trofete qe realizoi dhe te tjera , qe pritet t’i veri ne vend kauza e tij demokratike.
Diskutimet ishin te larmishme brenda dhe jasht klases . Disa thoshin Luigji nuk e njifte Danten sa Ismaili . Te tjere thoshin se e njifte dhe me mire ,por kishte frike se Drejtori e godiste si borgjez dhe jezuit ,” qe helmonte shkollen socialiste me ideollogjite borgjeze” . Keto nuk ishin thjesht hamendseime . Luigji ishte bere disa here problem i Keshillit pedagogjik , dhe ishte kritikuar hapur nga Drejtori , ne mbledhjen e pergjithshme te shkolles ,ku merrnin pjese mesus,nxenes,administrata.
Ismaili na pat thene , se shpenzonte pak kohe , per mesimet ditore , duke cfrytezuar ne maksimum , spjegimin e mesusvet . Shume kohe shpenzonte per gjuhe te huaja dhe lexime jasht shkollore . Mbante mardhenie me Lefter L. Dilo , drejtorin e muzeumi te qytetit dhe me librarin Alizoti , qe te dy ishin biblioteka, qe kishin marre formen e njeriut te gjalle .
Mjafton te sqaroj se Alizoti dinte permendesh te gjithe permbajtjen e librave , qe tregetonte. Ti kapje nje liber , nga rafti cfardo , Ai te spjegonte permbajtjen . E blije librin , pa menduar dy here .
Disa dite te javes , linim takim me shoket , per lojna mbasdreke ne Bashten e Teqese , nje kompleks i improvizuar i lojnave dhe i gjimnastikes. Rrastiste , qe nuk vinte Ismaili . Te nesermen na tregonte se nuk mund te linte pa perfunduar nje liber , qe nuk do te kishte ate interes, po ta nderpriste . Abuzonte mbi kohen e pushimit, te gjumit dhe te lojnave te moshes . I perkushtohej punes , qe ishte bazanmenti kryesor i talentit .
Nuk njifet ndonje rrast i nje gjeniu , qe ka ardhur nga rehatia personale . Ato talente te lindur , qe i ka privilegjuar prejardhia , e kane braktisur rehatine dhe kane zbritur ne rreshtin e njerzve te vuajtur . Keshtu ka ndodhur me lordin Bajron dhe me cifligarin Lev Tolstoi .
Ismail Kadare vazhdon te shkruaj me ritem te larte ne te dy sistemet . Vepra e tij gjeniale lindi dhe u konsolidua ne gjirin e popullit te thjeshte . Umbeshtet nga talenti dhe u rrit nga puna vetjake mbinjerezore . Nuk ka patur nevoje te ndihmohej nga askush.
Ne dedikimin , qe me ka bere ne fletoren time te kujtimve te matures, bashkematuranti Ismail Kadare , midis te tjerave shkruan : “Perpara se te kujtojme , le te jetojme!, qe te mos therrasim me von , sic thirri nje poet : Me kthe rinine ! “ ( fjaline e fundit e ka shkruar gjermanisht ) .
Keto fjali te ngjeshura , metaforike i ka shenuar maturanti 18 vjecar , Kadare , qe e priste dhe realizoi nje veper te madhe , shume dimesionale , ne hapesire , kohe dhe problematike .
Mbas gjimnazit , u ndava me Ismailin dhe u takuam rralle dhe spontanisht , sepse patem vektore te ndryshem jetesore . Ne ish fermen Levan , ku fillova punen , ne vitin 1960 , u njohta me shkrimtarin martir , Astrit Delvina . Ishte i interrnuar , por punonte si ndihmesmjek . Ismailin e kishte idhull . Ishte koha qe une lexoja fare pak . Astriti me paraqiste , ne mbremje , shkrimet e botuara , duke u perqendruar te c’do germe e shkrimeve te Ismailit . Kjo ndodhi deri ne vitin 1961 , kur Astriti u burgos dhe s’u pame kurre me .
Fotografine e Ismailit , me kornize te praruar , e sollen ne dhomen e pritjes , femijte e mi gjimnaziste te gjimnazit Lushnje , ne fillim te viteve 80 te shekullit kaluar . Aty eshte ende , sepse duhet ta percjelli brezi tjeter , qe ka lindur ne Diaspore . Brezat e lindur ne Diaspore e kane shume kollaj te familjarizohen me vepren e Ismailit , sepse gjithkush le te zgjedhi ta lexoi ne nje nga 50 gjuhet , qe eshte perkthyer . Nderi i tyre dhe i Qeverrise shqiptare , eshte te mundesojne , qe Ismaili dhe literatura tjeter shqipe, te lexohen ne gjuhen e Kristoforidhit, te Naimit, te Nolit , te Fishtes.
Arratisja e Kadarese nga Atdheu shenon historikisht fillimin e revolucjonit demokratik shqiptar, qe u finalizua me revolten studentore te dhjetorit 1990 . Franca u be per Shkrimtarin tone , Atdheu i dyte , duke i dhene gjithcka , qe ju mohua ne Atdheun meme. Ai mbeti vetem shkrimtar , perfaqesusi i perjetshm i popullit, ne tranzicionin demokratik te deformuar. Vepra letrare , e vijuar ne France, hedh drite mbi shume ngjarje shqiptare , trojet arbenore , Diasporen, Ballkanin dhe Boten mbare.
Mirnjohje per Francen e paqes, tolerances , shkences , artit , letersise dhe perparimit njerezor !
Illo Foto/ Studjus – NY- 20 Janar 2016

Shkelqimi i Divjakes

by

Mbresa nga vizita ne Shqiperi/

Nga ILLO FOTO- New York/

Vjeshta e sivjetshme kishte huajtur shume dita nga Gushti . Ne nje nga keto dite “vere “, ne bashkeshoqerine e mikut tone familjar “T“, me time shoqe , udhetonim nga Fieri ne Tirane . “ T” na propozoi te ndjekim rrugen indirekte , qe nis nga “Klubi shoferit “ , shkon neper fshatrat e komunes Divjake dhe perfundon te “Klubi xha Mufitit “, posht Qafes se Sokolit . Krahasimisht me distancen hipotenuze , keto dy katete perbejne nje distance me te gjate rreth 50 Km. Nuk eshte gjatesija e rruges , por une e mbaja mend kete rruge si me te tmerrshmen ne rruget e brendshme te Lushnjes . E shtruar me kalldrem , qe ne kohen e bonifikimit te Terbufit , e pa mirmbajtur , gjithe gropa me uje , qe nuk hiqej as ne Gusht . E beja kete rruge, per pune dhe per te takuar miqte e mi . Nje prej tyre ishte Kristaq Gjini , specjalist brilant . I perbuzur nga regjimi , sepse vinte nga familje bejlere . Themija , Kristaqi dhe Agronomi Selim Kolushi , krijuan Kemishtajn proverbiale , nje ekonomi bujqesore , qe do ta kishte zili c’do ekonomi e sotme kapitaliste bujqesore e mbetur ne tentative .

Nuk preferoja te shkoja ne kete rruge , sa te mallkuar aq dhe te dashur , per te kaluaren time intensive profesionale . Ju binda llogjikes se “T “ ; devijuam rrugen dhe udhtuam drejt Divjakes historike , bujqesore dhe turistike .

Divjaka ka shume histori aventure udhtimesh . Nuk eshte erresuar nga kujtesa udhetimi aventuriesk , drejt Divjakes , i bandes se Xhevdet Mustafes , sikurse dhe fluturimi po kaq aventuriesk i drogaxhiut italian, Riformato.

Ne jemi bordi me modest nga me te rrallet, qe udhetojme drejt Divjakes , pa asnje lloj interesi meskin , madje as interesi vulgar . Ne thjesht , harxhojme karburant me shume , por plotesojme nje vizion te fresket , per Divjaken e dashur per lushnjaret dhe gjithe shqiptaret , qe e duan Shqiperine , te lulezuar dhe te gezuar me forcat e saj . U ndjeva i plotesuar nga udhtimi neper komunen Divjake , sepse pashe nje rruge krejt ndryshe , nga c’e kisha lene . Fshatra te krahines krejt ndryshe dhe nje qytet Divjake sa bujqesor dhe turistik , sic e kerkon koha . Qytet , qe i perket demokracise se mauruar . Per rrugen e asfaltuar mire dhe te bollshme , per t’u nderruar makinat nuk ka c’te shtoj me teper , sepse rruga e perballon ngarkesen e trafikut ne kushtet me optimale te mundshme .

Fshatrat , qe ndodhen buze kesaj rruge , kishin ndryshim rrenjesor , nga koha , kur une nuk i kam pare , prej 30 vjetesh . Qendra Divjake konsiderohet nje qyteze me tradita urbane , qe nisin , qe nga koha e Zogut.

Ne nje grup te caktuar fshatrash shqiptare , ekzistonte nje lloj kryeqendre , qe ishte me dimensione te tjera , me rruge te shtruara edhe me kalldrem , me kroje te sistemuar , me rregulla te jeteses kolektive , me vend te mbledhjeve te pleqesise dhe me objekte kulti te mirmbajtura . Ne zonen fushore keto kryeqendra te banuara binin me shume ne sy , sepse fshatrat rreth tyre ishin ne gjendje mizerabel per kulturen e jeteses dhe per minimumin e bashkjetes urbane .

Te tilla kryeqendra ishin , Velipoja , Ishull lezha , Miloti , Orikumi . Mbi te tera keto , ishte Divjaka , qe u pergjigjeshin ne koder : Oroshi , Bicaj , Konispoli , Labova , Policani , Dervicani etj . Nuk eshte vendi te zgjatemi me shume, per keto kryefshatra , por duhet te dalim te fakti , qe administrata zogiste i kishte evidentuar dhe i krahasonte me qytetet , duke i shpallur  komuna dhe disa edhe nen prefektura . Divjaka dallohej si qender administrative dhe si venbanim urban , krahasuar me jeten ne qytetin e Lushnjes , ku te mbyste lluca , papestertia dhe malarja . Divjaksit kishin bujqesi simbolike . Nevojat ekonomike i plotesonin me peshkim , me punen ne pyll , me gjueti dhe pak blegtori anarshiste . Kjo ishte ekonomija , qe punesonte divjaksit shendetmire , te zgjuar dhe me intuite tregetare . Cdo jave behej nje treg ku vinin tregetare nga Kavaja edhe nga Fieri . Ishte tregu me i madh ne shkalle vendi, per buajt. Me te tere kete fasade , Divjaka e kohes se Zogut ishte nje vendbanim i varfer . Keshtu vijoi deri ne mes te viteve 60 te shekullit te kaluar. Divjaka si nje nder Kooperativat e Myzeqese , perjetonte dramacitetin kooperativist shoqeruar me varferi te njetrajtshme . Bujqesia nuk e justifikonte punen , qe derdhin c’do dite fushave kooperativistet . Tokat e varfera , skeletike , me permbajtje renore , nuk ishin prodhuse . Nuk sigurohej as buka as meditja minimale , per kooperativistet . Fuqia puntore ishte shume mbi kapacitet prodhuse te tokes bujqesore . Keto toka skeletike duhet te siguronin pune dhe ushqim , per gati 6 mije fryme , qe kishte ekonomija . Gjysma e kesaj popullsie banonte ne qytetezen , Divjake.

E pa mundur te jetohej ne Divjake ! Vetem toka ranore dhe kodrinore te pa ujitshme . Tokat renore, thahen me hene. Ne Minjature, Divjaka konsiderohej nje Libi e vogel , ose nje shkretetire e pa zyrtarizuar . Per industri te turizmit , ne shtetin komunist nuk mund ta shkonte ne mend kerkush . Ish Kooperativa Divjake me kaq pak toke dhe ajo inproduktive , varferia kishte arritur kulmin .

Per te permbysur gjendjen ne Divjake , ne keto vite,   emertesa solli ne drejtimin e Kooperatives , Dhimo Liko nje drejtus me arsim te plote bujqesor , nje bujk i regjur ne punet e fushes, njeri komunikus , praktik , i durushem , pa vese, me kulture bujqesore te trasheguar nga arsimi bujqesor i Fulltzit. Myzeqar i regjur dhe i respektuar nga populli.

Specjalist i bujqesie u emerua Loni Cuko dhe i blegtorise , Ristan Gorreja . Te tre keta burra , me urtesine e tyre , me kembngulje dhe guxim shkencor  bene , ne kohe rekord te pa munduren . E bene Divjaken ekonomine me te perparuar te   Lushnjes . U rrit prodhimi ne menyre te ndjeshme.

Tokat ranore u bene shtrati i ngrohte i serave , shalqinit te exportit dhe e prodhimit te drithit. Gjith ky transformim u realizua me metoda shkencore agronomike , ne qender te te cilave qendronte pleherimi dhe  struktura e mbjelljeve ne pershtatshmeri me fiziollogjine e bimeve . U sigurua ushqimi i gjithe banorve , brenda ekonomise dhe u fuqizua gjendja financiare .

Ne rrafshin social , Divjaka u transformua ne qytet modern, per ate kohe . Rruge te shtruara me ndricim , shtepi te reja dhe te shendeteshme , shkolle moderrne , pallat kulture , fushe sporti , kinema. Une kam punuar ne ekonomi fqinje dhe   transformim ekonomiko – shoqeror i kesaj qyteteze me ka mbetur ne kujtese , sepse historikisht transformimi i venbanimeve te zakonshem , nga fshat ne qytet , ka zgjatur me shekuj dhe ndryshon rrast pas rrasti . Kjo eshte nje teme e gjere , qe nuk e ka vendin ne kete reportazh . Reportazhi im ka detyre , te ndaj me ju ndjesite nga zhvillimi i sotem i Divjakes .

Divjaken e bejne te vecante terreni kodrinor , qe kufizon tokat e saj nga trupi fushor i Myzeqese se Lushnjes . Kodrat e Ardenices , Gjenerukes dhe Sulzotaj thermohen ne grykderdhjen e Shkumbinit . Ky eshte nje mur natyral , qe u jep drejim te tera ererarve . Ne perendim , pylli i pishes , nje monument i rralle i natyres , kur vegjeton druri i pishes ne nivlin zero nga niveli i detit . Njihet se biollogjikisht zona e pishes i perket lartesive mbi 800 metra .

Laguna e Karavastase eshte nje monument tjeter i natyres   nga me befasusit , per biodiversitetin e bimve te ujit , te kafsheve te gjahut , shpezeve dhe peshkut . Kjo lagune ze 4300 Ha. siperfaqe e mbuluar me uje , qe komunikon me detin . Specjalistet e kane quajtur thesar ekologjik ekonomik dhe nje muze natyral i gjalle .

Sa bukur dukej sot kjo lagune , kur eshte ndaluar gjuetija , qe ka qene cfarrosese , per 23 vjet rresht . Jane shtuar kafshet e rralla, peshqit dhe banoret tradicionale , pelikanet . Meritojne falnderime nga Kombi ata , qe e bene   funksional , rikthimin e jetes se gjalle ne lagune dhe kryesisht te pelikanit . Harbuteria e ketyre viteve te tranzicionit eliminoi pasuri , institucione , njerez . Eliminimi i kafsheve te gjahut flet per cfarrosje perfundimtare te vlerave natyrale te Kombit . Vlen te theksojme se gjuetine e pa ligjshme ne lagune , nuk e bene divjaksit , por kontrabandistet demokrate me kollaro , qe sillnin ekipe gjuetaresh te huaj.

Divjaka nuk mund te eksplorohet me nje soditje qofte dhe te ngadalte, por une jam i privilegjuar se e njof terenin gjeresisht .

Kisha 27 vite , qe nuk kisha shkelur ne Divjake dhe ne fshatrat rreth ketij qyteti me tradita te vjetra urbane . Te tera keto vendbanime aktualisht bejne pjese ne komunen e madhe Divjake , sipas ndarjes se re territoriale . Kalova mespermes komunes se Divjakes , sic sipertregova . Ne te gjitha rrastet e shetitjeve te mija , une vrej si eshte administruar toka bujqesore : Si mbahet ngastra , si eshte bimesia , per kohen , si eshte gjendja e kafsheve buze rruges , si mbahen pyjet etj. Keto vezhgime  jane pasione , qe rrjedhin nga profesionet e mija te specjalistit dhe gazetarit , qe i ushtroj , per nje kohe prej 50 vjetesh .

Fshatrat buze rruges jane transformuar totalisht . Jane ndertuar vila, me fasada shumengjyrshe dhe me ballkone qe nuk mund t’u besh asnje vrejtje , vec t’i soditesh . Bacet per rreth vilave jane thjesht koleksione te drureve frutikulturore , ku mbizoterojne agrumet . Ne oborrr gjendet nje kend i parkut mekanik , me traktor , agregate dhe mbyllet me veturen lluksoze te familjes . Rruge te asfaltuara , shkolla te bukura , lokale , qe konkurojne ato te metropoleve ,   vitrina vezulluse .Fshatrat e riperterire veshin kodren dhe te japin pershtypjen e vendeve te famshe turistike , qe kemi pare neper filma ose ne rekllamat e televizionit . U mbusha me fryme dhe me optimizem per Atdheun , qe me mungon dhe qe ne kete cast e perfaqeson fshati demokratik divjakas .

Ajo , qe duhet nenvizuar me boje te kuqe eshte fakti , se nuk te ze syri ndertime te jashtligjshme , qe quhen ato jasht “vijes se verdhe” . Perkufizimi “Vija e Verdhe “ ka kohe , qe qeverritaret e zhduken nga fjalori . Me sa duket e quajten komuniste dhe e hoqen nga fjalori , per ta bere lesh arapi fushat e Shqiperise . Divjaka ne mos qofte krahina e vetme , do te jete ne grupin e te rrallave , qe nuk besoj se behen 3- 4 krahina , qe kane ruajtur vijat kufizuse te vendbanimeve , te mbiquajtura “te verdha“.

Fshataret kane shprehjen kuptimplote , qe thote se shtepija nuk te jep gje per te ngrene , vec kerkon . Me kete shprehje duhet te kuptojme se punesimi dhe banimi , jane dy nocione te ndryshme . Gjat tranzicionit keto nocione u injoruan . Mjafton te kishe nje shtepi te bukur dhe per punenesim , arsimin e femijve , higjenizim , i zgjidh koha .

Emigracioni i divjaksve i sherbeu plotesisht permiresimit rrenjesor te jetes . nga familja emigroi njeri dhe solli parate , per te ndertuar shtepine . Kjo ka qene tradita e kurbetit klasik shqiptar . Bene me te miren e mundshme dhe ju kthyen kultivimit te tokes . Punuan ndershmerisht ne kurbet , duke mbajtur koken pas . Nuk do t’u tregoj hollesira , per fushen dhe bujqesine e fshatrave te Divjakes , sepse eshte jo vetem teme e gjere , por dhe e konsumuar . Mjafton te themi se eshte e vetmja fushe ne Shqiperi , apsolutisht e vetmja , qe toka punohet cep me cep . Traktoret ishin ne pune dhe arat , ose ishin me bime t e vjeshtes , ose prisnin traktoret . Divjaksit , perfshire dhe kemishtaraket e kane demokratizuar edhe bujqesine , ne kuptimin apsolut te fjales , sic kane demokratizur fshatin dhe te tere jeten urbane – kulturore. Nuk mund te pretendosh se ke ndertuar demokracine , kur fshati perjeton feudalizmin , sic eshte fshai i sotem shqiptar .

Ne kullimin e fushes se Divjakes , paresor mbetet funksionimi kanalit te Kularit , qe ka madhesine e nje lumi . Nuk e pashe Kanalin lume , por jam i sigurte se funksionon dhe ka funksionur gjithe kohen , ndryshe fushat do te kishin pesuar fatin e te gjithe ultesires bregdetare shqiptare, fatin tragjik te  gjigantit Terbuf.

Ne menyre te permbledhur , mund te temi se ne Komunen e madhe Divjake funksionon demokracia si ne fshat dhe ne qytet.

Habitem me keta sipermarres , qe okupojne troje , per te ngritur rezidenca ( fshatra ) turistike . Te ngresh lagje te tjera ne Divjake eshte racionale dhe e dobishme . Divjaka e sotme urbane eshte perpara Kavajes , Fushkrujes dhe nuk do te jete larg dita , qe te konkuroi Durrsin , qe ne shume aspekte e konkuron qysh sot, fjala vjen nga aerobia dhe resurset per fryme te popullsise banuse, qe konvertohen ne punesim  .

Nuk ka dyshim se fshatrat , buze rruges, qe une permenda dhe te tjere te ngjashem , qe nuk i permenda  kane tabellen e pa lexushme fshat europjan . Nuk mund te pretendosh se ke ndertuar demokraci , pa e ndertuar demokracine ne fshat . Pushtetaret e tranzicionit shqiptar u nxituan ta ndertonin shtepine demokratike , nga catija . Gjeja e pare qe bene ishte shkaterrimi i mekanizmit , qe mban ne kembe bujqesine , qe jane kullimi dhe ujitja . U permbys industria e fuqishme e punesimit, qe eshte bujqesia . Pseudodemokratet shqiptare jane partizane te flakte te “ Teorise zero “dhe te “Cekut te bardhe “.

Divjakes se sotme i ndrin balli nga demokracia funksionale . Ajo , ne rrugen e gjate , ka bere gabime te koregjushme . Ajo shkelqen nga dielli i demokracise reale . Jo te tere fshatrat jan te tille. Cite fshatra ? Ata , qe nuk merren dot me bujqesi , sepse kane probleme me kullim- ujitjen . Keta fshatare , ndertojne ndonje vile ne fshat dhe mbane valixhen ne dore , per t’u nisur diku ne qytetet e vendit , ose e botes . Ne vilat e tyre moderne ngrysin pleqerine pleqte e veshur allafrenga me borselino . Te leshe punen te dera e shtepise , sic eshte bujqesia dhe te mbashe syte nga e pa njohura , ke problem te madh me vetveten .

Fshatrat , qe perbejne zonen e Terbufit , Torovices , Maliqit etj . dikur kane ushqyer gjithe qytetet sot nuk mbajne dot veten . Pse ? nuk e zhvillojne dot bujqesine . Eshte prishur mekanizmi i thjeshte, ai i kullim-ujitjes . Bedati, qe aktualisht eshte pjese e Bashkise Divjake ,  ka qene ekonomi e tokave te kripura , ku zbatohej nje program ambicjoz , per ckripezim . Atje ishte nje komleks , qe merrte vica 1 kv. dhe i shiste 3 Kv . duke prodhuar c’do vit rreth 300 ton mish vici kualitet extra . A mund ta aplikoi sot kete teknollogji Bedati demokratik ?

Pergjigja ime eshte e prere : Jo !

Bedati i sotem , nga ana bujqesore, si dhe homologet e tij , qe jane shume , krahasohet me nje lavire bujqesore , qe eshte adoptuar ne prostitutat e samoferave , ku shkelqejne dritat inkandishente , ndaj mynxyres morale te kesaj kohe te trazuar , qe as vete nuk e dime nga e kemi huajtur .

Divjaksit nuk shkaterruan as kanalet , as ndertesat sociale , as plazhin, as vijen e verdhe . Mbi te gjitha ,ata nuk preken pyllin shekullor. Nga informacinet, qe kam dy pyje nuk u preken : Pylli i bredhit ne Frashr dhe ai i Divjakes . Pyjet e tjere u eksportuan per dru zjarri , ne sallonet moderne ku benin orgji borgjezia e cfrenuar europjane , mbase edhe ne vilat lluksoze te borgjezve te rinj te Hollandes , Danimarkes , Swicres, ku bujtin shqiptare qe kane abuzuar me lireine e fituar dhe me pasurite e ketij populli te varfer . Mijra shembuj jane shkruar nga shtypi dhe krijusit letraere, per emigracionin tone problematik .

Divjaka verteton se demokracia mund te ndertohet per se mbari . Ka mundesi te riparohen dhe gabimet. Ne shkalle vendi , bujqesia nuk u rregullua dhe nuk rregullohet, sa te jene ne pushtet qeverritare arrogante , makute dhe miope .

Shkrimi im i sotem eshte nje ballafqim i prejardhjes qytetare te Divjakes te dy strukturave , me Divjaken e sotme , qe krahasohet me homologet me te sukseshem te Europes se sotme , ndoshta dhe me gjere . Qyteza te tilla, ndodhen ne bregdetin mesdhetar , me qindra . Shumica e tyre jane qytete arixhinjsh , ku lulezon droga , prostitucioni. Ne bulevrdet e tyre plot drite dhe zhurme ngrysin ditet njerzit pa prone , qe ne Amerike thirren homless. As me dhimsen , as i dua , keto funderira te shoqerise , qe nuk kane mundur te integrohen ne tregun e punes . Sidoqofte keta   i shemtojne qytetet , ku jane rritur dhe kane perfunduar homless.

Kam bindjen se Divjaka , kurre nuk do te krahasohet me qytetet harixhinj te Mesdheut. Ajo eshte nje qyteze dinjitoze europjane dhe keshtu do te vijoi zhvillimin e pa nderprere .

Mos harrojme se Divjaka eshte ndertuar ne truall rere , ku resurset bujqesore jane te kufizuara . Keto resurse i nxorri ne siperfaqe dhe i vuri ne qarkullim ekonomik , heroi i punes Dhim Liko , me te dy ndihmesit e tij te talentuar , punetor dhe te ditur . Eshte fjala , per nje burim jetese , qe krahasohet me zbulimin e nje pusi nafte . Pusi i naftes ka nje fund . Bujqesia e aplikuar nga Liko , Gorreja dhe Cuko , eshte pa fund, pavaresisht se permbi rere . Divjaksit sot cfrytezojne kete pus te perjetshem ne kohe , qe i puneson , i pasuron , i begaton . Nuk eshte thjesht pus nafte , por eshte bujqesia racionale e mekanizuar , industria e madhe e punesimit boteror te tera shtresave . Divjakes i takoi nderi te jete ne krye te nismetarve , per te eliminuar pa punesine dhe varferine, nepermjet zhvillimit integral te bujqesise . Heroi Dhim Liko e ka te merituar nje permendore bronxi tek kthesa e Divjakes , ne rrugen nacionale Lushnje – Rrogozhne . Po te isha pasanik nje permendore te tille , do tja beja prej floriri dhe do ta vendosja ne Muzeun kombetar me  ruajtje te perforcuar me kamera .

Illo Foto – Studjus , NY – dhjetor 2015

Eter dhe bij te ketij shekulli

by

Persiatje per librin filozofiko-letrar “Im Bir “ te  Dr. A. Harxhit /

Nga ILLO FOTO-New York/

Brezat i kane transmentuar njeri tjetrit nje pervoje profesionale dhe jetesore , gjithnje me te dobishme dhe me solide . Ndihmesa e personave te vecante, ne totalin e zhvillimeve njerezore, ka bere qe shekujt te emerohen me emrat ose veprat e tyre te shquara . Fundi i shekullit 20 dhe fillimi i atij 21 , kur dorezohet stafeta e brezit perkates, ka nje ndryshim esencial nga brezat para ardhes . Nuk behet fjale , per zbulime te izoluara , sado te famshme te jene ato . Te tera zbulimet para ardhese jane konkretizuar ne nderhyjen e dores njerezore ne kodin gjenetik dhe ne udhetimet rutine ne galektike , nderthurur me teknollogji komunikimi, qe ndjek shpetesine e drites . Pervetesimi i ketyre teknollogjive kohore perben nje befasi per te dy brezat , aq sa perben dhe nje veshtiresi te re te pa parashikuar te lidhjeve midis tyre . Brezat gjithnje kane mbartur diferenca te kultures , botkuptimit dhe etikes . Njeri brez ka perfaqesuar traditen konservatore , tjetri ka perfaqesuar te rene liberale .  Ndryshimet teknollogjike aktuale , kane marre fuqi sundduse. Ai , qe mbetet i pa ndryshuar, ne situaten e teknollogjive sunduse , eshte njeriu me gjak dhe nerva , qe krijon lidhje shpirterore dhe fizike , duke riperterire jeten pafundesisht. Linja e dorezimit te stafetes , ne brezat para ardhes , ka ndjekur trajektore te ngjashme , nga shekulli ne shekull. Lidhjet e brezave ne kushtet e reja ka qene dhe mbetet nje teme studimore e veshtire dhe me shume debate . Gjeja me e thjeshte e prindit eshte lenia e vlerave pasurore , qe rregullohet me nje akt noterial te zakonshem . Eshte tjeter gje t’i transmentosh brezit tjeter , sot , pervojen profesionale dhe aq me veshtire t ‘i transmentosh pervojn jetesore me permbajtje emocionale . Autori i njohur , doktori Adem Harxhi , ne pragun e 80 vjetorit te tij te lindjes , del perpara lexusit me botimin e nje libri jo thjesht mjekesor , por me permbajtje sociale te nderthur me dashurine per jeten , konsideraten per vdekjen dhe perditshmerine jetesore te te dy brezave , qe ballafaqohen kete fillim shekulli . Libri titullohet “Im Bir “, eshte me permbajtje thjesht filozofike dhe eshte shkruar me nje stil letrar te admirushem , qe i ben te tere lexusit te jetojne me pulsin e problemeve jetesore , qe pershkruan autori . Mund te kishte gjetur nje titull tjeter , me pompoz , por ky pompozitet do ta bente librin me akademik . Do t’i ngrinte mardheniet midis prinderve dhe femijve , duke i zyrtarizuar ato pak marrdhenie emocionale , qe kane mbetur pa u trazuar . Komunikimi i brezave eshte i lindur . Librat vetem i lemojne ose i ashperosojne mardheniet kongjenitale . Brezat natyralisht mbeten bashkepunus , kur ruhet intimiteti , jasht teorizimit akademik dhe membranave kompjuterike te pa depertushme . Brezat jane dhe do te mbeten prinder dhe bij . Skemat e tjera jane perjashtuse.

Subjekti i gjithe librit permblidhet ne nje fjali te vetme : Jeta ka triumfuar dhe do te triumfoi   edhe kur eshte e kercenuar skajmserisht nga vdekja , qe jo rralle behet ndihmese e saj . Mjeket jane roje te jetes , te armatosur me shkencen kohore , qe gjithnje fiton teren mbi te panjohurat e natyres . Natyra eshte kecenuse aq sa eshte aleatja e jetes . Aftesia e mjekut eshte te gjeje racionalen ne jete . Dhembja dhe vdekja rrine kercenushem kundruall jetes     te fshehur me fanatizem nga injoranca , pakujdesia , dembeleku dhe pa pergjgjshmeria e mjekve , qe shkelin me dhe pa ndergjegje betimin e Hipokratit .

Te gjitha shoqerite dhe kulturat jane shprehur se mjeku dhe gjykatesi jane profesione shoqerisht te vecanta . Jane shume afer hyjnores , por statusi i tyre eknomik rregullohet nga shteti si dhe edhe nga aftesite e tyre menazheriale dhe profesionale . Ne c’do shtet mardheniet e tyre me shoqerine dhe manifestimi i aftesive te tyre , eshte specifike   per c’do komunitet .

Mesazhin e mjekut model , si sherbestar besnik i popullit , na i ka dhene autori , Dr. Adem Harxhi , ne librin e vet mjekesor –filozofik , me tiullin sinjifikativ , “Im Bir “ .   Mbi kete liber ,   jam duke shprehur  mendimin tim modest , per problemet themelore , mbi te ciliat libri ka hedhur drite . Libri na jep shume mesazhe , per brezin e ri , qe merr stafeten e vijimit te jetes njerezore .

Brezi i ri ka ndryshime rrenjesore ne mentalitet dhe edukate , nga te tere brezat para ardhes . Jetojme ne kohen e teknollohjise me te sofistikuar te historise . Te tera shkencat kane arritur kulmin zhvillimor , madje edhe shkencat mjedisore , qe kercenojne jeten me ndryshimet klimatike . Teknollogjia sundon boten me forecen mbinatyrore te elektronit . Njeriu ne shume rraste mbetet rob inferior i kesaj teknollogjie , qe ka hyre ne brendesi te gjenit ultramikroskopik dhe te gjenetikave pa mbarim .

Autori Harxhi , ne librin e tij , u meson lexusve qe te vene teknollogjine ne sherbim te jetes , jo te mbetet jeta ne sherbim te teknollogjise . Kjo rruge eshte e gjate dhe e mundishme , me shume nervore se sa fizike , por eshte e mundur te fitoi jeta mbi vdekjen , e nesermja mbi te djeshmen .

Shqiperia ka qene dhe mbetet vend i varfer . Kete varferi proverbiale e ka pershkruar dhe Migjeni , kur merr pergjegjesite e brezit te ri , per te triumfuar ne shekullin e ri te tij . Shqiperia ka pasur dhe ka mjek , qe e kane kryer detyren me perkushtim te rralle , si F. Shiroka , V. Laboviti , P. Cani, Hoxha , Paparisto  e qindra te tjere , qe kane bere historine e mjekesise shqiptare . Autori i librit , ka qene dhe mbetet nje nga rojet me besnike dhe me te perkushtuar te rujtjes se jetes se njerzve dhe permiresimit te vazhdushem te cileseise se jetes se shqiptarve . Gjthe jeten e tij e ka pershkruar me stetoskop ne qafe dhe syte mbi libra , per t’i hapur shtigje te reja mjekimit te te gjitha semundjeve , qe c’do dekade e me ashper , sulmojne jetet njerezore .

Ne Tetor te ketij viti , Keshilli bashkiak i   Bashkise Gjirokastres e lauroi Dr. Harxhin me certifikaten “Nderi i Gjirokastres “. Dr . Harxhi eshte veprimtar shoqeror . I perket brezit te mjekve shqiptare te shekullit 20 , qe jane pasardhes te denje te mjekve te shquar te shtreses te intelektualve te viteve 30 te shekullit 20 . Doktor Harxhi , ka shkuar vullnetarisht , si mjek ne spitalin e Gjirokasteres , qe njihej si spitali me i ri i kohes, por pa mjeke te shquar . Beri emer si mjek dhe shpejt u ul ne politronin e Drejtorit te ketij institucioni . I shkriu te tera energjite mendore , fizike , drejtuse dhe profesionale , deri sa Spitali i Gjirokastres u be me i famshmi ne vend . Kete nuke them une , por bashkekohesit , qe njifnin dhe mjekesine e shteteve fqinj . Disa te moshuar , te asaj kohe , paten pohuar se Spitali i Janines , ishte i krahasushem  me  spitalin rajonal te Gjirokastres . Te tjere bashkekohes deshmojne , se per raste specifike , ne spitalin e Gjirokastres , kishin gjetur sherim paciente te ardhur nga qarqe te tjera dhe jo pak edhe nga Tirana .

Ne spitalin e Gjirokastres , me shume se barnat , sheroheshe me sherbim korrekt mjekesor , shoqeruar me pasterti organike dhe me kujdes mjekesor te mbeshtetur nga zbulimet kohore te fjales se fundit . Keto kumtoi ne fjalen e saj Kryebashkiakja e Gjirokasteres ne festen , per dhenien e titullit te “ Nderit te Gjirokastres “ , Dr Ademit . Ne fund , ajo vuri ne dieni pjesmarrsit e tubimit , se ne rrastin e dhenies se titullit , antaret e Keshillit u shprehen te tere dakort , pa asnje abstenim . Keshtu do te ndothte dhe po te pyeteshin te gjithe banoret e Gjirokasters , nje per nje . Ky solidaritet nuk eshte as i imponuar dhe as i rrastesishem . Dr. gjirokastrit Adem Harxhi ka merituar per shume kohe dashurine e bashkeqytetarve . Ai vijon te jete nje atdhetar i flakte dhe veprimtar shoqeror i shquar ne Atdheun e origjines dhe ne atdheun e dyte – Amerike .U zgjata disi ne pak momente jetshkrimore te autorit dhe do te vijoj per te permendur te tjera fakte , sepse ai eshte personazh kryesor ne liber . Ai ka marre pjese ne te tera vuajtjet e pacienteve . Eshte e njejta gje te flasi doktor Ademi , ose pacienti i tij . Ky doktor eshte futur ne lekuren e c’do pacienti , qe ka mjekuar . Kete , qe ka bere vete , ju keshillon mjekve te rinj , qe metaforikisht eshte gjithe brezi i ri intelektual i Atdheut .Vlera e sejcilit intelektual duhet te matet sa ka bere per cilesine e jetes te tjerve , pa marre parasysh deshtimet . Te mbajne ne vemendje mesimin e Presidentit Linkoln : “ Ka deshtim te ndershem dhe fitore te turpshme “ .

Libri i dr. Harxhit permban 61 ese , me persona reale . Autori ja ka dale te na japi mesazhe te qarta , per jeten , dhimbjen dhe vdekjen . Te tre keto evenimente jetesore udhetojne se bashku , konkurojne padrejtesisht dhe pabarazisht, per te krijuar , individualitetin njerezor , ku   dy role primare i luajne mjeku dhe gjykatesi. Te tretin e luan vetvrasja , qe jo gjithnje eshte e shperfillur nga ligji , derisa denimi me vdekje eshte i ligjeruar ne shume shtete edhe demokratike .

Personazhi qendror ,  mjeku eshte metafore , sepse edhe punedhenesi , edhe politikani jane mjeke te situatave shoqerore , qe ne shume rraste jane me te egra se vete dhembja fizike . Autori, sic u shprehem dhe me siper ,  eshte shkrire ne te tera esete dhe problematikat , qe shtjellon me nje proze te rrjedhshme , qe mund te emertohet proze filozofike . Keshtu e emetoj une , por ndonje lexus me i specjalizuar mund ta emertoi proze poetike , sepse ka shpirt njeriu , ka jete dhe pathos .

Libri i Dr. Ademit , nga ana praktike perben nje bilnac te pervojes shkencore te brezave parardhes , per brezin e shekullit te teknollogjise digitale . Brezat paraardhes te mjekve , paten mjete dhe aparatura shume me pak se sot . Per te kompesuar kete mangesi , ata ju drejtuan vetes . E gjeten zgjidhjen ne rritjen e perkushtimit ndaj te semurit dhe bene gjithcka te duhur , per kohen . Rritja e moshes mesatare te shqiptarve , ne shekullin , qe lame pas e deshmon se mjekesia shqiptare e atij shekulli u misherua me sukses . Per kete pjese racionale te brezave para ardhes ka nevoje praktika mjekesore e brezit te mjekesise te shekullit te ri me teknollogji te sofistikuar . Sado e sofistikuar te jete teknollogjia kohore , ajo nuk ka lindur ne boshllek . Mjeket e rinj , lipset t’i japin fryme teknollogjise , jo te behen shtojce e saj . Kete fryme , kete perkushtim e gjejne te gatshme nga pervoja e mjekve te shekullit para ardhes . Kemi te bejme me mjekesine , ku shkrihet teknika me biollogjine , ku mjeku duhet te jete katalizatori aktiv .

Libri i dr. Harxhit ehte nje manifest , qe sqaron se si brezat duhet te komunikojne natyrshem dhe ky komunikim nuk vlen vetem , per mjekesine , por per te gjitha specjalitetet . Mjekesia paraprin , sepse permban specifiken e identifikimit me zoin tokesor.

Dr . Ademi shkruan letersi te vertete . Nuk ka personalitet qe nuk ka shkruar letra , por nuk eshte e lehte te besh kete lloj letersie , qe ne c’do rrast ka karakter emocional .

E tere vepra krijuse e botuar e Dr. Harxhit ka ne brendine e vet dashurine per njeriun , ne te tere problematiken , perfshire eliminimin e dhembjeve fizike , te dhimbjejeve shoqerore dhe permiresimin e cilesise se jetes . Libri per te cilin bejme fjale , i stigmatizon te tera keto probleme dhe jep rrugezgjidhjet , ne favor te jetes njerezore .

Doktor Harxhi , nuk rri ullur ne politronin puplor dhe me gishtin tregus , te na rekomandoi per etiken e sjelljes dhe te punes . Ai eshte vete problemi dhe vete zgjidhja . Kete privilegj nuk ja jep vetem mosha , por kariera e shkelqyer profesionale , ne bashkveprim me dashurine per te semurin vecanerisht dhe per njeriun ne vuajtje pergjithesisht .

Jeta , dhimbja dhe vdekja , bashkejetojne krah per krah . Eshte mjeku , qe i jep prioritet njeres prej tyre . Mjeke te te tre kategorive ka ndeshur shume autori , gjat karieres te tij te gjate dhe shume te sukseshme . Kryebashkiakja e Gjirokastres theksoi , ne vijim : “ Dr. Ademi ka qene 25 vjet Drejtor i spitalit tone rajonal . Kjo kohe mbahet mend si periudha , kur institucioni ka arritur majat me te larta si spital rajonal . Ishte spitali me mire ne shkalle vendi . Sa do te deshironim , qe ta kishim spitalin tone , ne nivelin , qe e coi Dr. Ademi 30 vite me pare “ . Nuk ka lexus dhe degjuas , qe nuk u beson ketyre fjaleve , kur ish Drejtori ka kohe , qe gezon pensionin , dhe ka 30 vite , qe eshte larguar nga Gjirokastra , vendlindja e dashur , qe i sherbeu me perkushtim te madh .

Metafora ndihet qe ne titull . 61 esete e librit rrahin probleme te ndryshme , ne te cilat autori merr pjese si te ishin te birit te tij . Biri i tij eshte i te terve dhe te tere jane bijt e tij , kur eshte fjala per te ndare probleme me ndjeshmeri te larte , sic eshte dashuria per jeten . Jetet njerezore jane teresisht individuale , jo vetem biollogjikisht , por kryesisht ne veshtrimin materjal dhe perceptimi emocional .    Shumatoria e ketyre jeteve perben jeten e gjere njerezore brenda se ciles shumfishohet virtuti , me ate ritem , qe shumfishohet edhe vesi . Ketu gjendet autori i librit tone , me keshillat e tij prej ati , veprimtari dhe mjeku . Ai behet pjese e problemi . Vuan bashke me te semurin dhe sherohet po bashke me te .

Boshti i librit dhe e gjithe permbajtja frymezohet nga 3 letra , qe autori mjek ja dergon djalit te diplomuar per mjekesi dhe te specjalizuar per kirurgji . Ne keto tre letra eshte shpalosur gjithe filozifia e komponenteve te jetes njerezore : Dashuria prinderore , semundja , dhimbja , mjekimi, sherimi dhe mbi te gjitha lavdia e heshtur e mjekut .  Qelloi , qe i biri autorit ishte mjek , por keto keshilla i shkojne per shtat c’do prindi ndaj birit te vet dhe vete prindit te madh , qe eshte shoqeria, ndaj brezave te rinj . Keto jane ndjenja qe i ushqen c’do prind , por qe nuk nuk mund t’i materjalizoi me shprehje , si autori mjek i ketij libri te rralle , jo vetem ne lloin e vet , por ne te tere spektrin specifik te ndjenjave : prinder dhe bij.Vlera pergjithesuse e librit “Im Bir “ , dallohet ne c’do faqe , ne c’do paragraf.

Te 61 esete e “Im Bir“, jane letra   te shkruara me proze letrare ne shumicen e herve poetike dhe kur i shmanget perkohesisht formes poetike , fillon arsytimi i thelle filozofik i problemeve mjekesore dhe jetesore te njeriut te vecante dhe te shoqerise se semure . Per fame ,si shkrimtar klasik mjek njifet Chehovi .  Kam kohe , qe nuk kam cfletuar veprat e tij te famshme , por ajo qe kujtoj prej tij jane hyrja ne eshter problemeve te prefta sociale te te gjitha ngjyrave , sepse mjeku nuk eshte teorik . Atij anatomija dhe fizioologjia i duhet qe ta preki dhe ta sheroi organin e ornizmit te semure . I sukseshem eshte mjeku qe konkretizon teorite .Pa dashur te hyj ne paralelizma , qe nuk me pelqejne, Chehovi eshte mjeku i plageve sociale. Nga leximi i librit , qe kemi ne dore , lexusi merr informacion moral dhe social , por meson si te shkruaj thjesht dhe bukur gjuhen e memes .

Dr Harxhi bashkudhetar me kulture te gjithaneshme dhe solide , i rritur ne mjedisin e varfer shqiptar dhe i paisur me talent normal te komunikimit masiv , na ka dhene te shkruar me ngjyra te ndezura shumicen e aspekteteve te dhembjeve fizike dhe socilale si dhe qendrimin e mjekut ndaj tyre . Dhimbjet fizike , qe i eviton mjeku jane organikisht te lidhura me ato sociale , per te cilat mjeku perseri duhet te jete aktiv , per hir te emrit , qe i ka vendosur opinioni shoqeror , si Zoti tokesor .

  • A ke kryer betimin e Hipokratit ?  Pyet autori Harxhi , duhet te jeshe 24 ore ne pune dhe ne gjendje alarmi , por dhe kaq nuk mjafton .

Te ushtrosh mjekesine , nuk do te thote se kryen nje profesion thjesht , per te ushqyer famijen . Kjo eshte detyra , qe duhet konsideruar pas detyres te qenit sherbestar i njerezimit . Te tjerat rrjedhin prej kesaj detyre   sa humane dhe hyjnore . Mbas nje studimi te thelle te teorise , duhet te gdhihesh te shtati i semurit , te mos te bezdisi gelbaza, fryma, gjaku dhe plaga e te semurit . Duhet t’i ndjesh thelle ato , per te mos thene , qe duhet te shkrihesh me to , sepse i semuri te quan zoti tokesor . I semuri te ka dorezuar trupin , por te firmos edhe provimin e veshtire te praktikes . Ai eshte Zoti tokesor dhe qiellor per ty .

Ati gjithnje eshte i ashper me bijte , ne funksion te nje rruge te shtruar drejt mirqenies dhe prosperitetit te femijes, sepse deshiron ne menyre instiktive , qe femija te zhvillohet me shume , se sa prindi, ne te tera drejtimet .  Prindi kurre nuk sundohet nga as nje gjurme egoizmi, ndaj femijes .Kjo fryme permban ne vetvete instiktin drejt zhvillimit te pa nderprere te botes . Eshte fryme e lindur bashke me njeriun , eshte ne ADN e sejciles krijese tokesore .

Biri i autorit te librit mund te ishte edhe pilot , ndoshta   guzhinjer ose arkellog . Ne te tera profesionet autori gjen specifikat e profesionit , per te qene etik dhe i perkushtuar . Sejcili profesionist i ri ose i vjeter , veren udhetimin e gjate te jetes , dhimbjeve dh te vdekjes perkrah tyre . Porosia e autorit eshte nje per te tere : Perkushtohuni , per te zvogeluar agresivitetet e dhembjeve dhe te vdekjes , duke qene zoter te profesionit dhe te shkences , qe lidhet me profesionin tuaj . Nuk mund te quhet profesionist i devotshem , ai person , qe profesionin e shef si mjetein privat te pasurimit individual . Profesioni yt perpara se te jete indiidual , eshte pasuri sociale . Per ta prure deri ketu , eshte sforcuar shoqeria , me shume se ti . Detyra jote eshte te jeshe sherbestar i njerzve ne nevoje . Secili duhet te gjeje pozicionin , per te qene sherbestar i devotshem . Kjo arrihet jo vetem duke degjuar zerin e arsyes , por te stervitesh veten te duash njerzit , te jeshe afer vuajtjeve te tyre , te perbuzesh vdekjn dhe te besh perpjekje per ta bere jeten njerezore sa me te lumtur , ne planetin , qe zvogelohet nga triunfi i teknollogjise .

Libri i Dr . Harzhiit e ve theksin jo vetem ne pergjegjesine e brezit te ri , per te vlersuar pervojen , qe eshte thjesht shkence e aplikuar , por kerkohet , qe brezi para ardhes te ndergjegjesohet se brezi i teknollogjive kohore , zoteron energji dhe dituri shume me te qendrushme .Ne trurin elektronik kohor , jane koncentruar mendimet e shkencetareve te te gjitha shkollave . Askush nuk duhet te behet pengese , qe teknollogjite e reja te kene rrugen e hapur dhe te paster nga konservatorizmi . E arthmja e shendeteshme ka nevoje per frymarrje dhe teren te pergatitur , per te sunduar , ne emer te perperamit dhe te shkences .

Autori ka luajtur ne telat e nervave te trupit me shkathtesine e nje akrobati , duke na sjelle nje veper sa prktike aq dhe shpirterore , per nje nga evenimentet me te rendesishme te jetes . Njeriu , qe mesohet te jetoi ne menyre dinjitoze , e ka me lehte te siguroi nje vdekje po kaq dinjitoze dhe pa dilema . Koncepti per vdekjen , duhet te liberalizohet ne ndergjegjen e njerzve . Vdekja , sipas autorit eshte fundi i udhtimit , jo fundi i botes .

Vdekjen e kane pershkruar poetet dhe mjeket , por keta te fundit gjejne menyren , per ta shtyre kete fund udheetimi , qe jo gjithnje eshte tragjik .

Libri “Im Bir “ , i jep te tera armet , qe perdor mjeku dhe mjeket e tjere sociale , per te triumfuar mbi vdekjen. Autori nuk u imponohet mjekve te rinj . Ata i barazon me veten , ne tera pikpamjet . Porosite e tij te dhena rigorozisht ne esete jane kodi etik pofesional , manifesti i jetes .

Po paraqes disa setenca te nxjerra nga libri , qe analizojme dhe qe ingellojne si ze trumbete ne fanfare :

Ky kirug e mat kohen jo me ore , po me kalendar ( faqe 243 )

Mos u frikeso nga gjaku .Brendesia eshte ngjyrosur me te kuqe ( po aty )

Une u bera doktor , per te mjekuar ata , qe i dua shume , te semuret e mi ,qe me mesuan ,qe c’do te thote te jetosh me me realitetin edhimbjes tende .( 275)

Une dyshoj ne sistemin e edukimit ( po aty )

Perqindja e vetvrasjeve midis mjekve , eshte kater here me e larte se mesatarja e Amerikes. ( f.277 )

Te vetmit ,qe mbeten te ekspozuar ndaj mizeries humane ,jane mjeket.(278)

Mjeku si dhe poeti , eshte ne dispocion te nates ( f. 238 )

Nata eshte e afte te shkaterroi barierat e zemres ( po aty )

Do te kete dite,qe do te pendoheh,pse zgjodhe sirenat,ne vend te melodive.         ( f239)

Keta njerez kerkojne te cvendosin me shume ajer se sa kane vellimin e trupit . ( 239 )

Nuk ka vend per mosbindje qofte dhe te mencur ( f 241)

Do te kalojne pak kohe dhe kirurgjia do te ndaloi (f 245 )

Ti je nje sherbys i mesuar , i dashur , me eksperience , por gjithnje je nje sherbetor (f 246 )

Edhe yjet kur levizin bejne muzike . Harmonizoje kercitjen e veglave dhe frymarrien tende me te semurin ( po aty )

Mjekesia nuk eshte nje shkence ekzakte dhe i semuri nuk eshte nje makine e prishur (f.250)

Shendeti i njerzve nuk mund te normohet , ashtu si prodhimi ne industrine e fasonve .Te semuret duhet ta zgjedhin vete mjekimin e duhur (f 252 )

Me sa shifet nga numrat rendore te faqeve te cituara , une kam zgjedhur nje propabilitet shprehjesh ne nje hapesire shume te kufizuar faqesh dhe pa treguar shume vemendje . Kete ritmike dhe kumbim ka i tere libri “Biri im “. Eshte e habitshme , por eshte e vertete . Ky liber kumbon , prandaj e kam quajtur manifest . Nuk kam gjetur cilesim tjeter me adekuat . Eshte liber qe ka harmonizuar tematiken , stilin e pershkrimit , personazhet qe operojne , per te shmangur dhembjet dhe vdekjen .

Ne faqen 12 te librit , gjendet eseja nr. 3 “Te ngrihemi mbi urrejtjen “ , me nje nen titull sinjifikativ “hakmarrja eshte e embel “ . Kjo ese trajton problemin e ndeshkimit te krimeve te komunoizmit . Ndeshkimi i ketyre krimeve , simbas autorit eshte detyre e shtetit . Falja eshte virtut i vujtjes , por kur krimi eshte ndeshkuar .

Autori e ka analizuar problemin shume thelle nga ana psikollogjike dhe psikoterapike . “Hakmarria , qe ngjan me apetitin , shkruan autori nr faqen 13 , per nga natyra e saj biollogjike , shpesh con ne eksese te gabuara “ . Shkrimet shqip , per kete teme , jane te shumte . Analiza e Dr . Harxhit , me ngjajne me tregimet e At Zef Pllumbit , qe jane sa reale dhe emocionale .Ne faqen 16 te librit , autori shkruan : “Kriminelet me pervese e fillojne jeten si femije te pafajshem” .

Kete liber mund ta shkruante vetem Dr. Harxhi , sepse eshte qytetar bres pas brezi ne origjine , me edukate dhe me kulture . Ka qene nxenes dhe student shembullor , ne te tera fazat e arsimimit te tij . Eshte njeri 80 vjecar , pa asnje kontravajtje etiko- morale . Licensa e tij nuk ka as nje brime ne late . Eshte mjek i ditur dhe di te shprehi qarte , thjeshte dhe artistikisht mendimet , qe mbart .   I qendroj mendimit tim se eshte nga te rrallet  ne Shqiperi i ketyre permasave morale , deri sa dikush nga Ju te me provoje se ka nje te dyte me te tera keto cilesi , qe sipershenova .

Illo Foto / Studjus – NY- Nendor 2015

 

FUND VJESHTE NE TIRANE

by

Nga Illo Foto- New York/

E  vizitoj  Tiranen  cdo Vjeshte . Kete vit isha ne  Atdhe  ne intervalin  kohor 8 Tetor -4 Nendor . Na favorrizoi moti i mire dhe kaluam nje vakance shume te kendeshme . Shetitem ne pak qytete . Kryesisht  bujtem ne Tirane , qe me ka pelqyer dhe me pelqen shume . Nuk kam lindur ne Tirane , por kam nje kohe te gjate , qe banojme ne qytetin e trendafilave , sic e ka quajtur Konica . Jemi mesuar te degjojme  ankesa per jeten  ne  Tirane dhe aq me teper te kritikojme  ndertimet e ndertesave pa kriter , keto dekadat e fundit . Une nuk jam i prirur te mos pranoj  kritikat  per Tiranen si venbanim dhe qytet funksional  . Kete do tua vertetoj ne fund te ketij shkrimi .  Me duhet te provoj perpara lexusve se Tirana  ka bukurite e saj  dhe jane te gjitha mundesite , qe jeta ne Tirane te permiresohet , ne menyre te pa nderprere. Ne distancen e  nje viti , une vrejta  disa permiresime te rendesishme ne  cilesine e jetes ne Tirane . Ta them qe ne fillim keto permiresime une nuk i argumentoj politikisht , as i identifikoj me  persona te vecante . Thjesht i evidentoj  dhe banoret , po nuk ishin  dakort ,  te argumentojne te kunderten .

Tirana  nga viti ne vit ,  duket me e gjelberuar . Nuk eshte puna se u gjelberua brenda nje viti , por  kurora e  pemve dekorative , peson  rritje intensive , qe bie ne sy. Nje vit rritje dhe kjo nuk eshte pak , per drure dekorative te rinj , qe jane ende ne dekadat  e para  te jetes , kur indeksi i rritjes , vijon te jete i harbuar . Maja e bimeve dekorative , vijon te konkuroi me katet  e treta te  pallateve  . Nuk ka nevoje te jeshe shume i vemendshenm , qe ta  ndjesh veten se gjendesh brenda nje venbanimi  te gjelberuar mjaftushem  , qe nuk te lodh dhe as te streson. Ne shenimet kritike te mjedisorve  thuhet se Tirana nuk e ka siperfaqen e mjaftushme te gjelber per banor , qe eshte diku te  2 meter katror . Ne rrastin konkret te Tiranes , mund te arsyetohet dicka me ndryshe . Kurora e pemve dekorative  duhet te vleresohet me  siperfaqe te gjelbert , ne te tere volumin e saj , qe cdo vit rritet ne menyre te ndjeshme . Nuk mund te merret statike  siperfaqja e gjelber , per nje specifike , sic eshte  dekoracioni i brenshem i Tiranes , qe duke i mbledhur te tera bashke, bejne nje pyll te vertete  gjithnje ne rritje .

Siperfaqja e gjelber ne  pjeset periferike  eshte perfshire ne skema te  ndertimit te parqeve te reja , qe  jane perfituar nga  ndarja  e re  administrative . Me pervetesimin e ketyre siperfaqeve te gjelberta ,  qe eshte thjesht  ceshtje kohe , Tirana do te quhet  qytet i gjelbert , sic e ka dhe traditen e  saj te ish  ndertesave perdhese  te qerpicit tradicional .  Zgjerimi  i territorit te  bashkise me ish  komunat  fqinje,  ka krijuar kushte , per parqe te reja periferike dhe formimin e qendrave te reja te gjelbera , liqene , ujvara  simbolike ,  parqe  lodrash me parkime te medha  si ne Europe . Te tera gjasat  flasin per  nje Tirane aerobike  dhe kjo berthame funksionon  qysh sot .

Tirana aktualisht  quhet qytet , qe mbahet paster  nga mbeturinat ditore  industriale , te bisnesit dhe ato  te guzhines  . Mengjesi e gjen  qytetin te pastruar , madje mire . Keshilli bashkiak  e ka marre mire ne dore krijimin e nje mjedisi te  shendetshem . Kjo , qe shkruaj nuk eshte produkt  i fantazise . Eshte  ndjesi , qe e perjeton c’do misafir , qe gdhihet ne Tirane . Shume shkrime , kam lexuar , per te huajt , qe  ndihen shume mire shendeterisht , ne ditet e  banimit ne Tirane . Klima e Tiranes eshte  shume  specifike , brenda koridoreve  te ererave te  Mesdheut dhe te brigjeve te  shkretetirave afrikane . Prandvera ne Tirane  vjen 10 dite me perpara dhe vjeshta  iken 10 dite me von se  vendet homologe te  gjatesise gjografike . Tirana  do te jete vendbanim klimatik  i lakmuar  nga shumica e banorve te globit .

Rruga nga Rinasi   dhe pjesa e autostrades , qe pershkon  deri ne Tirane  te clodh , ne kuptimmin me te plote te kesaj fjale . Po qe se do te ndodhesh, pa e ditur   ne kete  autostrade te komletuar  dhe te dekoruar me lojra dritash , ben be se je duke u futur ne  Vjene .

Ka nje ndryshim jo krejt te pa dukshem  ne  zhvillimin e jetes urbane te Tiranes , ne kete vjeshte .  Sherbimi  urban me autopuze dhe  taxi  ka arritur ne nivelin , qe jo kushdo mund te  beje vrejtje . Konsiderohet  sherbim i nivelit europjan .

Vizitova 2  qendra shendetesore , ate ne   lagjen  9 dhe ate te  Nentkatshet , ish Poliklinika qendrore . Jam befasuar nga rikonstruktimi i ketyre  institucineve  shendetesore , nga rregulli , pastertia , funksionaliteti . Keto  mjedise shkelqenin  ne te tera veshjet e  mermerit  dhe te imponoheshin me rregullin  dhe korrektesen e sherbimit , qe binte ne sy pa  as nje lloj lupe . Njerzit prisnin radhen e sherbimit  dhe bisedonin me ze te ulet . Gjithcka ishte ne vendin e vet , sic jam mesuar t’i shof ketu ne  NY.  Ky mjedis mjekesor  kohor  te sheron dhe te edukan.

Komisariatet e policise ne Tirane jane te bardhe, plot drite dhe me mjedise te  ekspozuara  ne rruge . Ke pershtypjen e pare se ndodhesh perpara nje institucioni  kulturor .   Veprimtarite policore kryen  , prapa xhamit  te tejdukshem, ne sy te  udhetarve  . Jane  ndertesa te hapura  institucionet e larta te shtetit , muzeu i gjetheve  , Theatri Popullor , qe per dekada ka qene i mbyllur cuditerisht  me mure . Keshtu  dhe Garda dhe  Presidenca . Hapja e institucioneve krijon me shume liri , siguri dhe besim . Njeriu ndihet zot ne vetvete , kur te fshehtat nuk te rrethojne ;  ato jane eliminuar .

Ne  autobuz nuk  ndesha ndonje xhepist . Nuk degjova as shume  bertima dhe fjale fyse , qe nuk mungonin , ne rraste te vecanta , ndryshe nuk do ta kuptoje , se gjendeshe ne Tiranen e ish kjoskave dhe te katrahures urbane .E pohoj me siguri se nuk degjova as nje shkrehje automatiku , vec ndonje  zhurme  pistolete , qe  identifikonte nje vetvrasje sporadike  .

Mjedisi rrethus gjithnje flet dhe edukon . Si eshte  rregulli ne  klinikat shendetesore , ashtu reflektohet  kudo  , me automjetet , kembesoret dhe kulturen e rruges . Nuk ka si  te mos  i bin ne sy  mysafirit  cesmat dhe tualetet  publike , ne sheshet   dhe  rruget kryesore . Trafiku eshte  mjaft i disiplinuar . Shoferet  zbatojne rregullat, shume me mire se ne te kaluaren e  afert .  Dhuna gjithnje  ka qene mbret i rregullit .

Me bene shume pershtypje  muret dhe fasadat . Ishin te  pastra dhe  pothuajse te lira nga  zhgarravinat elektorale . Mund te shetisje  i cliruar nga ndotjet akustike dhe vizuale  dhe kjo jo vetem ne  pedanole.

Apsolutisht ne te tera  qendrat e  autobuzve  shef  portrete gjimnazistesh te shkelqyer . Jane portrete  te madhesise se trupit te  rritur , ku shenohen te dhenat e identitetit te  gjimnazistit ; vetem kaq . Ky fakt  te mbush me krenari te ligjshme , per brezin e ri  te kryeqytetit . Jane pioneret e  dijes dhe te kultures , qe do ta cojne perpara Kombin , por ky ekspozim te ploteson  kuadrin e kultures  te jetes se perditeshme  ne Kryeqytet . Ketu pergatitet me garanci nje  e arthme me e ditur , me e kulturuar , se kjo , qe  jetohet . Ke pershtypjen se je duke perqafuar dhe duke  uruar brezin e ri , per pergjegjesine e detyrave , qe  eshte i gatshem te perballoi me mesim dhe pune .

Degjon shpesh , qe  tiransit rrine ne kafene . Kjo eshte e vertete , por krejt e justifikushme . Ne Tirane kryen te tera veprimet kontratore dhe ligjore , per biznest . Shumica e pensionisteve te  Shqiperise  banojne ne Tirane  . Diaspora shqiptare , ka permasat e nje shteti  jo shume te vogel . Pjestraet e kesaj diaspore , pa tjeter kalojne nga Tirana . Me nje llogari te thjeshte , del se askush nuk  ngrys diten kot ne kafe ; madje ato jane qendra ku  kryen pune te medha dhe vlon jeta  produktive . Kafenete jane  kthyer n institucine takimi dhe pune .

Te tera keto gjera pozitive , qe evidentova ne Tiranen e vjeshtes te  vitit 2015 , nuk deshmojne se Tirana ka arritur persosmerine . Difekte ka kudo  dhe  madje shume si ne jeten urbane , ne kulture dhe ne ate institucionale . Nje  semundje kronike eshte mungesa e fronteve te punes  per te rinjte . Nje difekt tjeter  shume i madh , madje katastrofal  u cfaq keto dite te 20 Nendorit .  Shume lagje te Tiranes u permbyten  dhe u evidentuan deme materjale te permasave te medha . Kryebashkiaku Veliaj urdheroi prishjen e  disa ndertesave te pa ligjshme, diku ne  Selite . Jo vetem ky  kryebashkiak , por shume te tjere ne  vend , kane prishur dhe do te prishin ndertime ilegjitime . Disa prej tyre jane obliguar ne pastrimin e kanaleve . Kryeministri  tha keto dite  se do bashkepunoje me  bashkite , per te pastruar kanale te tjere.Keta shtetare  ndezin nga nje qiri , ne erresiren e plote .

Jam i detyruar te pohoj disa te verteta te hidhura . As kryeministri , as Kryebashkiaket e bashkuar nuk e perballojne dot punen , per te evituar permbytjet . Permbytjet jane kercenim shume me real se sulmet e ISSI-it islamik . Rrastesisht ndonje vit , Shqiperia nuk do te permbytet  . Jemi vendi me bregdetin me specifik ne  Ballkan , ndoshta dhe ne Europe . Jemi te ekspozuar  ndaj lumenjve agresive dhe ndaj detit . Po qe se nuk do te ishte kryer bonifikimi ne gjysmen e  shekullit te kaluar , shkalla e demeve te permbytjeve do te ishte  me e vogel , por prmbytjet do te ishin me te shpeshta . Aktualisht gjithe sistemi konsiderohet i permbytur  edhe kur  ujet nuk  duket ne siperfaqe . Ultesira  bregdetare shqiptare  eshte nje tup i vdekur  dhe i pa varrosur. Te gjallet bejne gallate  rreth tij . Tirana  ben pjese ne kete masiv.

Bonifikimi u permbys totalisht ,pas 1990  . U krijua  nje harte tjeter , qe nuk eshte as kenete as  toke bujqesore . Kemi 25 vjet , qe jetojme ne kete llum . Kjo permbysje nuk presupozon  disa kanale  dhe as disa  ndertesa ilegjitime , por identifikohet  me daljen jasht fuksionit te te te gjithe rrjetit  dhe te tere ndertimeve  ilegjitime . Jemi perpara ktij fakti  kokforte . Permbytjet ne Tirane dhe  Novosele , tregojne se  gjendja  vjen duke u perkeqesuar  . Siperfaqja tradicionale  e permbytjes  po merr pjese nga zona kontinentale e vendi .

Me qe duhet folur  me  gjuhen e kanaleve , jane  rreth 250 Km. Kanale te konvertuar ne  madhesi mesatare ,  qe nuk funksionojne ,  qindra diga, dhjetra rezervuare, ura  dhe disa qindra  ndertime te pa ligjshme , te ndertuara ne fushe . Duhet te ndertohen te tjera ura , bankina , kanale qe plotesojne  tjeter konfiguracion  .  Duhet te prishen te tera ndertimet  e fushes , qe flitet se jane rreth 250 mije .

Te tera objektet  kullus ,  lidhen organikisht  dhe nuk mund te thuash se sivjet do bej  “x “ kanale dhe e kreva detyren . Detyra kryhet , kur i gjithe masivi  eshte nen kullim perfekt , simbas nje projekti te ri . Natyrisht , per kete problem madhor, lipset te   japin mendimin definitiv nje  grup specjalistesh  te fushes .  Fatura  do te jete marramendshe .   Mbas kesaj pune , duhet  te krijohet nje sipermarrje , qe do ta mbirembai te gjithe rrjetin .

Shqiperia dhe  Tirana  jane  te kercenuar nga permbytjet e vazhdushme, sepse nuk dihet cfare  rruge te re do te marrin ujrat e pakanalizuar  . Kete fakt , askush nuk merr guximin tja beje te ditur   Bashkimit  europjan, megjithse  e dine , qe nuk i dalin dot per zot . Nje gje duhet te kene te qarte  qeverritaret e nderuar : Ultesira bregdetare  shqiptare nuk eshte vetem shqiptare , ajo eshte edhe europjane .

Illo Foto / Studjus – NY . Nendor 2015