Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Elito Engel: Qeveria dhe opozita të bashkëpunojnë për interesa të përbashkëta

by

Kongresisti Engel: Çmimi nga Shqipëria është një nder për mua. Ndjehem mire që e ndaj këtë çmim me të gjithë miqtë e mi Shqiptaro – Amerikanë, të cilët vazhdimisht dhe me sukses kanë luftuar për demokracinë në Shqipëri, lirinë, çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës. Pa mbështetjen e tyre të palodhur , kontributin e shqiptarëve të Amerikës,  rrugët për në Europë për këto vende do të kishin qenë shumë më të vështira/

WASHINGTON DC: Në një intervistë me gazetarin Beqir Sina nga Uashingtoni,  Kongresmeni democrat i Nju Jorkut Eliot Engel – Bashkë-kryetar i Grupit për Çështjet Shqiptare në Kongresin Amerikan foli për nderimin që i bëriPresidenti i Republikës së Shqipërisë, Bujar Nishani.Presidenti i Shqipërisë dekoroi Grupin e Çështjeve Shqiptare me Medaljen e Flamurit Kombëtar, kurse Kongresmeni Robert Adelholt u nderua me Medaljen “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”.

Siç dihet Grupi i Çështjeve Shqiptare, i kryesuar nga Kongresisti Eliot Engel është njëri prej disa organizimeve të tilla që funksionojnë në Kongresin amerikan dhe ka si qëllim të nxisë institucionet demokratike në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe kudo ku jetojnë shqiptarët në Ballkanin Perëndimor, me besimin se një Ballkan i qëndrueshëm është në interes të të gjithëve. Grupi interesohet gjithashtu për përfshirjen e të gjitha vendeve të rajonit në NATO dhe në Bashkimin Evropian.

Kogresisti Engel foli në këtë intervistë edhe për integrimin evropian të Shqipërisë dhe Kosovës, si dhe ka vlerësuar si shumë të miramarrëdhëniet midis SHBA, Shqipërisë dhe Kosovës.

Në një ceremoni që u mbajt dje pasdite në selinë e Kongresit, anëtari i Dhomës së Përfaqësuesve, Eliot Engel tha se:“Shqipëria ka qendruar përkrah Shteteve të Bashkuara në Afganistan dhe në çështje të tjera. Edhe Shtetet e Bashkuara kanë qëndruar përkrah Shqipërisë. Jam shumë i lumtur që Shqipëria është anëtare e NATO-s dhe mezi pres ditën kur ajo të bëhet anëtare e Bashkimit Evropian. Puna që të gjithë ne kemi bërë së bashku ka ndihmuar për të forcuar lidhjet mes dy vendeve tona,”

Për më shumë ndiqni intervistën e plotë me kongresistin Eliot Engel me gazetarin  Beqir Sina,

Beqir Sina: Zoti Engel si do ta vlerësoni ju pjesëmarrjen e shqiptarëve në takimin Mëngjesin Kombëtarë të Lutjeve ?

Engel : Unë jam gjithmonë i lumtur për të parë miqtë e mi shqiptarë nga i gjithë rajoni që kan ardhur në Uashington DC , për të marrë pjesë në Mëngjesin Kombëtar të Lutjeve . Shumë shqiptarë kanë qenë tradicionalisht pjesë e kësaj ngjarje dhe është një kënaqësi që për çdo vit miqt e mi shqiptarë t’i presë në zyrën time në Capitol Hill.
Beqir Sina:   Kongresmen gjatë karjerës suaj ju keni marrë disa çmime dhe nderime, por si vlerëson çmimin e marrë nga Shqipëria, çfarë do të thotë ky Çmim i dhënë nga Presidenti i Shqipërisë zoti Bujar Nishani – për ju ?
Engel : Si Bashkëkryetar i Grupit për Çështjet Shqiptare në Kongres , unë jam i nderuar për të marrë çmimin e Presidentit Nishani në emër të Komitetit për Çështjet Shqiptare në Kongres. Unë jam një mik i vjetër i popullit shqiptar , dhe kam mbështetur pa u ndal çështjen shqiptare dhe kam qenë aty pranë komunitetit shqiptaro-amerikan , si me ardhjen e demokracisë në Shqipëri, por dhe me çlirimin, lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, dhe me ecurinë e çështjes shqiptare në të gjithë Ballkanin . Më vjen mirë kur shikojë kombin shqiptarë që ka prosperuar dhe i shikojë shqiptarët sot duke shkuar drejt një të ardhme më të mirë drejt Europës .

Beqir Sina: Nëse do t’ia kushtoje dikujt tjetër këtë çmim , kush do të jetë ai ?

Engel : Do të ishte një nder për mua për të ndarë këtë çmim me të gjithë miqtë e mi Shqiptaro – Amerikanë, të cilët vazhdimisht dhe me sukses kanë luftuar për demokarcinë në Shqipëri dhe lirinë, çlirimin e pavarësisë për Kosovën . Sepse edhe pa mbështetjen e tyre të palodhur , kontributin e shqiptarëve të Amerikës,  rrugët për ato çfarë sipërcitove për këto dy vende do të kishin qenë shumë më të vështira . Beqir Sina: Shqipëria dhe Kosova a janë duke marrë atë që ata meritojnë në rrugën e tyre për integrimin e tyre në BE ?

Engel : Unë besoj se të dy vendet janë duke shkuar në drejtimin e duhur , por unë do të doja të shoh se gjërat do të lëvizinin edhe më shpejt . Në një përpjekje për të përmbushur standardet e Bashkimit Evropian (BE) , në Shqipëri, unë i inkurajoj të dyja palët – qeverinë dhe opozitën për të punuar së bashku në çështjet që i bashkojnë të gjithë shqiptarët . Tani që Shqipëria, ka mbajtur zgjedhje të lira dhe të ndershme , unë shpresoj se i është hapur një shteg për anëtarësimin e saj në BE, që do të jetë i shpejtë dhe i qartë . Për Kosovën , ka pasur progres , edhe pse i ngadalshëm . Kosova përballet me pengesa të ndryshme nga ndonjë prej fqinjëve të saj . Unë ndjehem i sigurt se është koha që Kosovës, duhet ofruar hyrja në NATO-s, Partneritet për Paqe ( PfP ) dhe besoj se edhe në BE-. Porse ajo duhet të përqendrohet më shumë, dhe të shpenzojë energji për ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit të saj me BE , si dhe liberalizimin e vizave . Të dyja janë të rëndësishme për stabilitetin dhe zhvillimin e rajonit dhe të Evropës në përgjithësi . Beqir Sina:  A mendoni se edhe serbët e veriut të Kosovës do të integrohen me Kosovën drejt rrugës në BE-, apo do të qëndrojnë të ndarë, ashtu si po ndodh në veri të Kosovës, me Mitrovicën ?
Engel : Shumica e serbëve të Kosovës dihet se jetojnë në jug të lumit Ibër . Integrimi i tyre është tashmë në udhë të mbarë. Serbët, po shërbejnë sot në pozita të larta në qeverin e Kosovës . Ata janë duke drejtuar komunat e tyre dhe kanë marrë pjesë gjerësisht në zgjedhje . Ky është vetëm fillimi , por unë besoj se në të ardhmen , serbët në veri të Kosovës, do të ken më shumë avantazhe për një pjesëmarrje aktive në Kosovë dhe do të ndjekin shembullin e shumicës së serbëve që jetojnë në jug .
Beqir Sina: Kur ne flasim për integrimin evropian të shqiptarëve , ju edhe në dy termat e ish kryeministrit Berisha  keni përmendur shpesh se SHBA e kan ndihmuar Shqipërinë, për të marrë statusin e kandidatit për BE . Por në dhjetor edhe me ardhjen e qeverisë së re, Shqipërisë, nuk iu dha statusi i kandidatit të BE-së . Cili është komenti juaj ?

Engel : Unë jam duke parë se ka një përparim të pabesueshm që Shqipëria ka bërë në ndërtimin e një demokracie të fortë që nga rënia e komunizmit. Megjithatë, Shqipëria, ende përballet me sfida të mëdha që kërkojnë bashkëpunim dhe vëmendje nga të gjitha partitë në vend : “Qeveri, pozitë opozitë” . Për të dërguar një mesazh të qartë në BE-në, se Shqipëria, është gati për statusin e kandidatit , do të inkurajoja të gjithë shqiptarët që të punojnë së bashku për të përmirësuar klimën e tyre politike dhe ekonomike .

Beqir Sina: Së fundi , çfarë mesazhi do të donit të përcjellëni për gazetën tonë nga Uashingtoni ?

Engel : SHBA është dhe do të mbetet një mik i përjetshëm i popullit Shqipëtar në tërë Ballkanin , dhe unë dua t’ju siguroj se vendi ynë do të qëndrojë në mënyrë të vendosur me Shqipërinë dhe Kosovën në mënyrë që shqiptarët të vazhdojnë të zhvillojnë dhe të lulëzojnë si demokraci dhe më tej të integrohen në strukturat Euro-Atlantike .(Intervistoi:Beqir SINA)

 

SOKOL DEMAKU: E KEQJA ËSHTË SE POLITIKA SHQIPTARE PRISH… EDHE FE, EDHE KULTURË E LE MË LETËRSINË…

by

Bisedoi: Zyba Hysen Hysa/

 – Sa më larg vendlindjes shkojmë, aq më të fortë bëhen litarët që na lidhim me të, litarë të padukshëm, me fuqi magjike, se askush nuk e kupton, se si gjithë jetën, na mbeten në mendje kujtimet e fëmijërisë, apo të asaj pjesë jete që kemi kaluar atje dhe si çdo njeri, dhe ju Zoti Demaku, keni ato “litarët” tuaj që të mbajnë mbërthyer për të qënë përjetësisht i lidhur me vendlindjen?

Së pari ju përshëndes nga veriu i largët, nga vendi i Vikingëve të lashtë, nga Suedia ku njeriu dhe jeta e tij janë të shenjta. Nga vendi ku edhe më herët ka lulëzua letërsia, nga vendi ku dikur edhe këta vetë kanë ikur nga këtu nga mjerimi që kishin, sikur edhe ne bëmë nga trojet tona, nga vendi ku edhe sot ka respekt fjala, gjuha, letërsia dhe njeriu pikë së pari. Po ta them të drejtën me vendlindjen çdo njeri e lidhin shumë gjëra sepse atje njeriu merr hapat e parë të jetës sikur fëmija kur fillon të ecën, njeriu aty bënë fillimet e çdo gjëje, e kjo njeriun e bënë krenar dhe ndjehet madhështor me atë, dhe asnjëherë në asnjë moment vendlindja nuk mund ti largohet nga mendja. Por, edhe pse jemi larg prapë se prapë ne jemi mundua që të mbajmë një lidhje shpirtërore me atje. Ne këtu mundohemi që në mënyrë të thjeshtë ta jetojmë jetën e vendlindjes, ta prezantojmë atë në ketë truall të huaj, përmes fjalës së folur, fjalës së shkruar, prezantimit të së bukurës, të kulturës e traditës sonë. Por kjo nuk është  e lehtë, sepse na mungon shumëçka, edhe pse kushtet dhe mundësit për një gjë të tillë këtu ku ne jetojmë dhe veprojmë ekzistojnë.Një udhëtim në vendlindje, lë mbresa të veçanta te çdo bashkëkombës, që jeton larg Atdheut të shqiponjave.Një natyrë e njëjtë e përshkon tërë atdheun, nga Veriu deri në Jug. Është një natyrë emocionuese për ata, të cilët për herë të parë, por ndoshta edhe që pas ca kohësh, kthehen në vendlindje dhe magjepsen nga pamjet më interesante, të cilat njeriu thotë se vetëm natyra shqiptare ka ditë t’i krijojë. Kjo është në të gjitha viset shqiptare, duke u nisur nga Veriu, me fushëgropën e Llapit, nga pjesët kodrinore – malore të malit të Albanikut, në perëndim dhe maleve lindore kosovare, në lindje dhe deri ne pjesët më jugore të vendit: Gjirokastra, Saranda, Poliçani, Delvina, Çorovoda, Përmeti, Tepelena, Selenica, Memaliaj, Himara, Orikumi, Libohova, Konispoli dhe Këlcyra.

–  Nëpër botë ka shqiptarë të emigruar, si u përshtatët me jetën e atjeshme?

-Më shumë se 15 milionë shqiptarë në të gjithë Botën.Faktet tregojnë se shqiptarët kanë emigruar në vite në gadishullin Iberik, Turqi, Greqi, Bullgari, Rumani, Amerikë dhe vende të tjera. Mbështetur në një sërë dokumentesh arkivorë, shpjegohen se ku u vendosën dhe si e ruajtën gjuhën, kulturën arbëreshët e Italisë, arvanitasit e Greqisë dhe të tjerë, deri në ditët tona, me gjithë trysninë e kohës për t´i asimiluar.  Që në vitet e para të erës sonë, shqiptarët synonin të vendoseshin në brigjet jugore të Italisë, në zona që u siguronte atyre mbrojtje.  Asnjëherë nuk ka pasur një regjistrim të saktë për emigrantët e hershëm shqiptarë në Greqi, pa i ngatërruar këta me shqiptarët që ishin në trojet e tyre, që në vitet 1912-1913 mbetën jashtë kufijve të Shqipërisë.

Shqiptarët, në periudha të ndryshme të historisë kanë emigruar, duke krijuar edhe kolonitë e tyre kryesisht në Itali dhe Greqi. Ne krahasim me Greqinë pseudoortodokse qe s’njeh minoritete nacionale, arbëreshët e Italisë katolike kane ruajtur me besnikëri gjuhen, traditat, kulturën dhe shpirtin shqiptar, qe nga Mesjeta e Skënderbeut, e deri ne këto çaste.

Por kur kemi të bëjmë me Skadninavin të ikurit e parë nga Kosova arrijnë në qytetin suedez Uddevala gjatë vitit 1985, por shumë prej tyre kanë marrë përgjigje negative të azilit dhe janë kthyer sërish në vendlindje. Por në Suedi do kemi mërgimtarët e parë shqiptar sa duket diku nga viti 1958. Por ikja masive do vijon pas viteve 90-ta. Kjo është koha e reprezaljeve të regjimit të diktatorit serb Slobodan Miloshevic ndaj shqiptarëve, te cilët me plotë të drejtë kërkojnë pavarësi dhe shtetësi në Krahinën e tyre. Gjatë vitit 1991 mbahet referendum nga ana e popullatës shqiptare të Kosovës ku 90 % e qytetarëve marrin pjesë në të, e 98 % te tyre përkrahin pavarësimin e vendit nga  Serbia dhe regjimi diktatorial i Millosheviçit.  Suedia gjatë viteve 1960 deri ne vitet 1970 ka marre fuqi punëtore nga Jugosllavia, por në këtë fuqi nuk kanë hyrë shqiptarët. Kryesisht  si fuqi punëtore kanë emigruar në Suedi serbët, sllovenët dhe kroatët, për shqiptarët as qe ka mendua kush për kushtet dhe jetesën e tyre në këtë kohë.

Gjatë viteve 1980 dhe 1990, në Suedi fillon ajo vala më madhe e refugjatëve shqiptarë nga Kosova. Momentalisht sipas disa statistikave por jo zyrtare ne Suedi duhet te këtë mbi 60000 shqiptar. Një gjë është për tu lakmua dhe për tu mbështetur sepse shqiptarët këtu në këtë vend nordik kanë gjetur vetën dhe janë sistemua ashtu si më mirë në jetën e këtushme, çka është për lakmi. Edhe vet shteti ndihmon në të gjitha aspektet e jetës, duke fillua nga familja, vendosja, punësimi e deri tek shkollimi. Është ndoshta shteti i vetëm në botë që financon shkollim e fëmijëve të huaj pa pagesë me të gjitha atributet sikur për fëmijët vendës.

–  Sa dhe si njihet Shqipëria në Suedi? A kemi ne ambasadë në Suedi dhe si janë lidhjet e emigrantëve me këtë ambasadë, a kujdeset ajo për ju, pra ndjeheni se keni një mëmëdhe që kujdeset edhe nga larg? Nëse jo, pse ndodh kjo?

-Me ardhjen tonë këtu vendasit kanë fillua të marrin njohurit e para për shqiptarët dhe vendlindjen e  tyre, por me tepër këta kanë ditur për Kosovën sepse shumica e te ardhurve këtu janë kosovar, por fal punës së shoqatave kulturore, intelektualëve, poetëve, shkrimtarëve dhe publicistëve tanë në mënyrë të denjë është bërë prezantimi edhe i shteti amë Shqipërisë këtu. Pra vendësit kanë njohuri për dy shtetet tona. Këtu në Mbretërinë e Suedisë kemi dy Ambasada shqiptare, por ato janë ambasada e jo me tepër, ato kujdesën ndoshta për vete.

Këtu dua të potencoj se shoqata ku unë aderoj Qendra Kulturore Shqiptare Migjeni në Borås të Suedisë me mjaft sukses prezanton gjuhën, kulturën dhe traditën tonë këtu, është mjaft aktive në vënien e lidhjeve me vendlindjen përmes organizimit të aktiviteteve kulturore e letrare këtu dhe në vendlindje. Bashkëpunimi me poet, shkrimtar, shoqata të ndryshme ne vendlindje, binjakëzime mes shkollave suedeze me ato shqiptare si në Kosovë njashtu edhe në Shqipëri, binjakëzim bibliotekash si është rasti i Bibliotekës Durrës me atë në Borås, vërja e kontakteve mes Shkollës së lartë këtu në Borås me Universitetin Akademia e biznesit në Tiranë, me ndërmjetësimin e QKSH Migjeni, por asnjëherë me ndonjë këshillë apo përkrahje të ambasadave apo dy shteteve tona. Ka tetë vite qe boton revistën në shqip “Dituria” shtatë vite me radhë emiton program në gjuhën shqipe në Radio dituria për bashkëkombësit që jetojnë dhe punojnë këtu e nga qershori i vitit që shkoi me mjaft sukses ka fillua emetimi ne një programi Televiziv në gjuhën shqipe këtu, e gjithë këtë me mbështetje dhe ndihmë të shtetit suedez.

Sa më kujtohet vitin 2012 kishim mysafirë nga republika e Shqipërisë në festimin e  pesë vjetorit të shoqatës sonë dhe njeri nga mysafirët në fjalën e tij sa me kujtohet mua u shprehë se ne qenkemi ambasadorë të vërtetë të vendit tonë, çka na dha shtytje dhe kuraja për një punë dhe angazhim edhe më të madh në prezantimin tonë këtu.

–   Në librin tënd “Një aventurë me drojën e një emigrant “pa atdhe”’, vura re një fakt, se shqiptarët nuk i njohin si kombësi elite, por is “popullsi dygjuhëshe”, mendoni ju që në arenën ndërkombëtare, politikanët tanë nuk bëjnë prezantim dinjitoz të kombit tonë dhe si të duket fakti që kur shkojnë nëpër institucionet ndërkombëtare nuk flasin shqip? Të lutem, më jepni mendimin tuaj se si mund të prezantohemi ashtu siç na takon në botë dhe kush duhet ta bëjë këtë?

Unë shkrova librin “Sadulla Zendeli Daja në aventurën e një emigranti të pa atdhe” dhe dua ta them atë se çfarë më shtyri në këtë. Unë e thash edhe me lartë se ne në mërgatë kemi intelektual, poet, shkrimtarë, publicistë, njerëz të aftë por ata nuk kanë përkrahje nga askush, kjo është defekti në jetën tonë. E Daja, si e quajmë ne leksikografin më të madh dhe me të njohur në përpilimin e fjalorëve së pari suedisht – shqip e tani edhe atij shqip-suedisht, meriton një prezantim, meriton një përkrahje morale, një mbështetje në punën e tij, e ne duhet të jemi krenar që ne kemi në mërgatë një të tillë. Se Daja është edhe pishtar i mbajtjes së mësimit të Gjuhës amtare në Suedi me hapjen e paraleleve në shkollat suedeze ne vitin 1976 për herë të parë. Në fakt dua të them se ne mundohemi te bëhemi më të ditur se të tjerët e në realitet të tjerët nuk e humbin vetën por ata e ngjisin lart atë çka ata kanë.Çështja e gjuhës është më shumë rëndësi mendoj unë kur kemi të bëjmë me përfaqësimin tonë jashtë trojeve tona. Mendoj se çdo herë dhe në çdo vend duhet të përdorët shqipja, ajo është gjuha jonë, gjuha e nënës, dua ta them këtë se suedezët janë shumë të mençur në ketë drejtim dhe gjuhën amtare që fëmija e mësojnë në shkollë e quajnë me këtë emër, pra është e jotja, në këtë rast e jona. Por ne jemi ata që jemi, kam vrenjtur edhe në Tiranë edhe në Prishtinë se më me kënaqësi përdorim një gjuhë të tretë se atë amtare në biseda, e kjo nuk është në rregull.

– Si mendoni ju, emigracioni shqiptar do të jetë përherë masiv?

-Një sëmundje mija vjeçare, unë në shkrimet e mia e quaj kështu, këtë plagë kancerogjene të popullit tonë. Një plagë që është aktuale nga koha e Skenderbeut e deri në ditët e sotme bashkëkohore dhe se as sot nuk ka të ndalur. Unë ndjej se emigrimi do jetë aktual edhe për shumë gjenerata në trojet tona, do jetë një e keqe që do na përcjellë edhe shumë kohë e këtë me vet fajin tonë dhe punën tonë jo të mjaftueshme në ndërtimin e  drejtë të jetës në vend. Ne jemi ata që japim vlerësime kuturu për shumë gjëra por nganjëherë edhe vlerësime se prapështi kur kemi të bëjmë me të ligat që na vinë dhe vet i krijojmë duke i radhitur ato në rezultate e në të kundërtën ato janë fiasko për ne.Edhe suedezet e kanë pasur emigrimin si plagë e brengë një kohë, por sot jo, e pse edhe ne mos te jem ata që do e ndalojmë një të ligë të tillë?

 –  Ju jeni gazetar, shkrimtar, poet… çfarë shkruani zakonisht më me pasion, ku e gjeni veten më shumë? Çfarë tematike kanë shkrimet tuaja që botoni në shtyp? Ku e gjeni kohën që shkruani dhe sa libra keni botuar? Ç’plane keni për të ardhmen porsa i përket fushës së krijimtarisë?

-Po e thatë me vend këtë, se me shkrime kam fillua të merrem që herët në bankat e Shkollës fillore, e pasion e kam poezinë, por tani kultivojë edhe prozën. Kohëve të fundit kam pasur si projekt realizimin e intervistave me figura të ndritshme të kulturës, traditës dhe shkrimit në shqip, çka dhe kam realizua këtë në tri vëllime botuar deri më tani nën titullin “Kujtime nga diaspora I, II dhe III” e kam në dorë edhe vëllimin e  katërtë. Thënë realisht kohë ecën, nuk mjafton por atë duhet shfrytëzua maksimalisht në mënyrë që të del diçka në dritë. Unë kryesisht shkruaj për mërgimin, vendlindjen, njeriun, këto janë tema të cilat i kam për zemër. Kohëve të fundit kam fillua të merrem edhe me përkthime, kështu që këto ditë me doli nga shtypi libri im i parë i përkthyer nga suedishtja dhe se jam i kënaqur me atë çka kam bërë dhe me kritikën rreth librit. Kam botua deri me tani 14 tituj, e kam në dorë dy libra në dorëshkrim, besoj se do i botoj gjatë pjesës së parë të këtij viti.

  –   Cili, apo cilët janë shkrimtarët shqiptarë dhe të huaj që preferoni t’i lexoni? A keni ndonjë idhull? Po në Suedi keni shoqatë shkrimtarësh dhe si funksionon ajo?

-Po i adhuroj shumë shkrimtarët tanë dhe punën e tyre bërë me vite, Çajupi ka lenë mbresa në mua, Naimi, por ai i cili prekë thellë ndjenjat tona është poeti i mjerimit e që ne e ndjejmë këtë edhe sot në vatrat tona, pra Migjeni. E adhuroj Nazmi Rrahmanin dhe Spassen e madh. Këtu adhuroj Astrid Lindgren.Po ne kemi këtu Shoqatën e shkrimtarëve shqiptar, anëtar i së cilës jam  që nga fillimi dhe jam i kënaqur me punë që ne bëjmë përmes saj. Por dua të them se unë jam edhe anëtar i Shoqatës së shkrimtarëve të Suedisë.

–  A keni miq të vërtetë dhe sa u besoni atyre, jeni zhgënjyer nga ndonjë mik idealesh? Po me suedezët krijoni marrëdhënie miqësie, si bëhen këto lidhje, apo janë popull i ftohtë? Ndjehet diskriminim racial atje dhe çfarë problemesh ka aktualisht komuniteti shqiptar në Suedi?

Po tek unë nga vendlindja atje thonë me një fjalë popullore se “Miqtë janë krahët e njeriut”, kjo ka domethënie të madhe, por sot ka pësua shumë, sepse miku më nuk është ai që duhet të jetë, interesi ka prishur njeriun. U besoj miqve, por edhe jam zhgënjyer shumë herë nga ta, kjo është koha bashkëkohore, koha e interesit e thash me lartë.

Kam edhe miq suedez dhe jam krenar me atë dhe ndihem mirë në mesin e  tyre, sepse janë njerëz me traditë, me kulturë dhe ajo më kryesorja kanë respekt për njeriun. E thonë atë se janë njerëz të ftohtë, por ndoshta klima dhe vendi i tyre e bënë ketë, por në përgjithësi njeriu kalon mirë me ta. Unë dhe miqtë e mi më të cilët punojmë këtu bashkë ndihemi mirë në mesin suedezve, sepse ata janë ata të cilët na inkurajojnë në punën tonë dhe në prezantimin e çdo gjëje pozitive të kulturës dhe traditës sonë në këtë vend nordik.

 A mendon ti që letërsia shqiptare nga e politizuar, është kthyer në shkrimtarë politikë? A mund të jesh krijues i lirë nëse merr favore nga politika, sidomos në Shqipëri, ku politika ende është në kundërshtim me krijuesit e vërtetë?

-Eh, kjo është e cila ne nuk na është dashur, por thotë një fjalë popullore “Koha e ha kashtën”.Unë tani jetoj në një vend ku politika është larg nga jeta e njerëzve, është nga çdo gjë dhe më beso çuditem kur jam atje kur dëgjoj gjëra të tilla, por ne jemi mbrapa më shumë gjëra këto vitet e fundit, në vend se te ikim përpara ne numërojmë ne vend duke menduar se kemi bërë përparim, por jo, është kundërta si thotë ajo fjala “tre hapa mbrapa e një para”, por jeta vazhdon. Dhe atëherë edhe ata që nuk kanë erë në poezi bëhen poet, edhe ata që nuk kanë erë në gjuhësi bëhen gjuhëtar siç ndodhë tek ne. Se sot kush do mund të publikoj pa kurrfarë kriteri, e kjo e dëmton dhe shkatërron imazhin e një letërsie me famë botërore.

 – Ju jeni për vazhdimin e “miteve” në letërsi? Ku është e keqja e kësaj tradite? Mendoni ju që letërsia e vërtetë shqipe nuk është kjo që propagandohet? Mendoni ju se ka krijues brilant që nuk po e shikojnë dritën e diellit prej egoizmit të shkrimtarëve politikë, se gjoja vetëm ata janë ajka e letërsisë?

Mendoj se nuk ka diç të keqe në këtë drejtim. Bëjë një krahasim me këtë që kultivohet këtu dhe shoh se edhe këta mbajnë këtë traditë dhe respektojnë mitet e tyre, pse mos te respektojmë edhe ne ato mite të cilat me shekuj mbajtën gjallë letërsinë tonë popullore. Por e keqja është se politika prish çdo gjë edhe fe edhe kulturë e le më letërsinë.

–   Si mendoni ju, a duhet të ketë një Lidhje Shkrimtarësh dhe Artistësh shqiptarë mbarëkombëtarë, se kjo formë, ku secili më vete mbledh disa shokë e miq, si të fejohej, a të martohej, apo të festonte ditëlindjen, vetëm duke e uruar dhe e lëvduar dhe kaq, asgjë nuk organizohet, asgjë nuk kalon në sitën e kritikës artistike… Jeni i mendimit se shtetit sot nuk i intereson letërsia dhe arti si në komunizëm, por njerëzit që bëjnë letërsi dhe art?

– Po ndoshta do ishte mirë, por kështu si jemi, kam mendim se nuk arrihet dot, sepse edhe në këtë lami ne jemi të ndarë, pra nuk ka mundësi të jemi unik e të bëjmë atë më të mirën në ruajtjen dhe kultivimin e traditës sonë letrare, sepse secili do ketë interesat dhe atëherë do jetë me vështirë. Nëse ne do jemi a polikë, do ishte me vlerë dhe do realizonim atë çka edhe Rilindësit tanë bënë vite me radhë, por kështu si jemi pak vështirë. Po ne kemi kohëve të fundit shoqata shkrimtarësh në shumë vende të botës, por se vështirë të arrihet një koncenzus për një bashkëpunim të mirëfilltë në ketë drejtim. Por shpresa mbetet e të shohim.

 – Ndonjë mesazh për krijuesit shqiptarë…

– Ta çojmë përpara atë çka Rilindësit bënë më vite sepse meritojmë më shumë dhe të jemi krah për krah me letërsitë e popujve të përparuar sot.

 –Faleminderit Zoti Sokol Demaku që pranuat të bisedonit! Suksese në krijimtari dhe mbarësi në familje!

JAM BIJË E KORÇËS

by

RAIMONDA MOISIU: KORÇA PËR MUA ËSHTË AROMA E BLIRIT, SERENATES, INTELIGJENCES E QYTETARISË  –  UNË PËR KORÇËN JAM BIJË E SAJ!/

– Me sa di unë, vendlindja juaj është Korça, një qytet që më ka lënë mbresa të pashlyera, kur kam qenë në verë të vitit 1979, ku edhe sot kujtoj rrugët e pastra, aromën e blirit dhe bisedat mes njerëzve si pëshpëritje serenatash  që shpalosnin kulturë, ndaj doja të dërgoja në vitet e fëmijërisë tënde, atëherë kur vatra familjare të pikturohet në shpirt  me penelin e kujtesës për t’u marrë me vete gjithë jetën… a mund të na thoni  diçka që ju kujtoni në çaste vetmie, apo prej ngaçmimeve të ndryshme të jetës?

– Kësaj pyetje që në krye po i përgjigjem me termin shpirtëror “lokalist”: Jam 24 karat korçare! Korça për mua është aroma e  blirit, serenatës, kulturës, inteligjencës e qytetarisë korçare. Ndërsa unë për Korçën – jam bijë e saj. Përmes qytetit tim dikur  kalonte një lumë që e ndante atë në dy lagje –të krishterë e myslimanë.  Unë jam lindur e rritur në pjesën perëndimore të qytetit, pikërisht në  lagjen e aristokracisë myslimane,  lagje e hershme e ngritur  në shekullin e 15-të me ndërtimin e Xhamisë nga Iljas Bej Mirahori, kleriku historik e i shquar korçar nga ku hodhi themelet e Korçës, të  qytetit modern për kohën.

Rrjedh nga një familje e thjeshtë qytetare dhe intelektuale, me tradita patriotike dhe atdhetare. Babi im një idealist e patriot, bir i një fanolisti dhe partizan i plagosur në kokë nga lufta, ku humbi pjesërisht dritën e syve, punoi nëpunës i thjeshtë në ndërmarrje shtetërore, ndërsa nëna ime ishte nga mësonjëset e para të dala në dekadën e parë të çlirimit të atdheut me arsim 7 vjeçar, më pas mbaroi shkollën e mesme pedagogjike në Korçë dhe dyvjeçar në Shkodër, punoi mësonjëse në fshatrat e Kolonjës rrëzë malit të Gramozit, dhe  edukatore kopshti në qytet.

Unë jam rritur dhe edukuar e rrethuar nga  erudicioni i kockës  qytetare e intelektuale, jo vetëm i familjes sime, por edhe familjeve të dëgjuara korçare, si ajo e Merdanëve, Mytevelinjve, Tabakëve, Tuxharëve, historianit Nedim Thëllimi,  dhe fermerëve të thjeshtë, fisnikë, shumë punëtorë e duarartë, që në termin popullor i quanim “bostanxhinj”. E rrethuar nga erudicioni i dijes e kulturës i mësuesit Shefqet Selimaj, një burrë i mençur dhe i ditur,  mësuesit tjetër për arsimin fillestar Haxhi Çili dhe mësueset, Zhani Zheku, Vasilika Grameno e Nimete Shtylla. Mësuesi e gjuhës dhe letërsisë në arsimin e hershëm, që ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm te unë – ishte Sotir Naçi, biri i mësuesit të shquar të Mësonjtores së Parë shqipe, Nuçi Naçi.  Vëllai i vetëm i nënës sime, inxhinier pyjesh, por edhe  pasionant mbresëlënës i letërsisë, do të ndikonte  tek unë, mbesa e tij, me detyrimin ndaj leximit të krejt bibliotekës së tij të  pasur me libra të autorëve më të shquar botërorë që nga; Fan Noli e Konica,  Tolstoi, Dostojevski, Aleksandër Dumas, Gorki, Petro Marko, Dritero Agolli, Ismail Kadare, Fatmir Gjata, Haki Stërmilli  etj. Nuk e ekzagjeroj po t’iu them se në moshën 12 – 13 vjeçe  kam lexuar librat e ndaluar për kohën: “Zonjusha me orkide” e “Belami” të Dumas,  “Qyteti i Fundit”, dhe “Hasta La Vista” të Petro Markos, “Sikur të isha djalë” i Haki Stërmillit, “Marsejeza” e Justin Godart dhe “Nëna” e Gorkit. Kështu që unë u rrita dhe u edukova, duke vështruar erudicionin e mençurisë dhe urtësisë  intelektuale e krijuese të atyre sa përmenda më lart. Të gjitha këto së bashku me kujdesin dhe rigorozitetin e nënës sime, si mësuese, ndikuan në formimin tim të dijeve dhe letrare. Ajo më mori kohë për të kuptuar se çfarë duhet e si duhet të sfidosh që të bëhesh një shkrimtar, poet apo artist.

Kam pasur  një fëmijëri normale të lumtur e të gëzuar. Ajo ç’ka e bënte më të hareshme fëmijërinë time ishte vëmendja e gjithë pjesëtarëve të familjes ndaj meje, jo vetëm si vajza e vetme me dy vëllezër, por mësoja shumë dhe ata krenoheshin dhe gëzoheshin me arritjet e rezultatet e mija në mësime. Me mbarimin e arsimit tetëvjeçar me rezultate të shkëlqyera fitova të drejtën e studimit për gjuhë të huaja, dega anglisht. Në të mesmen do dëshiroja të përmend mësuesen e letërsisë Liri Dhrimo, ajo për mua ngelet modeli shembullor dhe profesional i dijeve, njohëse e shquar e gjuhës e letërsisë shqipe e botërore.  Statura e saj qytetare, intelektuale e dijeve dhe e mësonjëses  ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm tek unë. Në të lartën dua të përmend studimin në gjuhë të huaj të letërsisë botërore. Mbas mbarimit të studimeve mendova se hapi tjetër ishte puna, të ushtroja profesionin e mësueses të gjuhës angleze në Korçë e rrethinat e saj, deri ditën që kam emigruar në SHBA.

– Si mendoni ju, një krijuese në Shqipëri, a mund të jetë vetvetja në krijimtarinë e saj, po në diasporë, apo ka pengesa të dukshme dhe të padukshme që e stepin atë? Ju ku e vendosni veten, në krijuese që shpalosh pa hezitim ato që ndjen dhe mendon? Cilat janë disa nga problemet aktuale në Shqipëri e në Diasporë?

– Ka ndryshime dhe pengesa duke filluar që nga mentaliteti dhe atavizmi maskilist ndaj krijimtarisë femërore, sigurisht. Nuk më pëlqen ta ndaj në krijuese në Shqipëri e Diasporë. Zëri krijues, qytetar e intelektual femëror është i pranishëm në tërë botën shqiptare në të dyja kahjet e Atlantikut. Megjithatë, ju këmbëngulni për diçka esenciale dhe mbase esencialja mund të jetë kjo: duke e  filluar nga vetja ime, unë me mund e sakrifica kam fituar pavarësinë dhe forcën gjatë jetës, jam shumë e lirë, dhe liria ime është modeli i sinqeritetit – pra- Vetvetja. Këtë e reflektoj edhe në krijimtarinë time, ku liria ime është e pafrikshme, e çiltër e pa komplekse. Që do të thotë se frymëzimi, muza, idetë, ëndrrat janë diktuar në një pjesë të jetës dhe lirisë për të jetuar e shprehur.

Ka ëndrra prej tyre që kanë kuptim, por ka edhe të pakuptimta, sigurisht të gjithë kemi të tilla, por ato kanë rëndësinë e tyre të veçantë në jetën tonë, pra në rastin tim ato marrin kuptim nëpërmjet letërsisë. Sepse unë nuk mund ta shpjegoj, pse unë shkruaj disa gjëra që unë kurrë nuk e kam menduar edhe kur kam qenë vetvetja. Ka drama sociale, tragjedi të dhimbshme përtej dhimbjes, që mua më dhëmbin në shpirt, lënë gjurmë të thella në shpirtin tim, ka dashuri të mëdha e të bukura në lirinë dhe jetën time dhe të gjithsecilit dhe unë i kam përjetuar me forcën e shpirtit dhe reflektuar në krijimtarinë time.

Në udhëtimin tim krijues poetik e në prozë  gjen vajzën, femrën qytetare emancipuese, kurajoze, ekspozoj brishtësinë femërore, e cila jep e merr dashuri, gjen tonin qytetar e intelektual, me guxim ndaj ambientit, rrethanave, mentaliteteve, dhunës ndaj gruas, -përcjell mesazhin e dashurisë njerëzore. Sa herë ulem të shkruaj, më krijohet ndjesia e një udhëtimi të  lumtur e të trishtë, pra  më duhet të ekuilibroj gjendjen shpirtërore e pasionin në  përshkrimin e realiteti plot jetë, mbresëlënës që mbart në vetvete magjinë e ndryshimit e të shpresës, të mëkoj ëndrrat, që unë dëshiroj të arrij në rrugën e krijimtarisë. Një femër krijuese është vetvetja edhe në rastin kur shkruan për tema tabu duke përshkruar aktin intim me imtësia, ashtu sikundër ajo e ka përjetuar vetë, përpiqet sadopak të jetë e mundur transparente dhe me elokuencë, që është ajo pjesë aq tërheqëse dhe e ndjeshme për meshkujt e tërë botës.

Sot letërsia e femrave autore po zë një vend të veçantë në letrat, ku aderojnë shkrimtare të shquara si Elvira Dones, Natasha Lako,  Diana Çuli, Besa Myftiu, Irma Kurti, Flutura Açka, Luljeta Leshanaku, Mira Meksi, Rozi Theohari, Albana Mëlyshi, Ilirjana Sulkuqi, Entela Safet Kasi, Mimoza Ahmeti, Elinda Marku, Lindita Arapi, Yllka Filipi, Ilire Zajmi, Albina Idrizi, Drenusha Zajmi,  Eva Gavani, Merita Bajraktari McComarck, Julia Naçi Gjika, Elida Buçpapaj, Vilhelme Vranari, Shpresa Vrana, etj, dhe veçmas prurjeve të reja në letërsinë shqiptare. Të qenit vetvetja në të shkruar do të thotë se dashuria njerëzore triumfon në të bukurën e të përditshmen njerëzore. Për mua më e vështira në artin e të shkruarit ka qenë pjesa kur dhimbjen dhe dashurinë time në shpirt, apo harenë e gëzimin ta kthej fenomen shoqëror apo historik.

– Unë kam lexuar disa krijimtari të shkrimtarëve dhe poetëve të emigracionit dhe vetëm në pak autorë shikoj ngritje cilësore, shumica nuk sjell ndonjë risi të re për letërsinë shqipe, si mendoni ju, pse vjen kjo?

– Sigurisht ka  një masivitet të madh të njerëzve që shkruajnë, sepse janë shtuar edhe streset në jetën e përditshme. Disa shkruajnë fjali e paragrafë “të mrekullueshëm”, por nuk kanë asnjë ide si t’i renditin ato së bashku në një rrëfim apo si t’i bëjnë personazhet e veprës të vijnë realë e jetësorë. Të shkruara mjaft çekët, një drejtshkrim gjuhësor analfabet,  nën nivelin e mesatares letrare e artistike, jepen më shumë pas sasisë së faqeve, se sa pas cilësisë artistike e letrare, vetëm e vetëm për të fituar imagjinaren – statusin e reputacionit të një shkrimtari të madh, “të talentuar”, të një “poeti të shquar”. Këta janë  autorë të importuar nga sindromakarrieriste e përfitimit të famës e parasë, pehlivanët e letërsisë. Verbohen aq shumë nga kjo famë dhe të bëjnë emër, sa nuk kursejnë as financat e tyre ta blejnë reputacionin dhe karrierën si shkrimtarë, bilës kanë guximin shkojnë deri aty sa të vetëquhen “gjeni”. Kjo racë krijuesish  janë fenomene groteske paralajmërojnë vulgaritetin dhe mediokritetin në letërsi, injorancën dhe paditurinë, vetëgjymtimin dhe vetëvrasjen intelektuale të shoqërisë, skllavërinë shpirtërore dhe krijuese të talenteve që ripërcaktojnë karakterin e dyfishtë të udhës së artit dhe letërsisë artificiale, realitetin mjeran të kësaj lloj letërsie. Krijues, që nuk kanë asgjë të freskët apo të re për të rrëfyer.  Pse ndodh kjo? Ngaqë kemi letërsi jo cilësore e artistike, artificiale, dashuri të rremë, vetëkënaqësi mediokre, plagjiaturë e naivitet letrar. Sepse ata janë të vetëdijshëm në mediokritetin dhe melagomaninë e tyre që përfaqësojnë kokëboshësinë nën kurorat e famës e lavdisë. Ka mjaft poetë  e shkrimtarë në ekzil, që me grintën e mençurisë, talentit, profesionalizmit dhe fuqisë shpirtërore përcjellin krijimtari të mirëfilltë letraro – artistike dhe  përcaktojnë denjësisht letërsinë më të mirë në nivel letrar e cilësor të viteve të fundit në emigracion.

– Ç’është poezia për ju? Çfarë poezie shkruani ju dhe ku e gjeni më shumë veten në poezi apo në prozë?  Kur shkruani prozë, mendoni se e rëndoni me më shumë figuracion se ç’ka duhet? Kjo gjë ndodh tek poetet që shkruajnë edhe prozë, po tek ju?

– Respektoj poezinë në maksimum, ashtu si ai fetari që respekton fenë e tij. Unë besoj shumë në të qenët poet në të gjitha çastet e jetës. Të qenët poet është njerëzore, jo luks. Nganjëherë unë kaloj net pa gjumë duke medituar për funksionimin e poezisë. Poezia për mua është përpjekja që të bashkosh idetë me fjalët, figurat e goditura artistike, muzikalitetin, rimën, kadencën, vargun e lirë, modernen, kombinimin e artit me filozofiken, psikikes me shpirtëroren. Fjalët e përdorura nga poetët janë fjalët ndjellëse dhe kanë anën e tyre intelektuale, ndjejnë sensin që përshkon çdo poet që krijon. Jeta e njeriut është poezi, – poezia është Poeti!

Në prozë humbet në honet e thellësisë së shpirtit, kujtesës dhe  përvojave jetësore në këndvështrimin metaforik. Në prozë je thellësisht i vetmuar, ndërsa në poezi bisedon me natyrën, me zogjtë, me dashurinë , me jetën. Poezia e proza kanë  vështirësitë e veta. Poeti e prozatori duhet të jetë  i aftë për të dyja.  Por edhe poezia e proza ecin së bashku si dy nimfa të dashuruara.

– Kam vënë re që ju i shkruani shumë dashurisë në një këndvështrim të veçantë dhe tepër kurajoze, si është pritur fillimisht nga  opinioni shqiptar? Çfarë keni parasysh kur botoni, lexuesin, apo veten? Si mendoni ju për kualitetin e lexuesit të poezisë?

– Vetëm dashuria shpëton botën! Fjala dashuri në vetvete është një! E bukur, e brishtë inteligjente dhe gjthpërfshirëse. Ekzistojnë dy shprehje për dashurinë: – Të dashurosh dhe të jesh në dashuri! Që të dyja kanë në themel brishtësinë e sinqeritetit të ndjenjës njerëzore. Të jesh grua të të dashurojnë është art dhe të përjetosh një dashuri nga më të bukurat e jetës është vërtet –art. Pikërisht ky lloj model i sinqeritetit të dashurisë, më ka dhënë mua kurajon, forcën, guximin e besimin për të lëvruar pjesën më të guximshme të poezisë atë liriken, erotiken, meditativen e krehur bukur me skena hipotetike të besueshme të ndjeshme dhe me etikë intimiteti poetik e prozaik. Kam pasur tre lloj vlerësime; të ndershme e objektive – vlerësime lajkatare maskilistësh, – vlerësime ambiciozësh që i shtojnë vetes strese duke pasur zili gjërat të shkruajtura nga unë, një emër jo fort i njohur në poezi para pak vjetësh. Gjithsesi, të gjithë i përshëndes, se fundja ata/ato e kanë lexuar poezinë dhe prozën  time. Sa për mbështetjen e poetëve të talentuar kam ndjerë mbështetjen e tyre dhe kemi ndarë së bashku eksperiencat. Është klishe e lashtë;  “Çfarë shkon rreth, vjen rreth e rrotull” – një gjetje kjo veçanërisht e vërtetë e mbresëlënëse për komunitetin e poetëve. Unë jam një e apasionuar pas të shkruarit brenda realitetit që jetoj, jo për të qenë e pasur apo të fitoj famë – unë vetëm bëj kompromis me lirinë time dhe lirinë e lexuesit, bëj kompromis me vetveten dhe përshëndes emocionalisht dhe artistikisht lexuesin e krijimtarisë sime, bëj kompromis me mesazhin e emancipimit shpirtëror, qytetar e intelektual që ja edhe ai/ajo/lexuesi/lexuesja  të ndjehet ashtu sikundër ndjehem unë –gjithçka në emër të dashurisë njerëzore.

– A mendon se letërsia shqiptare i ka shkallmuar prangat e diktaturës dhe a mendoni ju që një shkrimtar i realizmit socialist të shkruajë vepra të letërsisë moderne?

 

– Po është më se e vërtetë se ekziston dhe ndjehet ndryshimi thelbësor mes dy epokave –realizmit socialist dhe periudhës postkomuniste, është rrotacion  konceptesh e përmbysje dogmash, dhe letërsia ka fituar  lirinë dhe forcën shprehëse. Gjithsesi asnjë shoqëri nuk është statike. Shkrimtari, poeti e artisti i shërben një periudhe të caktuar historike, popullit e  kombit të tij. Por e përbashkëta brenda krijimtarisë  letraro – artistike mes dy epokave janë, frymëzimi, bota shpirtërore e secilit nga ne dhe vlerat njerëzore të saj. Të gjitha këto duhen kuptuar thellësisht në kohën e kushtet kur ajo krijimtari është  shkruar. Ne kemi sot shkrimtarë të shquar që u përkasin dy epokave,  shkrimtarë që kanë bërë emër dhe janë vlerësuar nga kritika e kohës në epokën që ata kanë jetuar e shkruar. Ndërsa këta shkrimtarë të vjetër shpalosën ide të mëdha, që bota duhet të ndryshonte, për një kohë të re e me koncepte të reja, ata ditën si t’jua kalojnë të rinjve stafetën, dhe të marrin përsipër luftën për ndryshim që është luftë e vazhdueshme. Dhe lexoni letërsinë postkomuniste sa vërehet ndryshimi e progresi, – ndonjëherë ajo merr gjenerata, por shpresa për ndryshim nuk vdes.

– Në vlerësimet e veprave në letërsinë shqipe, a mendoni ju që duhet një komision mbarëkombëtar me specialistë të letërsisë për të bërë veçimin e më të arrirave dhe për të bërë një kritikë të mirëfilltë të tyre dhe si e mendon nëse po?

– Çdo krijues  dhe autor duhet të dijë se puna, praktika, eksperiencat jetësore  dhe durimi i bëjnë shkrimtarë dhe  poetë. Jo gjithçka që shkruhet është perfekt e duhet ta botojmë. Që shkrimtarit apo poetit t’i botohet vepra, së pari ai/ajo duhet patjetër të vetë ndërgjegjësohet për atë që ka shkruar dhe të kërkojë që vepra e tij/e saj të vlerësohet së pari nga një Bord Letrar dhe Kritika e Kohës i përbërë me specialistë profesionalë të gjinive të ndryshme për cilësinë, nivelin letraro – artistik, drejtshkrimin e gjuhës shqipe, si edhe  ruajtjen e pastërtisë gjuhësore nga huazimet e gjuhëve të huaja. Kur them që të vlerësohen, dua të theksoj që edhe botuesit e veprës së tyre do të konkurrojnë më pas. Botuesit janë biznesmenë njëlloj si bizneset në profesione të tjera. Nga ata kërkohet “nivel monetar,…”jo artistik, kërkohet për qokë  dhe famë. Sepse ata – botuesit – nuk janë filantropistë, ata janë aty për të fituar para. Është domosdoshmëri jetike dhe unike që veprat e reja para se të çohen për botim të vlerësohen nga një komision mbarëkombëtar, jo vetëm për të na dhënë vepra të mira e të arrira, por rritet edhe  interesi për të lexuar dhe detyrimi ndaj lexuesve sikur plotësohet më dukshëm e më mirë. Nëse shkrimtari dhe poeti kanë  pasionin dhe talentin e lindur, nuk ka rëndësi sa kohë merr, libri do ta shohë dritën e botimit, fundi e justifikon mjetin.

– A mendoni ju, që përveç Ismail Kadaresë, kemi shkrimtarë që e meritojnë të kandidojnë për çmimin “Nobel” dhe cilët janë ata?

– Kjo është  temë e prekshme, ka shumë për të thënë rreth saj. Vlerësimi letrar në Shqipëri është i përqendruar vetëm në emra të veçantë e të përhershëm. Për këtë temë po jap vetëm mendimin tim personal. Po kemi sigurisht shkrimtarë dhe shkrimtare që meritojnë të kandidojnë për Çmimin Nobël, bilës nga letërsia shqipe kemi autore  femra që e meritojnë atë çmim. Në rast se merret parasysh krijimtaria e Petro Markos mbas vdekjes ai meriton Çmimin Nobel – ndërsa mes gjeneratës së artë të shkrimtarëve dhe figurave të njohura tashmë të letrave shqipe,  e meriton Fatos Kongoli, ndërsa për  femrat autore shqiptare në poezi Luljeta Leshanaku dhe  si shkrimtare e kompletuar, nuk e ekzagjeroj kur e shpreh – e meriton Elvira Dones.

– Në vlerësimet që bën Ministria e Kulturës, apo dhe Bashkitë nëpër rrethe, unë kam shprehur mendimin se këto jepen jo për vepra të arrira, por sa e si ndihmojnë autorët në politikat partiake që janë në pushtet, ju çfarë mendimi keni?

– Si krijuese, intelektuale, qytetare dhe bashkëkombase, ju drejtohem Ministrisë së Kulturës,  kolegëve në Shqipëri e krejt botën e trojet shqiptare,  të hedhin sytë nga Letërsia që shkruhet në egzil, që jo vetëm  i përket periudhës së shtrirjes kombëtare jashtë kufijve të atdheut dhe idealizmit, pasionit dhe shprehjes,  zbulimin e zërit të veçantë rreth veprave të Rilindjes të shpirtit shqiptar krijues të letrave shqipe, rreth ideve të artit si frymëzim shpirtëror dhe metaforës së rritjes intelektuale dhe letraro – artistike, dhe shprehin më së miri të vërtetën universale për individin e shoqërinë, dhe ta vlerësojnë këtë letërsi. Të qëndrojnë larg vlerësimit nën sindromën e klaneve dhe qokave.

– Diçka konkretisht rreth krijimtarisë suaj, librat që keni botuar dhe dorëshkrime, po në të ardhmen keni projekte?

– Unë kam punuar shumë fort që ta ndërtoj krijimtarinë time. Nuk ka qenë e lehtë, me mund e sakrifica fizike, mendore, financiare dhe pasion. Jam përpjekur gjithmonë që të jap më të mirën e të bukurën në krijimtarinë time. Deri më tani jam autore e 12 librave në prozë, poezi e publicistikë dhe bashkëautore në gjashtë antologji kombëtare e ndërkombëtare me poezi shqipe dhe angleze, jam bashkëautore në antologji me prozë e publicistikë, që shkojnë në 18 libra. Shpresoj që këtë vit të botoj disa libra që i kam në dorëshkrim në gjininë e romanit, vëllim me poezi në gjuhën shqipe e angleze, një libër me përsiatje, esse dhe kritika letrare, dhe librin voluminoz me  publicistikë me intervista. Vajza ime e vetme, Evisa është menaxhere e botimeve të mija dhe shpreson shumë që ato këtë vit të shohin dritën e botimit.

– Si funksionon Shoqata e Shkrimtarëve  Shqiptaro – Amerikanë, a ndihmohet nga shteti amerikan, apo nga donatorë të  tjerë? Po për botimin e veprave si veprohet, a ka ndonjë grup kritik në Amerikë që merret me kritikën dhe në ç’nivel është ajo? Roli yt si Kryetare, planet për shoqatën?

– Në kapërcyellin e shekullit 21-ë, poeti, përkthyesi, kritiku letrar dhe publicisti shqiptaro -amerikan Prof. Gjekë Marinaj doli me teorinë në lidhje me Letërsinë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare; Grupimin e krijuesve, autorëve, poetëve e shkrimtarëve në egzil, në  Shoqatë apo Lidhje Shkrimtarësh, – ide që pati efekt të thellë dhe mbështetje nga figura të njohura të Letrave Shqipe, mërguar në ShBA – ës, në  dekadën e fundit të shekullit të kaluar, – ide që do të bënte rrotacionin spektakolar dhe historik në letërsi; Themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë. Shumica e shkrimtarëve shqiptaro – amerikanë i përkasin Letërsisë Postkomuniste të Diasporës,  ata ndajnë e tregojnë historinë nën efektin e karizmës, aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptaro – amerikane. Është një Shoqatë e regjistruar me ligj, jo fitimprurëse, dhe nuk ndihmohet nga shteti amerikan aspak, gjithshka bëhet në bazë të kontributit financiar të vetë krijuesve  dhe aktivitetet e Shoqatës përballohen me shumë vështirësi, në bazë të kuotës së anëtarësimit në Shoqatën e Shkrimtarëve. Angazhimi im,  me zgjedhjen si Kryetare e Shoqatës,  është  aktiv, angazhim ekstra me vullnet e dëshirë, që pavarësisht mundësive që ofron Amerika,  përballemi me vështirësitë që hasen në emigracion prej punës e obligimeve të ndryshme familjare e ekonomike. Me mbështetjen e Kryesisë, të Presidentit të SHSHSHA – së,  poetit e publicistit Adnban Mehmeti dhe anëtarëve të saj, ndaj idesë sime për të mbajtur një simpozium shkencor rreth  – i dha frytet e veta dhe në fund të vitit të kaluar zhvilluam Simpoziumin Shkencor  me temë “Letërsia dhe roli i saj në Diasporë. Vëmë re se prurjet në letërsi janë të shumta, shtëpitë botuese të shumta, të cilat tashmë janë bërë në modë, duke e trajtuar literaturën, sikur të jenë mallra me shumicë, në një mjet përfitimi material, financiar dhe më shumë gjasa për përfitim moral e intelektual, kështu që veç  kumtesave që u referuan aty dhe certifikimi i referuesve,  u trajtua dhe ramë dakord në parim, ngritja e një bordi kritik letrar, që do të merret me kritikën e librit para se vepra të shkojë për botim. Aktualisht jemi në koordinim e kontakt të vazhdueshëm me kolegët e kryesisë dhe së shpejti ky bord do të funksionojë. Në muajin prill ose maj nuk e kemi vendosur akoma datën, organizojmë aktivitetin letrar  dhe në atë aktivitet do të ndajmë  çmimet për veprat më të mira, por jo si para ca viteve me Penda e Artë, por me emrat  e korifenjve të letrave shqipe në Diasporë si psh Çmimi: Faik Konica, Fan Noli, Arshi Pipa, Isuf Luzaj, Bilal Xhaferi etj.

– Një mesazh për krijuesit shqiptarë…

– Ëndrrat për t’u bërë krijues – poet apo shkrimtar është sa e bukur aq edhe e ndjeshme. Secili krijues duhet të ruajë besimin, guximin dhe kurajon për të hedhur në letër atë që ndjen e përjeton në udhëtimin e lumtur e të trishtë të jetës. Kjo realizohet vetëm  me punë e integritet, pasion e talent, por edhe fat.

Bisedoi:Zyba Hysa

 

SHQIPËRIA ËSHTË SI E TË MAJTËVE ASHTU DHE E TË DJATHTËVE

by

 Eduard Ndreu flet për Gazetën “DIELLI” në SHBA/

*Ndryshimi rrënjësor i administratës publike nga e majta ka një faturë financiare të cilën fatkeqësisht nuk e paguan pushteti por biznesi privat dhe publiku shqiptar./

* Besoj që ka ardhur koha që ti jepet fund një mënyrë të tillë të sjelluri, pasi Shqipëria është si e të majtëve ashtu dhe e të djathtëve. Askush nuk ka pronësinë ekskluzive mbi të./

Gjatë vizitës në SHBA të Ing. Eduard Ndreu, editori i Diellit realizoi një intervistë ekskluzive, ku ish drejtori i Portit të Durrësit, tregon emocionet që provoi gjatë vizitës në shtëpinë e Vatrës. Ai tha se me emrin e Vatrës ishte  familjarizuar që në fëmijërinë e tij, pasi ai është rritur në një mjedis ku gjyshërit, vëllezërit e tyre, prindrit dhe xhaxhallarët, vazhdimisht diskutonin për historitë e paraardhësve të tyre, për historinë e Shqipërisë, për historitë e diasporës, Vatrës. Më pas ai flet për punën 8 vjecare si drejtor i portit më të madh të Shqipërisë, për pozitën, që ka ndërmarrë ndryshim tërësor të administratës, për mosmarrjen e statusit nga Shqipëria, për korrupsionin dhe krimin, për pushtetin e të majtëve, që çdo veprimtari të kryer më parë po e konsiderojnë të gabuar, ku bie në sy një mungesë e theksuar besimi kundrejt administratës paraardhëse si dhe në të njëjtën kohë ka një nxitim të madh për t’a zëvendësuar me shpejtësi nga pushteti socialist çdo veprimtari të kryer më parë po konsiderohet e gabuar, e korruptuar, e pa studiuar. Nisur nga ky këndvështrim, nga ana e drejtuesve të rinj, ka një mungesë të theksuar besimi kundrejt administratës paraardhëse si dhe në të njëjtën kohë ka një nxitim të madh për t’a zëvendësuar me shpejtësi; flet për organizimin e së djathtës, për emergjencën e organizimit të polit të djathtë etj. Ndiqeni intervistën:

Z. Ndreu ju ishit për të parën herë në Shtëpinë e Vatrës, shoqatës më jetëgjatë në historinë shqiptare, si u ndjetë në këtë vizitë të parë?

Eduard Ndreu– Eshtë me të vërtetë nder të jesh i mirëpritur në shoqatën më jetëgjatë dhe kuptimplotë të mbarë shqiptarëve. Me emrin e Vatrës jam familjarizuar që në fëmijërinë time, pasi  unë jam rritur në një mjedis ku gjyshërit, vëllezërit e tyre, prindrit dhe xhaxhallarët, vazhdimisht diskutonin për historitë e paraardhësve të tyre, për historinë e Shqipërisë, për historitë e diasporës, Vatrës. Familja jonë ka patur përherë aktorë të spikatur si në Shqipëri ashtu dhe në diasporë, ndaj dhe ishte dhe vazhdon të jetë i pashmangshëm interesi ynë për aktorë të rëndësishëm që ndikojnë në çështjen kombëtare. E parë në këtë këndvështrim për mua vizita tek Vatra ka qenë një ngjarje e veçantë. Shtoi kësaj dhe pritjen e shkëlqyer që mu rezervua, më bën të ndihem shumë i privilegjuar, ndaj dhe i jam Vatrës shumë mirënjohës.

Cili ishte qëllimi i vizitës tuaj në SHBA?

(Ne foto: editori i diellit Dalip Greca duke e njohur z. Ndreu me rrugen historike 101 vjecare te Vatres)

(lexoje te plote ne Diellin e printuar)

Flet Redi Llupa,një nga emrat më në zë të interpretimit pianistik

by

Intervistë me pianistin Redi Llupa, nga Amerika-performon në Shqipëri/

Intervistoi DEMIR GJERGJI/

Kur vëmë gishtat mbi tastierë na kujtohen shumë mjeshtra të tastierës, deri tek Van Vang pianist i madh kinez e shumë të tjerë, por kjo s’do të thotë që edhe ne shqiptarët s’kemi nxjerrë mjeshtra të tillë. Unë kam këtu njërin prej tyre, ai është Redi Llupa. Ai ka ardhur nga Amerika për të performuar këtu në skenat shqiptare. Por si ka arritur ai të jetë sot një nga emrat më në zë të interpretimit pianistik. Këtë do të na i thotë vetë, pra Redi, cila ka qenë rruga për të arritur deri aty ku je tani?

Kureshtja, studimi dhe mbështetja e prindërve. Studioj shumë, akoma studioj. Mbështetja e prindërve ka qënë maksimale, por kur futesh në botën e artit duhet një ingredient i tillë si kureshtja, kureshtje për të njohur botë të ndryshme në art, dëshirë të njohësh përvoja të ndryshme, njerëz të tjerë të artit.
Kur ti flet për kureshtjen unë si një njeri që vetëm e dëgjoj pianon më shkon mendja tek pjesa e pasme e pianos, tek ajo e padukshmja.
Është shumë interesante se pianoja të bën të interesuar edhe pas shkencës akustikore. Pianoja është një miniorkestër dhe kjo lloj kureshtje bëhet e pafundme kur trupi yt bashkohet me këtë krijese jo jetësore në fillim, por kur merr shpirt nga ty ajo bëhet e jashtëzakonshme.
A të kujtohet moment i parë kur ke vënë gishtat mbi pano?
Vështirë e kam ta kujtoj tani, por më kujtohet impresioni i parë nuk di se çfarë më ndodhi se brenda meje ndryshoi diçka, sikur të shpon diçka, unë kujtoj që jam impresionuar nga tingulli.
Në ç’moshë keni qënë kur ka ndoshur kjo? A të kujtohet?
Unë fatmirësisht kam prindërit muzikantë, mamja ime është pianiste dhe që në vogëli e kam prekur pianon. Dëshira për tu bërë pianist më erdhi më vonë.
Veç asaj kureshtje që ju përmendët, çfarë dhuntish të tjera duhet të ketë dikush që të shkojë me besim drejt instrumentit të pianos, që të bëhet pianist?
Mua më pëlqen që njerëzit të më etiketojnë me dhunti, por ju përmendët besimin. Profesori im Pressler, thotë “që po të kesh besim ti je i plotfuqishëm në skenë ” e po s’pate atë, pra besimin, nuk ke as shpresë, asgjë. Kjo është për të gjitha profesionet, po nuk pate ti vetë besim nuk mund të ecësh, besimi të çon tek puna, mëndja punon dhe trupi punon.
Cila ka qënë ajo fazë e vështirë e punës tuaj për tu bërë ky që jeni, ky pianist që jeni sot?
Mposhtja e mungesës së durimit, kam qënë fillimisht i paduruar doja ta mësoja pjesën shpejt, por ti luan shpejt dhe harron që duhet të kuptosh. Është si të lexosh një libër, ti mund të lexosh pesë romane a më shumë brenda një kohe të shkurtër dhe mund të mos kuptosh ç’ka shkruar Remark, Stendal e shumë mund të përmëndim autorë të tjerë. Duhet të kesh durim, dhe problemi qëndron në atë që: a përballesh ti dot me këtë apo jo? Problemi bëhet bardh e zi pastaj, ose po ose jo.
Cili ka qënë pedagogu juaj i parë dhe ç’ kujtoni në atë fazë.
Në jetë pedagogja ime e parë ka qënë mamaja ime, por në shkollë ka qënë Nadjezhda Porodini. Ajo kish besim që unë mund të zhvilloja diçka në instrument, besoj që veçantia e saj ishte që më mësoi që çdo tingulli ti jepja kuptim, ashtu si në poezi që secili varg duhet të ketë thellësi mendimi.
Po a mendoni që pedagogia juaj e parë, pra nëna juaj, është më e mira që të ka mësuar pianon, apo ke pasur të tjerë pedagogë më të mire pas saj?
Mendoj që nëna ime është pedagogia më e mirë e pianos për mua, sepse ajo më mbush shpirtin, asnjë pedagog tjetër pas nënës time nuk ma dhuron këtë kënaqësi as Porodini, as Presleri i madh, as Rodrigues apo të tjerë.
Redi do të doja të dija: periudha e Shqipërsië ç’farë vendi zë në përgatitjen tuaj për tu bërë një pianist i zoti?
Sa herë kthehem këtu edhe si turist përmbildhen gjithë kujtimet, të afërmit mësuesit, kushdo që ka kontribuar në karakterin tim. Këtu të rritet përgjegjësia dhe privilegji, e them me mburrje që jam shqiptar vij nga një vënd i vogël por me shpirt të madh. E kur luaj kompozitorët shqiptarë akoma më shumë emocionohem.
Kujton ndonjë ngjarje që të ka mbetur në mend nga vendi yt, me që vendlindja është një vend kyç në përgatitjen tënde, kur je ngjitur për herë të parë në skenë apo diçka e tillë?
Vëshitrë ta thuash me fjalë, por sa herë që vij këtu ndjej ashtu siç thotë Naimi aromën e fushave diçka ndryshe është edhe në skenë.
Mos doni të thoni që kur vini këtu ju i bini diçka ndryshe pianos?
Mund të themi që ajo influencon e ndofta një gjykues më i imirë është audienca, veçanërisht një audiencë që më ka ndjekur në disa vënde të ndryshme, unë besoj që më ndodh diçka e veçantë kur luaj në Shqipëri.
Si e gjykonit atëhere muzikën shqiptare pianistike dhe si e gjykoni tani pasi ktheheni pas një përvoje nëpër skenat e ndryshme të botës?
Pyetje shumë interesante për mua tani që pasi kam luajtur repertor të pasur edhe gjeografikisht të jap një mendim. Muzika shqiptare është rritur në vetvete se jemi në një repertor origjinal shqiptar. Une e trajtoj në mënyrë të barabartë me repertorin botëror. Të gjithë artistët shqiptarë poetë, piktorë e interpretues janë të barabartë me atë botëror.
Kur bisedon me ty padashur krijon bindjen sikur ke një jetë prej burri por unë do të gaboja në moshën tënde, cila është mosha juaj e vërtet?
25 vjeç është mosha ime, nuk di është shumë a pak por unë shfrytëzoj çastin për të studiuar e kapur gjithçka dhe jam i kënaqur që jam 25 vjeç se kam akoma shumë kohë për të mësuar.
Tani që mësova moshën tënde them se më hoqe nga arsenali i pyetjeve të mia një armë pasi doja të të pyejsa për muziken e para viteve 90 por ti atëhere ke qënë vetëm 2 vjeç. Cila ka qëne mosha kur jeni larguar nga Shqipëria?
U largova në gusht të 2005 e në tetor bëja 17 vjeç, kam qënë në një kolegj britanik në Itali ku 200 nxënës nga 80 vënde të ndryshme të botës tregonin eksperienca të ndryshme, jo vetëm si artistë por edhe si persona p.sh. shoku im i dhomës ka qënë nga Afrika, një tjetër nga Spanja, Egjipti e plot të tjera vënde. Gjuha, psikologjia e ndryshme kanë influencuar shumë. E bukur është të reflektosh çdo moment në mënyra të ndryshme.
Ç’ndodhi me ju në raport me pianon kur raporti me vendin u bë nostalgjik pas largimit tuaj nga Shqipëria, atdheun e kishit larg por e kishit në zemër?
Raporti me pianon u pasurua, pianoja është një shoqe që s’të ndahet orë pas ore, është aty, të dëgjon pa fjalë aty ku fjalët nuk punojnë më, ndërsa personaliteti im u pasurua. Këtë e them me kënaqësi pasi kam pasur fatin të jem me gjithë këto takime me njerës e kultura nganjëherë edhe ekzotike.
Student të kulturave të ndryshme, po para pedagogut si ishit, ju ishit më pranë tij se një egjyptian apo afrikan apo francez, apo ishin ata para teje.
Në muzikë mund të flasësh me gjuhën e muzikës, gjuhën shpirtërore unë mund të ndërlidhesha shumë thjesht me të tjerët, pedagogët shkojne pas egos së studentit, pra egos dhe ambicjes time për punë për tu bërë më i mirë, për tu bërë ajo që unë synoj, Pedagogët janë të hapur ndaj shpirtit tënd për tu bërë i dobishëm edhe ata donin të ishin të dobishëm ndaj meje.
Ma përshkruani dot itinerarin pasi keni ikur nga Atdheu?
Pas Tiranës shkova në Trieste në Itali në kolegj, pas Italisë stacioni im ishte Amerika me 4 vite studimi në Masachustes në Konservatorin e Bostonit ku edhe u diplomova për piano, pastaj në Indiana University kryeva masterin, aty pata mundësinë të isha student i pianistit legjendar Pressler e më pas tashmë jam në Majemi ku kam filluar doktoratën në piano dhe jam edhe asistent pedagog i pedagogut tim Rodrigues.
Ju ka çuar shansi, fati në këtë itinerar, vëmendja e pedagogëve ndaj teje apo këmbëngulja e familjes që të ka mbështetur vazhdimisht?
Mbështetjet nga familja e pedagogët kanë qënë të padiskutueshme, por propabilitetet janë shtuar me anë të punës e përzgjedhjes time, këmbënguljes se sa doja të mësoja, ku doja të arrija. Profesori im Pressler thotë që gjithmonë duhet të jetë edhe 5% fat, pra edhe fati ka bërë punën e vet, unë s’di ti përgjigjem tamam por unë besoj se është edhe puna.
Nëse në vend të kësaj tavoline do të kishit një piano, cilën pjesë do të luanit më parë?
Janë shumë pjesët që mund të luaj, por di të them që këtë vit kam luajtur çdo ditë Apasionatën e Bethovenit, kështu që do të zhytesha me pasion në të.
Juve keni patjetër një disk të regjistruar se këtë emision do ta pasurojmë edhe me pjesët tuaja.
Po pjesë kontemporane të ndryshme, një pjesë e tyre janë edhe në youtube.
Gjykimi yt për muzikën klasike që nga kolosët e saj e deri në ditët e sotme, si ka ndryshuar muzika pianistke në vite që nga koha e Chladermanit, Lan Langut etj që ju mund të na përmendni më shumë.
Pyetje interesante pasi piano ka historinë e saj të evolucionit teknologjik që kur u shpik si instrument. Sa herë që ajo evolonte si instrument evolonte edhe vetë pjesa, muzika që luhej. Pjesët klasike të Bahut kanë qenë të parat që kanë ndryshuar nga 12 tonalitete minor-maxhor, para tij bëheshin vetëm pesë tonalitete se po të bëheshin më shumë pianoja çakordohej, për këtë arsye Bahu u quajt avangard e kompleks për kohën dhe nuk dëshirohej të luhej. Apo Apossionata, me që e përmendëm, ka shkuar nga nota më e ulët deri tek nota më e lartë. Pjesët e tjera të Bethovenit nuk shkonin me këtë diapazon kështu u rrit gama, u shpërnda dhe tingulli u pasurua . Kjo ish arsyja që në disa raste Bethoveni u quajt si kompozitori që kompozonte gabim. Për kohën ai ishte i avancuar, kontemporan le të themi.. Heroika simfonia nr. 3 e Bethovenit është bërë në kohën e revolicionit francez, atëhere kishte topa, klithma heronjsh shpata etj. tani teknologjia ka ndryshuar e gjithsesi një arkitekturë që i është dhënë shpirt si janë ato të Gjirokastrës apo Beratit për shkak të dedikimit qëndrojnë. Ne prandaj luajmë Bethoven akoma, sepse ai qëndron. Pjesët kontemporane të huajat apo tonat luhen sepse reflektojnë kohën. Ne vetëm pasurohemi kemi kompjutera, avione, makina etj ashtu edhe muzika reflekton prandaj ne luajmë edhe kontemporanët tanë Aleksandër Peci dhe Ermir Bejo.
Por përse luhet Bethoven akoma, (një frazë kjo që unë do ta maj mend), nga mënyra se si ai ka kompozuar kuptohet, apo …
Këtu ndoshta do të kundërshtoj pak se mënyra se si ai donte ta luante Apassionatën ka vdekur. Ne thjesht e kemi të vështirë ta luajmë si ai donte ta luante atë. Një analitik muzicist Buczoni apo Adorno muzikant dhe filozof gjerman kanë thënë që transkriptimi i një partiture kalon tre faza: vjen nga mëndja tek pena në letër, i dyti nga zemra dhe nga mëndja tek performuesi, ndërsa transkiptimi i 3 tretë është nga performuesi tek audienca. Fundin nuk mund t’ja gjejmë është e vështirë, Bethoveni do të luhet sepse ne nuk dimë se si ai ka dashur ta luajë Apassionatën psh.
Një 25 vjeçar, pianist i zoti a mendon se zhvillimi i pianos si instrument ka ecur drejt në ditët e sotme?
Po ka ecur, është akoma në ecje po muzika bëhet më komplekse si teknologjia e saj. Po ta krahasojmë me instrumenta të tjerë si perkusionet që kanë një big bang në ditët e sotme se janë mjaft afër teknologjisë së sotme dhe mund të imitojnë shumë tinguj. Po ashtu edhe piano që ka brenda saj çekiça që përdoren në marinba ne nuk i shohim çekiçat se shohim vetëm “dhëmbët” e pianos. Mund të themi që edhe painoja është një instrument perkusional pasi është një instrument edhe me tela, edhe me taste, por gjithsesi jo perkusoinal tërësisht, Amerikanët si eksperimentuesit më të mëdhenj kanë kompozuar pjesë që duhen luajtur nga prapa pianos, jo në tastirë. Pianoja ështe dhomë e hapur ta jep mundësinë të luash edhe brenda saj.
Në vende të ndryshme, në skena te ndryshme si në Rusinë e largët, Itali a Japoni a tingëllon ndryshe e njëjta pjesë në piano të ndryshme?
Unë në Indiana pata fatin të studioja teknologji pianistike e tani di të akordoj dhe të rregulloj vetë piano. Jam çuditur sa ndryshe janë pianot me njëra tjetrën, sepse disa pjesë të saj bëhen ende nga dora e njeriut kjo i bën jo shumë perfekte. Hapësita më e vogel në milimetër jep një tingull çares tjetër dhe një piano mund të jetë vetëm për ninulla, balada dhe imagjino të bashkohet me akustikën e Veronës, Balshoj teatër apo edhe në TOB. Piano përçon ndryshimin një piano tjetër në të njëjtën skenë tingëllon ndryshe.
Madje fatntazia të çon që në Henë do të tingellojë ndryshe fare se s’ka gravitet. Por le të futemi pak në jetën tënde. Një 25 vjeçar ke qënë 18; 20 vjeçar që ka jetën e vet. Mbase me duar ke dashur të luash në fytyrën e një vajze ç’ka ndodhur me ty gjatë kësaj kohe?
Frymëzime të ndryshme normal. kam dashur të bëj edhe profesione të tjera shtyrë nga kuriozitete të ndryshme. Kam edhe unë muzën time, unë tezen time e kam poete, shkrimtare Eva Gavani, shkruan jashtëzakonisht bukur dhe kam dashur edhe unë aq pak ta imitoj sa do pak me fjalët e mia primitive. Kam dashur edhe me mjete shumë të thjeshta të pikturoj, por edhe me shkencën kam dashur të jem në kontakt të vazhdueshëm. Duke gjetur kohë për studim unë kërkoj të gjej kohë edhe për kohën time të lirë.
Në një koncert, në një sallë të mbushur plot cili do të ishte për ty spektatori ideal apo një person për të cilin do të doje të luaje, një person që të inspironte të interpretoje më mirë nga të gjitha netët e tjera në atë koncert?
Do të përdor përgjigjen e profesorit tim duke perifrazuar profesor Presslerin: nuk ka rëndësi se për kë luan por ka rëndësi se kush frymëzohet nga performanca jote, ajo është audienca më perfekte qoftë edhe një person i vetëm që mund të jetë një fëmijë, një i moshuar por që ti me tingujt e tu e ke ndryshuar sa do pak, e ke prekur atë. S’ka rëndësi numri i spektatorëve, pasi ti mund të bësh koncerte të ndryshme, albume që të gjithë ti blejnë e njëkohësisht mund të ndihesh bosh, pasi nuk je bërë i dobishëm me muzikën tënde. A ka rëndësi muzika jote për dikë? Kjo është.
Këmbëngul në pyetjen time në një version tjetër. Do të luaje në një teatër të Pekinit e pastaj në TOB, a ka ndryshim ky interpretim?
Pyetje pak e vështirë se ndryshimin vështirë ta gjesh. Se kur futesh në muzikë del me mendimin se nuk ka ndryshim, sepse audienca do të kuptojë nëse ti shprehesh, por gjithesi ka një farë ndryshimi që përbën paradoksin – është si muzika kontemporane apo si një film i regjizorit Belatar, janë filma simbolikë se nuk të japin përgjigje në moment, ti duhet ta rishohësh e rishohësh derisa ta kuptosh.
Ikën nga Amerika vjen në Shqipëri: si ndryshon Redi, pra ta lëmë pianistin një çast në marrdhënie me shpirtin tend çfarë ndodh?
Unë qëndroj ashtu si më ka bërë nëna i takoj të gjithë me të njëjtën dashuri, më i apasionuar për dituri. Shqipëria më duket si e njohur ashtu edhe e pa njohur, se vazhdimisht ndryshon.
Gjithë kjo karrierë ç’farë ju ka dhënë, ta lëmë anën mateiale ç’keni marrë prej saj? …vlerësime, diploma?
Dua ta përmledh përgjigjen kam marrë dashamirësinë, jam bërë më mendjehapur e kjo lidhet me atë që unë insistoj të jem i dobishëm për dikë, metamorfoza ime është e lidhur me këtë dhe ja ku jemi, duartrokasim.
Do të doja të dija se a mendoni se jeni në majë tani që jeni në moshën 25 vjeçare?
Jo nuk jam në majë, absolutisht nuk e mendoj, nuk e ka ndjerë në majë veten asnjë muzikant besoj. Unë kam një ambicje: dua të tejkaloj Presslerin profesorin tim. Ne studentët e tij themi që të bësh mësim me Presslerin është si të jetë Sokrati gjallë, e pra pak si shumë ego por unë dua të kaloj Sokratin (qesh)
Maja juaj është që të jeni më mirë se profesori juaj.Keni ardhur kësaj here në Shqipëri nga Majemi, për ç’motiv?
Unë isha i ftuar në Pianodrom dhe luajta disa pjese kontemporane të autorëve të juaj dhe shqiptarë, por do të vi gjithmonë në vëndin tim sepse dua të tregoj se sa më ka dhënë vëndi im, qoftë edhe thjesht gjuha shqipe më jep shumë.
Njeriu yt më i dashur që do doje të të dëgjonte në këtë intervistë të sotme?
Nuk dua të ndaj askënd nga njerëzit e mi, janë të gjithë shumë afër zemrës time kështu që s’do të veçoj asnjë. të gjithë famljen time…
Në fund, Eva Gavanit një pyetje, na ka ndjekur me vëmendje,madje është bërë ajo shkaku për tu takuar sot. Ç’dini për Redin dhe për pianon e tij.
Të flas për Redin dhe pianon e tij kam një emocion më të madh se të flas për Evën, Demirin si poet apo edhe për vetë poezinë. Redi është një produkt i shkëlqyer i prindërve të tij, i familjarëve të tij, ai fëmijërinë e tij e ka të lidhur edhe me mua e kjo më bën të ndihem mirë. Po ti rikthehem një pyetjeje tuajën, do të thoja që njeriu të cilin Redi do të donte ta kishte në koncertet e tij e ta dëgjonte në intervistat e bukura që ka dhënë këto ditë të media është mamja ime, pra gjyshja e Redit e cila e ka rritur dhe e ka ndjekur në sazhot e tij të para, e ka duartrokitur e është përlotur që kur Redi ishte fëmijë. Redi ka duart më të bukura në botë, ka qenë një fëmijë shumë human, i dashur dhe i ëmbël. Redi ka njohuri në letërsinë shqipe historinë dhe gjeografinë. Njeh mirë filozofinë si daja i tij i ndjerë, dhe unë mund të them që Redin e kam dobësi. Të telefonova se Redi ka luajtur dhe është promovuar në skena botërore dhe mua më vjen pak keq që në Shqipëri njihet më pak, por Demir Gjergji veç të tjerash do të mbahet mënd si një nga intervistuesit më të mirë të një talenti shqiptar me famë botërore, që do të kapë shumë shpejt majat. Nuk dua të të marr më shumë kohë Demir, por për gjithë buzëqeshjen, duartrokitjet dhe krenarinë ne e falenderojmë Redin familjarisht.

Intervistoi DEMIR GJERGJI