Kadri Tarelli – Page 4 – Dielli

SHKOLLA E SHËNAVLASHIT NË DURRËS, FESTOI 100-VJETORIN

November 1, 2016 by dgreca

Nga Kadri Tarelli/ Këto dit shtatori, java e fundit të vjeshtës së dytë, fshati Shënavlash pranë qytetit të Durrësit, përjetoi festë të rrallë, të bukur e të shenjtë. Shkolla e fshatit, kjo çerdhe shqiptarie, u hap në 24 tetor të vitit 1916. Ky tempull i ndritur i gjuhës shqipe, i dijes, kultures, edukimit dhe atdhetarisë, i mbushi plot një shekull, përmes sakrificave, vuajtjes dhe mundimit, përmes punës, qëndresës, dashurisë dhe frymëzimit. Drejtues dhe mësues, nxënës, prindër dhe banorë të fshatit, të Durrësit dhe fshatrave përrreth, mbushën oborrin dhe mjediset e Shkollës së Mesme të Bashkuar “Besnik Hidri”. Mes tyre u ndodhën ish drejtues të shkollës, ish mësues dhe ish nxënës, të ardhur nga të këtër anët e vendit, dikur të bukur e plot vrull, energji dhe ëndërra rinie, sot të urtë e me thinja fisnikërie, e ballin plot brazda mendimi e krenarie.

Përfaqsues të pushtetit vendor, z. Florian Tahiri, n/kryetari i Bashkisë së Durrësit, dhe Lindita Muka, drejtore e DAR-së, të cilët përshëndetën të pranishmit e shumtë në këtë ditë të shënuar për shkollën dhe historinë e arsimit shqiptar. Mësuesve, këtyre misionarëve të dijes, të mësimit dhe të edukimit atdhetar, u takon mirënjohja dhe nderimi, si askujt tjetër. Jo më kot Viktor Hygo shprehet diku: “Dy janë nënpunësit kryesor të kombit, nëna dhe mësuesi”.

100-vjetori është i rrallë dhe nuk mund të festohet pa gjysmën e kombit, pa Kosovën pjesë të trupit dhe shpirtit shqiptar. S’ka si ndodh ndryshe, ndaj për të gëzuar së bashku, erdhën Agim Haxhiu, drejtor i arsimit për komunënë e Istogut, Sadik Bicaj, drejtor i shkollës në fshatin Vrellë, Nuredin Ymeraj, koordinator i arsimit në komunë, Zeqir Mehmetaj, drejtues i radios “Fontana” në qytetin e Istogut. Dikush ardhjen e tyre e quan nder, ndërsa unë e quaj detyrë shqiptarie, pasi në themel të kësaj shkolle janë edhe emrat e mësuesve të ardhur nga Kosova, shtoj këtu edhe një arrsye më tepër: po mbushen plot dhjetë vjet lidhje mes dy shkollave, të Shënavlashit këtu dhe të Vrellës atje.

Drejtore e shkollës znj. Merita Teta (Mema), si nikoqire e shtëpisë, në emër të kolektivit mësimor, u uroi të gjithë pjesëmrrësve mirëseardhjen në këtë ditë të shenjtë për fshatin dhe për shkollën. Mes të tjerave ajo shprehet: “Jam e lumtur që më takoi mua si drejtore e re, që të përjetoj e të organizoj këtë ngjarje kaq të madhe, të pres si asnjëherë tjetër, kaq miq e shokë, kolegë të nderuar drejtues dhe mësues dhe ish nxënës, të cilët u bënë kuadro të zot dhe specialist me emër, të njohur në Durrës dhe në mbarë vendin. Unë i admiroj të gjithë ata drejtues, mësues e mësuese, që ndaj një çshtje kaq të madhe, siç është arsimi, punuan, luftuan dhe përballuan vështirësitë e kohës. Ishin ata që me përkushtim misionari mësuan dhe edukuan breza të tërë nxënësish, duke mbajtur gjallë etjen për liri dhe dëshirën për dije e përparim. Jëmi krenar, që ne brezi më i ri po e vazhdojmë udhën e tyre të ndritur”.

Në një ngjarje të tillë me vlera jo vetëm për Shënavlashin dhe Durrësin, por edhe në rafshin e arsimit kombëtar, urimet burojnë nga shpirti dhe zemra. Këtu e gjen burimin edhe përshëndetja e kryetarit të bordit të shkollës z. Shpëtim Hidri, Fjalët dhe urimet e tij shprehën nderim për të gjithë brezat e mësuesve, duke vlerësuar edhe dëshirën e prindërve, djemve dhe vajzave të fshatit, si arsimdashës për shkollë e dije. Ndryshe nuk ka si shpjegohet krijimi i asaj elite intelektuale, me të cilët krenohemi sot.

Përshëndetja e Agim Haxhiut u prit me duartrokitje, sepse solli zërin e kolegëve mësues dhe të nxënësve shqiptar të Kosovës: “Është krenari për ju dhe për ne ky 100-vjetor, pasi lufta për pavarësi kombëtare dhe lufta për shkollë shqipe ishte qëllimi dhe objektivi ynë i përbashkët. U munduat shumë ju, por vuajtëm shumë edhe ne, pasi historia u tregua e pamëshirshme, sepse na e ndanë kombin në disa pjesë, me kufinj të mallkuar që rrallë kush i klonte. Jemi të lumtur, që tani me Kosovën e lirë e të pavarur, shkojmë e vijmë sa herë të duam, duke marrë pjesë në tubime, festa e ngjarje të tilla, që i bëjnë nder arsimit shqiptar. Është bukur kur jemi bashkë e festojmë sëbashku. Urojmë që përvjetorë të tillë të kenë edhe shkollat e tjera kudo qofshin ato”.

– Kur shikoj këtë shkollë kaq të bukur, – shprehet me nostalgji Fiqiri Resuli, ish mësues në shkollën e Shënavlashit në vitet 1961-1964 – më vijnë ndërmend ato vite të vështira, kur shkolla pikonte, dyshemeja ishte prej dheu, ndërsa dritaret ishin me rrypa xhami ose të zëna me letër, ku era e dimrit loste sinfoni që nga soprano e deri te kondrabasi. Veç kujtoj edhe dëshirën dhe idealizmin e mësuesve. Ishte i magjishëm, i admirueshëm. Besoj se këtu gjen vend edhe fjala e urtë arabe: “Shkolla le të jetë kasolle me kashtë, por me mësues të mirë”.

Bajram Gashi, i cili sapo ka ribotuar librin “NJË SHEKULL NË UDHËN E DIJES. Historia e shkollës Shënavlash”, shprehet: si bir i fshatit dhe ish nxënës, si ish mësues dhe ish drejrues i kësaj shkolle, po me brente meraku për t’i lënë këtij tempulli të dijes, një shkrim, një histori. Jam i lumtur që e realizova. Në punë e sipër mësova e kuptova se sa mund e djersë, dije e shpresë, është harxhuar për ta filluar shkollën, për ta mbajtur e vazhduar për gjatë 100 vitesh, e për ta sjellë deri ditën e sotme. Jam mrekulluar me dokumentat që kam gjetur, veçanërisht me jetën dhe veprimtarinë e mësuesve e më pas të nxënësve të kësaj shkolle.

Ishte data 24 tetor 1916, si sot 100 vjet më parë, kur në Shënavlashin tonë tingelloi për herë të parë, “a-b-c-ja” në shqip. Ishte Stefan Nosi, mësusi i parë i gjuhës shqipe. Shkolla si fillim kishte gjithsej 15 nxënës. Nuk po vazhdoj kronollogjinë e viteve, pasi ato janë në libër, ndaj si fillim po e nis me drejtuesit, për të cilët kam nderim të veçantë, sepse secili në kushtet e kohës bëri ç’mundi për të lartësuar emrin e kësaj shkolle. E filloj nga viti 1947-1948, kur shkolla kaloi në sistemin 7-vjeçar, me drejtore Vasilika Panteqi, më pas Ramadan Kalaci. Elbasanlliu Qazim Kuqashi. Agim Dermani. Zyber Abazi. Naim Hoxha. Loni Tiço. Pandeli Caku. Luan Zenelhoxha. Marika Bardhi. Xhavit Dashi. Riza Gashi. Alma Oshafi. Bajram Gashi. Ismet Laçi. Migena Kola. Bilbil Musai. Aktualisht drejtore kemi znj. Lindita Teta (Mema).Besoj se kam të drejtë të them, që në këtë 100-vjetor të ndalemi të kujtojmë e të nderojmë disa emra mësuesish, te cilët kanë një histori pak ndryshe nga të tjerët, sepse jeta e tyre pati tjetër fund.

Po e nisi me mësuesin kosovar Bajram Sali Gashi, i cili në vitin 1940, la klasën dhe nxënësit dhe msyni në Kosovë, mori pushkën, formoi çetën e tij dhe luftoi dhëmb për dhëmb kundër serbo-çetnkeve. Në luftë me ta u vra, më 8 Shkurt 1945. Fund heroik për një mësues. Çuditërisht, për gjysëm shekulli, emri i Bajram Sali Gashit ishte i anatemuar nga dy palët e komunistëve, jugosllav dhe shqiptar. Megjithse edhe godina e shkollës në Shënavlash dhe në Fllakë, ishin pronë e familjes së Bajramit, s’guxonte njeri të ngrinte zërin.

Po kështu edhe Tofik Deljallisi, mësues disa vjet në shkollën tonë gjatë kohës së monarkisë. Ai rridhte nga një familje fisnike dhe tradita atdhetare shijakase. Ishte ai që u pushkatua nga komunistët e diktaturës, me grupin e deputetëve në vitin 1947.

Ashtu si shumë të tjerë, as unë, nuk dija gjë për mësuesin gjakovar Haki Taha, sepse ishte e ndaluar të flitej për të! Ishte cilësuar si “Nacionalisti i rrezikshem”. Edhe ky në vitin 1940, u kthye në Kosovë, duke vazhduar karierën e tij në mësuesi, në Gjakovën e lindjes. Jetonte dhe nuk e pranonte tragjedinë e kohës që po luhej mbi shqiptarët e Kosovës. Ky ish mësuesi i Shënavlashit, që më 13 mars 1945, kur nga Prizëreni po niseshin për në “Masakrën e Tivarit”, mijëra djem nënash, shkon në Prishtinë për te Miladin Popoviçi, i futet në zyrë, i zhgreh tre plumba në kokë dhe qetë-qetë largohet. Mbas pak, për të mos rënë në duar të serbëve vret veten.

Jam i detyruar që të ndalem në copëza të historisë 100-vjeçare të shkollës sonë, duke i pranuar si pika kthese në veprimtarinë e saj. Koha e kërkonte që në shkollë të kishte mësues, djem e vajza të fshatit. Kështu që, në vitet 60-të, dolen normalistët e parë, si Osman Xhumra, Riza Gashi, Hava Braho, Filip Rikani, Muharrem Dulli, Zija Hyka, Kristo Noni, Nurije Mara (Keta), Hysni Mara, Bajram Gashi, Musa Hasa, Kristina Bardhi, Marika Bardhi, më pas vazhduan edhe plot të tjerë.

Me nderim duhet permendur edhe kontributi i madh në arsim i grave mësuese, të cilat krijuan familje në Shënavlash. Kështu: Liri Dulli. Xhevrije Xhumra, Vito Noni, Proletare Sherifi, Fiqirete Disha, Ruzhdije Plaku, Sabrije Gashi, Frane Ndoj, Xhevedije Krruçi, Fatmira Pashkaj, Shefikate Dedja, Mimoza Bajramaj, Hamide Gashi, duke nderuar edhe mësueset, që vijnë nga qyteti, plot gra e vajza, të cilat ndihmuan në arsimimin dhe civilizimin e fshatit, në veçnti të femrës dhe familjes.

Historia e shkollës në vetvete është jeta dhe veprimtaria e mësuesve dhe e nxënësve të suksesshëm të dalë nga kjo shkollë, të cilët nuk janë pak. Nuk e kam gabim kur pyes: Cili është metri me të cilin masim vlerat e një shkolle, veçse me nxënësit e mirë? Të tjerët mund të shtojnë: Cilët janë disa nga ata, që më pas u bënë të njohur në detyrat që shërbyen?..

Ali Meta (Berisha), sot banor i fshatit Qerret, nxënës në shkollën tonë në vitet 1938-1939, më vonë nxënës i Nomales së Prishtinës, dhe më pas mësues në disa shkolla të vendit.

Umbert Çumashi, kryen universitetin e Pekinit për mjeksi- dhe farmaci, përkthyes, inxhinjer kimist, farmacist.

Enver Plaku, mbaron Akademinë e Arteve në Tiranë, për aktor dhe regjizor. Më von kryen detyrën e drejtorit në Pallatin e kulturës “A. Moisiu” në Durrës. Si artist dhe reegjizor, ka luajtur e realizuar disa role në filmat shqiptar.

Miri Hoti, mjek kirurg, i njohur në mbarë vendin. Pedagog në fakultetin e mjekësisë. Drejtor spitali në Durrës. Deputet në kuvendin e Shqipërisë. Kryetar Bashkie në vitet 2000-2003. I dekoruar disa herë. “Njerui i vitit”, nga Këshilli bashkiak i Durrësit. “Qytetar nderi i qytetit të Durrësit”. Mban titullin “Mjeshtër i Madh”, dhënë nga Presidenti i Republikes.

Leonora Bardhi, kryen universitetin në Pekin. Punon për vite të tëra si përkthyese në organet e larta qeveritare dhe bashkëpunëtore shkencore. Ka kryer kursin e lartë të filozofisë. Në vitin 1993, i akordohet grada “Doktore e shkencave”.

Hazir Gashi, ekonomist, inxhinjer ndërtimi, president i firmes “Dranova”. Gëzon plot tituj: “Nderi i qytetit të Durrësit”, “Fisnikëria e qytetit të Durrësit”. Takon Papa Gjon Pali i II-të në Vatikan, në Romë, në Korrik 2004, si pjestar i një delegacioni nga qyteti i Durrësit.

Dafina Dhima (Bici), mjeke pediatre me nje shpirt te madh dhe shume humane, mike e nënave dhe fëmijëve të fshatit e të Durrësit.

Hysen Gashi i zgjedhur kryetar komune në 4 legjislatura nga vota e popullit. Punoi me shumë përkushtim në infrastrukturë, duke i dhënë një pamje të re komunës sonë.

Lista bëhet e gjatë. Unë po mjaftohem me kaq, pa i mbetur hatëri edhe shumë të tjerëve. Veç për një gjë dua ta ngre zërin: Ne mësuesit mburremi me nxënësit tanë, fshati mburret me bijtë e tij dhe rrethi i Durrësi mburrët me kuadrot dhe specialistët që kaluan në bangat e shkollës tonë. Historia vazhdon. Tani në Shënavlash kemi edhe shkollë të mesme. Të tjerë nxënës dhe bij të fshatit, do të ndjekin shkollat e larta dhe do të bëhen njerëz të zot, që do të nderojnë shkollën e fshatin dhe do të drejtojnë sektorë të ndryshëm të arsimit, kulturës, shkencës dhe detyrave shtetërore.

Jam i lumtur, besoj si shumica në këtë tubim brezash, që po kujtojmë dhe festojmë 100-vjetorin e shkollës së Shënavlashit. Në rrugën e vështirë të dijes, secili nga ne vuri një gurr në historinë e kësaj shkolle. Të tjerët që do vijnë do ta ngrenë më lart emrin dhe nderin e saj.

Unë si bir i këtij fshati, si ish nxënës, mësues dhe drejtues i kësaj shkolle, kam nderin të uroj: Shkolla e Shënavlashit të festojë edhe qindra përvjetorë në udhën e dijes”.

Pas një koncerti festiv, një vizitë në mjediset e shkollës, ku vend të veçantë zinin stendat me foto dhe dokumenta të 100 viteve shkollë.

NIMAN FERIZI, PISHTARI I ARSIMIT SHQIP

October 15, 2016 by dgreca

Nga Kadri Tarelli/

Monografi nga Shevqet Canhasi/

Pak kohë më parë, Shoqata e intelektualëve “Jakova” në Gjakovë botoi librin: “Pishtari i arsimit e i demokracisë, Niman Ferizi. (1883 – 6 Korrik 1937)” me autor Dr. Shevqet Sahit Canhasi. Një libër monografi kushtuar atdhetarit dhe misionarit të arsimit shqip në Kosovë e Shqipëri, i cili u bë pishtari i hapjes së shkollës së parë shqipe në Gjakovë, në vitit 1915.

Që në nisje të shkrimit, më takon të shpreh mirënjohje dhe falënderim për autorin, sepse na sjell një dhuratë të çmuar për intelektualët shqiptar dhe në veçanti për mësuesit dhe veprimtarët e arsimit shqip, pasi jeta dhe vepra e Niman Ferizit është model frymëzimi i një njeriu të mësuar e fisnik, mësuesit guximtar e vizionar, mëmdhetarit të ndershëm dhe luftëtarit atdhedashës, që gjithë jetën e shkriu në përpjekje: “Me pushkë e penë, për mëmëdhenë”.

Jam i kursyer në përshtypjet lidhur me përmbajtjen e librit, pasi mendoj se lexuesi ka mundësi dhe të drejtë të gjykojë për çka lexon. Vetëm ai mund të ndajë egjrën nga gruri, të ndjejë peshën e mundimit të luftës, dhe të shijojë nektarin e fitoreve, të orientohet në detin me stuhi edhe në netët e errta që sjellin ngjarjet e historisë, që për ne shqiptarët kanë qënë e janë tepër të trazuara. Lexuesi i nderuar ka qasje që të pasurojë e shëndoshë mendjen dhe qëndresën, që të mos joshet nga dhuratat e premtimet dhe as të thyhet para vështirësive e tallazeve që sjell koha, ashtu siç jetoi, punoi dhe luftoi Niman Ferizi. Nëpërmjet materialit dokumentar historik e arkivor të bollshëm, të sjellë me mjeshtëri qëndistari nga autori dhe të shoshur e qëruar me durim skllavi për gati 57 vjet studim, lexuesi mund të fisnikërojë shpirtin me ndjenja njerëzore e atdhetarie, njëkojhësisht të trimërojë e forcojë zemrën për vepra të larta në dobi të atdheut dhe kombit.

Më pëlqen ta citoj fjalën e urtë të Kosovës: “Shkund njëqind shosha byk për një kokër grurë”, pasi i shkon përshtat punës kërkimore dhe shkencore të autorit, për të sjellë në dritë jetën dhe veprimtarinë e vërtetë të heroit tonë Niman Ferizi. Kështu vepron çdo krijues dhe historian, që guxon dhe merr përsipër t’i hyjë punës për të nisur e bitisur një monografi, që kërkon kohë e mundim të madh. Në këtë hulli edhe unë bashkohem me çdo lexues, që ta përgëzoj dhe admiroj autorin për vullnetin dhe durimin që ka treguar, duke gjurmuar e grumbulluar nëpër arkiva dhe biblioteka dokumenta e fotografi, një pjesë e tyre të panjohura më pare. Nuk mbaron këtu udha e mundimit, pasi autorit i është dashur të udhëtojë gjatë në Kosovë e Shqipëri edhe më tej akoma, për të takuar e mbledhur kujtimet e bashkëkohësve, si “Arkiv i gjallë” i kujtesës popullore. E për të shtuar më tej, se ky “thes” i mbushur duhet lëçitur dhe çveshur me kujdes e pa anësi nga subjektivizmat.

Niman Ferizi jetoi në një periudhë mjaft të trazuar për fatet e shtetformimit dhe të mbijetesës së kombit shqiptar, ku ai nuk qëndroi si sehirxhi, por veproi me guxim dhe trimëri, veçori të një shqiptari me ndjenja të forta atdhetarie dhe të një luftëtari të orëve të para. Në libër jepen si në një filmë dokumentar ngjarjet kulmore të historisë sonë, ku i pranishëm është edhe Niman Ferizi, i cili përjetoi kongresin e alfabetit shqip të manastir dhe më pas çeljen e shkollës normale në Elbasan, kryengritjet e fuqishme të viteve 1910 – 1911 – 1912, dhe shpalljen e pavarëisë. Me shpirt të plagosur përjetoi coptimin e trojeve shqiptare dhe ndarjen e kombit me kufinj. I’u përgjigj thirrjes për të qënë mësues në disa qendra të vendit si në Berat, vlorë, etj. Nuk na çudit fakti se është pjesëmarrës në luftimet për mbrojtjen e qeverisë së Princ Vidit në Durrës, nga rebelizmi i Haxhi Qamilit.

Nimani me vizionin e një intelektuali të sprovuar, kuptoi dhe realizoi porosinë e rilindasve, se nuk mjafton vetëm trimëria dhe pushka për të fituar e mbrojtur lirinë, duhet edhe arsimi dhe dituria për ndërgjegjsimin e kombit, ndaj ai së bashku me plot atdhetarë të tjerë u vu në ballë të përpjekjeve për hapjen e shkollës së parë shqipe në Gjakovë, më pas edhe në qytete e fshatra të tjerë. Këtu qëndron edhe merita e tij dhe e bashkëluftëtarëve, sepse shfrytëzuan me mençuri rastin më të parë, kur Serbia gjatë luftës së I-rë botërore, u pushtua nga AustroHungaria dhe Kosova fitoi lirinë e arsimimit në gjuhën shqipe. Vetëm për këtë gjest të lartë atdhedashurie, ai meriton një përmendore në mes të Gjakovës, pse jo edhe në qendra të tjera ku ai punoi me përkushtim.

Fatkeqësisht, unë e quaj fatkeqsi në historinë tonë kombëtare, që pranvera e kësaj lirie zgjati shumë pak. Kam përshtypjen se kjo përvojë e punës dhe e luftës, i mësoi intelektualët e Kosovës që pas gati 100 vjetësh, më 1999, të bëjnë bashkë diturinë e trimërinë, librin dhe pushkën dhe të vihen në ballë të luftës për liri dhe të fitojnë. Megjithatë, siç theksohet edhe në libër Nimani ishte personazh aktiv në përpjekje për liri dhe bashkimin e trojeve shqiptare, ndaj është anëtar i Komitetit “Mbrojtja kombëtare e Kosovës”, më pas deputet i parlamentit shqiptar pas qeverisë së dalë nga Kongresi i Lushnjës. Ka qëndruar e luftuar përkrah Bajram Currit gjatë gjithë kohës, edhe në kryengritjen e vititi 1922, e më pas në të ashtuquajturin Revolucioni Demokratik i Qershorit, që solli në fuqi qeverinë e Fan Nolit. Për të gjitha këto, besoj se fjala e urtë popullore: “Po nuk je i mënçur nuk të dërgojnë për krushk”, është çelsi që hapi shtigjet në të gjithë rrugëtimin jetësor të Nimanit, për të qënë pjesëmarrës në ngjarjet e mëdha.

Në këtë libër, besoj se jam në një mendje me lexuesin, se sipas të gjitha fakteve që renditen për të, Nimanin duhet ta kundrojmë në disa drejtime dhe ta portretizojmë të plotë, ashtu siç është në të vërtetë, me të gjitha cilësitë e bukura që ka një burrë shteti, një idealist dhe atdhetar i betuar.

Më së pari, si portret mësuesi, si pishtar i shkollës dhe gjuhës shqipe, si misionar i dijes dhe edukimit atdhetar të fëmijëve dhe rinisë shqiptare. Për këtë mjafton të ngulemi pak në periudhën kur punoi si shtetar në zonën e Tropojës, Hasit dhe Kuksit, ku problemin më të parë, që ngulmonte ta vinte ne jetë, kishte hapjen e shkollave shqipe në këtë zonë të largët e të prapambetur.

Më tej e shikojmë si veprimtar politik, duke qënë i parnishëm dhe veprimtar në të gjitha ngjarjet e mëdha të historisë sonë kombëtare në katër dekadat e para të shekullit të XX. Ai ishtë pjestar dhe organizator i disa shoqatave atdhetare, kulturore dhe politike, duke mbajtur njëkohësisht lidhje të forta me personalitete nga më të njohurat e kombit.

Më lart akoma, i çmuar dhe i vlerësuar edhe si poet e krijues. Niman Ferizi punoi me përkushtim e durim studjuesi, për botimin e librit historik “Familja Curri”, një punim shkencor që është gur themeli për të gjitha shkrimet dhe librat kushtuar Bajram Currit dhe pinjollëve të fisit të tij, njëkohësisht edhe pjesë e vyer e historisë sonë kombëtare.

Së fundi, si njeri i ndershëm dhe burrë shumë i qendrueshëm, besnik i fjalës dhe idealeve atdhetare, që nuk thyhet para vështirësive e as u josh nga paratë dhe nga premtimet për ofiqe dhe pasuri. Viryte të bukura e të admirueshme, që do deshironim t’i kishin edhe shtetarët e politikanët tanë të sotëm.

Lexuesi, shpresoj që të jetë në një mendje me mua, kur po shkruaj se autori i librit ka merita të spikatura në trajtimin shkencor të jetës dhe vepërs së Niman Frizit. Nuk do shumë mundim të arish në këtë përfundim, pasi duke shfrytëzuar disa arkiva, përfshirë këtu edhe të komuniteteve fetare, na jepen njoftime dhe hollësi për shumë ngjarje që nuk janë njohur më parë, ose janë anashkaluar nga punëtorët e letrave.

Një dukuri me interes në libër është se, e gjithë veprimtari e Nimanit jepet e lidhur edhe me veprimtarët e tjerë, qofshin ata pozitiv ose negativ, në qendrimin ndaj personit, apo ndaj çshtjes sonë kombëtare, që gjithsesi duhen parë e gjykuar në rrethanat dhe kohën kur kanë ndodhur. Besoj se kjo qasje i ka dhënë më shumë vlerë dhe hapsirë librit, e ka bërë më të plotë, pasi kështu njohim edhe shumë figura të tjera në kompleksin e ngjarjeve që ndjekin njëra – tjetrën.

Ajo që më ngazëllen pasi lexova librin, është se përjetova të drejtën që kanë të mençutit kur thonë se: “E vërteta vonon, por nuk harron”. S’ka pse të hallakatemi për të nxjerrë këtë përfundim. Ka afro 80 vjet që Nimani është shuar nga jeta dhe nuk kemi patur një studim të plotë të jetës dhe veprës së tij. Kështu shkruajnë në recencën e tyre, që në hyrje të librit edhe Prof. Dr. Shukri Rahimi dhe Prof. Dr. Bedrush Shehu: “Studimi shkencor i jetës dhe veprimtarisë së Niman Ferizit…. Ishte lënë pas dore në historiografinë tonë”. Dhe ja ku e kemi në dorë këtë vepër të shkruar me dashuri e përkushtim nga Shevqet Canhasi, si një premtim dhe amanet të munguar ndaj heroit tonë Niman Ferizi dhe ndaj historisë së arsimit dhe të kombit.

Kur lexoj libra të tillë, sidomos për veprimtarët e çshjes kombëtare, më pëlqen të përmend fjalët e shkrimtaritë të madh Viktor Hygo: “Njerëzit e mëdhenj e bëjnë vetë piedestalin, e ardhmja u ngre statujën”. Ndërsa unë do të shtoj, se Niman Ferizi e ka ngritur vetë edhe piedestalin edhe përmendoren, ndërsa Shevqet Canhasi me këtë libër, vetëm sa e gdhendi dhe e vendosi në mes të sheshit, për t’u parë dhe për t’u kujtuar e nderuar në përjetësi, nga të gjithë brezat.

DUA T`I KEM MIQ TË GJITHË SHQIPTARËT

August 9, 2016 by dgreca

Intervistë me Sadulla Zendeli-Daja, Autor i fjalorit shqip-suedisht, me 35 000 fjalë./

– “Daja”, Keni ardhur disa herë në Durrës. Cili ka qenë qëllimi i vizitave tuaja të here-pas-hershme?

-Ka qenë vazhdimisht një kënaqësi e veçantë për mua ardhja në Durrës, i bindur se kjo dëshirë është e të gjithë shqiptarëve dhe e mërgimtarëve, ashtu siç është dëshira për të parë e vizituar të tërë Shqipërinë.

Durrësi është një qytet i lashtë dhe me histori të madhe, që rrezatonte madhështi, kulturë e begati në botën mesdhetare. Ai konsiderohej vend perëndish, një qytet fisnik e hijerëndë, të cilin Epidamni e pagëzoi me emrin Dyrrah. Historianët, por jo vetëm ata, e dinë se në këtë qytet u ndeshën Cezari dhe Pompeu, se cili prej tyre do të ishte i pari në Romë. U ndesh Aleks Bizantini me Guiskardin norman në beteja të rrepta. Në muret e këtij qyteti janë zvarritur pareshtur legjionet romake, normanë e kryqtarë dhe të tjerë pas tyre. Ata kanë ardhur e shkuar, ndërsa Durrësi është këtu si dëshmi e qëndresës së shqiptarëve ndër shekuj.

Nga Durrësi është perandori bizantin Anastasi, i cili bëri ndërtime të mëdha mbrojtëse në qytetin e tij të lindjes. Nga Durrësi vijoi Egnatia, ndryshe “Rruga Mbretërore” Romë-Kostandinopojë, ndërkohë që Durrësi dikur quhej “Kostandinopoja e dytë”, për nga madhështia dhe fama, qytet me amfiteatër antik, me vepra arti si “Bukuroshja e Durrësit” dhe plot të tjera, që i ka zili bota.

Në panteonin e Durrësit qëndrojnë emrat e ndritur: princ Karl Topia, Shën Asti, Leonik Tomeu-mësues i Kopernikut, Jan Kukuzeli – muzikolog i shquar i mesjetës. Durrësi është vendlindja e aktorit të madh me famë botërore Aleksandër Moisu. Në shekullin e kaluar, për një kohë, Durrësi ka qenë zgjedhur kryeqytet i shtetit shqiptar. Sot, Durrësi është qyteti i dytë i Shqipërisë, me një port dhe plazh modern, me zhvillime në arkitekturë dhe mbi të gjitha me emra të shquar, krijues e dëshmorë, qytetarë të zotë dhe të ditur që e duan me zemër e shpirt qytetin dhe tërë Shqipërinë. Pra, kam dhjetëra e qindra arsye të forta përse e dua Durrësin, përse e kam vizituar dhe përse dëshiroj ta vizitoj përherë këtë qytet të lashtë e të ri. Sa herë që vij në Tiranë, nuk mund të rri dot pa ardhur edhe në Durrës..

– Disa herë jeni ndodhur në shkollën “Demokracia” në qytetin tonë. Kam vënë re, se kini ndjesi të veçantë kur takoni nxënësit.

-Po, më kanë tërhequr vazhdimisht shkollat shqiptare, mbase kjo vjen edhe sepse në Suedi kam punuar më se 27 vjet mësues dhe nxënësit i kam dashur njëlloj si fëmijët e mi. Ua di emrat një për një. Edhe sot pyes për ta, jam kureshtar të di se si shkojnë, si i kanë hallet dhe punët. Shkolla “Demokracia” këtu në Durrës më ka pëlqyer, është një shkollë me disiplinë dhe rregull, e bukur dhe me nxënës e mësues si drita. Mbaj mend aktivitetet e shkëlqyera që më kanë mbetur në kujtesë, veçanërisht ato për 100-vjetorin e Pavarësisë. Këngët, recitimet, pjesa teatrale për shpalljen e pavarësisë dhe Ismail Qemalin edhe sot më ngjallin ndjesi të forta. Fal mësuesve të përkushtuar, gjithçka është e bukur në atë shkollë, ashtu dhe në shkollat e tjera shqiptare që kam vizituar. Ato më tërheqin si me magji, kam mall…

Ka edhe një arsye tjetër: Sa herë kam qenë te “Demokracia”, jam larguar i mrekulluar dhe gjithnjë me dëshirën të kthehem përsëri. Shkaku është se, jam ftuar nga drejtoria e shkollës, pasi “Demokracia” e Durrësit është e binjakëzuar me shkollën Fjardingskolan të qytetit suedez të Borasit. Në atë shkollë ku unë kam shkuar disa herë, ka mësues shqiptarë, edhe shumë nxënës shqiptarë, që mësojnë gjuhën shqipe dhe suedeze.

– Si e vlerësoni bashkëpunimin me bibliotekën e qytetit të Durrësit? A do të vazhdojë edhe në të ardhmen?

-Po përgjigjem si fillim, për pjesën e fundit. Lidhjet që kanë në themel atdhedashurinë, sinqeritetin, kulturën dhe pasionin për dituri, nuk veniten dhe nuk shterrin kurrë, ndaj për bibliotekën, gjithmonë do ta ndiej veten një pjesëtar të saj. Kam qenë disa herë aty, i ftuar në kuvend shkrimtarësh e krijuesish, por edhe për të dhuruar libra të mi. U jam mirënjohës punonjësve dhe specialisteve të institucionit për mikpritjen e ngrohtë dhe për organizimin e veprimtarive mjaft të bukura për librat e mi dhe për jetën time. Herën e fundit isha aty për të dhuruar fjalorin tim shqip – suedisht me 35 mijë fjalë, si dhe librat, “Moj e dashura Arbëri”, “Gostivari në zemrën time”, “Rizgjimi i Arbërisë”. Me mua ishte prof Murat Gecaj, miku im i kahershëm, si dhe shkrimtari i njohur Viron Kona, i cili i dhuroi bibliotekës dhe pjesëmarrësve në takim, librin “Ju dua më shumë se veten!”, një libër ky, që ai ma kushton mua. Përfitoj nga rasti që ta falënderoj nga zemra për atë dhuratë të çmuar që më ka bërë.

Mendoj se Durrësi ka një bibliotekë të mirë dhe të pasur, ka punonjës që dinë ta drejtojnë atë siç duhet. I vlerësoj ata, sepse e njoh mirë rëndësinë e punës së tyre, pasi unë në Suedi kam mbaruar edhe një shkollë për punonjës biblioteke, por edhe e kam ushtruar profesionin e bibliotekistit dhe të shefit të bibliotekave në qytetin suedez Nybro.

Nga takimet e mëparshme, ashtu dhe ky i kohëve të fundit, kam vënë re se biblioteka e Durrësit tërheq lexues të mrekullueshëm, njerëz të ditur, nga kategori të ndryshme, që nga lexues të thjeshtë, e deri tek intelektualë të shquar, tërheq fëmijë dhe të rritur, deri me moshë të thyer. Të gjithë e duan bibliotekën, vendin e dijes dhe të kulturës, vendin që të ndihmon të bëhesh njeri me vlera, për zhvillimin, kulturën dhe mëmëdheun e shenjtë.

– Meqë kini botuar disa fjalorë, shqip-suedisht dhe anasjelltas, a keni ndërmend ta vazhdoni këtë punë të bukur, por të vështirë?

-Ndër punët e mia krijues më kryesorja është puna me fjalorët. Kam shkruar disa dhe do të shkruaj të tjerë. Tani jam duke përfunduar fjalorin shqip – suedisht për fëmijët e shkollave. Mendoj se ka dalë një vepër me vlerë në ndihmë të tyre. Dëshiroj t`ju them gjithashtu se, kontaktet e mia me Shqipërinë tonë të dashur kanë qenë të lidhura ngushtë me botimet e pesë fjalorëve të mi me mbi 100 000. Fjalë, shqip-suedisht dhe suedisht-shqip. Kjo punë voluminoze është vlerësuar edhe nga “Enti për shkollim i Suedisë” dhe është propozuar literaturë shkollore për mësimin plotësues të gjuhës shqipe për mërgimtarët në Suedi. E gjithë kjo është një dhuratë e çmuar për bashkatdhetarët tanë në Suedi dhe mbarë Skandinavinë, njëkohësisht edhe ndihmë për integrimin tonë në jetën dhe shoqrinë e atij vendi miqsor e paqsor. Shteti im amë, njerëzit e mi në Sërmnovë e Gostivar të Maqedonisë dhe, veçanërisht miqtë e mi të racës shqiptare të shpërndarë nëpër botë, më japin fuqi dhe më bëjnë të palodhshëm, por gjithmonë mbetem me shpirt të coptuar dhe me lot trishtimi e malli. Lotët në sytë e një mërgimtari i than koha, ndërsa shpirti vuan dhe nuk gjen qetësi për mëmëdhenë e bekuar, të ndarë e të cunguar.

Leksikografia është ndër drejtimet shkencore që preferoj më shumë. Vërtetë më merr shumë kohë, por nuk më lodh, veçse më kënaq, veçanërisht kur, si shpërblim, marrë vlerësimet që më bëjnë lexuesit, si në Suedi, ashtu dhe në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni e diasporë.

Është një punë që kërkon shumë përkushtim. Për shembull, për fjalorin shqip-suedisht me 35 mijë fjalë, që i dhurova bibliotekës së qytetit tuaj, punova rreth 8 vjet. Megjithatë kjo kohë më duket e shkurtër dhe lodhjen nuk e ndiej më. Çudi, lodhja më largohet si me dorë, kur shohë se ma pëlqejnë punën që bëj dhe ma vlerësojnë librin apo fjalorin. Jam i lumtur për këtë, sepse gjykoj që puna ime është e dobishme dhe nuk më ka shkuar kot. Vlerësimi dhe fjala e mirë, janë shpërblim për mundimet në vite për të hartuar fjalorët, apo për të shkruar librat me poezi e prozë.

– Cili është libri më i ri, që do të zbukurojë listën e botimeve tuaja dhe bibliotekat tona?

-Sapo kam përfunduar një vëllim të ri në dy pjesë. Pjesa e parë përmban poezi të shkruara nga unë gjatë harkut kohor 2015 – 2016, kurse në pjesën e dytë janë përshtypjet e mia nga vizitat në Tiranë, Durrës, Lezhë dhe Kukës. Kam kënaqësi që, redaktor i këtij libri është shkrimtari i njohur shqiptar Viron Kona, i cili më ka shoqëruar si një vëlla në këto vizita.

– Si ndieheni mes shqiptarëve këtu në Tiranë dhe në Durrës?

–Kam shumë miq në Shqipëri. Në të vërtetë unë dua t`i kem miq të gjithë shqiptarët, që nga Gostivari ku kam lindur, nga Suedia ku jetoj, juve shqiptarëve të Republikës së Shqipërisë – shtetit tonë Amë, ata të Kosovës, të Malit të Zi, të Çamërisë dhe të gjitha trojeve shqiptare e diasporës. I dua të gjithë dhe u uroj jetë të lumtur dhe të begatë!

Në Tiranë dhe në Durrës, rrethohem porsa vij me miq të shumtë shkrimtarë, poetë, gazetarë, artistë, intelektualë të fushave të ndryshme, zyrtarë, mësues, njerëz të thjeshtë dhe akademikë. I admiroj, sepse janë të mrekullueshëm, ndaj i përshëndes me zemër, për shoqërinë që më bëjnë, për miqësinë që më ofrojnë, për respektin dhe mendimet që ndaj me ta.

Ndiehem kaq mirë saqë, nuk më bëhet të largohem. Gjithnjë e shtyj nisjen time për t`u kthyer në shtëpi, ku më presin me mall dhe padurim bashkëshortja – Xia, fëmijët: Ismeti, Agimi, Blerimi, vajza Lindita dhe ata nipër të shumtë e mbesa, si dhe tërë ata njerëz të afërt të fisit dhe miq shqiptarë e suedezë, atje ku banoj në Ferjestaden (qyteti i vaporëve), ku kam ndërtuar restorantin me emrin mëmëdhetar “Shqiponja”. Shqiponja e flamurit më shoqëron kudo. Shqiponjën e kam atje, e kam në zemër e në shpirt. Ajo është këtu, është në gjokset dhe zemrën e çdo shqiptari.

Faleminderit!

Intervistoi

Kadri Tarelli

SHKRIMTARËT QË NA ERDHËN NGA SUEDIA/

July 25, 2016 by dgreca

Kadri Tarelli shkruan nga Durresi/*

“Unë, nëse do të jetoja edhe një herë,

do të punonja me shqiptarët dhe për shqiptarët”.

Ullmar Kvik (Qvick)/

PËRSHËNDETJE SHKRIMTARËVE TË ARDHUR NGA SUEDIA/

Si koleg dhe gazetar, prej më se 10-vjetësh kam qenë pjesëtar i grupit që ka pritur e përcjellë miq, drejtues komune, drejtues arsimi, drejtor shkolle, mësues, nxënës, prindër, suedezë dhe shqiptarë, të kryesuar nga Sokol Demaku, atëherë mësues, mërgimtar prej Kosove i vendosur në Suedi. Çdo vit, shpesh edhe dy herë në vit, ata e mësyjnë Durrësin, në kuadër të një lidhje, apo siç i themi ne “Binjakëzim” mes dy shkollave: “Demokracia” në Durrës dhe “Fjardingskolan” në Boras të Suedisë. Prania ime e përhershme ishte falë përkujdesjes së ish drejtorit Avdyl Buçpapaj, që nuk më ndau asnjë herë nga kolektivi, për të qenë i pranishëm në të gjitha vizitat, bisedat dhe diskutimet në shkollën e tij, por edhe në takimet në shkolla të tjera, publike dhe jopublike dhe në institucionet e pushtetit vendor, Bashki, Drejtorinë Arsimore Rajonale, Bibliotekën Publike dhe në Qendrën Kulturore të Fëmijëve në Durrës, njëkohësisht edhe në takime të nivelit të lartë, siç është rasti i pritjes në Ministrinë e Arsimit dhe të Shkencës të Shqipërisë, në tetor të vitit 2011, takim ky i koordinuar nga shkrimtari Viron Kona.

Në një shkrim, në Qershor të vitit 2011, kushtuar Sokolit shprehesha: “Si fillim në krye të shkrimit mendova të vendosja titullin, “Sokol Demaku “Ambasador” i shqiptarëve në Suedi”. Shpejt ndërrova mendje. Kostumi i “ambasadorit” është shumë i ngushtë për trupin dhe shpirtin e Sokolit”. Tani bindem vetë, njëkohësisht binden edhe të tjerët, që e njohin dhe bashkëpunojnë me të, se Sokoli i kalon përmasat e “ambasadorit”, kur është fjala për t’i shërbyer çështjes shqiptare. Koha më dha plotësisht të drejtë, sepse pak dit më parë, pas disa takimeve në Tiranë, Lezhë dhe në Shkodër, ai erdhi në Durrës së bashku me dy shkrimtare suedeze, znj. Anna Mattsson, bashkë me të edhe znj. Britta Stenberg, shoqëruar me ta edhe shkrimtari i njohur Hamit Gurguri, edhe ky banues në Suedi. Ky veprim tregoi se Sokoli e tejkaloi pritshmërinë ndaj vetes dhe ndaj nesh. Ai nuk po mjaftohet vetëm me shkollat dhe bibliotekat, as me vajtje-ardhje të shkrimtarëve shqiptarë në Suedi dhe Shqipëri, por duke gjetur mbështetjen, gatishmërinë dhe mikpritjen e letrarëve dhe institucioneve shqiptare, kërkon dhe realizon vizita, takime, lidhje, njohje e bashkëpunim edhe me shkrimtarë suedez. Një veprim ky i lavdërueshëm, i lakmueshëm dhe i dobishëm për letërsinë dhe kulturën shqiptare, dhe më së shumti në formimin dhe forcimin e lidhjeve dhe miqësisë mes krijuesve të të dy vendeve. Veç kur e mendon një gjë të tillë, të duket e bukur dhe fisnike, ndërsa kur e prek është e mrekullueshme.

Nuk është hera e parë që shkrimtarë e studiues suedezë vizitojnë Shqipërinë. Pa hyrë në thellësinë e viteve po përmend vetëm Ullmar Kvik (Qvick), shkrimtar e studiues, njohës i përkryer i gjuhës shqipe, i cili u bë mik i shqiptarëve dhe i Shqipërisë, botues i librit, “Më shumë heroizma se sa grurë”, kushtuar historisë së Shqipërisë. Përpara tij, ndonëse nuk dihet se kur ka ardhur në Shqipëri, suedezi Erik Hans Tunman(1746-1778), një hulumtues mbi gjenezën e shqiptarëve, shkroi në vitin 1774, punimin shkencor “Hulumtime në lidhje me historinë e popujve evrolindor”. Në këtë vepër, tema “Mbi historinë dhe gjuhën e shqiptarëve dhe të vllahëve”, përfshin faqet 171 – 366… Ku, si një çështje kardinale e konsideron ai problemin me ilirët dhe shqiptarët. Tunmani vjen në përfundimin se ilirët janë stërgjyshërit e shqiptarëve…

I përmenda këto raste për të thënë se, është e çuditshme kjo raca e studjuesve, shkrimtarëve dhe krijuesve. Kudo që shkojnë shkruajnë nga një libër. Kështu ndodhi me Edith Durham, që shkroi librin “Brenga e Ballkanit”, Çarls Telford Erikson, librin “Pesë vjet në Shqipëri (1908-1913), Historiani francez Zhan Klod Faveirial, librin “Historia (më e vjetër) e Shqipërisë”, e shumë të tjerë që u dashuruan me Shqipërinë dhe shqiptarët. Po kështu ndodh edhe me shkrimtarët tanë. Viron Kona, sa herë ka shkuar në Suedi ka shkruar nga një libër, e konkretisht: “Bukuri suedeze”, “Për Ju miqtë e mi”, “Zonja nga Borasi” dhe “Ju dua më shumë se veten”, ndërsa prof. dok. Murat Gecaj shkroi librin “Me zemër në vendlindje” (Shënime e mbresa, nga Suedia). Kështu mund të rendisim edhe plot shkrimtarë, poetë dhe krijues, që njohjet, ndjesitë, përjetimet dhe përshtypjet gjatë udhëtimeve apo qëndrimeve në vende të tjera, i hedhin në letër. Ata na sjellin shkrime me vlerë për natyrën, jetën shoqërore-ekonomike-politike, letrare-artistike-shkencore-sportive, më tej, karakterin, mentalitetin dhe traditat e popullit, pra një pasqyrim i historisë në një çast të dhënë. Gjë e bukur dhe e dobishme, që na ndihmon të njohim veten, në të njëjtën kohë të njohim edhe të tjerët. Mbase ky është misioni i shkrimtarëve dhe krijuesve, si “Ambasadorë” pa dekret, të njohin popujt dhe të lidhin popujt. Misioni më fisnik dhe hyjnor që ata zotërojnë, që i dallon nga të tjerët dhe që i bën të përjetshëm.

Koha rrjedh ndërsa jeta vazhdon. Nuk di se ç’kanë ndërmend të bëjnë dy shkrimtaret suedeze, mikeshat e nderuara të Lezhës, Shkodrës, Tiranës dhe Durrësit. Është në dëshirën dhe vullnetin e tyre, por unë, si edhe shumë të tjerë që patën mundësi të njihen me to, shpreh kënaqësinë dhe shpresën që t’i kemi përsëri mes nesh, me veprën e tyre të përkthyer në shqip.

Përshëndetje dhe urime shkrimtarëve të ardhur nga Suedia, duke shpresuar për vepra të bukura, që t’i shërbejnë dy popujve tanë.

Kadri Tarelli

Durrës, korrik, 2016.

NE FOTO:Nga majta.A.Buçpapaj, S.Demaku, A.Mattsson, H.Gurguri, B.Stenberg, V.Kona

SHKRIMTARË SUEDEZ VIZITOJNË DURRËSIN

July 7, 2016 by dgreca

Për Diellin nga Durrësi: Kadri Tarelli/

Para pak ditësh, në javën e fundit të muajit Qershor 2016, një grup shkrimtarësh suedez, vizitoi qytetin tonë, Durrësin e lashtë 3000-vjeçar. Ata e msynë qytetin bregdetar pas disa takimesh mjaft të bukura e të dobishme të zhvilluara në Lezhë, në bibliotekën e këtij qyteti, në Shkodër në Universitetin “Luigj Gurakuqi”, më pas në Tiranë me disa shkrimtarë, poetë, gazetarë, pedagogë dhe studjues të njohur.

Miqtë e nderuar u pritën në sallën e Bibliotekës Publike Durrës, ku zhvillua një bisedë e ngrohtë mes shkrimtarësh dhe krijuesish durrsak dhe miqëve të ardhur nga Suedia. Poetja, shkrimtarja dhe përkthyesja Anna Mattsson, shkrimtarja dhe gazetarja Britta Stenberg, tw cilat u shoqëruan nga z. Sokol Demaku, shkrimtar, poet, publicist, përkthyes dhe mik i kahershëm i bibliotekës dhe i Durrësit, autor i 17 librave, së bashku me të edhe shkrimtari i njohur Hamit Gurguri, autor i 24 librave, të dy shqiptarë të Kosovës dhe banorë në Suedi, njëkohësisht edhe anëtarë aktiv të Lidhjes së shkrimtarëve të Suedisë.

Siç e do zakoni, miqtë u pritën nga drejtuesja e Bibliotekës Publike Durrës, znj. Mirela Ylli dhe specialistët e këtij institucioni. Edhe herë të tjera ka patur takime të tilla, sidomos me Sokolin dhe të tjerë shkrimtarë shqiptarë të mërgatës sonë, por është e para herë që ka miq dy shkrimtare suedeze. Të katër shkrimtarët shoqëroheshin nga shkrimtari ynë i njohur Z. Viron Kona, i cili ka qënë i ftuar disa herë në Suedi, meqë libri i tij për fëmijë “Ah more Bubulino”, është përkthyer në suedisht. Njëkohësisht miqtë, si përherë u shoqëruan edhe nga Avdyl Buçpapaj, ish drejtor i shkollës 9-vjeçare “Demokracia” në Durrëstë, i cili ka qënë nismëtari i lidhjes mes dy shkollave “Demokracia” në qytetin tonë dhe “Fjardingskolan”, në Boras të Suedisë. Është z. Avdyl, ai që bashkë me Sokolin, për dhjetë vjet me radhë, me vajtje-ardhet e ndërsjellta, kanë mbajtur gjallë lidhjen dhe miqësinë mes dy shkollave dhe mes dy qyteteve. Ai si drejtor, bashkë me mësues dhe nxënës të shkollës së tij, ka qënë disa herë në Suedi, për vizitë dhe shkëmbim përvoje mes kolegësh. Të dyve, Sokolit dhe Avdylit, u shkon mësëmiri fjala e urtë popullore që thotë: “të kesh miq, së pari duhet të jesh vetë mik”.

Për të nderuar miqtë, të pranishëm në takim ishin z. Nikolla Spathari, kryetar i klubit të shkrimtarëve dhe artistëve të Durrësit dhe poetët Agim Bajrami, Vladimir Muça, Xhevahir Cirongu dhe publicisti Kadri Tarelli, të cilët drejtuan pyetje dhe diskutuan rreth problemeve, vështirësive dhe pengesave që ndeshin në ditët e sotme, letërsia, botimi dhe përkthmi i librave. Si qershia mbi tortë në takim ishte ftuar edhe dr. Alisa Velaj, pedagoge në Universitetin A. Moisiu, e cila përveç përkthimit, solli edhe një analizë të thellë të poezisë së Anna Mattsson, duke i dhënë kështu vlera të larta bisedës letrare.

Specialistja e bibliotekës znj. Teuta Dhima, në këtë rast edhe drejtuese e takimit, me shumë mirësjellje dhe profesionalizëm, u drejtoi pyetje dy mikeshave, të cilat vinin për herë të parë në Durrës, pyetje që ngjallën diskutim, pasi prekin probleme që janë të përbashkëta dhe që hasen nga cilido autor, gjatë krijimit dhe përkthimit. Pyetja më direkte ishte: “A dëmtohen vlerat letrare gjatë përkthimit, ca më shumë kur kryhet edhe nga një gjuhë e dytë? Si shembull mori përkthimin e veprës së shkrimtarit tonë I. Kadare. Nuk është fjala për çdo përkthim, sepse edhe këtu kërkohen dhe duhen zbatuar ligjësitë e domosdoshme që kërkon një letërsi e mirë, por sidomos të poezisë, e cila është nazelie dhe do, jo vetëm njohje shumë të mirë e të saktë të gjuhës, por njohje të kulturës letrare të një populli, njëkohësisht edhe fuqi krijuese të çdo përkthyesi. “Nuk është diçka e re, – vuri në dukje znj. Anna Mattsson, – më vështirë dhe më pak cilësi ka, kur mbështetesh mbi një përkthim të mëparshëm nga një gjuhë tjetër, pasi humbasin pjesë të shpirtit dhe të kulturës të popullit që përfaqëson poeti, apo shkrimtari”.

Sot shqiptarët kanë njohje të mirë për Suedinë e bukur, jo thjesht për natyrën, gjeografinë dhe ekoniminë e vendit verior. Aty jeton një komunitet mjaft i madh shqiptarësh, afërsisht 60.000 mërgimtarë, të cilët në forma të ndryshme na bëjnë të ditur pjesë të jetës dhe shpirtit të këtij populli mikpritës dhe human, sidomos ndaj ne shqipatërve. Shumë shqiptarë, këtu përmend edhe shumë durrsakë, kanë patur mundësinë dhe kënaqësinë të vizitojnë Suedinë, të shkruajnë e të botojnë artikuj dhe libra, e të flasin për këtë vend të bekuar, me kulturë dhe demokraci të lartë. Në Shqipëri ka njohje edhe për letërsinë suedeze, nga të rritur, të rinj e fëmijë, sepse prej vitesh janë përkthyer e botuar me dhjetra libra. Veçanërisht njihen mjaft mirë veprat me famë botërore “Pipi Çorapegjata” e shkrimtares Astrid Lindgren, “Udhëtimi i Nils Holgersonit” i Selma Lagerlëf, “Më shumë heroizma se sa grurë” i albanologut dhe mikut të shqiptarve, Ullmar Kvik (Qvick), dhe para pak kohësh edhe libri “Djali dhe Tigri” i Lars Westman, përkthyer mjeshtërisht nga Sokol Demaku. Siç u vu në dukje edhe gjatë bisëdës, vepra e dy shkrimtareve suedeze A. Mattsson dhe B. Stenberg, nuk ështē përkthyer ende në shqip. Shpresojmë që ardhja e tyre në Shqipëri, është një nxitje e bukur, për të sjellë sa më shpejt krijimet e tyre edhe në gjuhën tone, në vazhdën e pasurimit të letërsisë shqipe me zëra të rinj, si pjesë e kulturës, letërsisë dhe shpirtit suedez.

Në fund të veprimtarisë, pas falënderimeve të ndërsjellta, siç edhe ndodh në takime shkrimtarësh dhe krijuesish, Kadri Tarelli, Vladimir Muça dhe Xhevahir Cirongu, u dhuruan miqve, libra nga krijimtaria e tyre dhe shkëmbyen autografë.

Pas takimit në bibliotekë, miqtë e ardhur nga Suedia e largët, të kënaqur nga pritja e ngrohtë e miqësore, kërkuan të shohin dhe të vizitojnë shtëpinë, ku ka bujtur, 100 e ca vjet më parë, shkrimtari, poeti, përkthyesi, historiani studjuesi dhe politikani ynë Fan Noli. Një kërkesë mjaft e bukur, por që na vuri në siklet, mua që po shkruaj këto radhë dhe Avdylin, si banorë të Durrësit tonë të lashtë e të madhërishëm në botën mesdhetare. Të them të drejtën u ndjemë disi ngushtë, sepse e dinim se në ç’gjendje të lodhur, të vuajtur e të mjeruar është shtëpia e shpallur objekt që mbrohet nga shteti. Nëpër vapën e mesditës durrsake, shkuam së bashku. Mikeshat i hodhën një sy, nuk thanë asnjë fjalë. Heshtja e tyre fliste më shumë. Në shikim dhe fytyrë u ndjehej dhe pasqyrohej trishtimi, për këtë vepër që e nderon poetin, qytetin dhe kombin, por të lënë në mëshirë të fatit, të shkatërrohet çdo ditë pak e nga pak.

Është bukur interesante, se letraret suedeze, jashtë takimeve zyrtare e protokollare ishin shumë gazmore dhe me humor të hollë. Flisnin lirshëm për gjithçka që shikonin. Biseda vërtitej rreth letërsisë dhe krijimtarisë, një fushë ku secili prej pjesëmarrësve ka ç’të rrëfejë. Anna si më enegjike dhe praktike, me t’u ulur në tavolinë për kafe apo për drekë, nxjerr bllokun e shënimeve dhe shkruan çdo fjalë shqipe që dëgjon apo që i bën përshtypje, kërkon përkthimin dhe e përsërit disa herë, duke u munduar ta shqiptojë sa më natyrshëm. Ne qeshnim dhe bashkë me ne qeshte edhe ajo. Hamit Gurguri, që unë e thërrita Gur prej guri, shërbente në rolin e përkthyesit. Duke parë zellin e madh për të shkruar e mësuar fjalë shqipe i’u drejtua me shaka: “znj. Anna! Që nga ky çast, nuk të përkthej asnjë fjalë, sepse do ta mësosh shqipen shumë shpejt dhe unë nuk do të jem më përkthyesi juaj”. Qeshëm të gjithë, duke admiruar vullnetin dhe dëshirën e kësaj zonje, për të mësuar sa më shumë në gjuhën shqipe.

Nuk jam unë i pari që po them këto fjalë të arta: “Shkrimtarët janë ambasadorët më të mirë të kombeve”. Edhe prania e dy suedezeve të nderuara në Durrës, na mundëson më shumë ta njohim njëri – tjetrin, të njohim veprat dhe krijimet e secilit prej nesh, kështu të shtojmë njohjen, nderimin dhe dashurinë e ndërsjelltë për vendet tona.

KY takimi i dobishëm dhe i bukur, është një ngjarje e shënuar dhe e veçantë, që do të kujtohet gjatë nga letrarët dhe krijuesit durrsak.

Shpresojmë që dy zonjat, Anna Mattsson dhe Britta Stenberg, t’i kemi përsëri mes nesh, bashkë me krijimtarinë e tyre të përkthyer në shqip.

Kadri Tarelli

Durrës më: 03. Të korrikut. 2016