Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

AGO SHERO AGAJ – “DIKUSHI”

by

Nga Luan Çipi/
Po e them që në fillim: nuk është fjala për të rehabilituar çdo “kolaboracionist”, po për të shpjeguar jetën e gjithkujt, që duke rrojtur gjatë dhe mandej edhe me veprimtari atdhetare dhe shoqërore të dobishme edhe pse gaboi diku, nuk mund t’ia shuash krejt veprimtarinë e tij dhe t’ia asgjësosh anët e mira, duke e dënuar me heshtje e deri me mohim, pa e gjykuar dhe analizuar.
Nga ana tjetër, jo për çdo gjë duhet trajtuar vetëm politikisht, nga mendimi dhe pozicioni partiak, ose thjeshtë nga ç’rrymë politike apo filozofike priret, por se si janë marrëdhëniet e tij me Atdheun, për mëvetësinë dhe lulëzimin e tij.
Kështu do gjykoja edhe për Ago Shero Agajn, vlonjatin që kaloi peripeci të shumta në jetën e tij të gjatë, po që punoi dhe u përpoq shumë për kombin shqiptar, pa i përjashtuar gabimet dhe fajet ku shkau…
AGO AGAJ lindi më 7 Mars 1897 në fshatin Ramicë të Krahinës së Mesaplikut (Vlorë), në një familje të pasur e me tradita të lashta atdhetarie dhe vdiq në qytetin Florida, Sh.B.A, në 24 dhjetor të vitit 1994. Babai i tij, Shero Emin Agaj, spikati veçanërisht në vitet e pavarësisë, si mbështetje e fuqishme e Ismail Qemal Beut, pastaj për organizimin e frontit antiterrorist e antigrek pas vitit 1913 dhe ishte në kulmin e shkëlqimit, në “Luftën e Vlorës”, si shefi policisë me Osman Haxhiun në krye, po dhe, më tej, në përkrahje të “Revolucionit Demokratiko- Borgjez të Fan Nolit, me armë në dorë në vitin 1924, pa u ndalur në veprimtarin e pareshtur atdhetare edhe me pas, deri në vdekje.
Ago Agaj, një nga djemtë më aktiv të Shero Emin Agajt, shkollën fillore e kreu në Vlorë (turqisht), shkollën e mesme e përfundoi në Vjenë dhe po atje, vazhdoi e përfundoi me sukses studimet universitare për inxhinieri agronomike,. kurse stazhin dhe specializimet i mbylli në Gjermani, në Silesien e Sipërme.
Më 1920, i kthyer në Atdhe, merr pjesë në Luftën e Vlorës, në çetën e Shullërit dhe komandant kishte Bajram Qamil Agajn e Ramicës. Atje, në fushat e betejës, kur ishte krah për krahu me heronjtë e luftës, me Kanan Mazen, Zigur Lelon dhe Kapedan Sali Vranishtin me shokë, grumbulloi të dhëna dhe fakte historike direkt, që më vonë i hodhi në një libër më vete.
Gjatë viteve 1920 – 23 bashkëpunon me Prof. Dr. Ernst Nowak, të Universitetit të Kölnit (Gjermani), për hartimin e Kartës Gjeografike, Topografike dhe Gjeologjike të Shqipërisë, dhe më 1924 bën pjesë në Komisionin për caktimin definitiv të nomenklaturës së Hartës së Shqipërisë.
Punon edhe dy vjet në Poloni e Moldavi dhe kur kthehet në Vlorë, emërohet agronom i zyrës së bujqësisë fillimisht dhe ngrihet dora dorës, deri në shkallët më të larta ministrore. Në vitin 1924 është një nga përkrahësit dhe mbështetësit kryesor të “Revolucionit Fanolist”.
Prej vitit 1925-26 bashkëpunon me shkencëtarin svicerian, Dr. Miller, në kërkimet e shtresave vajgurore të nëntokës shqiptare, për llogari të Dutch Shell Oil Comp. Dhe ka fatin të jetë prezent në hapjen e pusit të parë vajguror shqiptar.
Në fund të vitit 1926 emërohet agronom në Shkodër, më vonë në Xhafzotaj (Shijak), dhe Drejtor i Shkollës Bujqësore në Lushnjë dhe pas mbylljes se shkollës, shërben si agronom direkt në Berat, Gjirokastër dhe Delvinë, duke plotësuar kështu një cikël të plotë teoriko praktik, të denjë për një studiues e shkencëtar.
Më 1936, Ago Agaj merr pjesë në disa revolta e së fundi, në “kryengritjen” e Ethem Totos, si anti Zogist dhe dënohet me burgim të përjetshëm. Dita 7 Prill 1939, kur Italia Fashiste pushtoi Shqipërinë, Ago Agajn e gjen në burg.
Me qeverinë kolaboracioniste të Shefqet Verlacit ai emërohet kryeagronom në Ministrinë e Ekonomisë Kombëtare dhe më pas Ministër i Bujqësisë. Ago Agaj, si anti Zogist dhe me “Dojç kulturë” e filo gjerman, e pa okupimin Shqipërisë si lehtësues së gjendjes se vet dhe u bashkua pa rezerva me pushtuesit dhe me Ballin Kombëtar, duke menduar se kështu do të ishte më mirë edhe për vendin amë, që ndryshe mund të rrezikonte copëtimin midis fqinjëve.
Dihet se pas okupimit fashist të Shqipërisë një pjesë nga territoret e Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë iu bashkuan Shqipërisë, por prefekturat e Mitrovicës, Vuçiternit, Podejevës dhe e Pazarit të Ri, megjithëse me popullsi shqiptare, kishin mbetur ende nën sundimin serb. Ishin edhe përpjekjet e Ago Agaj me shokë, si e Dr. Vehbi Frashërit, që edhe sepse ishin me kulturë e shkollë gjermane, ndërhynë pranë autoriteteve naziste dhe i bindën ata që ato krahina t’i ktheheshin Shqipërísë. Atëherë,. për meritat e sprovuara, me vota të lira, Ago Agaj, zgjidhet prej vendasve Prefekt i Mitrovicës dhe drejton organizimin e administratës shqiptare, atë të xhandarmërisë vendase dhe të hapjes së shkollave në gjuhën shqipe. Në të njëjtën kohë organizon rezistencën kombëtare, se i duhet të mbrohet edhe nga sulmet e çetnikëve të Drazha Mihaloviçit, me të cilët ndërmerr edhe përpjekje direkt, derisa edhe plagoset.
Duhet pohuar një e vërtetë historike se, gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, Mitrovica me rrethe, përjetoi një liri që nuk e kishte pasur asnjëherë më parë. Kjo liri, siç thotë vet Ago Agaj, e ndezi popullin aq shumë, sa edhe gratë morën pjesë në kremtimin e 28 Nëntorit të vitit 1941, kur ai ishte Prefekt atje. Ishte hera e parë që ato merrnin pjesë në një grumbullim të madh shqiptarësh. Për herë të parë, pas 500 vjetëve, ato dolën lirisht sheshit të veshura me kostume kombëtare e të zbukuruara me flori e gurë të çmueshëm e me qëndisje artistike, aq sa dhe të huajt mbetën të habitur.
Mirëpo, pas kësaj feste, siç tregon Agaj, ndodhi një ngatërresë e papritur me gjermanët. Komanda kishte marrë vendim të burgoste gjithë hebrenjtë dhe jevgjit. Në Mitrovicë nuk kishte shumë familje hebreje, por kishte rreth katër mijë jevgj që i quanin gabelë. Ata flisnin shqip dhe mbanin anën e shqiptarëve. Ago Agaj u shpjegoi gjermanëve se jevgjit ishin me origjinë egjiptiane, kurse ciganët ishin me prejardhje nga India dhe ishin nomadë, që nuk ngulen në asnjë vend. Ky shpjegim nuk mjaftoi dhe lypseshin fakte të tjera. Me anën e Vehbi Frashrit u gjet libri i prof.E.Novack-ut, i cili ishte marrë me studimin e këtyre popujve. Kështu, jevgjit shpëtuan dhe ata me këtë rast, bashkë me shqiptarët në shenjë falënderimi, dhanë një koncert siç dinë vetëm ata.
Edhe hebrenjve, në saje të angazhimit të Ago Agajt e Xhafer Devës, ua shpëtuan jetën, mandej i vendosën në mbrojtje në një ndërtesë të mirë. Pas largimit të Ago Agajt, Xhafer Deva gjeti mënyrën për t’i çuar këto familje në Shqipëri, ku gjetën strehim dhe mikpritje. Agaj ishte bërë shumë popullor në mes kosovarëve me të cilët ai bashkëpunoi aq mirë.

Ago Agaj qëndroi një kohë të shkurtër në krye të prefekturës, sepse Gjermania ndërhyri tek italianët, ngase “kjo liri e kjo administratë u mor si shembull edhe për Shqipërinë dhe rinia kërkonte edhe atje të njëjtin administrim”.
Në Shqipërinë e Okupuar, Qeveria e Mustafa Krujës, Ago Agajn, e emëron Drejtor të Përgjithshëm të Nozullimeve, që varej nga Kryeministria.
Në Qeverinë e Rexhep Mitrovicë, kur Shqipëria ishte shpallur e pavarur e neutrale, (mbasi fashizmi më 7 Shtator 1943 kishte rënë), Ago Agaj emërohet Ministër i Ekonomisë.
Në qershor të vitit 1944, Ago Agaj mori pjesë në mbledhjen e Dytë të Lidhjes së Prizrenit, si dhe në Kongresi i Dytë të saj, që u mbajt më 15 janar 1944.
Ai ishte aq i lidhur me Kosovën sa në një letër, disa muaj para se të ndërronte jetë, Ago Agaj shkruante:
“Jam në shtratin e vdekjes. Flas nga përvoja njëqindvjeçare e jetës sime. Kam pasur dhe kam bindjen se fati i Kombit Shqiptar do të vendoset në Kosovë. Nëse Kosova do të shpëtojë nga kthetrat e kuçedrës Serbe, atëherë do të kemi një komb tetë milionësh dhe askush nga fqinjët keqdashës nuk mund të arrijë atë që dëshiron. Në rast se Kosova, mos e dhëntë Zoti, mbetet nën pushtimin Serb, paraqitet rreziku edhe për Shqipërinë. Pra, unë kur përpiqem për Kosovën, përpiqem për Kombin, për Shqipërinë, për Vlorën… O sot, o kurrë, populli shqiptar duhet të bëjë përpjekje për shpëtimin e Kosovës. Kjo bindje i ka rrënjët te babai i kombit, Ismail Qemali, i cili, në mbledhjen e madhe me parinë e Vlorës, mori një telegram dhe, pasi e lexoi, filloi të qante. Ismail Aga Mezini, mik i tij, i tronditur i tha: “Mblidhe veten, na thuaj se ç’pësuan djemtë?” Ismail Qemali u përgjigj: “Jo, djemtë nuk pësuan gjë, po e pësoi atdheu ynë. Kosova mbeti jashtë kufijve të Shqipërisë”. Kështu shkruante personalisht Ago Agaj dhe shtonte: “Shpresoj se lotët e babait të kombit do të bëhen armë e fortë për realizimin e ëndrrës së tij”. Nga kjo dashuri pasionante për Kosovën, Ago Agajn, shpesh e kanë quajtur “Kosovari nga Vlora”.
Kur ishte prefekt në Mitrovicë ai tërhoqi atje për ndihmë vlonjate të shquar për t’i pasur ndihmësit e vet të besuar, duke i vendosur në vende kyçe: si prokuror Kudret Kokoshin, kryetar gjyqi, dr. Shefqet Shkupin (që më pas punoi për 20 vjet mjek në Vlorë) dhe në mjekësi, vlonjaten tjetër dr. Ibrahim Dervishin.

Si të gjithë nacionalistët aktiv, Ago Agaj, në nëntorin e vitit 1944 largohet nga Shqipëria. Emigroi në Itali e Austri për pak kohë dhe për shkak të njohjeve dhe të ndikimit personal, u vendos në Egjipt, ku qëndroi i suksesshëm 20 vjet, i zgjedhur si Këshilltar për administrimin e pasurisë së Aziz Izet Pashë Arnautit (origjinë shqiptare prej Familjes së Qiprilijve) dhe drejton sektorin «Vinicole e Viticole». Kur Egjipti anoi politikisht nga Rusia Sovjetike, atëherë Ago Agaj, si antikomunist konsekuent i deklaruar, emigroi në Shtete e Bashkuara të Amerikës.
Gjatë qëndrimit në Egjipt Ago Agaj, përgatiti dorëshkrimin e vëllimit «Lufta e Vlorës» të cilin e vuri në shtyp në vitin 1969, kur ishte në Amerikë. Pati sukses të madh, mbasi ishte hera e parë që flitej mbi luftën heroike të vlonjateve, nga një pjesëmarrës aktiv e direkt, siç ishte Ago Agaj. Ai, ka dhe botime të tjera letrare e historike për Kosovën dhe Shqipërinë, librin historik “Miloshi, heroi i Kosovës”, librin për jetën dhe veprimtarinë e Xhafer Devës, si dhe libra e dokumente ende të pabotuara.

Ago Agaj, përveç se ishte pajisur me një kulturë të gjerë në shkencat agronomike, ka pasur njohuri të shumta historike, jo vetëm nga studimet dhe përvoja, po nga që njihte mirë dhe zotëron thellë gjuhën gjermanishte, si dhe frëngjishten, italishten, arabishten, turqishten, greqishten, tregonte bukur si orator, dhe folklori e poezia ishin hobi i tij.
Ago Agaj ishte rritur me një kulturë evropiane, pa u shkëputur nga zakonet e bukura shqiptare, por i lidhur me Ballin Kombëtar dhe Nacionalistët shqiptar, ndaj ardhja e komunistëve e detyroi të marrë rrugën e mërgimit, duke lënë në atdhe në mjerim gruan dhe pesë vajza. Jetoi gati një gjysmë shekulli me ankthin se a do të mund t’i shihte ndonjëherë dhe se a do të kthehej më në atdhe. Rënia e komunizmit ia ngjalli shpresën, por mosha e kishte bërë punën e saj. Ai nuk mundi të realizonte dëshirën e tij shumë vjeçare. Ndërkohë e shoqja dhe dy vajzat e mëdha nuk jetonin më. Siç tregon, vajza e katërt, Marika, që pati mundësinë të shkonte në Amerikë e ta takonte:
Plaku 96 vjeçar sikur u përtëri. Ai pyeste për gjithçka. Midis të tjerave e pyeti se “kur do ta shihnin edhe Kosovën të lirë”. Si njeri me tradita ndershmërie kishte edhe një brengë tjetër që ia shprehu asaj:
– A i keni mbetur kujt borxh? Kur mori përgjigje negative, si model pastërtie, ndjeu një lehtësim në ndërgjegjen e tij. Ishte dëshira për t’i parë fëmijët, si shqiptarë, gjithmonë me kokën lart.
Ai deri në fund të jetës së ti ishte i rregullt dhe sistematik dhe merrte mjekime e barna.
– Me këto e mbaj gjallë shpirtin, thoshte, dhe për çdo ditë bënte gjimnastikë, çdo mëngjes dilte jashtë shtëpisë në lëvizje, qëndronte një orë dhe kthehej. Edhe në darkë nuk flinte para se të bënte një ecje të mirë. Në netët që i quante shumë të gjata, flinte për të tri-katër orë e nganjëherë hiç fare.

Dhe kështu, në vetmi, duke jetuar më së shumti pranë Teqes Bektashiane të Detroitit te Baba Rexhepi dhe së fundi në një Shtëpi Pensioni, pa mundur ta shikoj Atdheun të plotë, të lirë dhe të lulëzuar, u shua në moshën gati 98 vjeçare, një nga luftëtarët veprimtarët e shquar për “Shqipërinë e Madhe”, Ago Agaj, duke marrë me vete dhe pengun e gabimeve dhe fajeve të tij, (ai thoshte, p.sh. se aleatët, me fitoren e tyre e ndryshuan për mirë Gjermaninë). Përfundimisht, ngelemi me mendimin tonë, se Shqipërinë Ago Agaj, e donte më shumë nga çdo gjë dhe nga shumëkush, më të madhe (bashkë me Kosovën) e më të begatë.

Kaluan vite dhe Ago Shero Agaj u amnistua nga Dekreti i Presidentit Nr.2205, dt. 05.01.1956, si dhe ishte i 14-ti person në listë, që rifitoj të gjitha të drejtat qytetare, çka na jep edhe më shumë guxim, për t’i treguar skeptikëve dhe për ata që gjykojnë vetëm njëanësisht e vetëm politikisht, se dhe Ago Shero Agaj ishte DIKUSH, një veprimtar i palodhur për liri, pavarësi e zhvillim dhe se ai, meriton vlerësim pozitiv për gjithë jetën e tij të mundimshme dhe për sakrificat e tij sublime.

Vlorë, 10.07.2015

OSMAN HAXHIU LEGJENDAR

by

Nga Luan Çipi/
Sot, në takimin e përditshëm të “kafes” me shokët e mi pensionist nga Vlora, duke biseduar, fjala na shkoi te Osman Haxhiu, prijësi legjendar i “Luftës së Vlorës”. Dhe pikërisht në këtë objekt bisede, mua mu duk se dikush “shkau”. Shokët e tavolinës tonë te “Bar Kafe Rossi”, përgjithësisht burra të matur dhe të mendimeve të pjekura nga vitet dhe detyrat që kanë kryer në jetë, kanë mësuar se, për diçka që nuk janë të sigurt, më mirë të heshtin. Po, dikush tjetër ardhur përkohësisht, pikërisht kur u hap biseda për Osman Haxhiun, u nxitua të thotë qysh në fillim: “Vërtetë ka merita për kohën, po ai ka bërë sipas mundësisë vetjake dhe deri te kufiri shkollimit të tij fare minimal, ose më mirë të them, si i pa shkollë dhe si pa para”.
Kjo tezë u kundërshtua dhe u përgënjeshtrua njëzëri nga dëgjuesit dhe së fundi u tha se: “ky gjykim është ai i një skeptiku mendjemadh edhe pse mjaftë të shkolluar e të ditur, po me “bëma e mosbëma prej fodulli”. Tekstualisht këto janë fjalët e Eqerem Bej Vlorës”, vlonjatit bashkëmoshatar me Osman Haxhiun, po që e ka gjykuar atë me padrejtësi e ndofta xhelozi, duke u prirë nga mendimi i tij se ”Shqipërinë mund ta bëjnë të lirë e të pavarur, vetëm bejlerët e pasur”. Osman Haxhiu u tha aty, ka qenë i shkolluar relativisht dhe i ditur, trim e i vendosur qysh në rinin e tij të hershme edhe pse ka qenë një qytetar pa pasuri të madhe” .
Osman Haxhiu u lind e u rrit në një familje të mesme qytetare në Vlorë, më, 28 Tetor 1885. Mësimet e para i mori në mejtepin e qytetit e më vonë kreu studimet në “Robert Kollezh”, në një nga shkollat më të famshme të Stambollit. Aty mësoi turqishten, gjermanishten, frëngjishten. Qysh herët zuri miqësi me djemtë e Ismail Qemalit, Et-hem e Qazim Vlorën dhe me ta, që në moshë të re, u radhit në lëvizjen për pavarësi të Shqipërisë.
Në Stamboll, në vazhdim të traditave patriotike familjare, u lidh ngushtë me Ismail Qemalin, Hasan Prishtinën, Mulla Xhaferr Drashovicën etj, që i hapën atij horizonte të reja. Ai ishte një djalosh i shkathët, i zgjuar, sypatrembur, që u ushqye qysh herët me idetë e rilindësve e u njoh si një luftëtar aktiv për ti vënë ato në jetë. Shpejt ra në sy të hafijeve të Perandorisë Osmane e u syrgjynos në Arabinë Saudite. Patriotët Shqiptarë të lidhur me të nga Siria, Egjipti, Libia e Stambolli, e ndihmuan të arratisej prej andej. Arratisja u bë me një anije që transportonte vaj për në Korfuz e më pas shkonte për në Shqipëri.
Ishte nëpunës në Prefekturën e Janinës ku u përfshi në trazirat e atjeshme e kërkohej për t’u arrestuar bashkë me vlonjatë të tjerët. Duke parashikuar këto masa të egra, Osman Haxhiu u arratise doli nga Perandoria Osmane për në Athinë, por i kundërshtuar nga grekët, u detyrua të vendosej në Korfuz e më pas në Bari, Napoli e Romë. Pas lirimit në Janinë të të burgosurve vlonjate, Osman Haxhiu kthehet në Vlorë e më 1911 me ardhjen e mikut të tij, Et-hem bej Vlorës, u ndërmorën biseda e takime, ku ai bashkë me patriotë të tjerë, merrnin këshilla e porosi nga Ismail Qemali, për organizimin më të mirë të lëvizjes kombëtare.
Në Vlorë nisi një aktivitet të ngjeshur atdhetar, në përfshirje të Klubit “Labëria” ku u bë anëtar qysh në themelim dhe pati fatin të bashkëpunojë edhe direkt me Ismail Qemalin.
Pas Kuvendit të kryengritësve malësorë të Gërçes, me fillimin e vitit 1912 edhe vlonjatët, kërkuan nga Porta e Lartë shkëputjen e Kombit Shqiptar, me ato të drejta që kanë kombet e tjera.
Disa ditë përpara shpalljes së Pavarësisë në Vlorë, komisioni i ngritur, ku merrte pjesë dhe Osman Haxhiu, krijoi një qendër ushtarake në Shkozë të Sevasterit, që do të kishte fuqinë e një Komande Ushtarake, në luftë kundër shovinistëve grekë agresorë.
Pas ardhjes së Ismail Qemalit nga Durrësi në Vlorë, ai u rrethua nga patriotët e Vlorës, midis tyre qe edhe Osman Haxhiu. Më 1913 Osman Haxhiu u caktua Sekretar i Prefekturës së Vlorës. Edhe pse u ngarkua në këtë detyrë, me urdhër të Ministrit të Brendshëm, Mehmet Pashë Dërralla, bashkë me Alem Mehmetin dhe Et-hem Vlorën, gjatë muajve shkurt – prill 1913, qëndruan në bregdet për organizimin e banorëve të krahinave në mbështetje të frontit për marrjen e Janinës. Kur Esat Pashë Toptani i dërgoi ultimatumin Qeverisë së Vlorës, i mbështetur nga Myfit bej Libohova, Dervish Biçaku, Eqerem bej Vlora, që kërkonte prishjen e qeverisë së Vlorës dhe krijimin e saj në Durrës, sipas propozimit te Vienës dhe Romës, iu kërkua Qeverisë së Vlorës që përfaqësuesi shqiptar në KKN (Këshilli i Kontrollit Ndërkombëtar) të ishte Myfit bej Libohova. Përkrahës të Ismail Qemalit ishin Fejzi Alizoti, Ali Asllani, Osman Haxhiu, Ibrahim Avdullahu., që mbështetën propozimin e Ismail Qemali për refuzimin e Myfit Libohovës dhe zëvendësimin e tij me Luigj Gurakuqin.
Kur Ismail Qemali u padit padrejtësisht në përfshirjen e “komplotit të Beqir Grebenësë”, për kundërshtimin e Princ Vidit dhe përkrahjen e princit turk Izet Pasha, prapë Osman Haxhiu e Ibrahim Abdullahu qenë të vetmit që kërkuan takim dhe angazhuan avokatin shqiptar, Kristo Floqi dhe biseduan derisa u realizua pafajësia e Ismail Qemalit. Osman Haxhiu shprehu në atë kohë, në mënyrë proverbiale mendimin e tij, se: “Esat Pashë Toptani ishte një mace e zezë e vatanit në politikë”.
2-Më 22 Janar të vitit 1914, ndër ata që përcollën me besnikëri Ismail Qemalin ishte edhe Osman Haxhiu. Në grupin e delegatëve për pritjen e Princ Vidit në Durrës nga Vlora, u caktuan Osman Haxhiu, Abaz Mezini, Ibrahim Avdullahu. Ata ngulën këmbë që për pritjen e Princ Vidit në Durrës të ishte prezent dhe Ismail Qemali.
Një delegacion tjetër, ku morën pjesë patriotët e Vlorës Osman Haxhiu, Elmaz Xhaferri Kanina, Ibrahim Avdullahu, u dërguan në Nicë të Francës për t’u takuar me Ismail Qemalin. Ata kërkuan që ai të ishte mes tyre, por kjo nuk u prit mirë dhe u refuzua nga Qeveria e Durrësit. Ministër i brendshëm ishte Esat Pashë Toptani, me këtë rast, urdhëroi prefektin e Vlorës që të arrestonin Ismail Qemalin me t’u kthyer në qytet. Me këtë rast rrethet patriotike me Osman Haxhiun në mes, i dërguan telegram Princ Vidit, ku shprehej hapur protesta e tyre.
Osman Haxhiu i propozoi direkt Princ Vidit ndërmjetësim paqësor me kryengritësit e Haxhi Qamilit, për të evituar gjakderdhjen midis shqiptarëve, për më tepër se, në vitet 1913—14, krahinat viheshin në rrezik për t’u aneksuar nga grekët. Pikërisht në atë kohë bandat e Haxhi Qamilit me thirrjen “dum babën”, dogjën e përvëluan shumë fshatra e arritën në portat e Vlorës. Osman Haxhiu “i hollë e i thatë si purteka, eshtak, po mjaft energjik, autoritar, i mençur më shumë se një i moshuar (ishte vetëm 28 vjeç)”, u vu në krye të komisionit që të bëhej pajtimi me Haxhi Qamilin, edhe falë aftësive të tij në disa drejtime, ndërmori deri manovrime diplomatike, ia arriti qëllimit dhe e shpëtoi pa u djegur Vlorën dhe flamurin e Skënderbeut.
Më 1916, Osman Haxhiu, për popullaritetin e madh që kishte krijuar, emërohet prefekt i Vlorës. Me fakte është vërtetuar që italianët kishin shfaqur synimin për aneksimin e Vlorës. Titullari italian paraqiti një akt skllavërues të kamufluar, (sikur do binte ca punëtorë), Osmani me shpejtësi e grisi aktin në mënyrë demonstrative duke i thënë “këta nuk janë punëtorë, por spiunë”, kjo rrugë të çonte drejtë kolonizimit të Vlorës.
Pas kësaj Osman Haxhiu u përzu nga puna, por asnjëri se përgojoi, përkundrazi në opinion publik figura e tij, dita ditës, ngrihet lart e më lart. Janë bërë shumë memorandume që i dërgoheshin Lidhjes së Kombeve për largimin e trupave italianë nga Vlora. Këto u firmosën nga atdhetarët vlonjatë, me në krye Osman Haxhiun.
Erdhi në Vlorë dhe një delegacion italian për të vëzhguar nga afër situatën. Vlonjatët, me në krye Osman Haxhiun, ishin duke festuar Bajramin në Xhaminë e Tabakëve dhe më pas programuan të demonstronin në rrugët e qytetit me flamur në dorë
Italianët u informuan për këtë demonstratë dhe mblodhën forca të shumta karabinierësh. Një marshall që drejtonte operacionin thirri Osman Haxhiun, e i tha: “Osman, thuaju manifestuesve të mos bëjnë gabim të dalin me flamurin shqiptar, se kjo s’ka kuptim, ju keni flamurin italian e s’ka vend për dy flamuj, ndryshe do të përdorim armët”. Kur manifestuesit dolën nga xhamia, marshalli hoqi flamurin shqiptar dhe ia lidhi në bisht të një qeni që shëtiste nëpër rrugë. Atëherë Osman Haxhiu me bastunin e tij e goditi në kokë. Në fillim italianët e arrestuan, por kur morën në telefon, gjenerali italian, nga frika e zemërimit të demonstruesve, dha urdhër të lirohet. Populli u këndoi:

Nëntori nëntëmbëdhjetë
Osman, ç’e bëre beli
Mu te sheshi i Xhamisë
E more vdekjen në sy

Gjatë muajve që pasuan, pra në gjysmën e parë të vitit 1920, italianët po përgatiteshin në mënyrë
3
të ethshme në të gjithë drejtimin për ta pushtuar krejt Vlorën. Pikërisht, në këtë periudhë, si një
udhëheqës popullor i provuar, evidentohet më shumë se kurrë Osman Haxhiu, që populli, qysh atëherë, e quajti Osman Nuri.
Ai, i ushqyer qysh herët me ndjenja atdhetarie, i kalitur që në moshë të re kundër armiqve e tradhtarëve të vendit, vuri në dispozicion të qëndresës popullore jo vetëm mendjen, por edhe gjithë pasurinë e tij. Me shumë vërtetësi për të kanë thënë: “Ishte më i pasuri kur filloi lufta dhe doli më i varfëri nga ajo”…

Vendimet historike të Kongresit të Leshnjes hapën udhë të reja për të ardhmen e Shqipërisë. Në zbatim të tyre, në mars të vitit 1920, Osman Haxhiu u zgjodh “Kryetar i Komitetit të Mbrojtjes” për Vlorën. Kuvendi i Barçallasë që u mbajt më 28 maj të vitit 1920 me këtë kryetar të zgjedhur, miratoi vendimin për shporrjen e agresorëve. Në mbledhjen e komandantëve të çetave që përfaqësonin 4000 vullnetarë, u mor miratimi historik i tyre, për luftë pa kompromis…
Më 3 Qershor ata i dërguan ultimatum italianeve, firmosur nga kryetari Osman Haxhiu dhe anëtarët e tij: Qazim Kokoshi, Ali Beqiri, Duro Shaska, ku midis të tjerash thuhet: Ne e dimë se një popull i vogël siç është populli shqiptar, s’mund të sulmojë me armët e tij një fuqi të madhe siç është Italia, por qeveria italiane, sado e fortë që të jetë, s’mundet kurrë të ndalojë popullin e vogël të Shqipërisë të derdhë gjakun për idealin e lirisë së tij…
Këto fjalë paralajmëronin një epokë të madhe e të lavdishme që është skalitur me shkronja të arta në gjithë historinë e Shqipërisë. Ka shumë këngë popullore që flasin për këtë luftë, si ajo e Mato Hasanit nga Brati:

Ç’të them për Osman Picar,
agai që mbahet rëndë,
kur shkon kaluar në kalë
flet pak dhe me mënd.

Është ilaç për fukaranë
për krahinë, mall e gjënë
miqtë e tij i ka të rrallë
një flori, tjetri argjendë…

Lufta e Vlorës zgjati 3 muaj, derisa u kthye në një luftë mbarëkombëtare. Ajo mbetet një nga epopetë më të lavdishme të popullit tonë, ku ai tregoi vitalitetin e tij të rrallë e i tha botës mbarë e në mënyrë të veçantë Evropës, se ç’është në gjendje të bëj një popull i vogël, fukara, por atdhetar, qoftë edhe kur lufton kundër një fuqie të madhe 40 milionëshe…
Objektivi u arrit, Italia u hodh në det e kjo dëshmoi se “Komiteti i Mbrojtjes Kombëtare” e kreu detyrën me Osman Haxhiun në krye, i përkrahur fuqimisht nga Qeveria e Sulejman Delvinës.
Fjalë të zjarrta, plot vërtetësi, plot admirime, simpati, nuk kanë mbarim në dhjetëra apo qindra vargje të pavdekshme popullore për Osman Haxhiun:

Ulu o mali me borë
që të shoh përtej në Vlorë
Osman Haxhiun me forë
që ngrihet Baba Tomor…
4
Fytyra e këtij “vigani” siç shkruajnë bashkëkohësit është gdhendur në vargjet monumentale:

Osmani ç’i hipi kalit
bëri poshtë buzës së malit
seç i foli gjeneralit
dil steresë e jo limanit
breshkamadh i breshkamadhit
të shoç të zotë e vatanit…

Në vitin 1924 Osman Haxhiu vendoset në krah të Fan Nolit dhe Luigj Gurakuqit.

Osman Haxhiu vdiq fare i ri, në moshën 52 vjeç dhe Vlora e përcolli me nderim të madh.

Figura legjendare e Osman Haxhiut dhe “Lufta e Vlorës”, nuk është ngritur asnjëherë në madhështinë që meritojnë:
Në kohën e Zogut nuk u lejua të varrosej në Vlorë, por në çifligun e tij në Picar, disa kilometra larg qytetit, kur Vlora, si e meritonte, e propozoi që ta kishte varrin pranë Ismail Qemalit.
Në kohën e Enverit, u venit paksa madhështia e tij, ndikuar nga qëndrimi politik i djalit të tij Kryetar Bashkie, po dhe si ish aga, e përfaqësues “i klasave të përmbysura”. Menjëherë pas ardhjes në fuqi, komunistët i hoqën emrin e Shkollës Nr. 3 të Vlorës (që quhej Shkolla Osman Haxhiu). Në 50 vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë, u dekoruan me një medalje të thjeshtë “Për Veprimtari Patriotike” që është shumë pak, për çka e meritonte çdo luftëtar i Luftës së Vlorës.
Bashkia e Qytetit të Vlorës që në vitin 1994 e nderoi me titullin “Qytetar Nderi”, dhe Këshilli i Qarkut Vlorë në vitin 2012 e shpalli “Nderi i Qarkut të Vlorës “, në shtëpinë e tij është vendosur një pllakë përkujtimore bronzi, një rrugë e lagjes “Isa Boletini” dhe një lagje e qytetit të Vlorës ka emrin e tij, Presidenti Alfred Moisiu, në vitin 2005, i akordoi dekoratën “Medalje e Artë e Shqiponjës”, ndërsa Shoqata Kulturore dhe Atdhetare “Labëria” e ka shpallur “Mirënjohje e Labërisë”

Osman Haxhiu, i kalon shumë kufijtë e Vlorës dhe të Labërisë dhe formëson një figurë legjendare të popullit shqiptar. Ai, si rrallë kush, e shkriu rininë dhe pasurinë e tij, për pavarësinë dhe lirinë kombëtare.
Për figurën e tij legjendare atdhetare, jo vetëm që nuk ka asnjë “njollë e damkë”, (siç ndodhi në rastin e asaj bisede nga mori shkas ky shkrim modest), po është një monument historik, me kulmin në fitoren e “Luftës së Vlorës”, që duhet të nderohet e kujtohet sa më shumë nga të gjithë shqiptarët e posaçërisht, nga Bashkia e Vlorës, Akademia e Shkencave dhe deri te Presidenti i Republikës.

Vlorë, më 10.06.2015

LAME KODRA DHE “BOTA E RE”

by

Nga Luan Çipi/
E kam pasur që nga fëmijëria “merak” Lame Kodrën, qysh në vitet e para “pas çlirimit”, kur babai im, ardhur nga Amerika me ide “Fanoliste”, më dhuroi “Artikuj dhe Ligjërata’’ një libër me shkrime të tij politike. Unë, i dhënë pas poezisë së bukur bektashiane, thuajse i kisha mësuar përmendësh vargjet e tij muzikale e gjurmëlënëse, që më pas u bënë model imitimi dhe deklamimi.
Ruaj, prej atyre viteve, çdo gjë që lidhet me “të famshmin” Selfulla Malshova dhe midis tyre një seri të revistave “Bota e Re”, që në numrin e saj të parë në Korrik të vitit 1945, vetëm pak muaj pas “çlirimit” niste me një shkrim të gjatë të Lame Kodrës me titull ”ROLI I KULTURËS NË SHQIPËRINË E SOTME”.
E lexoj tani jetën dhe veprimtarinë letrare e politike të “Lame Kodrës” në Wikipedia e gjetiu dhe sërish mrekullohem: Personi i vërtetë, që fshihej pas pseudonimit letrar, Sejfulla Malëshova, lindi në një familje të madhe në Malëshovë të Këlcyres në 2 Mars 1900 dhe vdiq e u varros i vetmuar në qytetin e Fierit, më 9 Qershor 1971. Arsimin fillor e kreu në vendlindje, kurse studimet e mesme i kreu në Itali në kolegjin e Shën Dimitri Korone, atje ku dikur kishte studiuar edhe De Rada e më pas Luigj Gurakuqi dhe atdhetarë të tjerë të shquar. Gjatë kësaj kohe, së bashku me mikun e tij Odhise Paskali, botoi revistën “Studenti Shqiptar”, në të cilën hodhi edhe vjershat e tij të para. Më pas, studiojë mjekësi në Romë dhe botoi në vitin 1923 poemën e tij të parë me pseudonimin “Kostandini”.
Kthehet në atdhe një vit më vonë kur dhe u bë për gjashtë muaj Sekretar i Kabinetit të Kryeministrit Fan Noli. Pas dështimit të “Revolucionit të Qershorit” do të emigrojë dhe në vitin 1926 fillon studimet në Universitetin “Lomonosov” të Moskës për filozofi, që i përfundon në vitin 1930. Pas një debati e grindje në një organizatë të partisë komuniste të BS, ku bënte pjesë, e largojnë nga Moska dhe për tre vjet punon në një uzinë në Kaukaz. Në vitin 1933 rehabilitohet dhe emërohet pedagog dhe tepër i suksesshëm, arrin deri dekan i Fakultetit të Filozofisë në Universitetin Lomonosov. Në vitin 1932, u martua me një moskovite, me të cilën u nda pas tre muajsh për arsye divergjencash aq të egra, sa vendosi përfundimisht, të mos martohej asnjëherë.
Në vitin 1934 pranohet në “Komintern” dhe më 1941, i ngarkuar me detyra të posaçme, vjen në Shqipëri, ku bëhet pjesë e Këshillit të Përgjithshëm Nacional-Çlirimtar.
Pas çlirimit, në vitin 1946, caktohet Ministër i Arsimit dhe Kulturës në Qeverinë e Enver Hoxhës. Ndërkohe që qysh në vitin 1945 zgjidhet Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, kryetari i parë i kësaj organizate të vetme letrare. Po këtë vit do të botohet edhe vëllimi i tij poetik “VJERSHA” me pseudonimin letrar Lame Kodra.
Në vitin 1946, për divergjenca të papajtueshme që kishte me Enver Hoxhën në fushat e ekonomisë, kulturës dhe drejtimit të partisë, po dhe si një rival e konkurrent potencial, përjashtohet nga partia dhe shkarkohet nga të gjitha funksionet. Kështu, poeti i njohur, intelektuali i dërguar nga Kominterni për përhapjen e ideve revulicionare në Shqipëfri dhe njeriu më i përgatitur teorikisht për Marksizël-Lenizmin dhe për midis komunistëve të kohës, më i arsimuari i Shqipërisë, internohet në Fier, ku jeton për 24 vjet, duke punuar si magazinier i thjeshtë në Ndërmarrjen e Grumbullimit.
Pas një jetë të vetmuar, në 9 Qershor 1971, Sejfulla Maleshova u nda nga jeta dhe u varros në varrezat e vjetra të qytetit të Fierit. Në vitin 1993 një grup intelektualesh u kujdesen për rivarrimin dhe për të realizuar ceremoninë e munguar, pë Fanolistin e thekur, për revolucionarin e shquar demokrat dhe komunist, për përkthyesin e Internacionales, Getes dhe Nekrasovit, apo poetin rebel, siç i pëlqente ta quante veten.

Revista “Bota e Re” e Korrikut 1945, botuar në Tiranë, (që u bë shkak për këtë shkrim dhe që me këtë rast meriton dy fjalë) kishte në redaksinë e saj Shefqet Musarajin, Zihni Sakon, Aleks Budën, Mitrush Kutelin, Andrea Xegën, Selaudin Toton, Andrea Varfin, Nexhat Hakiun dhe Jusuf Alibalin. Me një numër të madh faqesh (mbi 60) në numrat e parë të saj, kanë shkruar veç Lame Kodrës dhe anëtarëve të redaksisë edhe Manol Konomi, Dhimitër Shuteriqi, Ymer Dishnica, Nonda Bulka, Gjikë Kuqali, Timo Dilo, Kostaq Cipo, Gjergj Ashta, Vehbi Bala, Arshi Pipa, Risto Siliqi, dr. Gjergj Fishta, etj.
Revista letrare “Bota e Re” në Tiranën e sapo çliruar, nisi të botohet kur Kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë ishte zgjedhur Sejfula Malëshova dhe vazhdoi edhe kur ai u bë Ministër Kulture, në Qeverinë e Enver Hoxhës.
Siç shkruhet në pjesën hyrëse redaktoriale (Fillimi): “Emni vet i kësaj reviste asht një program, një zotim. Lidhjet imediate i ka me tradita progresive të revistës korçare ” Bota e Re”. Revista jonë…i ka ngarkuar vetes: me u ba pasqyrë e zhvillimit kultural nër ne, në këtë periudhë veçanërisht të rëndësishme të jetës sonë kombëtare…rreth saj do të mbështillen forcat e shndoshta e progresive të kulturës shqiptare…do të krijojnë platformën e re të demokracisë…mendimi shqiptar do të jetë një forcë reale përparimi dhe revista jonë një shesh ku të zhvillohet lirisht kjo forcë. “Bota e Re” don të jetë vazhdimi i traditave pozitive e progresive… të Rilindjes…do përkrahë sidomos talentet e reja dhe…me ba ndërtimin e ri mendor… dhe kjo arrihet me bashkimin e përkrahjen e të gjitha energjive mendore që duan sinqerisht lirinë dhe përparimin…”
I lexon me radhë numrat e parë të kësaj reviste të bukur letrare dhe thua se nuk po jeton në periudhën e egërsisë komunist të Shqipërisë, sepse atje shkruhet dhe ëndërrohet për liri, barazi e demokraci, për prosperitet e shqiptari. Dhe shpejt, sapo lexon numrat e parë, e ndjen se këtu fryn era dhe mendimi i Lame Kodrës, me tendenca liberale e perëndimore zhvillimi. Shpejt e kupton se ai edhe pse zë përparimtar i vetmuar, po bëhej pengesë dhe kundërvënie për diktaturën komuniste dhe kjo shpjegon pse komunistët e Enver Hoxhës, e hoqën Sejfulla Maleshovën shpejt dhe dhunshëm nga skena politike e drejtuese, drejt izolimit dhe asgjësimit përfundimtar.

Tiranë, më 15.04.2015

TE FTUAR NE SOFREN POETIKE TE DIELLIT

by

Neki Lulaj/Gjermani/
POETËT/


..Poetët …janë skulptorët me tamtha engjëllorë
/
Që fjalës së latuar i japin ngjyrë e kaltërsi /

Janë Pelegrinët që duan të gjithë një Zotit
/
Që i bashkojnë etnitë në një shtëpi

…./
Para furtunave janë zogjt të rebeluar/

Që në botë nuk duan dhunë, por vetëm miqësi
/…..
Poetët janë fjalëpakë e gojëëmblit e bekuar
/
Ata janë pëllumbat e paqes në gjithësi

….. /
Poetët, të urtit janë cicëronë në parajsë
/
Që i ligjërojnë shpirtit, Antikës dhe lashtësisë
./
Janë degë gjethëmbajtës, lisa me trupa të gjatë
/
Jetojnë në çerdhën e muzës, në Universin e yllësisë
/
Janë mendjendriturit e kombit, të butë si fildishi/

Që lehtë thyhen si kristali, si cegemi i borës nën diell
……/
fluturojnë lehtë në krahët e praruar të dritës/

Shtëpitë e shtretërit i kanë mes resh, në qiell 

…..janë shtatë zanorët e gjuhës në tetë notat e Pentagramit/

Që gjithmonë i bashkon vetëm një vetëtimë, një ortek 
…..janë rojtarët e natës në shoqërinë e muzës si kristali
/
Që bëjnë roje nderi kur të tjerët bëjnë gjumin në dyshek/


Janë parlamentarët e fjalës dhe të mendimit të lirë
/
Janë shkëndija yjesh të panumërt që jetojnë në harbim
…./
janë digat e larta mbi lumenj, janë rrezet e diellit të dlirë
…./
janë shtegtarë, avokatët e zëshëm të Atdhemirit tim



/

DASHURIA



Dashuria është si vapori i pandalur i Ismail Qemalit
/
I bën ballë shtrëngatës, furtunës me borë e shi
/
Dashuria i than kënetat e i bën në çast lulishte malli
/
I hapë rrugët e pakalueshme, për dy krahëror në përjeëtsi


/
Dashuria është pishë që i ndez ëndrrat e fjetura
/
Peisazh me lulishte që i rrënon muret e heshtjes sfilitëse 
/
Është dritë e fortë në të gjitha vitet me orët të paprekura
/
Është diçka që nuk vyshket në solemnitetin e pritjes


Është diçka qe fluturon mbi pellgjet e hënës së bukur
/
Të etur ujin e pijnë në brrokat e saj të bekimit
/
Buzëqeshjen e ka të art si të korrat e grunoreve të fushës
/
Bukurinë e ka të ngrohtë si duart e buta të përqafimit



NË NDARJE

(Me rastin e gjashtë vjetorit të vdekjës së Nënës)

Më forcë dashurie shtërngova supet e tua në ndarje me dhimbje
E tamthat e gishtërinjëve puthën kockat e shpatulla pleqërie
Aty e kuptova se të ka rrethuar gardhi i bardhë i dobësisë
E ti kurrë s’na tregove vitin e lindjes as atë shtatin tërë hijësi
Mbaheshe e fortë si Lokëmadhja e Micit të Malësisë…..

Në ndarje e putha fort fytyrën tënde flakë zjarri
E ballin plot me rrudha e gavrova në zemër
Ishin trishtim kur ktheva të të puth fort të tek balli
Me afshin e dashurisë prindërore në kurbetin e egër
Rrugëve vorbull te pa njohura të botës pa gjuhë..

E sot…..sot sërish u ktheva ndryshe nënë e hyjnizuar
Më mungoi pritja jote e zakonshme tek dyert në oborr
Ishte muaj prill, por çdo gjë më si akull është akulluar
Të gjeta në dhomën e pritjes pa frymë e pa gojë

Të putha fort, ftohet fytyrën tënde me të bukur si të Monalizës
Si pa dashje lotët më rrodhën me tradhëtuan ndjenjat
Ranë si një shi prilli mbi fytyrën tënde e u thanë nga dashuris
Humbën si shkopinjtë që i merr një ditë vrullshëm rrjedha

E unë tjerrë kujtimet në furkën e j……

KOSOVA BURG NË ISHULL

Mbështes kokën e lodhur
mbi gurët e praruar të këtij burgu në ishull të stolisur.
Ulur
pranë cungut të lisit antik plot me gjethe e degë të njoma.
E lisi
i ka rrenjët thellë në zemrën e tokës së braktisur
E mbi tokë
rreth e për qark, kufi livadhe, gardhiqe, bjeshkë e pllaja

Dëgjoj
këto urdhëra Evrope e për dëshirat e kësaj lavirjeje plakë
Eh..
këto gjymtyrët e mia të rraskapitura mbi brazdë plisi
Kudo
në trojet antike flet shqip kulla muri, kroejt, gurët e çdo varr.

Lulet dafina,
lëshojnë rrënjë mes eshtrash e thithin gjakun e çdo martiri
Themelet flasin shqip
E mbi tokë ka kufi, gardhiqe, lumenj e bardhësi plisi
Në troje tona
Me urdhëra Evrope në themelet e vjetra frymojnë shqip

Këtu
në qëndrojmë fortë të izoluar ne ishullin e Evropës vit pas viti
Ky burg ,kjo qanakala..
kjo gjendje i shkon për shtati lavirës së Karpateve saktësisht.
Më trishton
Kjo zymtësi trishtuese kjo kohë ciklopësh, kjo ikje e grishje
këto kërcnime ordinerresh

Ngulfatje dëshirash
Si, për çudi, edhe idhujt u thinjën, u zbardhën si baca.
E engjëjt
mbi krahët e shqipës u nisën fluturimin në vite.
A ka shpresë
të dalim nga burgu i ishullit të Evropës si të dilni nga vatha?

Pyes, pyes e klith si shqiponjaaaaa në qielin e dlirë.

LUAN CIPI/
MIRËNJOHJE NGA NXËNËSIT/

Kam qenë mësues për njëzet vjet,
Nuk them kushedi, ç’mrekulli kam bërë,
Po, kur një nxënës më përshëndet,
Në nur e gaz mbulohem i tërë,

Kujtoj i përtërirë në vitet e rinisë
Djelmoshat, që parakalojnë paradë,
Dalloj mes tyre pjesëtarë të qeverisë,
Shkencëtarë, dijetarë e drejtues të lart.

Kënaqem për ndonjë, thuajse të harruar,
Kur ai më shkruan me dashuri e mall,
Edhe pse kontinenteve, vetmuar e mërguar,
Ndofta në shqetësim, në mundim e në hall.

Mirënjohja, krye virtyt, vlerë të madhe merr,
Si stafetë e artë, udhëton e shkon dorë për dorë,
Përcillet te Shqiptarë ndër breza, derë më derë,
Rrugëton, valëvitet flamur, a shtrohet kurorë.

Me zanafillë te katragjyshat, gjyshat e prindi,
Mirënjohja, mbart mirësi të hershme që i shton
Me respekt për origjinën dhe vendin ku lindi,
Kjo traditë madhështore dhe në botë na nderon.

Kur këtë e shoh dhe e ndjej, zemra më gjallohet,
Mendoj se, sado pak, këtu është dhe thërrimja ime,
Kur këta djem ruajnë gjuhën, doket dhe zakonet,
Në shpirt thellë diçka u ka ngelur nga ato mësime.

Tiranë, më 04.04.2015

CINGËRISJE MBI KOKË
nga Luan Çipi

Gjej diku tim bir ndër fotografi
Të ketë dalë, qoftë dhe midis shokësh
Dhe shikimin drejtë dërgoj te ai,
Kërkoj e klikoj midis fotoshopësh.

Atë e shkëpus dhe e heq mënjanë,
Që ta shoh veçmas dhe sa më të bukur,
Ndihem i kënaqur: Shihni, shesh-mejdan,
A ka më të pashëm, a ka më të dukur?

Po, është pjella ime dhe i vetmi djalë,
E kam të mërguar, ndihem i vetmuar
Dhe pse, një të thërritur dielli pa dalë,
Ai, vjen fluturim në të perënduar.

E kujtoj për ditë, me të loz e qesh
Djali, mijëra milje larg në Amerikë,
Trikos i marr erë dhe pastaj e vesh,
Jam plakur më duket. Të iki, s’kam frikë!

Pleqërisë i trembem, po ajo nuk pyet:
Kam këto mendime, pra, ajo ka ardhur,
Me gjuhën e mallit, mosha po më flet,
Cingërisin mbi kokë leshurat e zbardhur.

SI E KAM NJOHUR PETRO ZHEJIN… Dhe Lamtumira

by

Nga Luan Çipi/
Sot u njoftua se vdiq studiuesi, gjuhëtari, përkthyesi dhe shkrimtari Petro Zheji, një nga figurat më të spikatura, më të ditura dhe më kontribuuese të shqipes.
Nuk mund ta mposht hidhërimin që ndjeva për vdekjen e tij, kjo edhe se më takoi ta njihja nga afër në vitet e rinisë, (ne vitet 1953-54), kur edhe pse me arsim të lart, u diferencua për të kryer (bashkë me mua) në Ersekën kufitare,“shërbimin e detyruar ushtarak”. Kujtimet më sjellin bashkëbisedime intime rinore të kohës, një jetë t% gjallë aktive, kur ai djalosh i fuqishëm dhe i distancuar dukshëm në dije,“shfrytëzohej” edhe atje, më shumë për të ndihmuar në pozicionin e mësuesit te matematikës dhe të gjuhës ruse, “kuadrot ushtarake” që vazhdonin shkolla e kurse. Më kujtohet me mall e dashuri edhe kur aktivizoheshim në lojëra sportive, kryesisht ne ekipin përfaqësues të futbollit dhe në grupet artistike të Repartit Ushtarak 4585 Ersekë.
I biri i Gjirokastritit Spiro Ballo me origjinë nga Zheji, ish oficer madhor laureuar në Itali dhe me shërbim e jetesë në Tiranë dhe vëllai i shkrimtarit dhe gjuhëtarit prestigjioz, mësuesit tim të Gjuhës Shqipe, Gjergj Zheji, Petro Zheji, pak më i vogël nga ai, lindi në Tiranë në vitin 1929.
Babai i Petro Zheit, shok dhe bashkëveprues me antifashistin Spiro Moisiu edhe pse grishet dhe përkrah luftën nacional çlirimtare, pas çlirimit si ish oficer dhe i kamur, përndiqet dhe i sekuestrohen pronat nga regjimi komunist.
Petrua studion Matematikë-Fizikë në nivel dyvjeçar në Tiranë, jep mësim në gjimnazin “Qemal Stafa dhe dërgohet për të dhënë mësim në gjimnazin e Gjirokastrës. Më pas studion për gjuhë shqipe në Universitetin e Tiranës, punon pranë Ndërmarrjes së Botimeve “8 nëntori”, si përkthyes me normë si dhe pranë shtëpisë botuese “Naim Frashëri” në kryeqytet. Martohet me aktoren Besa Imami, martesë nga e cila u lind djali i vetëm, Arturi. Pas 15 vjetësh martesë u ndanë dhe Petrua, mbas viteve të tranzicionit, largohet drejt ShBA-së. Kthehet në Tiranë pas shumë vitesh, në një kohë kur çmohet dhe vlerësohet si veprimtar e personalitet, deri me dhënien e një pensioni suplementar.
Zheji, qysh në moshë të re, u shqua për talent të rrallë në njohjen dhe zotërimin e gjuhëve të huaja. Poliglot që njihte me themel shqipen, zotëronte edhe gjuhët italiane, frënge, angleze, spanjolle, gjermane, ruse, hebraishten, sanskritishten e vjetër, greqishten e vjetër dhe latinishten.
Petro Zhej nisi të dallohet shumë si një nga përkthyesit më elitarë, e më produktiv me mbi 13.000 faqe përkthime të botuara në shumë vite dhe cilësia përkthimeve të tij është superiore. Përkthimi i tij i parë daton më 1958 me vëllimin e parë të romanit “Bruski” të Fedor Panferov; përkthyer së bashku vëllain, Gjergjin. Tituj të tjerë veprash madhore të përkthyera janë “Vuajtjet e djaloshit Verter” të Gëtes, “Sojliu mendjemprehtë – Don Kishoti i Mançës” i Servantes, (që është një kulm i pa dalluar nga përkthimi i Nolit të madh), “Nipi i Ramonit” nga Didero, “Vilet e zemërimit” të Stajnbek, “Njeriu i padukshëm” i Herbert Uells; si dhe shumë e shumë tituj tjerë nga letërsia gjermane, spanjolle, australiane, estoneze, rumune, ruse, kineze e deri nordike. Me këto, Petro Zhej pa mëdyshje, vihet në radhën e parë të përkthyesve te shquar shqiptar, krahas Dhimitër Pasko, Klio Evangjeli, Jusuf Vrioni, Vedat Kokona, Gjon Shllaku, Pashk Gjeçi, Skënder Luarasi, Robert Shvarc, etj.
Një nga drejtimet që e ka angazhuar gjatë gjithë jetës studiuesin Petro Zheji ka qenë filozofia dhe gjuhësia. Në frymën e simbolizmit me veprat e tij edhe pse të botuara me vonesë si “Roli mesianik i gjuhës shqipe”, “Kristologjia”, “Hyrja në Algoritëm”, “Paraqitja e Algoritmit” etj. Veprat e tij filozofike përcaktojnë raportin botëkuptimor dhe fizik të njeriut me natyrën. Këto studime e kanë zanafillën te Etërit e Kishës që nga Shën Pali e deri më sot dhe pasqyrojnë në sferën racionale dhe shoqërore, atë përmbysje, plotësim e sintezë, që bëri Krishti në anën shpirtërore dhe individuale. Sipas Petro Zhejit në këto drejtime ndihet mrekullia e fillimit të realizimit të ëndrrës së heronjve të tillë mendimitsi Niçja dhe Frojdi, Ainshtajni, Hajzenbergu etj.
Për gjuhën shqipe gjithashtu janë me shumë vlerë studimet e Petro Zhejit për kombin shqiptar dhe rilindësit e tij, punime si “Shqipja dhe Sanskritishtja” (në dy vëllime.; 1996, 2001, 2011), “Gjuhët e vjetra dhe shqipja”, “ Gjuhët moderne dhe shqipja”, “Universaliteti i gjuhës shqipe”, “Libri i Aforizmave” (2012), që shënojnë një ringjallje dhe rivlerësim të Rilindjes Kombëtare. Me punën e tyre rilindasit tanë, bënë çvarrosjen e kombit tonë dhe rilindjen e kristalizimin e gjuhës shqipe. Punime si të mësipërmet, tej çvarrosjes, fillojnë të ngjallin realisht kombin shqiptar në përmasat e tij primordiale e pellazgjike dhe realizojnë ëndrrën e rilindësve tanë De Rada, S. Frashëri, Fan Noli, Át Sh. Gjeçovi, Át Gjergj Fishta etj, e madje e ndërkombëtarizojnë dhe e racionalizojnë tërësisht atë.
Këto punime janë në botim e sipër dhe figura të spikatura studiuesish si Martin Camaj, Robert Elsie etj., kanë vlerësuar lart përmbajtjen e tyre.
Do ta mbyllja këtë shkrim homazh e përkujtimor, me fjalët e dhëmsura, enkas për këtë rast, të shkrimtarit të shquar Faruk Myrtaj:
“Ikjet e këtyre përmasave detyrojnë respekt dhe heshtje…Petro Zhej, një altar, ku mund t’i bjemë në gjunjë Gjuhës Shqipe!”
Tiranë, më 15.03.2015
****
Mjeshtri i perkthimit, Petro Zheji u shua në moshën 85-vjeçare
Artistë, politikanë, shkrimtarë, përkthyes si dhe miq e të afërm zhvilluan sot homazhe në nderim të përkthyesit dhe studiuesit, Petro Zhejit, i cili u nda sot nga jeta në moshën 85 vjeçare.
Në ceremoninë e lamtumirës që u zhvilluan në ambientet e Muzeut Historik Kombëtar, ishin të pranishëm Kryeministri Edi Rama, Kreu i Kuvendit, Ilir Meta si dhe kreu i Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha.
Kreu i Kuvendit, Ilir Meta pasi vendosi buqetën me lule pranë trupit të pa jetë të përkthyesit Zheji, në një prononcim për mediat u shpreh se, “kjo është dita e dhënies së lamtumirës një mendimtari dhe kijuesi të niveleve europiane që në atë kohë kur Shqipëria ishte një ishull i izoluar në mes të Europës”.
Megjithatë, shtoi Meta, “kjo është edhe një ditë mirënjohjeje për trashëgiminë e shkëlqyer intelektuale që studieusi, përkthyesi dh mendimtari i shquar Petro Zheji lë pas”.
Edhe Kreu Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha pasi nderoi përkthyesin Petro Zheji theksoi se, “”ndarja nga jeta e Petro Zhejit është një humbje e parikuperueshme për familjen por është edhe një humbje e parikuperueshme për letrat shqipe, për miqtë dhe apostujt e tij të elitës shqiptare të letrave, intelektualët shqiptarë. Ngushëllimet e mia për familjen Zheji. Petro Zheji të gjejë paqen e merituar, ndërsa të gjithë admiruesit, bashkëpunëtorët, kolegët dhe nxënësit e tij të sotëm dhe të nesërm, të kenë forcë dhe vullnet për të çuar përpara mendimin, studimet e papërsëritshme dhe me vlerë që na ka lënë si amanet dhe trashëgimi e çmuar”.
Homazhet në nder të përkthyesit dhe studiuesit të gjuhës shqipe do të kryhen në orën 14.00-15.00 në sallën UNESCO, në Muzeun Historik Kombëtar.
Ai është një ndër figurat më të shquara të gjuhësisë shqiptare duke qenë një përkthyes, studiues dhe gjuhëtar mjaft i njohur.
Poliglot që e njihte me themel shqipen dhe filozofinë e saj, njihte e zotëronte deri në rrënjë edhe gjuhën italiane, frënge, angleze, spanjolle, gjermane, ruse, hebraishten, sanskritishten e vjetër, greqishtën e vRingjalla ” Tolstoit,”, ”Obllomovin ” i Goncarovit, (nga rusishtja), ”Vitet e zemërimt” të Shtajnbekut, (nga anglishtja), ”Zoti President “ dhe “Papën jeshil” të Asturiasit (nga spanjishtja), janë disa nga veprat e përkthyera prej filozofit dhe eruditit Petro Zheji, por pa harruar vëllimin e dytë të “Don Kishotit”, nga spanjishtja. Një vit më parë në Panairin e Librit, Petro Zheji, u vlerësuar me çmimin e mirënjohjes, çmim që u tërhoq nga djali i tij, publiçisti Artur Zheji.
Petro Zheji realizoi pas një pune të thellë dhe të pandërprerë studimin e tij me dy vëllime “ Shqipja dhe Sanskritishtja”.
I lindur në Gjirokastër më 16 tetor 1929, Petro Zheji ka qenë arsimtar, përkthyes i sprovuar dhe gjuhëtar me erudicion.
jetër dhe latinishten.