martir – Dielli

“Do të isha shumë fatlum po të vdisja martir i fesë”…

June 27, 2020 by dgreca

– Imzot Vinçenc Prennushi (1885-1949)-

Nga Don Pal Tunaj*/

“Brenda njeriut të dritës/

ka aq shumë dritë,/

sa më e shndrit edhe botën mbarë.”/

(Shën Simoni, Teologu i Ri)/

Madhështia dhe dinjiteti i një bariu të Kishës, hetohet më së thelli përmes kurorëzimit të dëshmisë së jetës së tij. Martirizimi është kurora e dëshmisë. Besnikëria e pranimit të dhuratës së jetës, shkëlqen dhe shfaqët në plotësinë e dritës së saj në mbarim. Dhurata e jetës përsoset duke e ruajtur me besnikëri deri në fund dhe duke e dorëzuar të pa cenuar në vdekje. Martirizimi shfaqë dritën e dhuratës gjatë aktit të dhurimit. “Nuk është e mundur të jesh bari i mirë, nëse nuk je një gjë e vetme me Krishtin dhe gjymtyrë e tij nëpërmjet dashurisë. Dashuria është detyra e parë e bariut të mirë, prandaj thotë: “Bariu i mirë e jep jetën e vet për dele” (Gjn 10,11). Në fakt ka ndryshim ndërmjet bariut të mirë dhe të keqit: bariu i mirë ka si qëllim të mirën e grigjës, ndërsa i keqi të mirën e vet. Nga rojet e deleve nuk kërkohet që, për t’u gjykuar si të mirë, të vënë në rrezik jetën e vet për të shpëtuar grigjën. Por, meqë shpëtimi i grigjës shpirtërore ka më shumë peshë se jeta trupore e bariut, kur kërcënon rreziku i grigjës, çdo bari shpirtëror duhet të përballojë flinë e jetës trupore”[1].

Dëshmia dhe martirizimi i Imzot Vinçenc Prennushit, është kurora e lavdishme në Kishën tonë.

Vinçenc Prennushi, lindi në Shkodër, më 4 shtator të vitit 1885, dhe vdiq në Durrës i persekutuar nga regjimi i kohës, më 19 mars të vitit 1949. Dashuria e tij për Jezu Krishtin, filloi që në vatrën e familjes, e cila shquhej për përkushtimin ndaj besimit. Jeta e tij do të përsoset në shërbim të dashurisë, sidomos duke ndjekur mësimet e virtyteve të Serafikut nga Asizi. Mësimet e para i mori në vendlindje dhe i vazhdoi në seminarin e Troshanit, ku iu kushtua urdhrit françeskan. Studimet për teologji e filozofi i kreu në Tirol të Austrisë. Më 25 mars 1908, u shugurua meshtar i Urdhrit Françeskan, duke marrë emrin Át Vinçenc. Në vitin 1936 zgjidhet Ipeshkëv i Sapës, dhe në vitin 1940 u emërua Ipeshkëv i dioqezës së Durrësit, deri në vdekje të vitit 1949.

Imzot Vinçenc Prennushi, përpos misionit nën zhgunin e fratit e pastaj të ipeshkvit, njihet edhe si poet, përkthyes dhe folklorist. Bashkë me shumë sivëllezërit e tij të tjerë të vrarë nga regjimi komunist, do të shpallet i lumë, më 5 nëntor 2016.

Kur flasim për Imzot Vinçencin, mendja menjëherë shkon tek njeriu që kishte një erudicion të gjerë, dhe krijimtaria e tij e shumanshëm. Ishte i pajisur me dije e kulturë të madhe dhe mbi të gjitha, shquhej për zellin dhe misionin që kishte për Ungjillin e Jezu Krishtit.

Në gjysmën e dytë e shek. XX, në Shqipëri filloi një periudhë e salvimeve. Korifeu i kësaj periudhe gjatë salvimeve, ishte edhe prelati i kishës katolike në Shqipëri, Imzot Vinçenc Prennushi. Martirizimi i tij do bëhet jehonë, jo vetëm për Kishën, por edhe për gjithë botën, siç u shpreh edhe Papa Gjoni Palli II, gjatë vizitës së tij në Shqipëri: “Ty o popull fisnik shqiptar, ta drejtoj përshëndetjen time të ngrohtë dhe të dashur! I dimë të gjithë ngjarjet e trishtueshme që të është dashur të përballosh, veçanërisht në 25 vjetët e fundit. Vite të një mundimi të vërtetë, pasojat e secilit, koha me vështirësi do të arrijë t’i fshijë dhe që Evropa dhe gjithë bota nuk duhet t’i harrojnë”[2].

Nga koha kur pushteti komunist, filloi salvimet ndaj Klerit dhe Kishës, në rrugë dhe sheshe, dëgjoheshin rënkimet. Burgimet, vrasjet, torturat dhe zëri i vajtimeve, solli një atmosferë trishtimi. Gjithandej murmurisje. Tragjedia e masakrave filloi. Arrestimet ndaj meshtarëve, vrasjet pa gjyqe dhe frika e nënshtroi mbarë Shqipërinë. Në këtë periudhë, shfaqet figura e prelatit të madh, martiri i cili do të vulosë historinë e Kishës sonë me gjak.

“Do të vdesësh martir i fesë”

Nëse duam të përmbledhim jetën e imzot Vinçenc Prennushit, do të mjaftonte të kujtojmë takimin e tij me mistiken Teresa Neumann, në vitin 1928. Ajo ia zbulon ardhmërinë e jetës dhe apostullatit të tij. Gjatë takimit iu drejtua më këto fjalë V. Prennushit: “Do të jesh ipeshkëv dhe, sapo të mbushësh trembëdhjetë vjet të episkopatit tënd, do të vdesësh martir i fesë”[3].

Nga ky takim, fillon një jetë e re për Imzot Vinçencin. Rreth misionit që e priste, thoshte: “Do të isha shumë fatlum po të vdisja martir i fesë, por nuk arrij ta mendoj se në çfarë situatash”[4]. Shërbimin meshtarak dhe ipeshkëvor i tij ishte i drejtuar kah martirizimi: “Në vendin ku u hodh Adami mëkatar, atje do t’i sjellim trofetë tanë të fitores, pasi ta kemi hedhur për tokë atë që më parë na pati gënjyer. Do t’i dhurojmë Zotit, si dhuratë të madhe, fenë tonë të panjollosur, virtytin e mendjes se pacenuar dhe lavdinë e shkëlqyeshme të devotshmërisë sonë. (…) Do të ulemi pranë tij, ku ai të ulet për të gjykuar. Do të bëhemi bashkë-trashëgimtarë të Krishtit dhe do të jemi të ngjashëm me engjëj. Do ta kemi gëzimin të kemi në pronë mbretërinë qiellore bashkë me patriarkët me apostujt dhe me profetët. (…) Le të bjerë sa të dojë mbi të krishterët stuhia e përndjekjes. Ata nuk frikësohen, sepse e shohin mbi vete qiellin e hapur. Le t’i kërcënojë sa të dojë antikrishti, por Krishti vetë i mbron ata. Sa lumturi, sa gëzim të dalësh nga kjo botë në ngazëllim, të dalësh lavdishëm nëpërmjet hidhërimeve dhe ngushtimeve, t’i mbyllësh sytë që më parë shikonin njerëzit dhe botën dhe t’i hapësh menjëherë për të parë Hyjin, për të parë Krishtin! Sa i shpejtë duket ky kalim në lumturi! Në një çast shkëputesh nga toka për t’u vendosur në mbretërinë e qiellit”[5].

Jeta e tij ishte e shënuar me shumë vuajtje, si ato personale, por edhe të besimtarëve, që Kisha ia kishte besuar t’i printe si Bariu i mirë. I rënduar nga persekutimet dhe pushkatimet e klerikëve dhe laikëve, sheh se si: “Kisha është porsi një anije e madhe që e çan detin e botës. Kur dallgët e vështirësive të ndryshme e përplasin, nuk duhet të braktiset por të udhëhiqet”[6].

Shkrimet të cilat mund t’i hasim rreth biografisë së tij, sikur ato të Imzot Nigrisit, i cili e përshkruan si frikacak, duke u strehuar si i pa zë në vilën e tij, e dëshmojnë të kundërtën. Kur pushteti komunist-ateist, filloi të shtrinte pushtetin e tij në Shqipëri, ai deklaron me shpirtin e trishtuar: “tani po kalojmë nga shiu në breshër”[7]. Zëri i tij si bari i Kishës, nuk ishte frika për vetveten, por për grigjën që i ishte besuar ta ruante, ta udhëhiqte e ta ushqente. “Nuk kemi qenë të pazë, nuk jemi spektatorë të pafjalë, nuk jemi rrogëtarë që ikin para ujkut, por barinj të zellshëm dhe të kujdesshëm për grigjën e Krishtit. Të mëdhenjve dhe të vegjëlve, të pasurve dhe të varfërve, ua shpallim planin e Hyjit. Ua shpallim të gjitha shtresave shoqërore dhe të gjitha moshave, derisa Zoti do të na japë forcë, në kohë të volitshme dhe të pavolitshme”[8].

Nga parashikimi mbi jetën dhe martirizimin e tij, Imzot V. Prennushi do të mundohet të njësohet më sakrificën e Jezu Krishtit, sa herë që kremtonte misterin e Eukaristisë: “Cili është ky kelk? Është kelku i mundimit të hidhët dhe shërues; kelk të cilin i sëmuri nuk do të guxonte as ta prekte me dorë; po të mos e kishte pirë vetë mjeku më parë. Ai vetë është ky kelk, e njohim këtë kelk në fjalët e Krishtit i cili thotë: “Ati im, nëse është e mundur, largoje prej meje këtë kelk mundimesh” (Mt 26,39)”[9].

Pas vrasjes së patër Shtjefën Gjeçovit, si Ministër Provincial, tha: “Zoti, pas kësaj flije të re misionare, do ta drejtojë me dashamirësi vështrimin e vet nga kjo tokë, e vështirë për t’u punuar, por edhe premtuese. E pastaj, nëse Zoti do të dojë prej nesh fli të reja, do të përpiqemi, më ndihmën hyjnore, të mos kthehemi prapa, dhe besnik ndaj mandatit, do ta ruajmë edhe në të ardhmen, qoftë edhe çmimin e gjakut e të jetës, traditën e çmueshme dhe të dashur të Fesë së Krishtit”[10]. Pas katër vjetësh, përsëri sa i përket martirizimit, do të shkruante: “Nëse Zoti kërkon fli të reja në këtë Fushën tonë misionare, do të themi gjithmonë: u bëftë Vullnesa e Zotit”[11].

Kjo dëshmi feje shfaqet në aradhen e martirëve e bashkëvëllezërve të tij, që i paraprinë në amshim, sikur patër Luigj Pali, i vrarë në vitin 1913, patër Shtjefën Gjeçovi, më 1929. Pra “martirët e shenjtë e kanë ndjekur atë deri në derdhjen e gjakut, derisa i kanë përngjarë në mundimin e tij. E kanë ndjekur martirët, por jo vetëm ata. Dhe vërtetë, pasi ata kaluan, nuk u ndërpre ura; as nuk u tha burimi, pasi ata pinë. Kopshti i bukur i Zotit, o vëllezër, ka jo vetëm trëndafila martirësh, por edhe zambakë virgjërash, dredhëza të atyre që jetojnë në martesë, lule vjollca të të vejave. Asnjë kategori personash nuk duhet të dyshojë në thirrjen e vet: Krishti ka vuajtur për të gjithë”[12].

“Me të bâ dritë syt mbi dhé”

Kalvari i mundimeve që karakterizon martirizimin e tij është i madh. Ishte i sëmurë dhe pos punëve të renda fizike, rendonin mbi të edhe poshtërimet, peshat e trungjeve që i ngarkonin mbi supe, që i përngjanin Kryqit të Krishtit. Dëshmia e Arshi Pipës, që bashkë vuajti në burg me V. Prennushin, rrëfen mizorinë e tmerrshme të vuajtjeve në burgje.

Përshkrim vjen nga dora e atij që kujdesej dhe merrte pjesë në agoninë e kalimit të Imzot Prennushit në Amshim.“Nji ditë prunë ndër né për pak kohë don Jul Bonati, famullitarin e Vlonës. E bijshin nga Burgu i Vlonës për ta strehuen’azilin e të çmendunve të Durrësit. Don Jul Bonatin e kisha njoftë qysh kur kisha qenë student në Firence; ai përpiqej asokohe me shtypë përkthimin e vet italisht të “Lahutës së Malsís”. Nisëm kuvend. I kallzova se njeriu qi po gulshonte në shtrat ishte Imzot Prendushi. Atëherë Don Bonati, i cili memzi mbahej në kambë nga smundja dhe pleqnija e shtyme, u ngrejt dhe gaditue u zvarnisë ju qas Imzotit; bani me i puthë dorën por Imzoti, sado qin’ankthin e gulshimit, nuk e la dhe tërhoqi dorën. Atëherë Don Bonati i kërkoi bekimin, dhe Imzoti, me nji përpjekje të fundme, i vuni dorën mbi supe. Mandej u plandos mbi shtroje. Nuk vdiq atëherë, por disa ditë mâ vonë. Ndër ato ditë hoqi mâ shumë se kurr. Tmerri ishte nata. Der në mesnatë kishte dritë elektriku, der atëherë vuejtja ishte mâ e durueshme. Por t’u fikmen drita, n’errsinën qi mbytte dhomën, vuejtja e tij rritej, acarohej. Ishte a thue se mungesa e dritës i mungonte frymën. Gulshimi bâhej atëherë i mënershëm, si rënkimi i nji të plagosuni, i cili, në vend qi të shkonte tuerá, vinte tue u shtue, dern’ulurimë. I bâhej, si më rrëfente, a thue se çapoj të hekurt ja mbërthejshinkrahnorin, tue ja shtrydhë zemrën gjithnjimâ keq, tue ja shklye. N’ktë kohë njeriu nuk mund të flentemâ në dhomë. Ngriheshim me radhë dhe i fërkofshim kambët – kështu i dukej se diçka lehtësohej, mbajshim të pafikun zjarmin në votër: kandil nuk kishim dhe drita e flakes ndihmonte shumë me ja fashitë vuejtjen. Prandej qysh në mbramje kujdeseshim me grumbullue në votër mjaft drû. Ishte dimën, dhoma ngrohej me anë të votrës, prandej ishte parashikue nji sasi druni për zjarm. Por, kjo sasi nuk mjaftonte për me mbajtëzjarmin gjithë natën dhe na duhej, me mënyra të ndryshme, me bindë rojet qit’urdhënojshinshërbyest e spitalit për me na prû sa mâ shumë drû.Por ndodhte shpesh qi nuk mund të kishim drû sa duhej. Dhe kur fikeshin xhixhat e fundme dhe errësina peshonte në dhomë, ngriheshim prej shtratit, herë njeni herë tjetri, dhe i rrijshim të smundit te kryet, tue i folë (të folunit ja davaritte disi travajën), tue i dhanë zemër, tue e gënjye se do të bijshindrû të tjera ose se nata ishte në të sosun. Nji natë të tillë më tha copa copa: “Tash po kuptoj fjalët e Goethes: “Mehr Licht!”Ajo dritë, së cilës i kishte thirrë në pikë të mortjes Poeti nuk ishte sigurisht, drita qi shohin syt tanë shqisorë. Dhe ktê Imzoti e dinte mirë. Por, cili njeri nuk pau në dritën e ambël të qiellit symbolin e jetës? “Me të bâ dritë syt mbi dhé” – thotë populli ynë, me nji shprehje epërsisht poetike, për me cilësue jetën. (…) Imzot Prendushi u ndá kso jete nji natë të frorit 1948. Atë natë kishte zjarm në votër. Kur ja mbylla syt, syt e lodhun, të shterrun, qi aq shumë kishin rektue për dritë, m’u duk se pashë në fëtyrën e tij të hajthët, të shkrime, të paqueme mbas aq mundimi, nji ndriçim jo të zakonshëm. Ndofta mue më bâjshin syt e përlotun, ndofta nuk ishte veçse nji refleks i flakrimeve të kuqrimta të zjarmit të votrës, ngujue ndër rrudhat e thella të ballit të gjanë, ndër zgavrat e faqeve dhe ndër gropëzat e syve. Por ndofta ishte diçka tjetër. Shpirti qi në grahmat e dhimbës fyzike topitet, tkurret, terratiset, ai kullohet prej saj, kur dhimba të prâjë, si ujt prej lymit qi e pat trazue. Njeriu mund të mos besojë në pavdeksín e shpirtit. Por âsht vështirë me pranue se gjithçka mbaron me trupin kur vërejmë qysh njerzit vdesin për ideale”[13].

Martiri i qëndron besnik dashurisë së Hyjit përmes vuajtjes dhe vdekjes. “E pra, akuzuesit dhe të akuzuarit, a thua nuk jemi të gjithë nga e njëjta baltë dhe nga i njëjti brum? Athua nuk do të dalim të gjithë para gjyqit të Krishtit? E me çfarë ndërgjegjeje do të paraqitemi para tij? Ndoshta kanë enë frika dhe druajtja që i shtynë ata njerëz të linin pas dore urdhërimet e Hyjit. Por çfarë domethënie ka ajo druajtje? Shpirti i së keqes a thua shkaktari i së cilës së keqe nuk ishte? Dhe kështu më mbajtën si armik të tërë bashkësisë së Kishës dhe kundërshtar të tyre. Por “vullneti i Hyjit është që të shëlbohen të gjithë njerëzit dhe t’ia arrijnë njohjes së vërtetës” (1Tim 2,4). Atëherë, pra, nëpërmjet ndërmjetësisë së Shën Pjetrit le t’i forcojë zemrat në fenë e drejtë, le t’i bëjë të qëndrueshëm kundër çdo heretiku apo armiku të Kishës sonë. Le t’i japë fuqi së paku bariut i cili tani i qeverisë ata. Në mënyrë që pa lëshuar pe në asnjë pikë as edhe në më të voglën dhe pa u lakuar në asnjë pjesë, qoftë edhe ato dytësoret, ta ruajmë të plotë fenë e pohuar me shkrim para Hyjit dhe engjëjve të shenjtë, dhe që, për këtë arsye, Zotit dhe shëlbuesit tonë Jezu Krishtit. Vetë Zoti më siguri do të ketë kujdes për trupin tim të shkretë si t’i pëlqejë atij të sillet me të, ose duke më lënë mes vuajtjeve të vazhdueshme ose duke më dhuruar edhe ndonjë ngushëllim të vogël”.[14]

E gjithë kjo histori feje e Imzot Vinçencit, mbështetet në fjalët e Shën Çiprianit ipeshkëv dhe martir, i cili rreth martirëve, tha: “Ngjeshini ijët me të vërtetën dhe vishni drejtësinë në vend të pancirës, mbathni këmbët me zellin e kumtimit të Ungjillit të paqes! në çdo gjë mbani në dorë shqytin e fesë: me zellin e kumtimit të Ungjillit të fesë: me të do të mund t’i fikni shigjetat e zjarrta të të Keqit! Merrni përkrenaren e shëlbimit dhe shpatën e Shpirtit Shenjt, domethënë Fjalën e Hyjit” (Ef 6,14-17). T’i marrim këto armë, të pajisemi me këto mburoja shpirtërore dhe qiellore që t’mund t’i bëjmë ballë dhe t’i largojmë sulmet e djallit në ditën e së keqes. Të rivishemi me mburojën e drejtësisë, në mënyrë që gjoksi ynë të jetë i mbrojtur kundër goditjeve të armikut. Këmbët tona le të mbathen dhe le të pajisemi me mësimin ungjillor. Duke filluar kështu të shkelim dhe të shtypim gjarprin, nuk do të kafshohemi dhe nuk do të mposhtemi nga ai. Ta mbajmë me vendosmëri mburojën e fesë, në mënyrë që kundër saj të shuhet çdo rrufe e zjarrtë që armiku e përplas kundër nesh. Le ta marrim si mburojë të kokës edhe helmetën shpirtërore, që t’i ruajmë veshët tanë nga dëgjimi i fjalëve vdekjeprurëse, sytë tanë nga figurat e urryeshme. Le të jetë i mbrojtur balli ynë që të ruajmë shenjën e Hyjit, goja jonë për të dëshmuar në mënyrë të virtytshme Zotin tonë Jezu Krishtin”[15].

Në shpirtin e vet intononte Himnin e Kryqit, të atij Kryqi që e mbante me aq dinjitet në parzmën e trupit të tij, si bari i Kishës e që përshkon mbarë gjithësinë:

“O Kryq, ti pajtimi i kozmosit

Ti kufiri i largësive të botës,

Ti lartësia e Qiellit

Dhe thellësia e tokës.

Ti vargoi lidhës i krijimit,

Ti largësia e krejt së dukshmës

Dhe gjërsia e ekumenës.”[16]

“Drita shndriti në errësirë e errësira nuk e pushtoi”

Nuk ishte vetëm puna fizike ajo që e rëndonte në ditët e burgimit, më të tmerrshme ishin dhimbjet që i sprovonte sidomos gjatë natës.

Në librin e parë të Shkrimit të Shenjtë, lexojmë: “Terri e mbulonte humnerën dhe fryma e Hyjit endej përmbi ujërat. Hyji tha: le të bëhet drita, dhe drita u bë. Hyji pa se drita ishte gjë e mirë dhe e ndau dritën prej territ” (Zan 1,2-4). Imzot Vinçenci e kërkonte Dritën për të zotëruar zemrën e njeriut, dritën në të cilën e drejtoi popullin e Zotit më predikimet dhe mësimet e tij, sepse “kush i sundon njerëzit me drejtësi, kush sundon më frikën e Hyjit, është si drita e agimit” (2 Sam 23,3-4). Në netët plot dhimbje me siguri i shqiptonte edhe fjalët e psalmistit “le të ndritë mbi ne, o Zot, drita e fytyrë sate” (Ps 4,7), dhe “dërgoje dritën tënde dhe të vërtetën tënde: ato le të më prijnë, le të më përcjellin në malin tënd të shenjtë, në Tënden tënde” (Ps 43,3). Kërkonte dritën që është Jezu Krishti. Fjala e tij është “drita për të drejtin” (Ps 97,11). Dëshironte të jetë i përshkuar më Dritën që është vet Hyji, Drita e cila është jetë, sepse “Jeta është drita e njerëzve; e Drita shndriti në errësirë e errësira nuk e pushtoi” (Gjn 1, 4-5).

Imzot Vinçenci kërkonte dritën. Dritën që shndriti njerëzimin si lajmi i gëzueshëm i lindjes së Jezu Krishtit i para lajmëruar nga Isaia profet: “populli që ecte në errësirë, pa një dritë të madhe; për banorët, që jetonin në krahinën e hijes së vdekjes, zbardhi për ta drita” (Is 9,1). Më dritën e fesë dëshironte të shndrit edhe vetë persekutorët. Dritën të cilën ai e ka pranuar si dhuratë të fesë dëshiron po më atë dritë ti shndritë errësirat e të keqes. Dritën depërtuese: “Ju jeni drita e botës. Nuk mund të fshihet qyteti i ngritur në majë të malit. As nuk ndizet dritëza për ta vënë nën magje, por për ta vënë mbi pishtar për t’u bërë dritë të gjithëve në shtëpi. Ashtu të shndrisë edhe drita juaj para njerëzve, që t’i shohin veprat tuaja të mira e ta lëvdojnë Atin tuaj që është në qiell” (Mt 5, 14-16).

I sëmur, i molisur nga punët e rënda, i torturuar, nuk e kishin lodhur aq, sa e mundonte mungesa të jetë mes popullit të vet. Tani, populli dhe Kisha e tij kufizohet në një dhomë prej tridhjetë metra katrorë, përplot më besimtare të rinj që Zoti ia ka dorëzuar dhe në skutat e burgut: “prej errësirës le të shndrisë drita!”(2 Kor 4,6). Duke kërkuar Dritën, të cilën errësira nuk e pushtoj, i mbajtur në tortura si Jezusi të cilit ia flijoi jetën, ai nuk e sheh këtë vend si izolim, por si një mundësi dëshmie: “O burg i lumtur, i nderuar nga prania juaj! O burg i lumtur, që nis drejt qiellit njerëzit e Zotit! O errësira, më të shkëlqyera se dielli e më të shndritshme se drita e kësaj bote, ku tani janë ngritur tempujt e Hyjit dhe gjymtyrët tuaja janë shenjtëruar nga dëshmitë hyjnore”[17].

“Unë jam hardhia ju jeni shermendet”

Imzot Vinçenci ishte i thirrur të punonte në vreshtin e Zotit. Kisha është fryti edhe i hardhisë. Nga kokrra e rrushit nxirret vëra. Martirizimi është “shtrydhësi” prej nga Kisha nxjerr verën e shenjtërisë. Shën Augustini duke kundruar misterin e Kishës, ofron një thellësi teologjike të rrallë të simbolit të verës dhe shtrydhësit. Rreth saj thoshte: “Vila e parë e rrushit e shtrydhur në presë është Krishti. Kur vila shtrydhet rrjedhë vera. Nëse nuk pëson këtë ‘shtrydhje,’ajo qëndron si e shterpë, nuk nxjerr asgjë nga vetvetja. Nëse mendon të mos vuash nga kurrfarë persekutimi, nuk ke filluar ende të jesh i krishterë. E ku qëndron atëherë fjala e apostullit: “Të gjithë ata që duan të jetojnë plotësinë në Jezu Krishtin, do të vuajnë persekutime? Kur fillohet të jetosh në plotësinë e Krishtit, duhet të hysh në shtrydhës. Përgatitu për fermentim që mos të jesh i thatë dhe që nga fermentimi do mos rrjedh asgjë”[18].

Imazhi i vreshtit në traditën Biblike, paraqet jetën e popullit të Hyjit: “Do t’ia këndoj të dashurit tim këngën e mikut tim mbi vreshtin e tij. Miku im kishte vreshtin në një kodër të pëlleshme. E thuri, ia qëroi gurët, e mbëltoi me hardhi të zgjedhura, në midis të tij e ndërtoi kullën, në të punoi edhe shtrydhësin” (Is 5, 1-2).

Jezusi dhuron një pamje edhe të thellë, kur thotë: “Unë jam hardhia e vërtetë, e im Atë është vreshtari. Çdo shermend në mua, që nuk jep fryt, Ai e pret, kurse secilin që jep fryt, Ai e pastron, që të japë fryt. Banoni në mua sikurse edhe unë në ju. Sikurse shermendi nuk mund të jap fryt prej vetvetes, i shkëputur prej hardhisë, po ashtu as ju, nëse nuk mbeteni në mua. Unë jam hardhia ju jeni shermendet. Kush mbetet në mua e unë në të, ai jep shumë fryt, sepse pa mua s’mund të bëni asgjë. Nëse ndokush nuk mbetet në mua, hidhet jashtë porsi shermendi i prerë e thahet. Të tillët i bashkojnë, i qesin në zjarr e digjen” (Gjn 15, 1-6).

Vjelja është e dhimbshme. Pa dhembjen e shtrydhjes dhe shkeljes, nuk jepet fryti për të cilin jemi mbjellur.

Imzot Vinçenci, si martir hyri në shtrydhës dhe u fermentua për Krishtin dhe Kishën e tij. Martirizimi është fryt i një procesi të fesë. Lind nga thirrja e Zotit. Martirizimi i Imzot Vinçencit është modeli i shenjtërisë, në shekullin më të errët në të cilin ka jetuar Kisha në Shqipëri dhe në mbarë botën. Figura e martire e Imzot Vinçenc Prennushit, kërkon nderimin dhe dashurinë: “populli i krishterë e kremton përkujtimin e martirëve me një kremtim të devotshëm, qoftë për t’u bashkuar me meritat e tyre dhe për të marrë ndihmë prej lutjeve të tyre. (…) Ne, pra, i nderojmë martirët me atë kult dashurie dhe bashkimi me të cilin edhe në këtë jetë i nderojmë njerëzit e shenjtë të Hyjit, zemra e të cilëve ne e ndiejmë se janë të gatshme për martirizim për shkak të së vërtetës së Ungjillit. Por, martirëve që janë fitimtarë në jetën e lumtur, pasi që i kanë kaluar të gjitha provat, ua ngrisim lavdinë tonë më të përshpirtshëm”[19].

Martirët janë shenjë e pranishmërisë së Hyjit në jetën tonë. Ata janë dëshmitarët më të përkryer të dashurisë së Hyjit dhe kurora e lumturive në botë. Nga gjaku i martirëve do të lulëzojë Kisha jonë: “Historia e Shqipërisë shkëlqen me emrat e martirëve që morën pjesë në një mënyrë të veçantë në kryqëzimin dhe ringjalljen e Krishtit. Është Krishti që ka vuajtur në Martirët e vet, në Ipeshkvijtë dhe në Meshtarët, në Rregulltarët dhe Rregulltarët e në personat e shuguruar, dhe në të gjithë ata që në tokën tuaj, kaluan një përvojë vdekjeje tronditëse, që shkroi me dhimbje historinë e kohëve të fundit”[20].

Gjaku i martirëve dhe vuajtja e çdo besimtari është rimëkëmbja e Kishës sonë: “O e lumtura Kisha jonë, që Hyji vazhdon të ndriçojë dhe të nderojë me aq dinjitet, Kisha jonë që edhe në kohet tona është bërë e shkëlqyer nga gjaku i lavdishëm i martirëve! Më parë ishte e dëlirë në veprat e vëllezërve, tani u bë krejtësisht e bardhë më gjakun e martirëve. Mes luleve të saj nuk mungojnë as zambakët as trëndafilat. Çdonjëri prej nesh le të aspirojë drejt nderit të lartë dhe të dyfishtë, duke u përpjekur të ketë së paku kurorën e veprave, ose atë krejtësisht të pastër të martirizimit”[21].

Imzot Vinçenci e ndriçoi Kishën me dëshminë e tij. Ai i qëndroi besnik mandatit apostolik, pa e fshehur frikën e vdekjes, por që nuk i braktis delet e veta, as vathën që është vetë Kisha.

Dëshmia e vdekjes së tij është e përshkruar me trishtim e dhimbje: “Ipeshkvi Prennushi u arrestua në selinë e Durrësit, u gjykua pasi i’u nënshtrua torturave dhe u dënua me njëzet vjet burg dhe punë të detyruar. Në fund, në burgun e Tiranës, e detyronin të merrte pjesë – i zhveshur – në disa gjimnastika e vrapime. Meqenëse nuk mundi ta bënte këtë prej moshës dhe peshës së tij, e goditën me shuplaka e me shkopinj në çdo pjesë të trupit, derisa e kthyen në kufomë. Për ta marrë kufomën e tij u angazhua don Marku: mezi e mori lejen për këtë gjë. Kur mundi të hynte në burg e gjeti kufomën të hedhur mbi një tryezë të ngushtë, me kokën e gjoksin nga njëra anë dhe këmbët nga ana tjetër, të varura, në gjendje rrëqethëse”[22].

Papa Françesku në vizitën e tij apostolike në Shqipëri më 21 shtator 2014, ndër të tjera kujtoi së si shqiponjat fluturojnë lartë duke mos e harruar folenë. Martirët janë si shqiponja që nuk e harrojnë folenë – Kishën, në të cilën u rilindën për të fluturuar lartë, lartë deri në Mbretërinë e Qiellit.

I lumi imzot Vinçenc Prennushi: lutu për ne!/*drita.info(E dergoi per Gazeten Dielli-autori)

———————————————–

[1] Shën Tomë Akuini, Shtjellime mbi Gjonin, në Liturgjia e Orëve, IV, Tiranë–Shkodër-Prishtinë, 2006, f. 113.

[2] Gjon Pali II, Fjala e Atit të shenjtë në aeroportin e Rinasit, në D. Xhuxha, Papa në Shqipëri, Drita, Prizren, 1995, f.17.

[3] Atë Leonardo Di Pinto, Imzot Vinçenc Prennushim, me shokë martirë, Arqipeshkvia metropolitane Shkodër-Pult, 2016, v. I, f. 38.

[4] Di Pinto, Imzot Vinçenc Prennushi, f. 38-39.

[5] Shën Cipriani, Drejtuar Fortunatit, në Liturgjia e orëve, IV, f. 1345-46.

[6] Shën Bonifaci, Letrat, në Liturgjia e orëve, II, f. 1606.

[7] Di Pinto, Imzot VinçencPrennushi, f. 30.

[8] Shën Bonifaci, Letrat, në Liturgjia e orëve, II, f. 1607.

[9] Shën Augostini, Nga Ligjëratat, në Liturgjia e orëve, II, f. 1744.

[10] Di Pinto, Imzot Vinçenc Prennushi, f. 38.

[11] Di Pinto, Imzot Vinçenc Prennushi, f. 41.

[12] Shën Augostini, Fjalimet, në Liturgjia e orëve, IV, f. 1143.

[13] Shih. Arshi Pipa, Kujtim mbi Vinçenc Prennushin, Tiranë, Shkurt 1947. ID., “Fali o Zot, nuk dinë çka bajnë. Monsinjor Vinçenc Prennushi in memoriam”, Tiranë, 28 shkurt 1995.

[14] Shën Martini I, Papë, Letrat, në Liturgjia e Orëve, f. 1478:

[15] Shën Çipriani, Letra, në Liturgjia e Orëve, II, f. 1475.

[16] P. Kola, Kryqi. Shenja e papërmbysur e fitorës së përkryer, Fjala Hyjnore – Misioni Katolik Shqiptar në Austri, Prishtinë – Vjenë, 2011, f. 26.

[17] Shën Çipriani, Nga Letrat, në Liturgjia e orëve, II, f. 1712.

[18] Shën Augostini, Enarr. In Ps. 55, 3.4, në Opere di Sant’ Agostino, Città Nuova, Roma 1968.

[19] Shën Augostini, Traktati kundër Faustit, në Litrugjia e Orëve, I, f. 1019.

[20] Gjon Pali II, Pretku i Atit të shenjtë gjatë Meshës në Katedralen e Shkodrës, f. 26-27.

[21] Shën Çipriani, Letrat, në Liturgjia e Orëve, IV, fq.1157.

[22] Di Pinto, Imzot Vinçenc Prennushi, fq. 49-50.

SHTETI, QË FYEN POETIN MARTIR HAVZI NELËN

August 10, 2016 by dgreca

28 VITE MË PARE VAREJ POETI I LIRISE HAVZI NELA/

Nga Besim NDREGJONI/

Sot mbushen 28 vite që poeti disident , martir i lirisë, ndahet tragjikisht dhe fizikishtë nga Kollovozi e Kukësi nga Shqipëria atdheu i tij i dashur që i kushtoi jetën e tij në mbrotje të lirise dhe dashurise njerzore. Cdo vit përkujtimor, përveç ritualit të kujtesës mbi ata që nuk janë më midis nesh e që u a morën jetën pa të drejtë e ka të pashmangshëm edhe bilancin e ndërgjegjes sonë mbi ta, refleksionin e marrëdhënieve tona me ta, përderisa i kemi pranuar si pjesë e pandarë e kuptimit të ekzistencës sonë.
Për Havzi Nelën është shkruar vazhdimisht, e mendoj se për të do të vazhdojnë të shkruajnë gjithmonë. Në përgjithësi shoqëria, jashte politikës , është munduar të zbardhë gjithçka rreth poetit: janë botuar poezitë e tij, janë analizuar e interpretuar krijimet e tij, një përmbledhje me shkrime të zgjedhura për Havzi Nelën çdo vit anembanë vendit mbahen tubime shkencore, konferenca përkujtimore për poetin, janë bërë dokumentarë. Kukësi ia ka bërë nderimet , duke i vënë emrin e tij nje shkolle gjimnazi. Presidenti, e ka dekoruar Havzi Nelën me titullin e lartë “Nderi i Kombit”. Të propozuar nga Unioni i të Burgosurve dhe të Përndjekurve Politikë. Gjithçka korrekte, gjithçka në përputhje me nderimin e poetit-martir, ashtu siç i takon një simboli të luftëtarit që flijohet për çështjet e përjetshme të lirisë e drejtësisë. Por nuk është aspak kështu për poetin që shkruante nga katakombet komuniste për “Frymën e Helsinkit”. Nuk është aspak kështu, sepse atdheu, të cilin poeti e mbuloi me muzën e vet, për poetin që vargjet i shkruante qelive, duke sfiduar xhelatët e diktaturës , për poetin që shkoi ballëhapur drejt vdekjes pa bërë asnjë lëshim të vogël, por duke marrë mbi vete gjithë frikërat e dobësitë tona, në emrin tonë, për këtë poet, pra, shteti ynë e paska të pamundur nderimin e kujtimit të tij. Sepse shteti shqiptar, institucionalisht, e ka fyer kujtimin e tij duke luajtur me të një lojë me standarde të dyfishta, hipokrite. Sepse, paralel me nderimin dhe përkujtimin tonë, institucionet e shtetit, para se të nderojnë emrin e tij, e kanë fyer dhe njollosur kujtimin e Havzi Nelës.

Drejtësia e shtetit tonë nuk ka marrë mundimin për këta 25 vjet të hapë një proces penal për të gjithë ata që ideuan, organizuan dhe përmbushën me gjakftohtësi, si në skenat mesjetare, varjen e poetit në litar më 10 gusht 1988, duke shënuar rekordin e turpit dhe të së keqes në krejt globin tokësor. Të gjithë ata persona që ishin pjesë e krimit, ishin dhe janë ende gjallë. Çfarë u bë me ta, vallë? Me ata të gjithë? Me ata një e nga një ? Ekzekutorët e tij patën të gjithë karrierë të lavdishme politike e professionale

Së paku tre prej tyre që kanë hedhur firmat në aktin e dënimit me varje të Havzi Nelës, dihen. Ish-presidenti diktator komunist Ramiz Alia, të cilin shteti e përcolli zyrtarisht me një ceremoni funerale si një hero, në shtrat të topit dhe për të cilin, të nesërmen u shkrua nëpër gazeta me lavde e superlativa dhe politikanët tanë e pagëzuan si politikan të matur, të qetë e liberal, një lloj Gorbaçovi shqiptar që shmangu gjakderdhjen, duke e lënë krejt në harresë faktin se të gjitha aktet e pushkatimeve i firmoste po ajo dorë kriminale “ që druhej mos derdhë gjak”(!). Dy personat e tjerë që firmosën dokumentin janë gjallë. Ata kanë njohur kulmin e karrierës politike e administrative në shteti demokratik shqiptar. Njëri, ish-deputet, ish-kryetar i Gjykatës Kushtetuese, i dekoruar më 8 janar 2004 me urdhrin “Naim Frashëri”, ndërsa tjetra, ish-kryetare e I.D.P, e dekorurar me po këtë titull në vitin 2009 nga Presidenti tjetër i radhës. Nuk është vetëm rasti i Havzi Nelës, por edhe i martirëve të tjerë. Po njësoj janë dekoruar më parë xhelatët që vranë Trifon Xhagjikën, Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin. Logjika është e thjeshtë: nëse shteti, me segmentet e politikës, pranon, nëpërmjet dekorimit të martirëve, të na i bëjë ata pjesë të vetëdijes sonë qytetare, atëherë, për të shmangur kontradiktën dhe pafytyrësinë duhet të ndëshkojë, të gjithë ata që çuan në vrasjen e poetëve. E pakta moralisht duhej të bênte pezullimin e këtyre vrasësve nga postet e rëndësishme shtetërore e politike. Standardi i këtij shteti demokratik është i dyfishtë, kriminal, hipokrit fyes, si për kujtimin e viktimave, ashtu dhe për ndërgjegjen tonë qytetare tani që e kemi mësuar të vërtetën. Shteti demokratik me këto nderime jep shembullin më të keq: të nderojsh viktimat si martirë nga njëra anë, dhe njëkohësisht, t’u hapësh mundësi për karrierë marramendëse vrasësve të tyre në të gjitha nivelet e administratës deri në Parlament. Fatkeqësisht, kështu kanë shkuar punët në Shqipërinë tone. Nderimi nga ana e shtetit është kontradiktor, irritues e thjesht i pavlefshëm. Ismail Kadareja bën një sugjerim ne 20 vjetorin e varjes poetit.. poeti është në botë e amshuar, por shoqeria shqiptare a është e qete.. Në rrugëtimin tone drejt përparimit dhe Europës, është shembulli i qëndresës, dinjitetit dhe martirizimit të poetit Havzi Nela, i cili nga katakombet e burgjeve komuniste parandiente “frymën e Helsinkit” kur politikanët e sotëm nuk ia dinin as emrin. Pikërisht , politika shtetërore me trashëgimtarët e diktaturës në instancat më të larta të Drejtësisë e mban peng të verteten e krimit komuniste. Në këtë mënyrë, e gjithë shoqëria jonë vazhdon të mbetet peng i së shkuarës, përderisa nuk përballemi ligjërisht me të, por mundohemi t’i gjejmë zgjidhje problemit duke i rënë atij nga dera e pasme, d.m.th., duke ia lënë zgjidhjen kohës, vdekjes biologjike të aktorëve, me shpresën se ndoshta një ditë gjithçka do të harrohet. “Nëse ne nuk do të ishim një shoqëri e përgjumur, shpërfillëse, nëse ne do të dinim të reagonim, të kërkonim llogari, atëherë jam i bindur se shteti, nuk do të mundet të abstragojë nga kujtesa e vërtetë e Havzi Nelës, Vilsonit dhe Gencit, thjesht sepse ata ishin njerëz realë, se litari, plumbat e togës dhe vdekja e tyre qe reale dhe se vepra e tyre letrare vazhdon të jetë reale, të dëshmojë për ta. Europa si ëndërr, së cilës po i sillemi vërdallë, frymoi për së pari si ajër i vjedhur lirie në Kollovoin e Havzi Nelës, e në Bërzhezhdën e Vilsonit dhe Gencit, nëpërmjet vargjeve të poetëve martirë. Ne duhet t’ia kthejmë Europës dëshmorët e saj të parë, të rënë në ferrin e totalitarizmit stalinist enverist shqiptar. Ne i afrohemi Europës me dëshmitë e martirizuara të lirisë, me Havziun, Trifonin, Vilsonin dhe Gencin, por dikush na mban peng në këtë vërdallosje, sepse mendon se në Europë duhet të shkojmë medoemos, më parë se me poetët e vrarë, me vrasësit e tyre. Dhe ngelemi jashte Europes se ajo nuk na pranon me vrasesit e poeteve por me matirizimin e poeteve. Duke qenë heroi i vetvetes, ai natyrisht që jepte nga vetvetja edhe për të tjerët: Vdekja për liri nuk më tremb aspak. Si e duron robninë zemra e një trimi?Kështu shkruane një vit para vdekjes poeti ynë Havzi Nela.

Besim Ndregjoni

Presidenti Nishani: Feti Vogli, martir i lirisë dhe i paqes

February 25, 2014 by dgreca

Presidenti i Republikës Bujar Nishani gjatë ceremonisë përkujtimore në dy vjetorin e largimit nga jeta të Dëshmorit të Atdheut Feti Vogli, e organizuar sot në mjediset e shkollës së mesme të komunës Baldushk, e cilësoi atë si një martir të lirisë dhe paqes.

“Martirët janë njerëz të rrallë me shpirt të madh e me zemer të gjërë, njerëz që bëjnë gjëra të mëdha, jo për vete. Njerëzit si Feti vogli kanë jetë dhe vdekje të jashtëzakonshme, madje njerëzit si Kapiten Vogli nuk kanë vdekje fare, janë të pavdekshëm”, theksoi Nishani.

Presidenti gjithashtu e cilësoi Voglin si eksportuesin e paqes. Sipas tij, Vogli ishte një shqiptar që kuptonte përgjegjësitë universale njerëzore që ka një njeri i lirë ndaj njerëzve të rrezikuar kudo që ata të ndodhen.Paqëruajtësi Feti Vogli ishte një njeri i rrallë, që gjithmonë i mposhti pengesat, gjithmonë i kaloi vështirësitë, Dëshmori i Atdheut, ishte një njeri i përkushtuar.

“Gjeografia e përkushtimit të Feti Voglit është madhështore, Kapiten Feti Vogli na mblodhi sot këtu që me artin etij mposhti pavdekësinë, ndaj ai është prova që ky vënd është një vënd me shpresë është që ky vënd nxjerr martirë”, u shpreh Nishani

LLAZAR FUNDO ISHTE DEMOKRAT I MARTIRIZUAR

January 19, 2013 by dgreca

Nga Agim Xh. Dëshnica/Boston-ShBA/*

Shkurt nga jeta e Llazar Fundos. Lindi më 20 mars 1899 në Korçë. Mësimet e para i mori në vendlindje. Kreu Liceun francez të Selanikut. U diplomua për drejtësi në Paris. Më 1923 u kthye në atdhe me profesionin jurist. Ndërkohë mori pjesë në Shoqërinë Bashkimi (1922-1925) Pas vrasjes së Avni Rustemit më 1924, u zgjodh kryetar i saj. Drejtoi edhe gazetën “Bashkimi”. Në mbarim të dhjetorit, kur Qeveria demokratike e Nolit ra, u largua nga atdheu për në Itali, Austri, Gjermani, Francë e Rusi. Gjatë kësaj kohe bashkëpunoi me gazetën e nacionalistëve shqiptarë “Liria Kombëtare”. U diplomua për filozofi në Moskë. Mandej dha leksione të kësaj lënde në Leningrad (sot Peterburg). Më 1934 i dënuar me vdekje nga Kominterni, u arratis nga Rusia. Jetoi i fshehur në Francë, Belgjikë, Zvicër e Gjermani. Më 1939 u kthye sërish në atdhe për të marrë pjesë në rezistencën kundër pushtuesve italianë, por në vitin 1941, u arrestua dhe me shumë të tjerë u internua në Ventotene të Italisë. Më 23 shtator 1944, mbylli sytë i pushkatuar nga partizanët shqiptarë në Kolesjan të Kukësit. Në vitin 1995 u shpall “Martir i Demokracisë”.
Shumëkush befasohet teksa lexon një shkrim përkujtimor në gazetën Shekulli. Ato rreshta të drejta të autorit të trondisin teksa shtrembërojnë aq rreptas jetën e një njeriu të shquar, e një martiri të paharruar të demokracisë, si Llazar Fundo, ndaj lindin natyrshëm disa pyetje. Si është e mundur të tjetërsohet mizorisht jeta e një juristi si Llazar Fundo, i njohur edhe me emrin Zai Fundo? Si është e mundur të tregohet krejt ndryshe veprimtaria e një publicisti demokrat? Si është e mundur të transformohet jeta e një luftëtari të lirisë, kundërshtar deri në vdekje i komunizmit, i vrarë nga komunistët shqiptarë sipas vendimit nga Moska apo Beogradi, ndërsa luftonte për shpëtimin e atdheut, krahas nacionalistëve shqiptarë të Kosovës? Se kush qe Llazar Fundo i vërtetë, mund ta përfytyroni në një farë mënyre edhe me urrejtjen pa kufi të diktatorit Hoxha, i cili urdhëroi partizanët besnikë, ta kapnin dhe pas torturash mizore ta pushkatonin. Në librin “Panteoni i nëndheshëm”, poeti i vuajtjeve në ferrin komunist, Visar Zhiti e vlerëson si poet me kulturë të gjerë, përfytyrimi i të cilit ishte “Ballkani bashkë dhe Europa e Bashkuar, ndryshe nga një perandori komuniste”.
Në shkrimin e mbushur me të pavërteta, Shoqëria Bashkimi e themeluar nga demokrati Avni Rustemi, ndryshe nga historia e vërtetë, ndryshe nga “Fjalorët Enciklopedikë Shqiptar” 1982 dhe 2008, pagëzohet me një emër të padëgjuar deri më sot “Shoqëria komuniste Bashkimi e Avni Rustemit!”. A mund të ishte Bashkimi “shoqëri komuniste” kur statuti i saj kishte nene si këto: “Rrënjosja e ndjenjës së njësisë kombëtare. Përkrahja e bujqësisë, e punëtorisë, e industrisë së vendit, e iniciativës private në fushën e ekonomisë kombëtare, e ngrehjes së kasave të kursimit për të përmirësue gjendjen ekonomike të popullit. Mosnjohja e klasave shoqërore. Bashkimi nuk asht një shoqni politike, por patriotike dhe anëtarët e saj janë të lirë në veprimtaritë e tyne individuale, por gjithmonë në konformitet me qëllimet e statutit”. Një dokument arkivor i vitit 1924, dëshmon se në mitingjet festive, korrik e gusht në Berat, Zai Fundo e Xhevdet Dëshnica ndërsa mbronin programin demokratik të qeverisë flisnin edhe kundër shpifjeve “bolshevizëm” e “bolshevik” që përhapeshin me një qëllim të caktuar në një kohë, kur bolshevizmi urrehej nga disa shtete të Europës. Bashkimi i përbërë kryesisht me të rinj intelektualë të diplomuar në perëndim, organizonte herë pas here aktivitete kulturore e sportive, piknike e vizita në qytete të ndryshme. Autori na befason edhe me njoftimin, se Llazar Fundo paska qenë “një nga themeluesit e Partisë komuniste shqiptare”, në kohën kur bashkëpunonte me Fan Nolin, Hasan Prishtinën, Luigj Gurakuqin, At Gjergj Fishtën, Mustafa Merlika Krujën, pse jo edhe me Anton Harapin e Lazer Shantojën. Se Zai Fundo na qenka arratisur tok me një vajzë drejt Parisit “me ndihmën e Dimitrovit” asokohe i arrestuar nga nazistët në Gjermani, pastaj drejt Moskës “me sugjerimin e Nolit” të mërguar, s’dihej se ku. Zai Fundo student, na del pa pritur edhe anëtar i “grupit komunist” në Moskë me një emër të çuditshëm, Konare!” (Ah! kjo e kudondodhura KONARE intelektualësh borgjezë, bejlerësh liberalë e fetarësh!).
Qarkullon një kujtim i vjetër se studentët e huaj në B. Sovjetik i anëtarësonin në parti pa kërkesën e tyre. Në mbarim të studimeve shumë prej tyre largoheshin të zhgënjyer dhe pa bindje komuniste, siç del nga libri dokumentar “Safet Butka” botim i vitit 2003, ku Zai Fundo ndërmjet të tjerash i shkruante Fan Nolit: “Pandeha se komunizmi ishte si Krishti,, por ai qenka më i keq se djalli”. Kështu do të shihej arratisja e tij, ikja e Tajar Zavalanit antikomunist në Radio Londra, zhgënjimi i poetit rebel Sejfulla Maleshova, mbrojtësit të Fishtës, i internuar me urdhër të diktatorit Hoxha. Rifat Këlliçi një nga anëtarët e Qendrës së Shoqërisë Bashkimi, i njohur me librin “Me djemtë e Bashkimit”, u la në muzgun e harresës. Vetëm Selim Shpuza shpëtoi paq dhe shërbeu me shkrime historie sipas kërkesave të kohës. Një fund tragjik siç dihet, pati edhe Omer Nishani, i përdorur si maskë demokracie, i “vetëvrarë” me dy plumba misteriozë në shtrat. Ndryshe nga Fjalorët Enciklopedik Shqiptarë dhe Fjalori Enciklopedik “Gazetarë dhe Publicistë Shqiptarë”-2005, gazetën e nacionalistëve shqiptarë “Liria Kombëtare” (1925-1935) me botues Omer Nishanin në Gjenevë të Zvicrës, autori na e pagëzon me emrin e panjohur deri më sot “Çlirimi Nacional”, që sipas tij drejtohej nga Fan Noli e Zai Fundo. Mos vallë në ndonjë ishull misterioz? Me cilën gazetë bashkëpunonte pra, Zai Fundo, me të parën apo të dytën? Sipas shkrimit, Zai Fundo i zhgënyer nga Stalini u arratis nga Rusia edhe pse i fshehur në Paris, qenka marrë me organizata e gazeta “komuniste, madje dërgonte vullnetarë për Luftën e Spanjës. Por autori harron se asokohe ai ndiqej këmba këmbës nga atentatorët e tmerrshëm të Kominternit, ndaj ndërronte shpesh vendqendrimin nga një qytet në tjetrin. Edhe gazetari demokrat Halim Xhelo na del “komunist”, kur në Shqipëri nuk ishte themeluar asnjë parti komuniste.
Shkrimi i autorit pastaj çan Adriatikun e hidhet në gadishullin Italik, në Ventotene, ku sipas tij internoheshin “komunistët shqiptarë”, ndoshta ata që flinin në hije fiqsh e larg luftës në pajtim me Paktin e Mossulmimit Molotov-Ribentrop. Edhe fëmijët ndër shkolla tashmë e dinë, se atje u ngujuan vetëm nacionalistët antifashistë, si Safet Butka, Stavro Skendi, Zai Fundo, Isuf Luzaj, Selman Riza e shumë të tjerë. I pari, i diplomuar në Grac të Austrisë për filozofi. I dyti, i njohur si profesor albanalog në SHBA. I treti, ekselent për drejtësi në Paris, shkëlqyeshëm për filozofi në B.S. I katërti, nacionalist i luftës për liri, profesor i shquar në Argjentinë e SHBA. I pesti, dijetar i gjuhës shqipe i internuar nga italianët, burgosur nga komunistet serbë e shqiptarë. Meqenëse internimi i Zai Fundos dhe Stavro Skëndit në Ventotene përkonte me kohën. Kur dy federalistët europianë, Altiero Spineli dhe Ernesto Rosi patën përfundurar atje hartimin e Manifestit të Ventotenes, autori na thotë se “komunisti” proanglez Llazar Fundo dhe miku i vet nacionalisti proamerikan Stavro Skendi paskan kontribuar për hartimin e atij manifesti. Mos vallë komunist? Por historia serioze dëshmon se miqtë e tyre Spineli dhe Rosi ishin të vetmit ideator e hartues të Manifestit për bashkimin e ardhshëm europian. Miq me ta ishin edhe Safet Butka, Selman Riza, Isuf Luzaj, por autori nuk shkruan asnjë fjalë. Mos vallë libraritë, bibliotekat e arkivat s’kanë libra apo dokumente që të ndriçojnë jetën e veprën e tyre? Meraku më i madh në ato vite internimi i patriotëve Llazar Fundo, Stavro Skendi e Safet Butka me shokë nuk ishte Europa, por fati i ardhshëm i Shqipërisë së rrezikuar nga nazizmi dhe komunizmi. Ndaj pas kapitullimit të Italisë u kthyen në atdhe për të marrë pjesë në luftën kundër pushtuesve të huaj. Safet Butka e Stavro Skendi u bashkuan me çetat nacionaliste në Shqipëri, ndërsa Zai Fundo me luftëtarët nacionalistë shqiptarë të Kosovës. Pa pritur sipas vendimit nga Moska apo Beogradi, u kap nga partizanët në Bytyç (Malësia e Gjakovës) dhe pas torturash mizore në moshë 45 vjeçare u pushkatua në Kolesjan të Kuksit me urdhër të komandantit Hoxha me këto fjalë: “Zain e Fundos ta torturoni deri në vdekje, dhe pastaj ta pushkatoni. T’i kërkohet të japë shpjegime për këto pyetje: Pse ka ardhur në Kosovë, kush e ka dërguar dhe me ç’direktiva. Cilat janë qëllimet e Ganiut e të englezëve. Të japë shpjegime për aktivitetin e tij të mëparshëm dhe për tradhëtinë e tij. Deponimet e Zait na i dërgoni këndej me një njeri të sigurt. Zain e vrisni andej”. Para pushkatimit, Zai Fundo la këtë mesazh dhe amanetin e fundit: “Unë s’jam komunist. E vërteta është se s’kam qenë kurrë komunist tamam. Jam temperament individualist, marksizmën kurrë s’e kam pranuar tamam…S’jam komunist. Afati kaloi. S’di më ç’të them. Po të kisha pasur gjëra për të thënë, do t’i kisha thënë. Po s’mund të shpif për të shpëtuar kryet. Nuk mund ta shkel ndërgjegjen time. Prandaj po e vulos vdekjen time. Lutem, në është e mundur, fotografitë që kam në çantë, t’i çohen nënës sime, në qoftë se rron. .(Llazar Fundo, firma. A.Q.SH. PPSH. F. 14/Apv.1944). Ky akt barbar u dënua ashpër nga Fan Noli.
Më tej autori në shkrimin e vet federalistin Altiero Spirelli të internuar në Ventotene e ngarkon me një titull krejt të huaj për të, “antifashist komunist” dhe “redaktor” të Manifestit (!?) Në fakt sipas historisë ai njihet si teoricien e politikan italian, federalist europian, autor i Manifestit të Ventotenes dhe anëtar i Parlamentit Europian. Ndërtesa kryesore e Parlamentit Europian në Bruksel mban emrin e tij. Viti akademik 1986-1987 në Kolegjin Europian në shenjë nderimi u quajt me emrin e tij. Autori nga kujtimet e këtij federalisti për Zai Fundon na jep citate si ky: “Në Ventotene ishte afruar në mënyrë të natyrshme me ish- komunistët dhe socialistët me të cilët fliste shpesh për mallkimin e regjimit të Stalinit. Përndryshe shëtiste i qetë, i drejtë, i bukur me flokë bjond që ia merrte era, duke mërmëritur me zë të ulët fjalët e Platonit që ishte duke lexuar në greqisht, duke kërkuar tek tekstet antike qetësinë e shpirtit që ia kishte marrë dështimi i përvojës së tij komuniste dhe që nuk e gjente gjëkundi”. Sesi shprehej E. Hoxha për Zai Fundon nuk shkruhet askund, kur dihet se në fjalime dhe në kujtimet e veta e quante “armiku më i keq i komunizmit, agjent i anglezëve dhe i imperializmit”. Në përfundim në shkrim kalohet në heshtje edhe nderimi i Zai Fundos me titullin “Martir i Demokracisë” në vitin 1995 nga Presidenti i Republikës Shqiptare Dr.Sali Berisha.
* **
Autori na kujton profesorët e leksionet e tyre të kohës së diktaturës. Ata të cilët vite me radhë hutuan studentët e brishtë me histori shoqatash fantazmë, grupesh e organizatash me gjasa komuniste në mërgim. Madje edhe kongreset e ligjshme ndërkombëtare në Paris, Berlin, Bruksel e gjetkë për të drejtat e pakicave kombëtare, apo kundër rrezikut të luftës botërore në vitet 30, me pjesëmarrjen e personaliteteve zyrtare e fetare, shkrimtarëve e dijetarëve, i veshën me ngjyra të kuqe revolucionare. Këta soj profesorësh ngazëlleheshin me zbulime dokumentesh pa vlerë, ku fyhej paturpësisht poeti kombëtar At Gjergj Fishta dhe ngrinin lart një farë Nikolle sepse na paska takuar rastësisht, në një redaksi pariziene emigrantin e arratisur Vladimir Uljanov. Ishin po këta profesorë të cilët në shkrimet e tyre shkencore krahas termave “demokracia e diktaturës së proletariatit”, përdornin me kuptim përkeqësues turqizma nga gazetat politike të viteve 20, si p.sh, bejlerë, pashallarë, çifligarë, agallarë, bajraktarë, efendi, kadi, tuxhar, etj, kur dihej se këta tituj nderi e kishin zanafillën nga koha e Imperatorisë Osmane. Tituj të tillë mbanin Gjergj Kastrioti, vëllezërit Frashëri, Pashko Vasa, Ismail Qemali, Sulejman Delvina, Hasan Prishtina, Iljaz Vrioni, Avni Rustemi, Aqif Elbasani e shumë të tjerë. Me këta tituj edhe qytetarët apo fshatarët tanë i drejtoheshin me nderim njeri tjetrit. Nga këto krijime gazetarësh apo shkrimtarësh dhe nga “shoku Enver”, shkencëtarët tanë kopjonin parullat e panjohura nga populli ynë, si “Poshtë Pashallarët! Poshtë Bejlerët! Poshtë çifligarët! Poshtë tuxharët! Poshtë kadilerët! Këto parulla do të lexoheshin sot kështu: ”Poshtë gjeneralët! Poshtë zotërinjtë! Poshtë fermerët e pasur! Poshtë biznesmenët! Poshtë juristët! Por shkenca socialiste thellohej më tej dhe këta tituj i ndante në klasa, ndryshe nga statuti i Shoqërisë Bashkimi që nuk pranonte ndarjen e shoqërisë në klasa.
Ndërkaq shkrimin “historik” me prirje të qarta bindjesh komuniste të gazetarit, për martirin Zai Fundo, drejtori i Shekullit e miraton, shet gazetën dhe arkëton paratë e pensionistëve.

*Agim Dishnica eshte anetar i Vatres dhe bashkepunetor i DIELLIT