Onufri – Dielli

“Vetëm të vdekurit pendohen”- ONUFRI botoi librin e ri te poetit Skënder Buçpapaj

February 22, 2016 by dgreca

Nëse poemën “Vetëm të vdekurit pendohen” mund ta përfytyrojmë si një grup skulpturor të vendosur me relieve të gjithfarëshme, i pranishëm kudo, tek të gjithë njerëzit e mi, jam unë, ndërsa në qendër është patjetër nëna ime. Dhe poema ime mund të quhet Poemë për Nënën. Mendoj se të gjithë ne që vijmë në jetë në këtë botë, jemi absolutisht projekt i Nënave tona, jemi projekt i Nënës. Për të na sjellë ne në jetë, këtë e thonë edhe të gjitha shkrimet e shenjta, Zoti na beson pikërisht tek nëna. Ndërkaq prindi tjetër, babai, është i besuari i drejtpërdrejtë i Nënës sonë. Pra, Zoti e zgjedh nënën që do të kemi ne, ndërsa Nëna e zgjedh babain që do ta kemi ne. Në rrafshin universal, etërit tanë, janë të besuarit e Nënave tona. Edhe Njerëzimi kryehere është projekt i Nënës. Dhe vetëm kur bota të kthehet tek zanafilla që atë ta sundojnë bukuria, dobësia, zgjuarsia dhe jo forca e vrazhdësia, bota do të jetë e merituara për Njerëzimin.

” VETËM TË VDEKURIT PENDOHEN”, NJË SIMFONI PËR NËNËN

Parathënie nga Elida Buçpapaj/

Ndihem me fat që jam lexuesja e parë e krijimeve të Skënder Buçpapajt. Edhe e poemës Vetëm të Vdekurit Pendohen, që unë e shoh si poemën e Pemës të Jetës, të konceptit kozmik të krijimit, që lidh trupin me shpirtin, prej zanafillës e deri kur jeta kthehet në frymë. Është poema më e bukur e shkruar për Nënën në rrang botëror, sikur ta kenë shkruar gjithë bijtë e Nënave të këtij Njerëzimi, përgjatë epokave dhe mijëvjeçarëve që kur njeriun e ngjizi Zoti.Është poemë për Nënën e poetit dhe poemë që eksploron enigmën e jetës, një obsesion eternel i poetëve, të cilët ndihen mbi tokë si zëdhënësit e të Plotfuqishmit, sepse arrijnë t‘i sendërtojnë ndjenjat, t‘i bëjnë të prekëshme e vajtuese vuajtjet, pikëllimin, të zëshëm gëzimin, simbolet abstrakte të universit e gjithësisë.

Këtë sensasion të krijon leximi i Vetëm të Vdekurit Pendohen, prej gërmës së parë deri tek gërma e fundit.

Kjo poemë nuk do të mund të shkaktojë mahnitje vetëm tek lexuesi pa të cilin poetët nuk do të ishin të pavdekshëm. Vetëm të Vdekurit Pendohen do të shkaktojë huti tek vetë poetët që do të konstatojnë se kjo vepër është e pamundshme për t’u shkruar, pasi ndjeshmëria e poetit ka thithur brënda gjithë spiralin e jetës në ciklin e përherësisë.

Vetëm të Vdekurit Pendohen është një poemë e harmonisë së dizarmonisë të mirëfilltë që hulumton deri në grimcën e fundme humnerën e shpirtit njerëzor me të gjitha dramat dhe tragjeditë njerëzore, prej njeriut të parë deri tek fundi i njeriut.

Ndërsa Dantja tek Komedia Hyjnore zbulon ferrin, purgatorin e parajsën në shoqërinë e Virgjilit, Skënder Buçpapaj zbulon përherësinë duke u ritakuar me Nënën e tij në jetë të jetëve.

Është poema më e fuqishme e shkruar për Nënën, çdokush që e lexon, tronditet rëndshëm, sepse gjen veten, në raportin nënë-bir a bijë, aq e pakufishme është në poemë përmasa e dashurisë, jo si univers abstrakt por si ndjenjë e ndjesi, sa që Toka kthehet thjeshtë në metaforë. Nëna është gjithësia, është shkaku, është e Para ndërsa Toka si planet me qiellin, detet e oqeanet e gjithçka është pasoja.

Vetëm të Vdekurit Pendohen është e një krijim poetik i atij niveli, që do të meritonte epigrafin e „Farkëtarit më të mirë“që Thomas Stern Eliot do t’ia dedikonte Ezra Paundit në poemën e tij kryevepër „Waste Land“ – „Toka e shkretëtirës“.

Skënder Buçpapaj e absorbon të gjithë kohën ku jeton dhe s’ka si të mos jetë përjetuesi më i thekur i eksodit biblik shqiptar të milenarit të tretë në një shoqëri postkomuniste. Diktatura vrau njeriun, ndërsa postdiktatura i vrau njeriut Atdheun. E po të mblidheshin lotët e nënave nga ndarjet me bijtë e tyre patjetër do të krijohej Oqeani i Lotëve e Skënder Buçpapaj u ngriti një apoteozë monumentale këtyre lotëve e këtyre ndarjeve.

Poema është kompozuar me katër përgjërata: Udhës për tek Nena, Loti i të vdekurit, Motra e Isufit dhe Para Jetës është Ëndërra që janë shkruar në kohë të ndryshme, me ndërprerje midis njëra-tjetrës, për shkak të ngarkesës së madhe emocionale, në kufirin kur shpirti plas sepse nuk duron dot më.

Të katër përgjëratat për nga objekti formojnë një trinitet të përkryer. Ato i kushtohen nënës, atit e të birit, poetit, ku nëna është shpirti i shenjtë që dikur e qetëson vullkanin e poetit, i paqton më në fund dhe i mposht tronditjet, dyshimet, kaosin prej së panjohurës të vetme, që vjen përtej jetës.

Nga përgjërata tek përgjërata tronditja është shkundëse, cfilitëse, bërtitëse si tek „Ulërima“ e Edvard Munch apo tek „Howl“ – „Britma“ e Allen Ginsberg, ndërsa dhimbja është piskamë, klithmë,rënkim e gulçim e njëherësh të gjitha së bashku rebelim kundër vdekjes dhe në fund pajtim me deduksionin profetik të Skënder Buçpapajt se në fund të fundit, jeta është vetëm një parantezë.

Skënder Buçpapaj e zbulon si amalgamë lidhëse për poemën e tij fjalën „përgjëratë“ nga verbi „përgjëroj“ që ka një polisemi kuptimesh e plotkuptimësi gjendjesh emocionale si dëshira e zjarrtë, dhimbshuria, adhurimi, lutja, malli apo premtimi solemn. Është një nga fjalët më të përveçme e më të bukura të shqipes, që nuk e ka simotrën e saj në gjuhët e tjera, krijuar posaçërisht prej vuajtjes ekstreme në trollin e baladave shqiptare ku universi i dhimbjeve nga pritjet e ndarjet janë homerike.

Skënder Buçpapaj i përfshin në poemën e tij Vetëm të Vdekurit Pendohen të gjitha sensacionet, përjetimet, perceptimet, vizionet, ngjyrat, dritat e hijet, përveç urrejtjes që mungon si njësi, si ndjesi, si koncept e nocion.

Skënder Buçpapaj e përfshin të gjithë leksikun e gjuhës shqipe, në mënyrën më elegante supreme, mjeshtër i metaforave dhe asosacioneve, mjeshtër i figurave të kuptimit e shqiptimit poetik, mjeshtër i kontrasteve, duket se i ka shterur të gjitha fjalët e kësaj jete, asnjë objekt i kësaj bote s’ka mbetur jashtë orbitës së poetit pa u permendur, emër për emër, gjithë universi është brënda, universi i natyrës dhe universi i shpirtit të njeriut, sa vjen një moment kur duket se vargjet i shkruan subkoshienca e poetit në një delir e jerm niçean, shumë afër cakut e kufirit ku poeti ve në dyshim vetveten a është njeriu apo është vetë Zoti.

***

Dy fjalë lexuesit të poemës

Skënder Buçpapaj/

Le t’i nis këto shënime për lexuesin me këtë fakt të thjeshtë:

Atë ditë marsi të vitit 1995, kur po më përcillte të fundit herë nga shtëpia ime prindërore në Tplâ, pasi ne ishim ndarë, nëna ime bënte një hap drejt meje dhe ndalej, bënte një hap tjetër dhe ndalej.

Unë duke u larguar kohë pas kohe ktheja kokën dhe përshëndeteshim derisa e humbëm plotësisht nga sytë njëri tjetrin.

Kushedi sa kohë ka qëndruar nëna ime atje në fund të livadhit me shikimin drejt asaj pike të horizontit nga unë dilja prej fshatit dhe humbisja në Gjithësi.

Ishte hera e parë që nëna më përcillte kaq gjatë, ishte hera e parë që me gjuhën e gjesteve sikur donte të më thoshte Skënder kthehu, Skënder mos shko, Skënder mos ik.

Këto çaste unë nuk i kam në poemë. Ato nuk i ngërthen dot i vetëm asnjë shfrim lirik, asnjë tablo epike, asnjë sagë heroike.

Unë i sjell ato këtu duke dashur të zbres në zanafillat e poemës, të cilat nuk janë një po disa.

Rëndom unë krijimet e mia poetike i shkruaj pa lëvizur fare nga tryeza ime e punës. Edhe krijimet e tjera, të gjata apo relativisht të tilla, i shkruaj me të njëjtën frymë, pa u shpërqëndruar asnjë çast prej tyre, pa u marrë me diçka tjetër krijuese.

Poema “Vetëm të vdekurit pendohen” bën përjashtim.

Përgjëratën e parë “Udhës për tek nëna” e kam shkruar në shtator të viti 2008, një vit e disa muaj pasi nëna ime kishte ndërruar jetë.

Përgjëratën e dytë “Loti i të vdekurit” e kam shkruar në dhjetor të vitit 2013, pra pesë vjet e disa muaj pas së parës.

Përgjëratën e tretë “Motra e Isufit” e kam shkruar në dhjetor të vitit 2014, një vit pas së dytës.

Përgjëratën e katërt “Para jetës ëndrra” e kam shkruar në tetor të vitit 2015, domethënë vetëm para pak javësh, kur tashmë kristalizohej përfundimisht mendimi për ta paraqitur libër më vete poemën me katër përgjërata.

“Vetëm të vdekurit pendohen” është një poemë e paralajmëruar njëkohësisht me mua, madje ajo është më e hershme se unë.

Dhe, ndonëse në fund të çdo përgjërate paralajmërohet përgjërata e ardhshme, për shkak të mbingarkesës së tyre, për t’iu rikthyer asaj mua më është dashur të marr kohë fizike të bollshme në mënyrë që të kem përgatitjen e duhur shpirtërore.

Kushedi nga cili shteg, nga cila thellutë e nënvetëdijës vjen një kohë kur eteri i shpirtit, në palimpsestin e tij, shpalos në shtresa të mistershme fanitje që kërkojnë me ngulm tashmë të dalin në dritë. Poetit i mbetet të hedhë në letër apo drejtpërdrejt në kompjutër atë që gjen nëpër shtresat një mbi një të pergamenës dhe, njërën pas tjetrës, në mënyrën më besnike, në mënyrën më autentike të mundshme, ta shndërrojë fanitjen në vepër krijuese dhe ashtu t’ia përcjellë lexuesit, publikut.

Në ndërkohët më të gjata apo më të shkurtëra, duke u marrë me krijime të tjera, në fakt poeti për asnjë çast nuk është shkëputur nga krijimi i nisur dhe i lënë në një stacion të caktuar të udhëtimit të tij.

Akti i krijimit është vuajtje për çdo krijues të vërtetë. Sa më serioz, sa më i thellë të jetë, aq më shumë është vuajtje. Homeri, bardi i parë i njerëzimit, ishte i detyruar ta ndante vuajtjen e tij me muzën, zanën e krijimit. Të njëjtën gjë bënin pararendësit e mi të drejtpërdrejtë, bardët e Ciklit të Kreshnikëve, të njëjtën gjë bënin rapsodët e vendlindjes sime të epikës historike. Ata thërrisnin në ndihmë zanat e bjeshkëve, orët e trojeve, madje i thërrisnin ato me emra të përveçëm, si të motrave të tyre, si të dashurave të tyre, si të nuseve të tyre. Shpesh thërrisnin, siç do të bënte më vonë edhe Fishta, “Ndihmo Zot”. Ndërsa Lasgush Poradeci pohonte se kur krijonte, pranë tij në tryezën e punës ulej vetë Zoti.

Unë i kam ftuar për të ndarë me mua vuajtjen e krijimit dhe dhimbjen për Nënën, kolegët e mi poetë, filozofë, krijues që nuk janë në jetë ose ende janë në jetë, kryesisht nga ata që kanë kushtime për nënat e tyre. Në studion time, kam hapur të pame, siç i thuhet në veriun shqiptar, në përkujtim të nënës. Unë shkruaj vargjet e poemës, Nëna iu shërben miqve të të birit kafetë dhe bisedat e rastit për të pamen e saj.

Shpesh krijuesve iu bëhen pyetje se çfarë kanë dashur të thonë me veprat e tyre, veçmas iu bëhen pyetje për domethënien e titujve. Pyetje të shumta iu lindin të gjithë lexuesve, të çdo breznie, iu lindin kritikëve, si lexues të specializuar. Në fakt përgjigjet, edhe ato më të suksesshmet, janë më të paplota. Nëse përgjigjet e sakta do të gjendeshin ndonjëherë, me siguri atëherë do të pushonte leximi i atyre veprave. Ky është ligji absolut kufizues mes artit dhe joartit.

Artisti, sipas meje, është lexuesi më i mirë dhe më i keq, konsumuesi më i mirë dhe më i keq i veprës së vet. Lexuesit e tjerë, që të gjithë, ndodhen mes këtyre dy skajeve të segmentit. Në mënyra të ndryshme, asnjë krijues nuk i shpëton brengës së leximit, të interpretimit, të shjimit të veprës së tij nga publiku. Disa orvaten ta fshehin këtë brengë, të tjerë jo. “Do të isha një gënjeshtare, një hipokite ose një budallaqe – dhe unë nuk jam asnjëra nga këto – po të thoshja se nuk shkruaj për lexuesin. Unë shkruaj për të. Por për lexuesin që dëgjon, për lexuesin vërtet të zellshëm, që shkon përtej asaj që i duket se e them unë në krjimet e mia. Kështu unë shkruaj për veten time dhe për atë lexues që e bën detyrën e tij si duhet,” thotë poetja amerikane Maya Angelou, tejet e çiltër edhe në krijimet e veta. Ndërsa Marcel Prost thotë se çdo lexues e gjen veten e tij: “Puna e shkrimtarit është më shumë një lloj instrumenti optik i cili ia bën të mundur lexuesit të shikojë atë që, pa këtë libër, ai ndoshta nuk do ta kishte parë kurrë vetë.” Artisti është zëdhënës më i lartë i atyre ndjenjave, mendimeve, përjetimeve të cilat njerëzit e tjerë nuk i shprehin dot.

Brenga më e madhe për krijuesin është pikërisht kjo: sfida e tij përballë artit të vërtetë. Këtë brengë e shpreh më hapur se të tjerët poeti Charles Bukowski tek “pra ti do që të jesh shkrimtar?”, poezi të cilën ai e nis me vargjet: “nëse nuk gufon nga brenda teje/ pavarësisht gjithçkaje,/ mos e bëj atë./ nëse nuk vjen pa pyetur nga vetë/ zemra jote dhe mendja jote dhe goja jote/dhe rropullia jote/ mos e bëj atë.” Sipas teorisë së anasjellë, unë këto vargje ia kumtoj kështu vetes: “nëse gufon nga brenda teje/ pavarësisht gjithçkaje,/bëje atë./ nëse vjen pa pyetur nga vetë/ zemra jote dhe mendja jote dhe goja jote/ dhe rropullia jote/ bëje atë.” Dhe jam absolutisht i bindur se e kam bërë këtë.

Prej këndej, dua të them edhe se nuk ndjej as këtu kurrfarë shqetësimi për raportet midis personales dhe universales, midis lokales dhe nacionales. Nëse poemën “Vetëm të vdekurit pendohen” mund ta përfytyrojmë si një grup skulpturor të vendosur me relieve të gjithfarëshme, i pranishëm kudo, tek të gjithë njerëzit e mi, jam unë, ndërsa në qendër është patjetër nëna ime. Dhe poema ime mund të quhet Poemë për Nënën. Mendoj se të gjithë ne që vijmë në jetë në këtë botë, jemi absolutisht projekt i Nënave tona, jemi projekt i Nënës. Për të na sjellë ne në jetë, këtë e thonë edhe të gjitha shkrimet e shenjta, Zoti na beson pikërisht tek nëna. Ndërkaq prindi tjetër, babai, është i besuari i drejtpërdrejtë i Nënës sonë. Pra, Zoti e zgjedh nënën që do të kemi ne, ndërsa Nëna e zgjedh babain që do ta kemi ne. Në rrafshin universal, etërit tanë, janë të besuarit e Nënave tona. Edhe Njerëzimi kryehere është projekt i Nënës. Dhe vetëm kur bota të kthehet tek zanafilla që atë ta sundojnë bukuria, dobësia, zgjuarsia dhe jo forca e vrazhdësia, bota do të jetë e merituara për Njerëzimin.

Rreth 20 vjet më parë, për ta bindur Nënën se ardhja ime në Zvicër ishte zgjedhja e duhur, i thashë se Zvicra është vetëm dy orë larg me avion dhe avion nga Zvicra ka çdo ditë. Nëna e kuptonte se isha bërë i padëshirueshëm në Shqipëri për politikën e vendit tij, prandaj u pajtua me zgjedhjen që unë kisha bërë.

Avioni që mora atë 15 mars të vitit 1995 dhe që më solli në Zvicër, më ka dërguar kudo në botë prej asaj dite, por deri tash asnjëherë në vendin tim.

***

Shënime për autorin

Skënder Buçpapaj, shkrimtar, publicist, kritik, përkthyes, arsimtar, diplomat dhe botues, lindi më 22 maj 1953 në fshatin Tplâ të Tropojës.

Arsimin tetëvjeçar e kryeu në fshatin e lindjes, ndësa arsimin e mesëm pedagogjik e kreu me korrespondencë në qytetin Bajram Curri. Studimet e larta për gjuhë e letërsi i filloi në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër dhe nga viti i dytë i vazhdoi e i mbaroi më 1978 në Universitetin e Tiranës. Më 1986 i kreu studimet mastër po në Universitetin e Tiranës në fushën e kritikës letrare.
Para studimeve të larta, Skënder Buçpapaj ishte tri vjet punëtor në kantjerin e ndërtimit Rruga-Ura Bajram Curri, pastaj arsimtar në Luzhë e Visoçë. Pas studimeve të larta ishte arsimtar në Shëngjergj të Mërturit, Degë, Babinë dhe në gjimnazin e qytetit Bajram Curri, ku ishte edhe metodist në Kabinetin Pedagogjik të Rrethit. Më 1986 ishte redaktor në gazetën ‘Drita’, organ i Lidhjes së Shkrimtarëve të Artistëve të Shqipërisë, ku mbuloi kryesisht sektorin e kritikës. Për një kohë të shkurtër, paralelisht, drejtoi gazetën e përjavshme “Kosova”.

Skënder Buçpapaj më 1990 pati rol aktiv në lindjen e pluralizmit politik në Shqipëri. Ai dha ndihmesë të veçantë në themelimin dhe konsolidimin e shtypit pluralist shqiptar. Në fillim të vitit 1991 ka qenë inciator dhe bashkëthemelues i Lidhjes së Pavarur të Gazetarëve të Shqipërisë, më vonë Lidhja e Gazetarëve, i zgjedhur dy herë në kryesinë e kësaj organizate.

Në dhjetor të vitit 1991, Skënder Buçpapaj u emërua zëvendësdrejtor i Përgjithshëm i Radiotelevizionit Shqiptar; ndërsa më 1992 është Drejtor i Përgjithshëm i RTSH, detyrë që e kreu deri në gusht të vitit 1995. Prej atëherë kaloi në diplomaci, në Ministrinë e Jashtme e pastaj në ambasadën e Republikës së Shqipërisë në Bernë, Zvicër, ku mbuloi sektorë të ndryshëm dhe ka qenë edhe i ngarkuar me punë (chargé d’affaires) pranë kësaj ambasade.

Nga viti 1998 filloi në gazetën e përditshme “Bota sot”, kryeredaktor i së cilës ishte për dhjetë vjet rresht. Në atë kohë, kjo gazetë, me redaksinë qëndrore në Zyrih të Zvicrës dhe me redaksi të tjera në Prishtinë, Tiranë, Shkup, Frankfurt e Nju Jork arriti në 200 mijë kopje, tirazh i paparë ndonjëherë në gazetarinë shqiptare.

Nga viti 1991 Skënder Buçpapaj është anëtar i Federatës Ndërkombëtare të Gazetarëve me qendër në Bruksel, Belgjikë. Prej vitit 2000 është po ashtu anëtar i Shoqatës së Gazetarëve APES, me qendër në Gjenevë, i Sindikatës së Gazetarisë Krijuese, me qendër në Zyrih. Është anëtar i kryesisë së Shoqatës së Krijuesve Shqiptarë të Zvicrës e tjerë.

Aktualisht me bashkëshorten e tij, poeten dhe gazetaren Elida Buçpapaj, është botues i portalit Voice Of Albanians (Zëri i Shqiptarëve) www.voal.ch.)

Krijimtarinë e filloi që në shkollën tetëvjeçare, kur botoi edhe krjimet e para në shtypin për fëmijë. Nga vitet 1970 në pothuajse të gjitha të përditshmet dhe periodikët shqiptarë në Shqipëri dhe jashtë vendit botoi poezi, përkthime nga poezia botërore prej italishtes, anglishtes dhe gjermanishtes, shënime për librat, kritika, studime monografike etj. Nga viti 1976 është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ka lëvruar pothuaj të gjitha zhanret e shkrimeve publicistike dhe letrare si dhe ka realizuar shumë dokumentarë televizivë. Ka fituar çmime të ndryshme kombëtare në poezi, kritikë, publicistikë, studime dhe skenarë dokumentarësh. Është përfshirë në antologji të ndryshme të poezisë shqipe. Ka tërhequr vëmendjen e kritikës dhe historiografisë letare në Shqipëri dhe jashtë vendit që me ciklin e parë poetik të botuar në revistën “Nëntori” në janar të vitit 1973.

Skënder Buçpapaj është gjithashtu autor i librave poetikë “Zogu i bjeshkës”, “Poezi”, “Frika nga Atdheu”, “Vetëm të vdekurit pendohen” e tjerë.

Ikona te shek XVI –XIX në Muzeun Ikonografik “Onufri”

October 20, 2015 by dgreca

*Për herë të parë për publikun në një pavion të ri/
*Muzeu Ikonografik ONUFRI është një vlerë e rëndësishme dhe identifikuese e trashëgimisë kulturore në qytetin e Beratit./
Nga Berati për Diellin Sulo Gozhina/
Dritaret një mbi një, keshtjella, ansamblet e papërsëritshme të Mangalemit e Kalasë, Gorrica me urën që lidh dy pjesët e qytetit, kishat e shumta e xhamitë me minaret elegante, kjo më së shumti është klisheja si e mendojnë qytetin e Beratit.
Por s’janë të paktë ata që kanë mundur të prekin e admirojne atë vlerën që rrjedh së brenëshm të vyer e orgjinale, të ikonave, ikonostasit, tavaneve, të veshjeve e zbukurimeve, të objekteve të mrekullueshëm të artit e artizanatit, dëshmi të çmuara të jetës së lartë qytetare të konservuara në fondet e muzeut Ikonografik ONUFRI dhe muzeut ETNOGRAFIK
I përshtatur që prej vitit 1986, në ambientet e kishës “Fjetja e Shën Mërisë”, në Kalanë e Beratit, në monumentin më përfaqësues të arkitekturës pas-bizantine njëkohësisht katedrale te Mitropolisë, një rindërtim i vitit 1797, Muzeu Ikonografik Onufri që në zanafillën e tij u konceptuar si një muze i vecantë ku autorët u kujdesën të risillnin mjedisin orgjinal dhe frymën në të cilën u krijuan këto koleksione. Në to admirohen vepra të mjeshtërve më të rëndësishëm ikonografë Onufri, Nikolla, Onufër Qiprioti, Shpataraku, Çetirët (familja Katro) e të tjerë të paidentifikuara, shumë objekte liturgjike si dhe ansambli i pakrahasueshëm i ikonostasit, një shëmbull i lartë i drugdhëndies i realizuar nga atelietë e mjeshtërve vendas, një koleksion që na bënë krenarë.

A G R O N P O L O V I N A, Drejtor Qendra Kombëtare e Muzeumeve Berat

Në vitin 2014 Muzeumet e QKMB ishin një destinacion i rëndësishëm turistik me 1 500 vizitorë ?.
Si një shifër e shkëputur nga konteksi krahasues 15 000 vizitorë nuk shpreh atë ndryshim të suksesshëm tashmë në promovimin e koleksioneve të kryer nga stafet e Muzeun Ikonografik “Onufri” dhe Muzeun Etnografik cilët janë aset i rëndësishëm me përvojën e grumbulluar në një periudhë shumë të gjatë kontaktesh e kërkimesh. Nëse në vitin 2013 muzeumet patën vetëm 8 700 vizitorë, gjatë këtyre 9 muajve të vitit 2015 në përfundim të Sezonit Turistik të Verës muzeumet patën 20 170 vizitorë, bëhet më e qartë sfida e asaj që ka ndryshuar duke filluar nga puna e përditëshme dhe e padukshme për të përmirësuar shërbimin ndaj publikut, në ndryshimet në paraqitjen e koleksioneve, hapja e muzeumeve e orientimi drejt grupmoshave të ndryshme, ndërhyrjet restauruese, bashkëpunimin për organizimin e veprimtarive të rëndësishme kulturore kombëtare, përmiresimi i imazhit etj.
Në vitin 2016 do të ketë surpriza për vizitorët, çfar pritet të ndodhë në Muzeun Ikonografik Onufri?
“18 Maj – Dita Ndërkombëtare e Muzeve” u përjetua si një ngjarje e veçantë që ndodh rallë edhe për muze shumë të rëndësishëm. 11 ikona u transferuarn në Koleksionin e Muzeut Ikonografik Onufri nga Fondi i DRKK-së Berat. Ikonat janë realizime rreth shekujve XVI – XIX. që u atribuohen mjeshtërve ikonografe, Onufrit, Nikollës, Qipriotit, ateliesë së familjes Çetiri, të realizuar kryesisht për kishat dhe manastiret e Kalasë të qytetit të Beratit të papublikuara më pare.
Prej gati dy vitesh Qendra Kombëtare e Muzeumeve Berat dhe Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare kanë nisur një bashkëpunim institucional cili konsiston në një koncept të ri në menaxhimin e vlerave të trashgimisë kulturore, në një mendësi të re për të ndryshuar mënyrat e deritanishme, për të qenë më aktiv në kujdesin ndaj tyre, për ti berë më të ekspozueshme, më të prekshme nga publiku por njekohësisht së bashku mund të jemi më efikas me profesioniste në ruajtjen dhe konservimin e tyre.
Duke parë interesin e madh që pati për 11 ikonat e transferuara e të ekspozuara në mjediset e Katedrales vetëm gjatë një muaji u bindëm përfundimisht që së bashku me disa ikona të rëndësishme te koleksionit te MO të pa ekspozuara më parë që u atribohen mjeshtër Nikollës dhe Onufër Qipriotit ti paraqesim për herë të parë për publikun në një pavion të ri. Ekspozita me emërin kuptimplotë “Thesare të Fjetura”, si nje grishje drejt trashegimise kulturore mbetet një sfidë per ti ofruar publikut cdo sezon një produkt të ri, një koleksion të pa ekspozuar si një thesar që ne kërkojmë ta nxjerim në dritën e diellit me të gjithë shkëlqimin duke synuar te risim vizitueshmerine dhe te nxisim turizmin vendas dhe te huaj.
Prej disa muajsh jemi duke e realizuar këtë projekt të rëndësishëm në sallën e katit të dytë të muzeut, një mjedis tepër i veçantë e impresionues që pas viteve 90 ka qenë i lënë pas dore. Salla me financim të Ministrisë së Kulturës do ti nënshtrohet një përmirësimi konstriktiv dhe më pas vlerësimit të ndriçimit i cili do të jetë profesional e konservues. Është duke u përgatitur nga specialistët tanë i gjithë materiali promocional që duhet për këtë ekspozitë kaq të rëndësishme, katalogu, fletëpalosjet, kartolinat, posterat, banerat etj.
Rivleresimi i këtij mjedisi dhe organizimi i ekspozitës, muzeun e bënë akoma më të rëndësishëm e më të vizitueshëm, aktiv për të ofruar publikut produkte të reja nga trashëgimia kulturore e qytetit të Beratit. Ky projekt po mbeshtetet në çdo hap nga Ministria e Kulturës.
Por nuk është vetëm ekspozita “Thesare te Fjetura” ajo që po përgatitet të ndodh në vazhdim. Kodikët e Beratit, “Codex Purpureus Beratinus Φ” 043 dhe “Codex Aureus Anthimi” 1143, janë vlera shumë të rëndësishme të fondit botëror të letërsisë biblike dhe njëkohësisht trashëgimisë sonë e cila na bënë tepër krenarë.
Historia e tyre është e vecantë në kufijtë e legjendës, lidhet pazgjithshmërisht me Beratin dhe dëshmon një nivel të lartë kulturor të tij.
Keta kodikë janë ruajtur me shumë përkushtim që prej shekullit të 11 kur kemi shënimet e para për kërkimin e tyre dhe së fundi janë gjetur në Katedralen “Fjetja e Shën Mërisë” (sot Muzeu Ikonografik Onufri) në Kala të Beratit (12 Gusht 1968). Sot ata ruhen në Fondet e Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave.
Duke parë që interesi për ta është jashtëzakonisht i madh, në projektet tona në vazhdim si domozdoshmëri po punojmë për të ekspozuar të kopjuar si replike e orgjinalit fillimisht “Codex Purpureus Beratinus” (Kodiku i Purpurt i Beratit) atje ku është gjetur së fundi, prapa ikonostasit të Katedrales.
Prej kohësh po punojmë dhe tashmë jemi në finalizim të transferimit nga Fondi i DRKK-së të dy objekteve të identifikuara si veshje në argjend të relikeve (këmbë) të një prej shënjtorëvë sllavë, shën Goratzi. Sic edhe dëshmohet nga lipsanat e Shën Gorazdit e Shën Angelarit të cilat ndodhen në Kishën Katedrale Fjetja e Shën Mërisë (në Muzeun Ikonografik Onufri) nga një ikonë të madhe të ikonostasit (me autor Joan Cetiri), dhe të një tjetre që është e një date të më vonë, me autor piktorin Kristo ku paraqiten shtatë shejtorët sllavë (Eptaritmi), Shën Gorazdi dhe Shën Angelari janë pikturuar “të fjetur” mbrenda mureve të Kështjellës së Beratit.
Në fakt sfida është të jemi një hap para. Për shumë vizitore të huaj që kanë destinacion dy muzeumet tona përbën surprizë funksionimi në mjediset e Muzeut Ikonografik Onufri dhe Muzeut Etnografik të guidës nëpërmjet sistemit QR code në 3 gjuhë në shqip, anglisht dhe italisht duke mundësuar që cdo kush të ketë lehtësinë e nevojshme të marrjes së informacionit në mënyrë individuale përpara veprës orgjinale.
Ndërkohë shumë prej tyre ndihen të përkedhelur kur vërejnë se në të dy muzetë e Q K M Berat mund të marrin informacion në gjuhën e vet pasi për vizitorët individuale funksionon dhenia e informacionit nëpërmjet fishave në 10 gjuhë që ndihmon krahas guidës gojore (me specialist guid didaktike), guidës me QR-cod për ti shërbyer cdo vizitori vendas dhe të huaj numëri i të cilëvë rritet çdo vit me rreth 30 – 35 % .

Berati, Onufri vlerë e jashtëzakonshme, testament i një qyteterimi të përparuar të këtyre trojeve

September 12, 2015 by dgreca

Nga Berati Sulo Gozhina/
BERAT – Në vizitën e saj në Shqipëri presidentja e Kosovës Atifete Jahjaga ka zgjedhur të vizitojë dhe një qytet nën mbrojtjen e UNESCO-s, siç është Berati, ndërkohë që Kosova është duke aplikuar për antarësimin në UNESCO. E shoqëruar nga stafi i saj, presidentja e Kosovës mbërriti mesditë në Muzeun Kombëtar Onufri, ku është pritur nga kryetari i bashkisë së Beratit, Petrit Sinaj dhe specialist e drejtor i këtij muzeu Agron Polovina. Pasi ka vizituar nga afër muzuen dhe ka nënshkruar në librin e përshtypjeve, presidentja Jahjaga u shprej se ndonëse, UNESCO merr nën mbrojtjen e saj monumnetet e trashëgimisë përfshirja është edhe përgjegjësi sepse vlerat duhet të ruhen në bazë të standarteve” . Nga Berati Presidentja Jahjaga tha se “Përfshirja e Kosovës në “UNESCO” ,do të jetë privilegj, por dhe përgjegjësi”, për ne për komunitetin që duhet të ruaj këto vlera për t’ua trasmetuar berazave të ardhëshmë. Presidentja e shtetit të Kosovës është Pritur nga kryetari i bashkisë të Beratit Petrit Sinaj ku dhe ka marë falnderimet e tij, për vizitën në qytetin antik të Beratit që ruanë në vetvete vlera unikale, kulturore e muzeale shekullore, vlera që sipas tij i kalojn mbrekullin njerzore, ndërsa sot angazhimi jonë është ti ruajmë dhe ti trashgojm brezave. Më tej kryebashkiaku Beratit Sinaj ka njohur shkurtimisht Presidenten e Kosovës me historin e hershme të këtij qyteti si dhe me prespektivës në vijim të jetës së tij, kalaja ka cituar Sinaj është një nga kalat e vacant pasi këtu për më shumë s e24 shekuj ka vijuar pa ndërpreje jeta e banorve, ndaj dhe kjo kështjell që u ka bër ëbarjer e sfida kohrave në shekuj edhe sot vijon jetën e saj me banor autokton, ndërsa ka përmendur edhe lagjet muzeale që janë një provë e gjallë e kësaj jetese të pa ndërpre, këtu vijën në vit mbi 20 deri në 25 mij vizitor nga Ballkani, Europa dhe nga kontinete të tjera, Sinaj ka folur edhe për shtyllat e zhvillimit që ka qytetit dhe bashkia e madhe që mes të cilave dhe kryesore është Turizimi, pasi e veçanta e tij është se ai është vjetor. Kreu i bashkisë Sinaj ka shoqëruar Presidenten edhe në një drek pune në “Kaster Park”, ku jahjaga ka takuar dhe pronarin e sja Zamo Spathara. Më herët presidentja Jahjaga ka vizituar në hyrje të qytetit të Urës Vajgurore Kantinën e prodhimit të verës “Çobo”, që tashëm njihet në tregun vendas dhe atë europian.

Atifete Jahjaga – Në një prononcim për mediat e shkruara dhe atë vizive presidentja e Kosovës Atifete Jahjaga citoj “ Unë gjithmonë jam mrekulluar me bukuritë e jashtëzakonshme që ka Shqipëria, por që të vijë këtu tek muzeu ishte një përvojë jashtëzakonishtë e veçantë për mua dhe për delegacionin tim. Veçanërisht ky muze që na kthen të gjithëve në kohën mbrapa dhe unë dua që ti përgëzoj që të gjithë qytetarët e Beratit që kanë mundur që ta ruajnë këtë trashëgimi kulturore dhe ta përciellin nga gjenerata në gjeneratë. Këta ende nuk e kanë përfunduar punën sepse ende vazhdon të përcillet kjo punë e jashtëzakonshme për brezat e ardhshëm. Dua përgëzojë kryetarin dhe të gjitha institucionet e tjera. Unë e di që Berati, është në listën e trashëgimisë kulturore, UNESCO, po kështu je keni parë që dhe Kosova është në proçes të aplikimit të saj për antarësim në UNESCO, e cila merr nën mbrojtje, nën obrellë monumentet e trashëgimisë së kulturës, por me këtë privilegj ka edhe përgjegjësi, pasi vlerat duhet të ruhen në bazë të standarteve .

“Onufri “ i Shyqeri Nimanit

August 11, 2014 by dgreca

Nga Fahri XHARRA/
“O shërbestar i Perëndisë… lutu dhe për mua mëkatarin dhe të paditurin, Onufër!’ – varg i Onufrit, protopapë i Neokastrës… Ne ende nuk e njohim Onufrin, (Moikom Zeqo në dy esse parathënëse për Onufrin ka çelur një vijë drite për atë fenomen me emrin Onufër, njëkohshëm me Rilindjen Europiane)… Ende e mbajmë Onufrin në këtë dhomëz arkitekturshëm varfër, por ç’rëndësi ka, Onufri nuk është aty vetëm për kohët e mbrapshta shqiptare, Onufri është aty për gjithëkohen e shpirtit. (Luljeta Dano )
Ishte kjo një shfryerje nga moskënaqësia e individit,kur sheh me hidhërim se si mbyllim të mëdhenjt e kombit dhe të historisë në dhomëz dhe iu “zëmë frymën”.
Duke e lexuar këtë “ revoltë” të mikeshës sime Luljeta Dano , mu kujtua Kosova e
vitit 1987 , kur ne ende guxonim të shkruajmë, mendojmë dhe të lexojmë shqip .
Sa të mëdhenj që ishim, sepse çdo gjë e bukur nga e kaluara jonë na motivonte për atdhe- dashuri dhe çdo gjëje të bukur të historisë sonë i jepnim rëndësi duke iu lënë brezave një porosi “ Mos e harroni , vetvetën “ . Në kuadër të kësaj mbamendjeje është edhe monografia e prof. Shyqeri Nimanit “ Onufri dhe piktorë të tjerë mesjetarë shqiptarë “( Botim i vitit 1987, Rilindja dhe Galeria e Arteve , Prishtinë) . Monument i gjallë i të kaluarës sonë të lavdishme !
Në atë kohë informatat na ishin të cunguara , pak dinim dhe çdo botim me përmbatje historike dhe artistike shqiptare na gjallonte ndjenjat e dashurisë ndaj kombit dhe të krenarisë sonë kombëtare. Thuase e dinim se do të vjen një kohë ( 1990-1999) e errësirës , ku në skenën publike paraqiten sharlatanët , maskarenjtë dhe përfituesit.
Ishte “ Onufri “ i prof. Shyqeri Nimanit , i cili na përkujtoi shumë gjëra të harruara me qëllim, dhe shumë gjëra që duhej ti dinim; që ne shqiptarët ishim bartësit e kulturës në Ballkan dhe autorët e historisë së kësaj pjeseje të madhe të Europës.
“ Onufri i ardhur nga qyteti shumë i shkelqyer Berati “ këshu e fillon spjegimin e tij Shyqeri Nimani ,për kolosin shqiptar beratas të artit të pikturimit kishtar . Mbetem të mahnitur. A kishim ne , kësi njerzë të mëdhenj që i japin vulën shqiptare ortodoksisë ? “Pelegrinazhi im artistik, gjegjësisht udhëtimi im me qëllim studius në Kasori dhe Agia Oros më solli një njohuri të rëndësishme dhe kënaqësi të jashtzakonshme…. Itenerari im së pari shpiente në Kostur (Kastoria). Ky qytet i bukur i cili ngrihet mbi një shpat shkëmbor buzë liqenit me emër të njejtë, është njëri nga lokalitete më të rendësishme të Greqisë Veriore me monumente bizantine e postbizantine si dhe me ndërtime të vjetra, archontica. Në mesin e një konglomerati faltoresh, gjithsejt 38 sosh gjënden edhe dy kisha të rëndësishme të cilat janë me interes për historinë dhe kulturën shqiptare : Agios Athansaios tiu Mouzaki ( Shën Athanasi i Muzakajve) dhe Agioi Apostoloi.,…”
Kisha e Muzakajve u ndërtua nga vëllezërit shqiptar Stoias dhe Theodor Muzaka , më 1384- 1385 ….
Dhe pastaj prof. Nimani e vazhdon përshkrimin ne detaje të kishave të përmendura, pershkrim nga syri i një specialisti. ….dhe vazhdon përshkrimi i detajuar për Kodrën e Shenjt.
Kur flasim për “Onufrin” , nuk guxojmë të harrojmë edhe një “ imtësi “ interesante dhe shumë të vlerëshme që e lexoj në librin e Shyqeri Nimanit :” Në mes tjerash e gjejmë edhe gjeniun e arktikturës së shek.20-të , Le Corbusier ( 1887-1965) , i cili frymëzohet nga shtëpia shqiptare në Strugë për të projektuar një shtëpi familjare në Wiesenhof afër Shtutgartit , më 1927. Europa na e kishte lakminë !.
Po i sjelli disa prafrazime onufriane: “Onufri , i kapluar nga ethet e arta të shqetësimeve po kërkonte frymëzimin për figurën qendrore të vizionit të tij ikonografik Po shfletonte kronikat e kartat , maanuskriptet e kodikët e strukur sa në punishten e tij artistke të Kishës së Shën Kollit në Shpat të Elbasanit, e sa në bibliotekat e kishave të Kalasë së Beratit. Kush mund të ishte shembëllesa më frymëzuese , më e denjë dhe më flakëruese e kompozicionit të tij madhështor? E ndiente se atë duhej kërkuar në retrospektivën historike kronologjike të popullit të vet të lashtë: në mbretërit dhe mbretëreshat ilire Agronin, Teutën , Gentin…. apo në fisin ilir të dasaretëve të Antiptreas- stërgjyshërve të beratasve “ .Ndërkohë i silleshin ndërmend të dhënat antike mbi ilirët nga Homeri, Herodoti, Diodor Sikelioti ,jul qesari , Tit Livi e Pompon Mela. Pastaj i studjonte me kujdes kronikat e periudheve të pricipatave fhe pricëve të shquar shqipëtar: Topiajve, Balshajve, Shpatajve , Arianitëve Muzakajve Zenebishëve , Dukagjinëve , Katriotëve…. Ishte Gjergji i Kastriotëve i quajtur Skënderbe i cili duhej venë në piedestalin ngashnjyes piktural. ai Capitaneus generalis- Komandant i Lidhjes Shqiptare të Kuvendit të Lezhës me ushtrinë dhe garden e tij të pathyeshme- Pretoria cohors . lavdia e të cilit sot e gjithnjë ndritë mbi Europë “ .. Pra një libër i vitit 1987 , në Kosovë.
Arratisur, syrgjynosur,
Rraskapitur dhe katosur
Po vajtonj pa funt, pa shpresë,
Anës Elbë-s, anës Spree-së.
Ku e lam’ e ku na mbeti,
Vaj-vatani e mjer mileti,
Anës detit i palarë,
Anës dritës i paparë,
Pranë sofrës i pangrënë,
Pranë dijes i panxënë,
Lakuriq dhe i dregosur,
Trup e shpirt i sakatosur.
Dhe : “Edhe Mitropolit i Beratit, Vlorës, Kaninës dhe gjithë Myzeqesë, Ignati shprehet i shqetësuar për gjendjen në Kosovë, duke mos nguruar ta quajë shtetin e ri, Jeruzalemin e Serbisë.“Tani po e shoh këtë gjendje në Kosovë. Po ndihem i shqetësuar. Ne ortodoksët shqiptarë, kemi ushqyer ndjenja të përbashkëta me popullin dhe kishën serbe gjatë bombardimit, ja edhe tani këtu në Kosovë. Por në të njëjtën kohë ndiej një gëzim dhe kënaqësi të madhe këtu në Patrikanë dhe në Kosovë. Kjo e mirë është për serbët dhe Kishën e tyre, e di dhe po e ndiej Jerusalemin tuaj” u shpreh Mitropoliti Ignati në Pejë . Fjalët nuk harrohen, fjalët e pa matura vrasin..!
Një beratas kishte shkruar :Mitropoliti i Beratit është arvanitas, e flet shqipen e vjetër shumë bukur por duhet ta ket mësuar edhe të renë mirë. …Mendoj që të mos te ngutemi, serbët njihen për shpifje. Për ndryshe, Injacit i duhet këshilla e beratasve të urtë që të mos bjere në gjendje të pakëndshme për ate vetë dhe ne beratasve, pavarësisht nëse jemi myslimanë apo ortodoksë. Nderime! “
Onufrit , udhëtimet, shtegtimet e shumta po ia zgjeronin horizontet për ide të kristalizuara.Përftyrimert rrënqethëse i ringjalleshin kur shkonte nëpër Via Egnatia, që nga Dyrrahi nëpër Apolloni e Thesalini shpiente për Bizant …. kur gjëndej në trojet e përgjakshme të arbërorëve……
:

Onufri, Kisha e Valshit përballë Janullatosit dhe albanofobisë

February 8, 2013 by dgreca

Refleksione për ditën e zezë të 6 shkurt 1967/
Nga Hyqmet ZANE/
Zhurma e madhe për dëmet e shkaktuara në kishën e Valshit në zonën e Shpatit ku ka afresket e tij Onufri i madh, më shtyu si zhqiptar i mirë që të jemë visitor i saj në këto ditë të para të shkurtit. Kisha vite që nuk kisha vizituar këtë fshat, në zemër të të cilit ndodhet edhe kisha e famshme për nga pasuria që ka brenda saj, megjithëse e vogël në përmasa. I shoqëruar edhe nga një grup televizioni që donin të bënin punën e tyre, u bëra dëshmitar i jetës së kësaj zone të lashtë dhe të mbushur me histori. Ishte e treta herë që bëhesha visitor i fshatit të Valshit ku ndodhet kjo kishë e rrethuar me një gjelbërimi tipik malor, por në një pozicion të favorshëm që dinë t’i zgjedhin mjeshtrat e mëdhenj si Onufri.

/Në vend të hyrjes/
Që nga viti 1978 kur unë nisa rrugëtimin e viteve të punës si mësues në Zavalinën e largët të Shpatit, më ra në mend se puna e duarve të mjeshtrit të madh të pikturës dhe ikonografisë, do të duhej të ishte një kishë e madhe, por më shumë se ndërtesa, jo e madhe ishte puna, produkti prej artisti i Onufrit.
Afresket e shenjtorëve të kishtërimit ishin shumë e shumë herë më të vlefshme se vlera e një ndërtimi kishe. Në atë kohë kur isha mësues kisha bërë një vizitë edhe tek kjo kishë së bashku me kolegët e mij Devi Paparisto dhe Muç Xhepa
Dëbora kishte mbuluar anemanë fshatin nuk na pengoi që të shihnim faktin se në brendësi të kësaj kishe ishin afresket nga dora e Onufrit të madh. Ishte një kishë që në atë kohë mbrohej nga shteti. Por aksioni i madh komunist që nisi pas 6 shkurtit 1967 për prishjen e kishave dhe xhamive, kishte bërë të vetën.
Injoranca e kohës e kishte kthyer në depo drithi me një sabotim të madh që vinte edhe nga mosmirëmbajtja. Po nuk kishte sesi të mos të tërhiqte vëmendjen piktura, ngjyra, bukuria, mjeshtëria e Onufrit. Ishte tentuar që të vihej dorë për ndonjë restaurime, por ai ishte bërë nallbançe
O Zot, thashë me vete, edhe pse e dija që nuk duhej të manifestoja asnjë shenjë besimi, kur do të mendosh edhe për ne. Isha një besimtar, por jo i shpallur, se frika bënte të vetën dhe pasojat do të ishin skandaloze. Muçi mu afrua dhe më
thotë tek veshi “e shikon çfarë perle që janë këto” dhe ashtu natyrshëm bëri
indiferentin. I thashë Muçit nga ana ime “më fol për të’ dhe ai më rrëfen me atë mënyrën e tij brilante të të rrëfyesit.

/Tregimi nga Muç Xhepa/

“Isha ulur mbi një gur, – fillon te tregoje Muçi, – dhe në oborrin e shkollës,
(në valsh) për rreth shoh gurë të ngulur në tokë, disa të thyer e të tjerë në
pozicione të pjerreta. Pyes një koleg vendas. I ndrojtur ai më thotë se ka qenë varrezë. Ja atje tej është kisha, dhe bën me dorë. “Kisha e Shën e Premtes”. Sa shumë pata dëgjuar për Onufrin nga miqtë e mi piktorë. Kureshtja e mbyti frikën.
A mund ta shikoj e pyes? ‘Nuk ke çfare shef se e kane kthyer në magazinë, por meqë ke deshirë, shkojmë nesër pas mësimit, – më thotë kolegu.
Ashtu bemë. Hymë brenda dhe i mahnitur shikoj për herë të parë afresket, Shën Spiridhonin dhe Shën Mërinë. Onufri i madh, piktori i shekullit XVI, Onufrin nga Elbasani, ikonografi nga qyteti ynë kishte zbukuruar muret e kishës se vogël me ngjarje ungjillore. Plot talent e shije ai kishte pikturuar portret e shenjtëve me tiparet e malësorëve të Shpatit, njerëzve me të cilët kishte jetuar. Ato janë plot jetë. Afresket janë kombinim i disa ngjyrave bazë që pasurojnë koloritin duke e bërë të butë e të ëmbëlt. Arti i mjeshtrit të madh, rilindasit tonë të parë i përmasave europiane, është po aq i madh sa dhe ai i përtej Adriatikut.
Por, ndërsa andej veprat e artit ruhen me fanatizëm dhe shikohen prej vizitorësh nga të katër anët e botës, këtu antinjerëzit, diktatura e proletariatit i ka lënë të rrënohen me qëllim, duke e kthyer kishën, shtëpinë e Zotit, në
magazinë. (?!) Dhe krahësoje me këta malesorë fisnike e trima të Shpatit që e kanë ndërtuar dhe mbrojtur këtë kishë në periudhën më të egër të sundimit Osman, kur hordhitë aziatike po shfarosnin kombin e Gjergj Kastriotit, Iliret
autoktonë. Kjo kishë 500 vjeçare (daton rreth vitit 1554- 55) është nje monument kulturor që ndonëse me përmasa të vogla ka vlerë shumë të madhe. Është një nga të paktat kisha që i ka mbijetuar periudhës Otomane, por si duket nuk do t’I mbijetojë pushtimit komuniste. Disa nga afresket kanë pesuar përkeqësim nga mosmirembajtja dhe me kalimin e kohës do të humbin vlerat që kanë”.
Këtu miku im e ndërpreu rrefimin tij. Rrugës në afërsi të Gjinarit, në kamionin me te cilin udhëtonim, hipën disa njerëz të panjohur.
Realiteti
Të gjitha këto mu kujtuan këtë ditë të vizitës dhe menjëherë më erdhi në mendje se që nga ajo kohë, asgjë nuk kishte ndryshuar në pamjen e parë të kësaj kishe.
Po ajo ndërtesë, e njejta kishë, pa asnjë riparim, edhe pse kanë kaluar 22 vjet
nga ndryshimi i sistemit dhe shumë ndryshime të tjera kanë ndodhur. Duke qenë I shoqëruar nga ata të televizonit, ndjeja se sa pak paska ndryshuar mentaliteti edhe i vetë njerëzve që nuk tregonin ndonjë interes për kishën e tyre, po aq sa edhe vetë KOASH dhe hirësia e tij Janullatos që është në krye të kësaj kishe.
Kur mendoj se sa miliarda lekë janë hedhur në Katedralen e Tiranës apo sa kisha të tjera janë ndërtuar në të gjithë Shqiëprinë, bile edh enë Peqin, ku ka po nuk ka më shumë se tre familje ortodokse, si është e mundur që nuk është treguar asnjë interes për këtë kryevepër shumëshekullore që duhet të ishte në vendin e parë të listës së restaurimit të kishacve nga vetë Janullatosi si kryepeshkop..
Jamë ndeshur edhe herë të tjera me realitete të tilla, kur nga njera anë
Janullatos kërkon pronësëinë e saj në emër të KOASH si për shembull kisha Shën Maria e kalasë në Elbasan drejtohet nga famullitari At Nikolla Marku dhe harrohet krye vepra e Onufrit. Ndërsa për këtë kishë të Onufrit në Valsh më e vjetër ndoshta edhe se çdo kishë tjetër në Shqiëpri, ashtu si edhe ajo e
Shelcanit, ku përsëri është dora e mjeshtrit të madh, Janullatos nuk tregon
asnjë përkujdesje, asnjë investim, asnjë vëmendje. Përse kështu, pyeta veten. Në një kohë që eksarku Janullatos nga Greqia merret edhe me politikë dhe bën edhe zyrtarin grek në Shqiëpri, bën kujdes për varrezat e ushtarëve pushtues grekë që janë vrarë si armiq, ka harruar të verë dorë mbi këto kisha autoktone që kanë vulën shqiprtare dhe që janë të patjetërsueshme nga orgjinaliteti shqiptar që ato kanë.
Nuk është rastësi, por është strategji tipike greke, është hakmarrja e grekut Janullatos ndaj kombëtarizmit të kishës ortodokse shqiptare pa ndikime greke.
Nuk dua të akuzoj, por po analizoj realitetin që ka ndodhur, se edhe në kishën e Shelcanit gjithështu nuk është vënë dorë, por gjithçka i ka mbetur kohës dhe degradimit. Më keq akoma tek kisha e largët e Valshit.

/Opinioni im/

Dëmtimet e këtyre afreskeve nuk më habisin, por më trondisin. Më është krijuar bindja se një dorë e zezë është bërë kaq e kujdesshme sa vjen në një vend të fshehtë si kisha e Valshit dhe prish dorën e Onufrit të madh. Nga njera anë do të doja që vetë banorët e Valshit të kishin treguar të paktën dëshirën e mire për të mirëmbajtur ambjentet e jashtme të kësaj kishe, territorin e saj. Nga jashtë kjo kishë të lë përshtypjen e një ndërtese të zakonshme fshati, në një kohë që dihet se brenda saj ndodhen “pasuritë” e një mjeshtri të madh që sot janë pasuri kombëtare me vlera europiane. Duket se ateizmi dhe diskriminimi I fesë ka bërë vend në shpirtrat e prishur edhe të kësaj zone. Edhe banoërt që pyesnim gjatë rrugës nuk tregonin ndonjë interes për kërkesat tona.
Por më shumë se kaq, ligësia e Janullatosit që bën kujdes për të vendosur shishe me mbishkrime në gjuhën greke në themelet e kishave të reja të ndërtuara në këtë periudhë, po aq sa tregon kujdes për t’iu kundërvënë At Nikollë Markut përse ai mban qëdnrime për JO-greqizimit të kishës shqiptare, nuk bën asnjë kujdes për të harxhuar ca para për restaurimin e kishave të tilla të vogla por me një botë të madhe euroipanizimi nga dora e Onufrit të madh.
Kam frikë qe edhe prishja në këtë kishë mund të jetë vepër e proositur nga
antishqiptarët që kanë objeksione të qarta për të prishur autoktoninë e kishave dhe veprave të tjera vetëm e vetëm që të mos ekzistojë vërtetësia e
shqiptraizimit të kishave të themeluara pa ndikime greke. Edhe vjedhja e
këmbanares së kishes së Shelcanit pak kohë më parë, që ishte një nga më të
vjetrat, dhe zëvendësimi i saj me një tjetër këmbanare të vogël në përmasë të
ardhur nga Greqia, janë vepra të qëllimshme dhe të studiuara nga mendjet
antishqiptare veçanërisht ato greke që kanë herezi ndaj shqiptarëve. Gjtihashtu mund të them se herezia e Janullatosit ndaj Imzot Fan Nolit apo mos përmendja asnjëherë e Kryepeshkopit të parë të Kishës Ortodokse Autoqefale Kombëtare Shqiptare (KOAKSH) Hirësia e tij At Visarion Xhuvanin, janë pjesë e skenarëve antishqiptarë që kanë hyrë si dorë e zezë në relogjomn ortodoks shqiptar. Këtu pikërisht mendoj se shteti duhet të ndërhyjë me strukturate veta për të dhënë drejtësinë e këtij realiteti për të mos lënë në harresë Onufrin e madh dhe autoktoninë e kishave shqiptare.

/Epilog/

Lexoja një ditë një citim të nxjerrëdiku që thoshte “Nuk ka kuptim të lësh dicka të shkojë kur e ke pasur për një kohë te gjatë. Por gjithashtu nuk ka kuptim të presësh dhe të shpresosh kur nuk ka mbetur më asgjë aty”. Onufri i madh ekziston dhe ka qenë pjesë e jona së bashku me kishat si në Shelcan e Valsh, ashtue dhe në Berat, ku ai ka lënë pasuritë e tij. Ekzistenca e kësja pasurie na obligon dhe na jep leksionin e parë se Europa që e duam shumë do të dijë të vijë edhe në këto monumente me vlera ndërkombëtare, duke pasur poara së gjithash edhe ndonjë guidë vlerash që posedojnë shqiptarët. Mos pasja e një guide të tillë edhe për kishat tona autoktone dhe të lashta, është një tjetër e keqe e qëllimshme e kryepeshkopit aktual, dijet e të silit në teologji dhe si profesor shumëzohen me zero, kur ato i shërbëjnë djallit dhe jo vlerave të vërteta që prishen netëve pa hënë. Në këtë mënyrë i madhi Onufi ynë i shquar dhe duar artë, së bahsku me kishat dhe afresket ku ai ka punuar si në Valsh e Shelcan apo Berat, ndodhen përballë albanofobisë ballkanike dhe vetë përballë janullatosit që hesht dhe bën sehir për realitetin antishqiptar.

E dergoi per Diellin:Rasim Bebo