Sadik Elshani – Page 15 – Dielli

LAMTUMIRE ANITA TAKE!

January 13, 2017 by dgreca

Dje, me 12 janarne moshen 83 vjecareu nda nga kjo bote Anita Take, njera nder kengetaret me te njohura te muzikesa se lehte shqiptare, nje ze i fuqishem, nje ze i dashur i muzikes shqiptare. Kenget e saj ishin te dashura e te adhuruara nga breza te tere shqiptaresh ne te gjitha trojet tona etnike. Kenget e saj me tekste mjaft te zgjedhur e te bukura jane te rrjedhshme, melodi te thjeshta e plot ritem, kryesisht me motive shoqerore dhe me motive te dashurise. Kenge lirike, himne te dashurise, plot frymezim per jeten, te kenduara me nje ze plot ngrohtesi njerezore. Ishte nder kengetaret tona te para te muzikes se lehte me nje karriere te pasur qe shtrihet ne nje periudhe mbi 50 vjecare. Ishte edhe me fat ne jete, se u njoh dhe u be shoqja e jetes se kompozitorit te njohur, Agim Prodanit, themeluesit te muzikes se lehte shqiptare. Ata bashkepunuan ngusht si kolege profesioniste qe kenget, kompozimi dhe interpretimi te dalin ne formen e perkryer.

Per arritjet e saj artistike ajo eshte shprehur: “Arritjet e mia artistike mund t’i permbledh vetem me tri fjale: pune, pune dhe vetem pune. Mendoj se nuk mjafton vetem pasioni dhe talenti per te bere dicka ne nje fushe te caktuar, por natyrisht ne lidhje me suksesin, ka te beje kembengulja, serioziteti dhe qellimi qe i ke vene vetes”. Vertet nje recete e mire per te arritur suksese ne te gjitha fushat e jetes.

Anita Take sot u nda nga kjo bote, por ajo do te jetoje me kenget e saj, me zerin e saj te embel do te mbetet gjithmone ne zemrat tona. Nuk mund te kete mbremje vallezimi pa kenget e Anita Takes, kenget plot ritem e gjalleri, hov rinor. Nuk mund ta festojme Festen e Nenes pa “Kengen e nenes”, kenduar nga Anita Take. Kenget e saj me te njohura jane: “Mosha”, “Kenga e nenes”, “Ne bankat e shkolles”, “Me do apo s’me do”, “Vajza me trendafila”, “Per ty”, etj.

U prehte e qete ne dheun e Shqiperise, ne krahet e kenges!

Sadik Elshani

Filadelfia, 12 janar, 2017

Urime per 2017

January 3, 2017 by dgreca

Duke kujtuar Migjenin dhe shkrimin e tij, “Urime per 1937”/

Nga Sadik ELSHANI/*

Sa here qe afrohet Viti i Ri, mendja gjithnje me shkon te shkrimi, skica e Migjenit: “Urime per 1937”, sidomos kur jane pervjetoret e plote, si ky i sivjetmi. E di qe kete ndjenje e kane edhe shume te tjere. Me kujtohet ne vitin 1987, me rastin e 50 vjetorit te ketij shkrimi, gazetari Ali Sutaj e ka botuar nje shkrim ne gazeten “Rilindja” te Prishtines. Ky Shkrim i Migjenit ne shikim te pare te duket nje shkrim i thjeshte, i rendomte, por mjaft domethenes me nenkuptime figurative e filozofike tipike migjeniane…

“Shok i dashtun un pergjithesisht nuk shkruej urime, as per Krishtlindje as per Bajram, as per ditelindje as per ndoj feste tjeter. Nuk shkruej pse urimet qe n’ato dite tan bota ban, nuk dij a plotesohen nji per qind se pothuej te gjitha dalin nga hipokrizia. Bota kete e din, por njisoj vazhdon te shkruej urime. As per Motmotin e Ri deri tash nuk i urova askujt asgja. Por kesaj here due te hy ne radhen e njerezve korrekte dhe t’u uroj shokve te mi Motmotin e Ri 1937…”

Keshtu shkruante, keshtu uronte Migjeni 80 vite me pare. Me nje ironi e sarkazem te holle u uronte shokeve te tij gjume te embel qe te mos i shihnin vuajtjet e njerezve rreth tyre, ta ndien veten te gezuar edhe kur nuk duhej te ndiheshin te gezuar, kur vuanin ne rrethanat shoqerore te asaj periudhe. Ishte pikerisht ajo natyra e ndieshme e qenjes se Migjenit, ajo ndjenja e dhimbjes per vuajtjet e te tjereve qe edhe ne raste te tilla gazmore te nderrimit te motmoteve nuk e linte ate te qete, te patrazuar, indifferent. Ne nderrimin e motmoteve njerezit shpresojne se gjera te mira do te ndodhin ne jeten e tyre ne Vitin e Ri, si ne boten magjepse te perrallava e legjendave te lashta. Por koha si kuptim fizik vetevetiu nuk sjell asgje, eshte vetem nje levizje qarkore e monotone qe perseritet e perseritet nder vite, shekuj e mijevjecare. Kohen e bejne njerezit, boten e ndryshojne njerezit, per te mire apo per te keq. Jane veprimet apo mosveprimet e njerezve qe e percaktojne, e vulosin, i japin drejtimin nje periudhe te caktuar historike, qe ndryshojne rrjedhat e historise. Nganjehere per te mire, nganjehere per te keq.

Nga viti 1937 kur Migjeni e shkroi kete urim, derguar ne adresen e ndergjegjes se brezave te tere (edhe neve), eshte e sigurt se shume gjera kane ndryshuar, por edhe shume gjera, ceshtje qe e kane shqetesuar Migjenin gjate tere jetes se tij te shkurter e plot vuajtje, ende jane te pranishme ne shoqerine e sotme shqiptare. Nuk ka nevoje te hy ne imtesira se lista eshte teper e gjate dhe kam friken se mos ndoshta po dal nga tema. Prandaj, duket se ky urim nuk eshte shkruar para 80 vjeteve, por eshte shkruar dje. Urimet e familjareve, shokeve e miqve per njeri – tjetrin jane urime te ciltera, shprehin deshirat per nje vit te suksesshem, plot shendet e lumturi. Por ne urimet e politikaneve, ministrave e kryeministrave, kryetareve te shteteva qe ua drejtojne popullit, ka mjaft dyfytyresi (hipokrizi). Premtojne shume ne nderrimin e motmotove, por shume pak nga ato premtime permbushen (realizohen). Dhe jane pikerisht keta politikane, ministra e kryeministra, kryetare shtetesh qe kane nevoje te nderrojne veten e tyre, sjelljet e tyre, sepse nga veprimet apo mosveprimet e tyre varen fatet e popullit, fatet e vendit. Ne keto caste te nderrimit te viteve uroj qe politikanet, udheheqesit tane t’i nderrojne sjelljet, shprehite e tyre, te heqin dore nga joshjet dhe lakmite vetanake per pasuri te pakufizuar e te paligjshme e t’u rreken me perkushtim detyrave per te cilat e kane kerkuar voten e popullit, ceshtjeve madhore te kombit tone. E di qe kjo nuk eshte nje gje e lehte per njerezit tane, por ia vlen qe ta provojne pak.

Migjeni e ka njohur mire filmin dhe i ka percjellur me interesim filmat e kohes se tij, prandaj e permend Greta Garbon ne rolin e saj ne filmin “Mbreteresha Kristina”. Po te kishte jetuar me shume dhe po ta kishte pare filmin “Gone with the wind” (“Perftoi me eren”apo “Iken me eren”, 1939) me siguri do ta kishte permendur Scarlet O’ Haren dhe fjaline e saj me te cilen perfundon edhe filmi: “After all, tomorrow is another day” (“Pas te gjithave (ose tekefundit) neser eshte nje dite tjeter”).

Sidoqofte, me gjithe zemer: Urime per 2017! Gezuar!

Filadelfia, 1 janar, 2017

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Njeriu, idealisti dhe shkrimtari Petro Marko

December 27, 2016 by dgreca

Me rastin e 25 vjetorit te ndarjes nga jeta te shkrimtarit te njohur e te dashur, Petro Marko (25 nentor, 1913 – 27 dhjetor, 1991)/

NGA SADIK ELSHANI/ *Kur shkrimtaret, artistet, figurat e ndritura te kombit kujtohen e nderohen ne pervjetoret e tyre te lindjes, apo te vdekjes, dhe jo vetem ne keto raste, tregon se ata jane te paharruar, te nderuar dhe me vepren e tyre, jeten e tyre kane ndikuar pozitivisht ne jeten e shume njerezve, kane fisnikeruar jeten shpirterore te tyre, kane ngritur vlerat morale. I tille ishte Petro Marko, i cili mbylli syte pergjithmone 25 vite me pare, me 27 dhjetor te vitit 1991. Ky shkrim modest nuk ka ndonje qellim tjeter vecse per te kujtuar,nderuar njerin nga shkrimtaret dhe intelektualet me te rendesishem te letersise dhe kultures sone kombetare,me rastin e 25 vjetorit te vdekjes se tij. Nderojme njeriun dinjitoz dhe shkrimtarin e talentuar e prodhimtar,Petro Marko.Sic jane shprehur, me te drejte, edhe te tjeret, ai eshte nje rast i rralle, ndoshta edhe i vetem ne letersine tone ku njeriu dhe shkrimtari jane shkrire, jane bere nje. Pervoja e tij e pasur jetesore, jeta e tij pasqyrohet ne veprat e tij. Jeta u be vepra e tij dhe vepra (shkrimet e tij) u be jeta e tij. Kapitujt e romaneve te tij njeheresh jane edhe copeza te jetes se tij, mund te themi, dramatike. Emrit te tij si shkrimtar dhe intelektual i shkojne shume epitete: i madh, i talentuar, modern, etj.,por epiteti me i domethenes qe misheron vepren e tij dhe ate si njeri eshte: i dashur. Nje shpirt, nje fytyre e perzemert qe rrezaton miresi, mirekuptim njerezor, dashuri njerezore, dashuri pa kufinj. Lexuesi qe shijon vepren e tij e adhuron ate dhe shkrimtarin,sepse ne cdo faqe,ne cdo rresht dhe ne cdo fjale te tij eshte shpirti i tij i paster, i gjere dhe i cilter, dashuria per jeten,dashuria per njeriun. Tere veprat e tij i pershkon nje fryme e ngrohte njerezore, ngadhnjimi i dashurise dhe humanizmit.

Sa here qe permendet emri i Petro Markos,menjehere te godet ne mendje “Hasta la vista”, nje roman shume i popullarizuar shume i dashur dhe i adhuruar nga rinia shqiptare. Dhe jo vetem nga rinia. Me kete roman dhe romanin tjeter,”Qyteti i fundit”,qe merret edhe si romani i pare modern shqiptar, ai i hapi horizonte te reja letersise shqiptare, nxiti, ngacmoi dhe zgjeroi imagjinaten e lexuesit. i hapi, apo thene me mire,i theu kufinjte e provincializmit, botes se ngushte e te mbyllur. Solli motive e qasje te reja ne letersine shqiptare.Bota e tij ishte e gjere dhe e pakufijshme. Ai shkoi per te luftuar edhe per lirine e nje vendi te larget si Spanja. Pervec personazheve si, Halimi, Besa, Leka e shume te tjere, ai solli ne imagjinaten tone edhe figura te tilla si, Anita Gonzales Seto e Anamaria Monti. Permes dashurise se djalit shqiptar, Gorit, dhe vajzes spanjolle, Anites, ai sillte porosine se shqiptaret jane pjese e botes, pjese e familjes se madhe njerezore dhe nuk duhet te vecohen nga ajo.

Ai nen trysnine e diktatures, nuk u be shkrimtar konformist, por i qendroi besnik parimeve te tija te larta njerezore e morale. Shquhej per karakterin e tij revolucionar e kryengrites, por ishte edhe nje shpirt i ndieshem, nje shpirt lirik,qe u perpoq dhe u mundua per nje bote ideale, por ja qe jeta i solli edhe kapituj te hidhur,madje mund te thuhet edhe tragjik. Njeriu qe u ballafaqua me vuajtje, dhimbje shpirti, por nuk u perkul,nuk u thye, ruajti dinjitetin e tij dhe gjithnje koken e mbajti lart. I zhgenjyer me sistemin dhe udheheqjen komuniste te Shqiperise, ai kurre nuk u perkul, nuk u be servil dhe puthadores i askujt, sepse ai kishte boten e tij idealiste, qendrimet dhe pikepamjet e tij dhe ishte i begatuar me parime e vlera te larta njerezore.

Petro Marko lindi me 25 nentor 1913 ne fshatin Dhermi te Himares. Shkollen fillore e ka kryer ne vendlindje, ndersa ne Vlore ka ndjekur Shkollen Tregtare, ku njeri nga mesuesit e tij ishte Ernest Koliqi (1903 – 1975), njeri nga mjeshtrit e tregimit shqiptar. Me ndihmen e Koliqit, botoi tregimet e para ne revistat e kohes. Ne vitin 1936 se bashku me Branko Merxhanin e disa te tjere botoi revisten ABC. Si njeri me shpirt e karakter kryengrites, ne vitin 1936 vajti ne Spanje per te marre pjese ne Luften Civile te Spanjes. Ne Madrid Petro Marko, se bashku me Skender Luarasin (1900 – 1982), nje tjeter intelektual me shpirt kryengrites, fillon botimin e gazetes ne gjuhen shqipe, “Vullnetari i lirise”, qe doli vetem ne dy numra. Ne Spanje eshte takuar me Ernest Heminguein (1899 – 1961), me te cilin ka patur edhe korrespodence. Ne vitin 1940 kthehet ne Shqiperi dhe pas nje viti italianet e internojne ne ishullin e Ustikes ne detin Tirren, ne very te Sicilise. Kete pervoje, kete kapitull te jetes se tij e ka pasqyruar ne romanin e tij “Nata e Ustikes” (Tirane, 1989). Ne vitet 1945 – 1947 ka qene kryeredaktor i gazetes “Bashkimi”. E arrestojne ne vitin 1947, kete radhe komunistet shqiptare, sepse kundershtoi qe “Bashkimi” duhej ta ndiqte modelin e “Borbes” se Beogradit. Pas renjes se Koce Xoxit e lirojne dhe e lejojne te punoje si mesues i gjihes dhe i letersise shqipe ne Tirane. Ne vitin 1973 per tete vite ia ndalojne te drejten e botimit, ndersa me 1975 ia burgosin djalin, Jamarbrin. Kjo ishte nje goditje e rende per nje njeri te ndjeshem e me shpirt te paster si Petro Marko, njeri qe tere jeten e tij ishte perpjekur per nje jete ideale. Por fatkeqsisht nje jete e tille nuk mund te ndertoheh ne Shqiperin e udhehequr nga komunistet e pashpirt. “Dasma me dreqen nuk behet” – thone ne Kosove.

Me shkrime ka filluar te merreet qysh ne vitet e 30-ta te shekullit te kaluar, ndersa ne fund te viteve te 50-ta dhe ne fillim te viteve te 60-ta, ai iu paraqit publikut shqiptar me disa vellime me tregime e poezi, si dhe me romanet e tij tani mjaft te njohur: “Hasta la vista” (1958), “Qyteti i fundit” (1960). Eshte autor i mese 10 romaneve: “Stina e armeve”. “Shpella e pirateve” (roman per femije e te rinj), “Nje emer ne kater rruge”, “Halimi”, etj. Ne vitin 1972 shtepia botuese “Rilindja” e Prishtines e botoi kompletin e veprave te Petro Markos ne 10 vellime.Si njeri me profesion gazetar, ne veprat e tij shquhet per stilin e tij telegrafik, per qasjet moderne ne letersine shqipe dhe merret si themelues i prozes moderne shqiptare (kryesisht romanit modern shqiptar). Per shkruesin e ketyre radheve, romanet: “Shpella e pirateve”, “Hasta la vista”, “Qyteti i fundit” jane nder librat me te dashur. E kush nuk mund te magjepset me personazhet (fytyrat): Rusman-el-Namsur, Anita Gonzalez Seto, Anamaria Monti?! Ku ta dish, ndoshta ndonjeri nga keto personazhe eshte bere edhe pjese e jetes sone.

Ka 25 vite qe ai prehet i qete ne kodrat e Dhermiut te tij te dashur, atje buze ujerave te kalterta te Jonit. Dhe me siguri, ende eshte i magjepsur nga perendimi i diellit, si dikur ne rinine e tij. Por vepra e tij jeton ne zemrat e mijera lexuesve dhe do te lexohet e adhurohet edhe nga brezat qe do te vijne,sepse vepra e tij eshte per te gjitha koherat, vepra e tij ka nje porosi te pergjithsme (universale).

Ne, lexuesit dhe adhuruesit e vepres se tij, me shume dashuri e kujtojme dhe e nderojme gazetarin, publicistin, shkrimtarin, luftetarin e lirise, idealistin, por mbi te gjitha, humanistin, njeriun, ne kuptimin e plot te fjales, Petro Marko – Nderin e Kombit.

Qofte i perjetshem kujtimi!

Filadelfia, 26 dhjetor, 2016

*Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptro – amerikane.

Fjalet e gjuhes se zjarrte nder shekuj

December 1, 2016 by dgreca

NGA SADIK ELSHANI*/

Shpallja e pavaresise se Shqiperise me 28 nentor te vitit 1912 eshte ngjarja me e madhe dhe me e rendesishme ne historine shumeshekullore te kombit tone. Eshte kurorezimi i suksesshem i te gjitha perpjekjeve, i te gjitha lufterave qe ka bere populli yne gjate gjithe historise se tij te lavdishme. Kjo fitore perfundimtare u arrit vetem atehere kur te gjitha forcat politike, intelektuale, shoqerore, ushtarake u bashkuan dhe vepruan si nje force e vetme dhe e fuqishme. Prandaj 28 Nentori na sjell gjithmone nje porosi te madhe: ate te bashkimit kombetar.

Nje rol te rendesishem e te pazevendesueshem ne ngritjen e ndergjegjes kombetare, ne zgjimin kombetar e kane luajtur edhe poetet, publicistet, aretistet, studiusit qe me vargjet, veprat e tyre i ndriconin rrugen dhe i prinin popullit. Me angazhimin e tyre te drejtperdrejte ne rrjedhat e Levizjes Kombetare Shqiptare per liri e pavaresi dhe me veprimtarine e tyre te gjithanshme letrare, kulturore, arsimore, atdhetare ata u bene embleme e kesaj levizje vendimtare ne zgjimin e ndergjegjes kombetare dhe fuqive te fjetura te popullit tone, duke i kujtuar atij te kaluaren e lavdishme e heroike te bijve te arbrit, Periudhen e lavdishme e mitike te Gjergj Kastriotit – Skenderbeut. Rilindesit tane mendjendritur u perpoqen me mish e shpirt, me pushke e pene per ta mbajtur gjalle shpirtin e arberit, identitetin dhe qenjen shqiptare. Ky ishte misioni i shenjte qe Rilindesit tane i kishin ngarkuar vetes dhe vepres se tyre atdhetare. Disa madje e flijuan edhe jeten e tyre per lirine e Shqiperise. Ata e ndien si nevoje shpirterore, si detyre atdhetare qe me vargjet, rreshtat, kenget e tyre ta zgjonin popullin nga agonia, nga gjumi i rende i roberise shumeshekullore.

Poezia ishte ajo forma letrare e artistike qe depertonte me lehte e me thelle ne shpirtin, zemren e shqipareve. Kangjelat e De Rades u perhapen si kandila te ndezur neper trojet dhe ngulimet (kolonite) shqiptare dhe u ndriconin atyre rrugen per liri e pavaresi. Poetet e Periudhes se Rilindjes sone Kombetare i kendonin me dashuri natyres se bukur shqiptare, burrave te medhenj te kombit tone, gjuhes shqipe dhe ngrenin lart virtytet, vlerat e larta e te cmueshme te popullit tone: burrerine, besen, mikpritjen, etj. Me sa dashuri e adhurim poetet dhe atdhetaret tane: Naim Frasheri, Dom Ndre Mjeda, At Gjergj Fishta e shume te tjere, vargjet me te bukura ia kushtuan gjuhes shqipe, gjuhes sone te embel e te dlire, sepse ata e dinin fare mire se gjuha pasqyron kombesine, eshte identiteti i nje kombesie: pa gjuhe shqipe nuk ka shqiptare dhe pa shqiptare nuk ka gjuhe te gjalle shqipe. Vargjet e Naimit: “O mallet e Shqiperise e ju o lisa te gjate! / Fusha te gjera me lule, q’u kam nder ment dit’ e nate!” e shume vargje te tjera u perhapen ne te gjitha trojet shqiptare. Disa madje u ben edhe kenge. Cajupi u kujtonte shqiptareve se: “Memedhe quhet toka / ku me ka rene koka…” Madje ai u bente thirrje te drejtperdrejte gjithe shqiptareve qe t’i rrembenin armet e te ngriheshin kunder turkut: “Shqiperine e mori turku, i vu zjarre / Shqipetar mos rri, po duku shqipetar”.

Vjersha “O moj Shqypni” e Vaso Pashes padyshim eshte vjersha me popullore e me me ndikim e shkruar ndonjehere ne gjuhen shqipe. Eshte kjo nje thirrje prekese dhe emocionuese per zgjimin kombetar, per te ngjallur dashurine dhe krenarine e shqiptarit per Shqiperine, dikur “Zonje e Rande”. Besoj se nuk ka shqiptare qe nuk i di permendesh vargjet emblematike: “E mos shikoni kish e xhamija, / Feja e shqyptarit asht shqyptarija!” Jane keto vargje, eshte kjo shprehje mjaft domethenese qe e vulosi tolerancen tone nderfetare, qe zuri vend ne mendimin e luftetareve kombetare shqiptare gjate Periudhes se Rilindjes e qe per fatin e mire te popullit tone, vazhdon edhe sot. Shume atdhetare e studiues te asaj periudhe iu kishin perveshur punes per ta vjelur pasurine gojore, folklorike te popullit tone. Te tjeret po hartonin abetare e libra shkollore per shkollat shqipe. Ndersa Sami Frasheri me shkrimet e tij historike, filozofike, enciklopedike, sidomos me vepren e tij te njohur, Shqiperia cka qene c’eshte e cdo te behet”, po projektonte Shqiperine te cliruar nga turqit, po projektonte Shqiperine e enderrimeve te Rilindesve dhe popullit tone.

Mund te permend ketu edhe dhjetera poete, shkrimtare, folkloriste, studiuese e publiciste te tjere dhe mund te citoj me qindar vargje te tjera, por porosia do te ishte e njejte, perfundimi do te ishte i njejte. Vargjet qe thuren keta poete, veprat qe hartuan keta shkrimtare e atdhetare, jane fjalet e gjuhes se zjarrte qe rrezatojne dashuri per atdheun, kombin tone, jane vargje e vepra qe u ben kushtrimi i lirise. Muza e tyre ishte dashuria e pakufijshme per atdheun, popullin e shumevuajtur dhe perpjekjet e tij per liri e pavaresi.

Ndoshta cilesia e krijimeve te poeteve tane nuk mund te krahasohet me krijimet e poeteve te shekullit te XIX te epokes se ashtuquajtur “belle letters”, por ajo eshte nje rast i rralle ne letersine boterore ku poezia i prin popullit, ku vargjet ngjhallin nderrgjegjen kombetare, ku poezia ka nje mision te shenjte, me te larte se ai i mirfillte letraro – artistik. Te mos harrojme se pjesa dermuese e popullsise shqiptare te asaj kohe ishte analfabete, por ata i dinin permendesh keto vargje. Ato perhapeshin goje me goje.Periudha e Rilindjes Kombetare hodhi themelet per zhvillimin e letersise, publicistikes, artit dhe kultures shqipatre ne pergjithesi.

Edhe brezat e mevonshem te poeteve e shkrimtareve tane, sidomos atyre te Kosoves, e vazhduan traditen e Rilindesve tane. Kosova dhe viset tjera shqiptare mbeten jashte kufijve shteteror te Shqiperise, prandaj popullsia shqiptare e ketyre trojeve po ballafaqohej me te njejtat sfida qe u ballafaquan shqiptaret gjate sundimit turk. Dikush duhej t’i dilte ne mbrojtje, t’i printe atij populli. Dhe perseri ishin poetet dhe intelektualet qe e moren persiper kete barre. Kjo me se miri dhe ne menyren me te drejtperdrejte e me te qarte paraqitet te poeti dhe intelektuali, Esad Mekuli dhe poezia e tij “Popullit tim”: “Deshta, shume kam dashte deshirue / Qe me kange te trimnoj / Me fjalen tande te ndrydhun / Te ngreje fuqite prej gjumit…” Vargu poetit, Ali Podrimja, “Kosova eshte gjaku im qe nuk falet” u be burim frymezimi, u be thirrje per te gjithe shqiptaret qe u perpoqen dhe luftuan me pushke e pene per lirine e Kosoves.

Nje rol po aq te rendesishem lujaten edhe kenget atdhetare (patriotike), si: “Per Memedhene”, Dalengadale po vjen behari”, “Vlora, Vlora” e shume te tjera qe u kenduan nga luftetaret e lirise, nga populli liridashes dhe u shnderruan ne himne te lirise.

Poezia, muzika, arti ne pergjithesi shpreh ndjenjat me te holla, ndjenjat me te thella te nje populli. Eshte shpirti i nje kombi dhe e fisnikeron shpirtin, qenjen e njeriut. Rilindesit tane dhe pasardhesit e tyre me vone, me mjeshteri e vune artin e tyre ne sherbim te ceshtjeve madhore te kombit. Ata u ben shembull per brezat e ardhshem dhe jane misherim i rolit qe intelektuali duhet te luje ne castet vendimtare historike te popullit te vet.

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Numri 13, numer me fat ne letersine dhe kulturen shqiptare

October 27, 2016 by dgreca

Nga Sadik ELSHANI/

Per numrin 13 jane te lidhura shume mite, shume besetytni ne shume kultura e qyteterime boterore, Ne shume kultura ai merret si nje numer ters, i pafat, qe sjell vetem fatkeqesi. Shume rruge nuk kane shtepi me numrin 13, ndersa shume ndertesa nuk e kane katin e 13-te. Sidomos dita e premte me date 13 merre si nje dite teper terse. Por ne disa kultura ky numer eshte shume me fat. Ne Itali konsiderohet numer me fat. Ndersa per acteket ai eshte nje numer i shenjte. Amerika eshte krijuar nga 13 kolonite britanike. Ne besimin hebre 13-shi shenon moshen kur nje djale e arrin moshen e pjekurise dhe behet Bar Mitzvah. Per te mos u zgjatur shume, ne internet ka mjaft informacione lidhur mr numrin 13. Po per ne shqiptaret, numri 13 eshte numer me fat, apo i pafat?

Jane tre poete, shkrimtare te shquar te letersise shqipe qe kane lindur ne daten 13: Mitrush Kuteli (13 shtator 1907 – 1967), Migjeni (13 tetor 1911 – 1938), Dritero Agolli (13 tetor 1931 – jeton). Pra, Migjeni dhe Driteroi kane lindur ne te njejten date, ne te njejtin muaj, por ne vite te ndryshme. Qe te tre jane emra te medhenj ne letersine tone dhe secili ne menyren e vet origjinale e pasuroi dhe i hapi shtigje te reja letersise shqipe. Dhe ne muajin e letersise t’i kujtojme keta shkrimtare qe te perbashket e kane numrin 13, daten e lindjes se tyre.Ky shkrim i shkurter eshte nje reflektim per kete date ne letersine shqipe dhe asgje me teper.

Mitrush Kuteli eshte njeri nder shkrimtaret, perkthyesit, publicistet dhe financieret me te njohur shqiptare. Ai mbi te gjitha shquhet si mjeshter i tregimit te shkurter dhe se bashku me Ernest Koliqin (1903 – 1975) eshte themelues i kesaj gjinie letrare ne letersine shqipe. Per motivet e tregimeve te tij u mbeshtet ne traditen e pasur te prozes popullore: legjendat, perrallat, rrefimet, baladat, sidomos ato nga jugu i Shqiperise. Populli, historia e tij me gjithe vuajtjet, sfidat dhe qendresen heroike nder shekuj, ishin muza e Mitrush Kutelit. Ai shquhej per atdhetarizmin e tij ne jete dhe ne krijimtari, prandaj veprat e tij jane shume te fuqishme. Te kujtojme krijimet e tij poetike, “Poem Kosovar”, “Balte shqiptare” e shume te tjera. “Poem Kosovar” eshte historia dhe qendresa e shqiptareve te Kosoves per mbrojtjen e qenjes dhe tokes se tyre, shprehur me vargje shume te fuqishme me plot ndjenja atdhedashurie, shkruar nga nje atdhetar i pashoq. Kuteli e shkroi kete poeme pasi ai e kishte vizituar Kosoven me 1943, tani te bashkuar me Dheun Meme pas nje sundimi te eger 30 vjecar serb. Kuteli eshte autor i dhjetera permbledhjeve me tregime, kritika e studime letrare. Ka perkthyer me mjeshteri veprat e klasikeve te letersise ruse e asaj boterore. Perkthimi i romanit “Shpirtera te vdekura” te Gogolit eshte nje perkthim i perkryer mjeshteror e mjaft poetik.

Migjeni padyshim eshte njeri nder emrat me te dashur ne tere letersine shqipe, sidomos eshte i dashur nga rinia shqiptare. Ai ne tere krijimtarine e tij artistike, si ne poezi, ashtu edhe ne proze, solli dicka te re e te papare gjer atehere ne letrat tona: solli nje stil te ri, nje force te re e te fuqishme shprehese. Me Migjenin fillon nje periudhe e re ne letersine shqipe, ndarja nga tradicionalja dhe romantizmi dhe fillimi i realizmit kritik. Konceptet e reja qe futi Migjeni ne letersine shqipe, teknika artistike, figuracioni, vargu i lire dhe forca shprehese, tematika dhe realizmi me te cilat ai trajtoi problemet e shoqerise shqiptare te viteve te tridhjeta, i hapen letersise shqipe rrugen drejt bashkekohesise, drejt modernitetit, drejt orientimit europian. Migjeni se bashku me Lasgush Poradecin i dhane letersise shqipe vendin e merituar ne letersine dhe kulturen europiane.

Paraqitja e Migjenit ne letersine tone eshte nje dukuri qe rralle shfaqet edhe ne letersine boterore. Me fuqine e tij artistike, Migjeni erdhi si nje meteor ne letersine shqipe dhe vdekja e hershme na e mori si nje meteor, por me krijimtarine e tij mbeti ne qiellin tone letrar nje yll qe do te shkelqeje gjithmone. Dhe sa me shume kohe qe do te kaloje, aq me teper ai do te shkelqeje, sepse ka nje magjepsje me vepren e tij, me jeten e tij te brishte e te shkurter. Shkoi i ri dhe do te mbetet perhere i ri, i freket dhe aktual. Vepra qe na ka lene trashegim eshte e shkelqyeshme, e perjetshme dhe gjer me sot e paarritshme, e pakalueshme nga askush ne letersine shqipe. Pa i mbushur te njezeteshtatat e mbylli ciklin e jetes se tij, e mbylli krijimtarine e tij brilante dhe i hapi shtigje, horizonte te reja letersise shqipe.

Edhe Dritero Agolli, se bashku me Ismail Kadarene dhe Fatos Arapin, eshte poeti qe i ka prire brezit te tij. Eshte njeri nder shkrimtaret me te dalluar, me te dashur, me prodhimtare e me me ndikim ne letersine bashkekohore shqipe. Krijimtaria e tij eshte mjaft e pasur ne gjini e lloje te ndryshme krijuese: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenare filmash, reportazhe, etj. Por mbi te gjitha, ai eshte i njohur si poet ne kuptimin e plote te kesaj fjale – mjeshter i vertete i vargut. Qe ne krijimet e tij te para ne poezi, ai u paraqit si nje ze i forte origjinal qe solli nje hov rinor, optimizem e freeski ne letersine shqipe. Dritero Agolli krijoi nje model te ri te vjersherimit, si ne problematike, ashtu edhe ne figuracion dhe zhvilloi nje teknike mjeshterore shprehese te ndjenjave, vrojtimeve dhe shqetesimeve te tij. Lidhja e forte me token, natyren, me prejardhjen e tij fshatare e shpuri ne formimin e unit (kredos) poetik: “S’jam poet, jam fshatar i jugut”. Vargu i tij kundermon me eren e ugarit nga hullite e tokes se zeze dhe na ato vargje shpesh rrjedhe edhe shume raki. Me shume mjeshteri e perdor frazeologjine dhe urtesine popullore, duke i gershetuar natyrshem vlerat tradicionale te poezise ne menyra e forma te reja te shprehjes poetike. Me vargjet e tij plot frymezim, ai krijoi nje bote te tijen, nje bote agolliane ku thjeshtesia e komunikimit te drejtperdrejte, porosite e pergjithshme (universale) dhe shprehja e hapur e plot ndjenja, jane shtylla te forta ku mbeshtetet poezia e tij. Ngrohtesia njerezore e vargjeve te tij ka bere qe lexuesi qe shijon kete poezi, te njejtesohet (identifikohet) me vete poetin. Ky raport i ndersjelle poet – lexues eshte me teper i theksuar te Dritero Agolli sesa te ndonje poet tjeter ne letersine bashkekohore shqipe, duke e bere poezine e tij te afert pert te gjithe. Kjo fryme poetike eshte mjaft e pranishme edhe ne prozen e tij qe eshte mjaft e suksesshme. Vlen te theksohet, se shumicen e krijimeve te Agollit e pershkon nje fryme e holle e humorit, madje edhe ne situate qe mund te jene shume serioze.

Numri 13 vertet eshte numer me fat ne letersine tone, por nuk ishte me fat per vete jeten e shkrimtareve te permendur. Migjeni vuajti tere jeten nga tuberkulozi dhe vdiq teper i ri. Po ashtu edhe jeta e Mitrush Kutelit nuk ishte aq e lehte. Ne vitin 1947 e arrestojne dhe e denojne si “Armik te popullit” me 5 vjet heqje lirie. Ne keneten e Maliqit e varrosin te gjalle, por ne castet e fundit e shpetojne. Jetoi ne varferi e me shpirt te plagosur, por gjithmone i paperkulur e dinjitoz. Driteroi ndoshta ishte pak me me fat nga dy te paret. Sapo festoi ditelindjen e 85-te, por edhe ai i kishte dramat e jetes se tij.

Pra, per ne, per letersine dhe kulturen tone numri 13 eshte numer me fat, por per vete keta shkrimtare nuk ishte edhe aq me fat.

Filadelfia, tetor 2016

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.