Shpend Sollaku Noe’ – Page 3 – Dielli

Dy dorëshkrime të çmuara të 1800-ës të Hafëz Xhelalit

April 24, 2020 by dgreca

– Një Kuran në gjuhën arabe/

– Një libër lutjesh në osmanisht/

– që të dy vlerësuar lart nga orientalistët si të përsosur gjuhësisht dhe të një kaligrafie model/

Nga Shpend Sollku Noé/

Kur hordhitë e rinisë së kuqe të shkurtit të 1967-ës rendën të përdhosnin, shktatërronin e digjnin instituzionet fetare, Hyrì Sollakut – xhò Hyria e thirrur me shumë respekt nga beratasit – nuk i kishte shkuar ndërmend që kishin për të mësyrë edhe shtëpinë e tyre në kodrën poshtë Bregut, përballë Biftës, në Berat. Ajo, e veja e Hafëz Xhelalit, nuk besonte që, pasi kishin mbyllur e plaçkitur xhami, kisha, teqe apo vakëfe, ata do të kishin vënë shënjestër edhe shtëpitë e shërbyesve të fesë.

Ishte akoma java kur Shqipëria ishte shpallur shteti i parë ateist në botë, teksa ajo bandë të rinjsh ia mbërriti përpara portës së Sollakëve. Ashtu si edhe tek insitucionet fetare, ata kërkuan të sekuestrojnë bilbiotekën e Hafëzit. Sikur ta kish nuhatur që më parë, xhò Hyria i kish fshehur më të çmuarit e librave poshtë sofasë ku, në vitet e pleqerisë së thellë (ajo jetoi pothuaj një shekull), rrinte dhe kundronte ecejaket e lagjes përballë, në të cilën kishte edhe shtëpinë e vajzës së vetme – Madè. Sofaja ishte e gjatë sa edhe faqja e murit të përbërë kryesisht prej pesë dritaresh të njëpasnjëshme. Ajo e kish parë atë grup të hakërryer të kalonte mbi urën e përroit, përtej të cilës niste ngjitja drejt shtëpisë së tyre. Por nuk ia donte mendja që do t’i binin me grushte edhe portës së saj.

Pa ndonjë urdhër nga prokuroria, ata u futën për kontroll në shtëpi, dhe dretpërdrejt tek biblioteka e Hafëzit. Ishte e pasur, me libra të rrallë, shumë të vjetër, një thesar i vërtetë, kryesisht në gjuhët që kish pasë njohur hafëz Xhelali: shqip, persisht, osmanisht, arabisht e turqisht. Pjesa dërmuese ishin blerë prej tij që kur kish qenë student në Izmir, por edhe më vonë, gjatë udhëtimeve për në Mekë. Në atë bibliotekë gjendeshin edhe shumë dorëshkrime të tij, punë e një jete, të filluar që në kohën kur vazhdonte medresenë.

Gjithçka gjetën harbutërit e rinj e hodhën në oborr. Dikush prej tyre, djalë i lagjes, që u paraqit si sekretar i rinisë, kish marrë me vete edhe një shishe me benzinë. Spërkati nëpërmejt saj pirgun e librave dhe i vuri flakën.

Ndërkaq Hyrì Sollaku, me lotë në sy, ish ngritur nga sofaja, dhe, pa e përmbajtur dot veten, u kish thënë: Ju deshët të shkelmonit zotin, por ato libra që po digjni nuk flisnin vetëm për të. Cili prej jush ia lejon padituria të kuptojë se ç’thuhet në ato fletë?

Kaq u desh që ata të riktheheshin edhe njëherë brenda shtëpisë. Më të egërsuar se herën e parë. Njëri prej tyre, nëpërmjet baxhasë, futi duart edhe mbi e nën çati. Një tjetër arriti të gjente edhe librat e çmuar poshtë sofasë. Edhe kjo plaçkitje përfundoi në zjarrin e madh që tashmë bubullinte e kërciste në oborr. Pasi u siguruan që librat nuk munt t’i shpëtonin më zjarrit, hordhia e të rinjve mori tëposhtë, për t’i vënë zjarrin ndonjë pasurie tjetër të paçmuar.

E veja e Hafëzit nxitoi të shuante zjarrin me të vetmin mjet që mund të përdorte: ujin. Prej gjithë atij pirgu diturie arriti të shpëtojë, edhe pse të dëmtuar, vetëm dy prej dorëshkrimeve të të shoqit: Kuranin në arabisht dhe Librin e Lutjeve në osmanisht.

Sapo gjeti rastin, që të dy këto libra i dërgoi me njeri të besuar tek e bija Madè, në lagjen përballë. Madeja i fsheu me xhelozi në tavanin e shtëpisë së saj. Herë pas here, nëpërmejt kapanxhës, ngjitej atje i vetmi njeri i shtëpisë të cilës e bija e hafëzit ia kishte besuar sekretin: mbesa Entela.

Këto dy libra e panë dritën e diellit vetëm pas 1990-ës. Fatin e tyre Madé Braçe ia besoi Entelës, me prosinë që t’i ruante si sytë e ballit. Ajo i mori në Itali që ditën e emigrimit të saj për atje. Qoftë kuranin, qoftë Librin e Lutjeve, i kam ekzaminuar personalisht, i kemi digitalizuar në familjen time, dhe, në mirëkuptim me kushërirën Entela (Dedé ka qenë halla ime) po presim që të gjejmë ndonjë muze të përshtashëm për t’i ekspozuar përgjithmonë, sipas një protokolli serioz.

Minivitae i Hafëz Xhelal Sollakut, me shpjegime të shkurtra rreth dorëshkrimeve të Kuranit dhe të librit të Lutjeve.

Ky Kuran në arabisht, foton nga brendësia e të cilit po ju paraqes, është dorëshkrim nga gjyshi im i Beratit, Hafëz Xhelali, shkruar kur ai vazhdonte Medresenë në Izmir. Aty kish mbaruar studimet me rezultate të shkëlqyera, që i dhanë edhe titullin “Hafëz” menjëherë me diplomën. Ky titull u jepej vetëm atyre që e dinin Kuranin përmendsh. Specialistët, që më ndihmuan më këto hollësira, thonë që ky dorëskrim është i një kaligrafie tipike arabe dhe i një cilësie të mrekullueshme të të shkruarit. Lulet dhe pikat e verdha janë prej ari. Libri është shkruar diku para 1890-ës.

Hafëz Xhelali ka qenë mëngjërash (sollaks), pra shkruante me dorën e majtë. Prej tij kemi trashëguar edhe mbiemrin Sollaku.

Xhelal Xhelali – Sollaku, më mirë i njohur si Hafëz Xhelali, kish lindur në Berat, më 11 prill 1870. Ka qenë një orientalist i përmendur beratas i kohës së tij, kryesisht për fenë islame. Siç është përmendur më sipër, ai kish kryer medresenë sunite të Izmirit. Deri vonë në shtëpinë e tij gjendeshin libra të shumtë, të vëllimshëm e me shumë vlerë, shumë syresh edhe antikë. Disa prej tyre i kish shkruar vetë. Ai shkruante shqip, persisht, arabisht e osmanisht e turqisht. Sot gjenden të shpëtuar vetëm dy prej tyre, Kurani dhe një Libër Lutjesh. Të dy të shkruar me dorën e tij. Sipas specialistë të Islamit, por edhe atyre laikë, që të dy këta libra janë të një vlere të pallogaritshme historike e kulturore, jo vetëm për fenë Islame, por për gjithë trashëgiminë e kulturës shqiptare. Libri i parë është një dorëshkrim i mirëfilltë, i shkruajtur në një arabishte të pastër, me një kaligrafi të mrekullueshme, perfekte, të gjuhës në fjalë. Ky libër ka tërhequr vëmendjen sidomos të studiuesve të rinj në Shqipëri.

Hafëz Xhelali kish qenë mëngjërash edhe kur punonte, jo vetëm kur shkruante. Atij ia kishin harruar mbiemrin në Berat. Për të gjithë ia kish qenë gjithmonë i shumërespektuari Hafëz Xhelali. Aq e vërtetë është kjo, saqë, kur u bë regjistrimi i popullsisë, asnjërit nuk iu kujtua mbiemri i tij. Vetë hafëzi ishte në Mekë. Atëherë, siç ndodhte rëndom në ato kohëra, thërriteshin në ndihmë zanatet apo nofkat. Për Xhelalin të tërë u kujtuan që ishte sollaks, prandaj e regjistruan me mbiemrin Sollaku. Pas tij e gjithë familja dhe zhvillimi i saj trashëgoi këtë mbiemër. Shumë orientaliste të rinj të mëvonshëm janë orientuar apo kanë marrë mësime prej tij. Një emër mbi të gjithë, i riu Vexhi Buharaja, me të cilin e lidhte edhe një miqësi e hershme familjare.

Thesari i dytë i shpëtuar zjarrit të të kuqve është Libri i lutjeve – “Dua”. Edhe ky libër është dorëshkrim i shkruajtur në osmanisht, por, siç ma konfirmon edhe miku Genc Çurgu, ka në brendësi edhe disa faqe në arabisht, të evidencuara me korniza të kuqe, ashtu siç bën Hafëzi edhe tek libri tjetër i tij i sipërpërmendur. Ndryshe nga Kurani që është riprodhuar përmendsh, po pa asnjë grimcë të ndryshuar, libri i lutjeve është krijesë e vetë Hafëzit. Që të dy këta libra dëshmojnë saktë vlerën shumëpalëshe të autorit të tyre.

Hafëz Xhelali ka qenë nga kundërshtarët e parë të komunistizimit të Shqipërisë. Ai u nda nga kjo botë më 20 Shtator 1942, nga një vdekje e papritur në rrethana misterioze. Xhò Hyria e kujtonte gjithmonë vdekjen e tij si eventin më të beftë të botës: Një mollë ishte, e bukur dhe e fortë, që bie prej degës papritur. Asnjë krimb sëmundjeje nuk e kish brerë më parë. Erdhi në shtëpi si gjithmonë, me misterin e zoti në sy. E piva kavenë tek… më tha. Dhe u mbështet mbi sofà si për të pushuar pak, me vështrimin nga Meka.

Çaste të dhembsura mbi disa dëshmi të çmuara historike

April 20, 2020 by dgreca

Nga Shpend Sollaku Noé/

Ndonjëherë fotot flasin më shumë sesa diçiturat, ato kuptohen vetë, pa patur nevojë për sqarime të shumta. Të tilla janë edhe këto që po ju paraqes. Në të parën – një sërë figurash kombëtare, rrallëherë të gjendura kaq shumë bashkë: Ndër të tjerë – Gjergj Stefa; Kostandin Kristoforidhi, Thimi Mitko, Jani Vruho, Dhori Xhumerteka, Kozma Stefa. Fotoja është shkrepur në Graz të Austrisë në vitin 1870. Kohë iderash që zjejnë nën tokë e mbi tokë, kohë që po përgatitin të ardhmen e kombit, të cilit këta burra iu bënë flebo e pazëvendësueshme në çastet kur edhe mund të kish dhënë shpirt.

Personazhet historikë Stefa, Kristoforidhi, Mitko…(lexoji emrat brenda fotografise)

Kjo foto është vetëm si haporeks për rreshtat e mëposhtëm. Fisnikëria ndjek zakonisht linjën e gjakut. Ajo vazhdon të përsëritet në brezat që venë e vijnë. Nuk e di nëse sot gjenden në Berat burra të kamur që mendojnë të shpenzojnë në fushën e kulturës, apo të bëhen mecenatë të ndonjë talenti të vërtetë. Po ju percjell këtu përkthimin e një dokumenti të vitit 1847 sipas të cilit Kristoforidhi, bashkë me Hoxha Tahsinin, janë përpjekur të organizojnë një shoqëri kulturore në Berat, së bashku me shumë patriotë të qytetit, siç vihet re në tabelën e mëposhtme, me kontributet e gjithsecilit prej tyre.

Tabela e kontributeve/

Kjo tabelë eshte ndërtuar sipas një dokumenti origjinal në greqisht, të gjendur në Arkivin Qendror të Shtetit, me numër 5142, shkruar prej vete Kristoforidhit. Dokumenti është autentifikuar nga Alfred Stefa.

Në dokumentin e tretë, me armë në dorë, Telemak Vangjel Stefa, patriot i shquar, veprimtar për çështjen kombëtare. i njohur edhe zyrtarisht si i tillë prej shtetit shqiptar, siç dëshmon një dekret i 2 shkurtit të vitit 1993, i firmosur prej presidentit të Republikës të Shqipërisë.

Telemak Stefa/

Breza patriotësh Stefët, akoma të pavlerësuar siç duhet as edhe në Berat. I fundit prej tyre i sakrifikuar në altarin e demokracisë, i shquari Kostaq Stefa, një figurë që pret ende të zbulohet e vlerësohet plotësisht.

Kostaq Stefa…

Lume Blloshmi – Arti që ngre pezull ujrat e ndenjura

April 17, 2020 by dgreca

Nga Shpend Sollaku Noé/

Në kohë pandemie duhet diçka e rëndësishme të të ngrejë moralin. Dhe më shumë se fuqia bestiale e një personazhi super asgjë nuk mund të të ndihmojë. Kam mijëra e mijëra materiale në kompjuterin tim të fundit, pasi ai i parafundit nuk nxinte më, pasi ai i tretëfundit nuk nxinte më, pasi ai i katërfundit o pesëfundit i… i…

Më në fund i gjeta ato gjëra që mendoja se i kisha humbur.

Jam i lumtur për të prekur më së fundi një temë që më zbërthen të tërin: talenti i jashtëzakonshëm i një gruaje të jashtëzakonshme, i një vepre që tashmë e ka tejkaluar të vdekshmen.

Ajo m’u gjend si një speranzë për barkën time që në këto ditë rrezikonte mbytjen në dallgët e lodhjes e të dëshpërimit.

Është arti i saj dhe i atyre të paktëve që i ngjajnë Lumturi Blloshmit, që mund të na bëhet serum në këto kohëra kur vdekja e shpërfill kaq shumë ekzistencën tonë.

I hap me kujdes ato foto të bëra në takimin tonë tashmë të mëparshëm, në studion e saj të ngushtë, që as për banesë një të zakonshmi nuk do t’i mjaftonte. Në studion e kthyer prej saj në atelie planetare. Nga jashtë ajo ngjan me një hyrje të thjeshtë të një pallati banal. Por mjafton të kapërcesh pragun për t’u ndjerë si Liza në botën e çudirave, që sapo ka rënë në strofullën që e shpie të shijojë të pamendueshmen. Edhe mua më mjaftoi të kapërcej atë prag, për të lënë për një kohë të pamasë jashtë asaj dere të rëndomte një botë të parëndësishme, të pakrahasueshme si vlerë me një artiste të tillë.

Për të mbijetuar, ku të kapem më mirë tek vepra e Lume Blloshmit?

Do të më mjaftonte edhe vetëm “Hapësirë vizuale”, që mund ta bëjë të zejë vend në muzetë më prestigjozë. Figura jonë më e rëndësishme kombëtare, të paktën përkrenarja e tij, mbi një kokë të pazakontë, që me brirët shënon kulmin e pjesës së majtë të veprës, në bazamentin e të cilës duket sikur prehet (?) një dragua; zjarrin e ka Prometeu-Gjergj-Zeus- që lidh me një drejtëzë të përshkënditur shqiponjën e kuqe të një flamuri në ngjyrë gjaku të mpiksur.

Një faqe të tërë muri pothuaj e zë një tjetër vepër madhore – “Dekorata”. E gjërë jo vëtëm prej përmasave (259,5 x 112) por dhe sidomos prej ideve që mbart, prej ironisë, prej simboleve, prej dëndësisë e shumëllojshmërisë të figurave që paraqet. Me secilën prej tyre mund të ndërtohet një kuadër më vete. Teknika mikse thekson relievin e vaj-argjendtë, të vënë në pah edhe nga një përflakje që mbledh si një qefin i pjeshëm një trup gruaje në dukje të mumifikuar.

Stop. Si i kisha kthyher shpinën një kuadri të tillë si “Dashuri dhe urejtje “? Vaji e argjendi këtu ngërthejnë dy trupa që nuk u kuptohen kufijtë; edhe kokat sikur kërkojnë të gëlltisin njera-tjetrën, në një rendje të kotë në dukje, pasi fundi është i pashmangshëm.

Kjo lloj teknike mikste vaj-argjend është arma vetiake e Lume Bllosshmit. Askush si ajo hap zjarr me të. Pasi një zjarri të vërtetë i ndruhesh, përzhitjes prej tij, ndërsa ndodhesh para tyre. Të një llave të tillë janë ndër shumë të tjera veprat madhore “Ikja”, “Obsesion”, që të dyja të vitit 2002.

Por në këto pak rreshta unë nuk mund të rri pa risjellë një tjetër mënyrë për të bërë art. Janë shumë veprat që Lumturia u ka dhënë jetë me ketë teknikë të papritur: të frymëzuar nga lëkura e portokallit – ide dhe mjet artistik. Un po ju po përmend vetëm njerin prej tyre: “Kryqëzimi”, në cilin Blloshmi rri karshi Giotto-s.

Një tjetër teknikë që i siguroi ekspozimin në Chelsea Art Museum New York është vepra e saj “Menu Kamasutra”, një kuadër i ndërtuar tërësisht me këmbë bretkosash. Erotizëm origjinal, i pastërt, që u pranua të ekspozohej edhe në një institucion fetar në Modena.

E vepra “Homazh Damien Hirst”? Ajo është ndërtuar me mjet kryesor artistik filtrat e cigareve. Tronditje prej domethënies, prej përkushtimit, prej lëngatës së përzgjatur që njeriu i shkakton vetvetes në lojën vetëshkatërruese që ai e konsideron jetë.

Origjinaliteti e kësaj autoreje përfshin edhe teknika të tjera. Një shkrim homazh si ky nuk mund të përmbledhë gjithcka. Kudo, edhe në atë që rëndom e quajnë art të aplikuar, ajo është tjetër gjë, si për shembull në njërën prej veprave të saj “Piramida – viaggio leggero” , ekspozuar në Modena (2005), në të cilën mjeti shprehës gjendet tek shishet.

Përhumbem edhe njëherë në fotot e shkrepura në studion e saj prej Edit, sime shoqeje. Rikridhem në një album që përmbledh pjesë të gjenisë së kësaj artisteje të madhe që jeton e vetmuar, diku, në periferinë e Tiranës një një apartament -studio, ku edhe një krijese të rëndomtë do t’i ishte marrë fryma. Dhe jo më Asaj.

Ndërsa për të tjerë ndërtohen muze për së gjalli, si shpërblim të besnikërisë politike. Ndërsa për të jetuar kanë hapësira që edhe vet nuk arrijnë t’i jetojnë.

Kur do të mësojmë t’ua lehtësojme krijimin gjenive tanë rebelë? Vijnë aq rrallë në jetët tona, saqë jemi ne që bëjmë vetvrasje kur i shpërfillim.

Arturi që prehet nën qerpikun e nënës.

March 14, 2020 by dgreca

Nga Shpend Sollaku Noé/

Artur Kice kish lindur në vitin 1961, në ditën e 11-të të dhjetorit. Javën e parë të klasës së shtatë ishte akoma një trembëdhjetëvjeçar. Qe java e parë e shtatorit. Kur ia behën ata që e arrestuan. Në sytë e shokëve të klasës që, si ai, nën bangë mbanin akoma topat e llastikut. Për të lozur në pushimin e gjatë.

Ditëlinda e tij e katërmbëdhjetë Arturit as që do t’i kujtohej. Pasi kish bërë ndërkaq më shumë se tre muaj në qelitë e hetuesisë në Lushnje. Prindërit e tij ato ditë, pasi kishin përballuar edhe mësymjet e policisë në shtëpi, po i jepnin lamtumirën jo vetëm fëmijërisë së djalit të tyre, por edhe profesionit të mësuesit.

Ndërsa Arturi rezistonte akoma në hetuesi: Nuk i kam shpërndarë unë ato trakte.

Ndërsa ata i thonin: Ne e dimë që i ke shkruajtur ti. Ishte një drejtor shkolle ai që i gjeti dhe na i solli, një mësues, si prindërit e tu. Eksperti thotë që ke qenë ti. Pranoje.

Jo, nuk kam qenë unë, ishte përgjigja e fëmijës Artur.

E ke të kotë që reziston, ngulte këmbë hetuesi. Nuk të mbetet veç që të tregosh se kush ishin bashkëpunëtorët e tu.

Arturi kish parë shumë filma me nazistë. Edhe ata kërkonin të dinin se kush ishin shokët e të arrestuarit. Ata nazistë tashmë kishin shqyer pëlhurën e kinemasë, i kishte përballë.

Sidoqoftë ai nuk kish ndërmend të ngatërronte askënd. Dhe të pranonte asgjë. Avokat i vetvetes, mendonte se kështu do ta linin të shkonte në shtëpi.

Për pesë muaj rresht. Kish mbushur ndërkaq 14 vjeç. Por intuita i thoshte që, meqënëse e kishin arrestuar kur ishte 13 vjeçar, ligji nuk kish për ta kapur dot. Dhe shpresonte. Malli për motrën Xhilda, mamin Lefta dhe babin Leonidha ia vishte sytë. Por ai i rezistonte dredhirave të hetuesisë. Që e kishte vendosur tashmë dënimin e tij, që priste vetë formalitetin e firmosjes prej atij fëmije të shkathët, të pranimit të krimit të agjitacion-propagandës.

Qe një lushnjar, fqinji i tyre, që u shfaq atë ditë, për të satën herë, me “rrëfimin” e daktilografuar, vetëm për t’u firmosur.

Ja, vër një firmë këtu. Nuk do të të dënojmë. Jashtë po të pret babi yt, Loni, që të të çojë në shtëpi, i thotë fqinji me liçencën pë t’i marrë lirinë të tjerëve, sidomos të atyre që cënonin partinë e tij.

Arturi nuk i ngre sytë ta vështrojë. Po sikur të gënjejë ky? Asnjëherë nuk ka patur zë kaq të ëmbël sa sot.

Firmose, i tha tjetri, me një zë pothuaj lutës, firmose. Menjeherë pas kësaj do të jesh i lirë.

Liria, sa më mungon. Jami lodhur. Po sikur të firmos? Pyet veten fëmija i rritur shpejt në qeli.

Firmose, këmbëngul fqinji “bamirës”.

Arturi: Babi është vërtet përjashta?

Tjetri: Sigurisht.

Arturi zgjat dorën. Dora zvarritet, dridhet, por mjafton ajo zhgarravinë që ka përshkruar për t’u quajtur firmë. Si pranim i krimit.

Me atë burrë Arturi do të shihej pastaj vetëm në sallën e gjyqit.

Atë burrë që duhej të kish mbrojtur fëmijën e fqinjit, por që e shpuri drejt disa vite burgimi, kur kish hedhur nëpër rrugët e Lushnjes vetëm ca fletushka, kur ishte ende i padënueshëm per ligjin, pasi vëtëm 13 vjeçar…

… Kërkoj ta gjej diku Arturin në Lushnje, në një vendbanim që nuk është shtëpia e nënës së tij. Por u detyrova të kërkoj tek banesa e zonjës Lefteri.

Loti i saj ande i patharë. Ngjyra e syrit të saj – një liqen ku i biri vazhdon te notojë. E njëjtë si tek Arturi.

Nga ballkoni i shtëpisë së tij duket çatija ime. Që fsheh kobin që më ka rënë edhe mua.

Bashkoj lotin me atë të nënës së mikut tim të shuar.

Dal me këmbët marramandëse të këtij shkurti – vetëm plagë shpirti të lodhur.

Nebaet Kollçinaku – shpirti dhe shtati që nuk iu bjerrën hiret prej internimit

June 13, 2019 by dgreca

Nga Shpend Sollaku-Noe’/

Plagët e thella herë-herë heshtin, edhe për një kohë të gjatë. Por pikërisht atëherë kur i mendon të shëruara, mjafton një ashkël e një kujtimi të dhimbshëm, për t’i bërë të kullojnë gjak rishtazi. Më ndodhi edhe mua, ndërsa shkruaja për të ndriturin Kostaq Stefa dhe të shoqen e tij, të mbivuajturën Eleni. In primis nuk kish sesi të mos më lëndohej plaga kurrë e patharë e familjes time, jeta e sime mëje me gjashtë famijë, me shtëpi të sekuestruar në të cilën futën qeraxhinj, të cilën u desh ta paguajmë edhe njëherë për dhjetra vite, që të mos bëhej e shtetit.

Është kjo fazë e jetës në të cilën na u desh të luftonim urinë, përçmimin, imitimin e prangave me duar, nëpër cepa rrugësh, nga bijtë e atyre që na kishin dënuar babanë me akuza që i besuan vetë ata lloj zvarranikësh, diferencimin që u kulmua me mosdhëninen e të drejtës për të studiuar në universitet, me dërgimin në baltrat e Ndërnenasit, mes llumrave të rrezikshme – mbetje të metalurgjisë, me sakrifikimin e tri viteve të tjerë të rinisë mes shkëmbinjve te Sazanit.

Në kësi rastesh shqiptarët qesin në pah virtutet e tyre më të spikatura. Sidomos të liga. Nuk dua të përmend drejtorët që nuk mbahet mend sa herë më kanë propozuar për të më përjashtuar nga shkolla. As edhe sekretarët apo instruktorët e devotshëm të rinisë që na qepeshin pas për një “basetë” pak më poshtë se kocka e partisë, apo për një palë pantallona të jashtëligjshme. Këta kishin brenda të gjithë vrerin e mundshëm, aq sa ndokënd që nuk kish kockë të fortë mund edhe ta kishin lënë pa frymë ashtu si pickimi i nëpërkës që poshtë gurit.

Shtysë për këto rreshta u bë një grua e hirshme, një grua shtalartë, një grua inteligjente dhe aq e mirë në shpirt saqë është mëkat që brezat të mos e kujtojnë.

Quhej Nebaet Kolliçinaku. E mira Nebaet ishte e internuar në Plug në atë periudhë.

Nënën time, në fillim e kishin pushuar nga puna si të padenjë për të edukuar fëmijët e komunistëve. Shkoi në dreq gjithë veprimtaria e saj illegale gjatë luftës, gjithë lufta e saj për zhdukjen e analfabetizmit në Myzeqe për vite të tëra, duke filluar menjëherë pas 1944-ës, përpjekjet dhjetravjeçare për ngritjen dhe konsolidimin e arëmit në Lushnje, sidomos të atij parashkollor.

Pas një periudhe papunësie, Shadien time e lejuan të jepte mësim, por e emëruan mes baltrave të Myzeqesë, pikërisht atje ku njohu Nebaetin. U bënë aq mikesha ato dy gra saqë, siç tregon djali i saj – Gazmir Kollçinaku – nëna ime shpesh shoqëronte Gazin e vogël në shtëpi, sepse gjoja ishte pa qejf. Kështu mund të shkonte në atë familje të të internuarve pa probleme.

Siç edhe e kam përmendur më parë, familja jonë nuk do të kish mbijetuar pa ndihmën e dajallarëve në Lushnje, por edhe të kushërinjve të babait në Berat, nga të cilët nuk mund të lë pa parmendur të ndjerin Gani Duro – djalë i tezes së babait tim. Shpesh ndihmat jepeshin si borxhe, që ime më ia arriti t’i shlyente deri ne qindarkën e fundit, kur fëmijët e saj u rritën dhe nisën të punonin.

Ndër ndihmëdhënësit e familjes tonë ishte edhe Nebaeti, zonjë e vërtetë edhe mes baltrave të Plugut.

Nuk mund të harroj sidomos një Vit të Ri, kur shoqërova mamanë nga Lushnja, në muzg, nëpër shi, bubullima e llucë, deri në Plug, tek mikesha e saj, për të kërkuar borxh. Në shtëpinë tonë nuk kish mbetur asnjë lek edhe për të blerë ca portokalle! Për festime të tjera as që ëndërronim.

Falë shpirtit të gjërë të Kollçinakëve, edhe ne bëmë një farë feste atë Vit të Ri.

Eh, Nebaet, Nebaet. Ku është strehuar në qiell zemra jote e madhe? Cili prej zotave ai arriti të të ketë pranë? I mendoj si tani ndërsa grindeshin. “Është e imja, është e imja!”