Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Promovohen talentet e reja shqiptare në Londër

by

Më 2 Nëntor 2013, Ambasada e Republikës së Shqipërisë organizoi një takim me fëmijët më të talentuar të shqiptarëve me banim në Londër. Takimi kishte për synim të evidentojë talentet e reja të kësaj bashkësie të re të vendosur në ishullin britanik dhe të nxisë të tjerët për të përparuar në fusha të ndryshme ku fëmijët ndihen se janë të talentuar. Në fjalën e hapjes Ambasadori Mal Berisha vuri theksin në domosdoshmërinë e promovimit të këtyre talenteve të reja në fusha të ndryshme të jetës, që po konkurojnë denjësisht në mjediset britanike, duke ruajtur vlerat e mrekullueshme shqiptare.

Ai u ndal veçanërisht në vlerën e madhe që bashkësi të tilla kanë për vendin e origjinës, si pjesë e kombit e cila i zhvillon aftësitë e veta në troje tjera duke promovuar vlerat që kam, por edhe për vendin që i pret duke u bërë pjesë e larmisë së zhvillimit të kulturave shumë-kombëshe e shumë-dimensionale.

Z. Berisha theksoi rolin e jashtëzakonshëm që ka luajtur diaspora shqiptare historikisht duke marrë si shembull arbëreshët e Italisë, të cilët nga njëra anë i dhanë Italisë burrështetas të mëdhenj si Francesko Crispi, por nga ana tjetër u bënë themeluesit e Rilindjes Kombëtare Shqiptare në Letërsi me De Radën, Gavril Darën, Zef Seremben, etj. Ai premtoi se Ambasada do të vazhdojë të jetë shtëpia e shqiptarëve të Britanisë, sidomos për promovimin e talenteve të reja.

Këtë radhë veprimtaria kishte në qendër shkrimtarin e ri 13 vjeçar, Arlind Malat i cili ka shkruar tre libra deri tani në gjuhën angleze, dy prej të cilave janë botuar. Ato titullohen The time Machine dhe The Old Bagger’ s Two Presents. Bir i dy emigrantëve nga Shqipëria të vendosur në Londër në vitin 1999, ai u lind dhe u rrit si një fëmijë që në shtëpi dëgjon vetëm gjuhën shqipe e përreth atë angleze.

Në kopertinën e njërit prej librave të tij ai shkruan: “Unë besoj se një ditë do të jem një Shekspir tjetër në letërsi”.

Shkrimtari Arlind Malat iu tregoi të pranishmëve për eksperiencën e tij si shkrimtar në mesin e bashkëmoshatarëve të tjerë britanikë, si dhe emocionet që ka patur ndërsa ka publikuar librat e parë si dhe planet e tij të ardhshme për krijimtarinë letrare.

Në emër të Ambasadës atij iu dha një Çertifikatë Merite me motivacionin:

“Për veprimtarinë e tij të shquar si një shkrimtar i vogël në moshë, por që premton që nesër të bëhet i madh. Arlindi është një djalë i talentuar, i cili ka filluar të botojë libra në gjuhën angleze që në moshë fare të re, duke u kthyer në një model për tërë brezin e vet të shqiptaro – britanikëve.

Ambasada i uron atij dhe tërë nxënësve, bij e bija shqiptarësh, suksese në jetën e tyre shkollore dhe krijuese”.

Një çmim tjetër iu dha edhe nga kryetari i shoqatës Nënë Tereza z. Esat Braçe, anëtar i së cilës është edhe Arlindi, ndërsa veprimtaria u moderua nga gazetari dhe botuesi Petrit Kucana.

Në këtë veprimtari fëmijët e talentuar shqiptare si Amanta Berberi, violinistja Malvina Karajani 13 vjeçare, pjanistet Anisa Karajani 5 vjeçare, Gloria Koliqi 9 vjeç, Gloria Pitomina, Rina Kryeziu, interpretuan pjesë në violine dhe pjano, si dhe recituan poezi në gjuhën angleze dhe shqipe. Veprimtaritë kulturore në Londër vazhdojnë për të kulmuar me koncertin e madh të datës 16 dhjetor 2013, me artistet e mëdha shqiptarë të skenës botërore

 

Lioni dëbon 300 refugjatë nga Kosova e Shqipëria

by

Jane me shume se 300 refugjatë shqiptarë në Francë qe janë dëbuar nga Lioni dhe tashmë asnjëri nuk do të marrë përsipër strehimin e tyre. Refugjatët e ardhur nga Kosova tashëm do të transferohen në periferi të qytetit, mes tyre dhe 98 fëmijë.

Pas rastit të Leonardës, vajzës rome që u kthye në Kosovë, në Francë është ende aktuale tema e strehimit. Një ditë më parë policia ka evakuuar një grup prej 300 refugjatësh të ardhur nga Shqipëria dhe Kosova, të vendosur pranë stacionit në Lion. Prefektura ka vendosur transferimin e tyre në një terren jashtë qytetit. Protagonistë të kësaj odiseje metropolitane janë edhe 98 fëmijë. Ata të gjithë rrezikojnë të dëbohen nga vendi.
Franca strehon më shumë se 18 për qind të atyre që kërkojnë azil në Europë, ndërsa në vend të parë është Gjermania. Këtë të enjte, ministri i brendshëm francez Manuel Vols, ka deklaruar dhe reformën e të drejtës për azil, për të reduktuar kohën e procedurave nga 16 deri në 9 muaj(.K Ditore)

GREQIA, 695 FSHATRA SHQIPTARE

by

Nga Prof. PETER PRIFTI/

Çamët dhe arvanitasit që jetojnë në Greqi përbëjnë një komunitet prej afro 3 milionë banorësh, ndonëse sot jo të gjithë flasin shqip. Çfarë zbuluan dhe dokumentuan priftërinjtë arbëreshë Antonio Belushi dhe Jani Kapareli nga viti 1965 deri në 1995. Rrënjët arbërore që zgjaten deri në Athinë dhe represioni i autoriteteve greke në vite/
DOKUMENTI /
Recensioni i prof. Peter Priftit (1924-2010) mbi veprën “Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës – prej rrënjës arbëreshe në Itali në mëmëzën arbërore në Helladhë”*. Vepër e Papa Andon Bellushit, botuar me 1994
Faksimile e kopertinës së librit të Antonio Bellusci-it “Ricerche e studi tra gli arberori dell’ Ellade – Da radici arbëreshe in Italia a matrici arberore in Grecia (Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Greqisë – prej rrënjës arbëreshe në Itali në mëmëzën arbërore në Greqi)
Në ditët tona vëmendja e botës shqiptare është përqendruar me të drejtë në çështjen e madhe të Kosovës. Ajo përbën sot fushën më të madhe të luftës për liri nga një zgjedhë e rëndë, për pavarësi dhe për bashkimin eventual të të gjithë trojeve shqiptare. Shkurt, është çështja kyç që i jep formë dhe frymë çastit historik para të cilit gjendet sot bota shqiptare.
Megjithatë, shqiptarët një sy dhe një vesh e kanë patur gjithmonë në drejtim të shqiptarëve të Greqisë. Në një mënyrë ose tjetër, janë interesuar për fatin e vëllezërve dhe motrave çame, si edhe për gjendjen e shqiptarëve të vjetër, që u vendosën gati kudo në Greqi që në kohët e lashta të mesjetës.
Një nga këta shqiptarë është prifti i njohur arbëresh, Andon Bellushi (Papa Antonio Bellusci). Të parët e tij, ashtu si të parët e shumicës së arbëreshëve, emigruan nga Greqia që në kohën e Skënderbeut, në vitin 1434. U larguan që të mos binin në duart e shkelësve turq. U larguan me lot në sy që të ruanin mënyrën e jetës së tyre, gjuhën shqipe dhe çdo gjë të shtrenjtë, të trashëguar brez pas brezi nga gjyshët dhe stërgjyshët e tyre.

MALLI PËR MORENË

I nxitur nga një mall i papërshkrueshëm për vendin e prejardhjes, për Morenë e bukur, papa Bellushi udhëtoi në Greqi për të parën herë në vitin 1965. Ai udhëtoi atje jo vetëm si një “pilgrim” i përmalluar, por edhe si njeri i shkencës, si etnograf i pasionuar për të mbledhur folklorin e “arbërorëve”, sikundër quhen zakonisht shqiptarët e Greqisë. (Një tjetër emër për ta është “arvanitë”). Pas vizitës së parë, ai u kthye herë pas here në Greqi, për të vazhduar dhe rafinuar punën e nisur.
Ky libër: “Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës”, është fryti i asaj pune të madhe. Në këtë vëllim Bellushi vë në dukje lidhjen e ngushtë që ekziston midis arbëreshëve dhe arbërorëve. Në një takim me arbërorët në Tebë më 1990, ai tha: “Ne flasim ashtu si flisni ju këtu… Kemi gjuhën tuaj, zemrën tuaj. Kemi ritin (fenë) tuaj. Kemi emrin tuaj.” (f.173) Kënga e Moresë, ka thënë Bellushi, “mbajti të gjallë në zemrat tona nostalgjinë për Morenë”. Këtë ndjenjë e ka shprehur bukur edhe peshkopi arbëresh Ercole Lupinacci me fjalët: “E kemi pasur gjithmonë këtë dëshirë të fortë, të njihemi me Dheun e gjyshëve, që i kujtojmë me mall në këngët tona popullore.” (f.101) Lidhja me shqiptarët e Greqisë duket në emrat e vendeve (toponimet) dhe fshatrave të arbëreshëve, në emrat e tyre personale, në shërbesat fetare, dhe, mbi të gjitha, në mënyrën e të folurit, në gjuhën e tyre të përditshme. Nga bisedat që pati autori me arbërorët, bëhet e qartë se shqiptarët e Greqisë dhe ata të Italisë nuk kanë aspak vështirësi për t’u marrë vesh, për të komunikuar me njëri-tjetrin, sepse të dyja palët flasin të njëjtin dialekt – një toskërishte të vjetër. (Është një dialekt ky që tingëllon disi arkaik në veshin e folësit të shqipes moderne). Të bëjnë përshtypje takimet dhe bisedat shumë të ngrohta që pati Bellushi me arbërorët. Ai u prit me plot përzemërsi dhe u nderua si vëlla sepse – siç u shpreh historiani arbëror, Aristidhis Kolljas – ai dhe arbërorët hodhën “urën midis Greqisë dhe Italisë që të gjejë vëllai vëllanë”. (f.92)

ARRITJET E PUNËS ME ARBËRORËT NË GREQI

Duke filluar nga viti 1965, autori i kësaj vepre “fotografoi” gjuhën dhe zakonet e arbërorëve me kujdesin dhe ndërgjegjen e shkencëtarit, duke i inçizuar me trak. Gjatë afro 30 vjetëve ai mblodhi një thesar të dhënash mbi historinë dhe folklorin e arbërorëve: përralla, legjenda, fjalë të urta, mallkime, këngë dhe bisedime – trashëgim kulturor ky i ruajtur shekuj me radhë. Regjistrimet e bisedave dhe këngëve përbëjnë material të pastër etnografik, sepse Bellushi i la njerëzit të flisnin dhe të këndonin shqipen që dinin. Pra, i mori ato dhe i botoi në këtë libër ashtu siç ia dëgjoi veshi, pa i korrigjuar, pa i ndryshuar.
Ja, disa nga rezultatet e punës së palodhur që bëri në Greqi. Sa shqiptarë ka në Greqi, nuk dihet saktësisht. Po një arbëror i shkolluar në Athinë i tha autorit se në Greqi ka 3 milionë “arvanitë”, veçse jo të gjithë flasin shqip. (f.59) Libri ka një listë të gjatë të krahinave dhe fshatrave ku banojnë arbërorët – 696 fshatra në nja 15 krahina. Në këtë listë gjen emra fshatrash si Qiuteza, Vithkuqi, Blushi, Matranga, Variboba, Dara, që dëshmojnë për lidhjet e tyre me fshatrat e Shqipërisë, si edhe me emra të njohur të arbëreshëve në Itali.
Bellushi u njoh mirë me kulturën e lashtë të arbërorëve. Besa e shqiptarit, thotë ai, rron në trojet e shqiptarëve të Greqisë. Ata krenohen me këtë kryevirtyt të racës shqiptare, të cilën e shprehin me frazën, “arvanit-besalith”. Ne “nuk themi fjalë në erë”, i tha një arvanit papa Bellushit. (f.135) Për të zbuluar botën e tyre të përditshme në mënyrë më të imtë, Bellushi i pyeti arbërorët për gjërat më të thjeshta. “Si e bëni bukën, djathin? Si i punoni vreshtat? Si i rrjepni dhitë? Si i ruani bagëtitë nga ujqit?” Pastaj pyet çfarë zogj kanë andej, si u thonë maleve që kanë afër, cilët janë katundet arbërore rreth e përqark? I pyet, gjithashtu, të recitojnë numrat (l,2,3…), ditët e javës dhe muajt e vitit. Përgjigjet që mori ishin pothuaj të njëjta nga një krahinë te tjetra, gjë që tregon se në thelb kultura e shqiptarëve në Greqi është e njëjtë kudo. Autori mblodhi me qindra këngë, shumica e të cilave bëjnë fjalë për dashurinë. Ja, disa radhë të shkëputura nga këto këngë:

Eja të të puth një herë,
Tani që kam pirë verë.
Prapa malit kam një pus,
Eja vashë të të puth.
Prapa malit kam shtëpinë,
Eja vashëzë të rrimë.

Libri hedh dritë edhe mbi figurat arbërore që i kanë bërë shërbime të çmuara popullit shqiptar në Greqi, burra si: I ndjeri Jorgo Marougas, redaktor i shquar i revistës “Dialogoi”, Aristidhis Koljas, autori i librit “Arvanites” (1983), veprës kryesore për njohjen e arbërorëve, Vangjelis Ljapis, folklorist, autor dhe avokat për mbrojtjen e të drejtave të arvanitëve; dr. Jorgo Haxhisotiriov, i njohur si mjek në Athinë, si shkencëtar dhe si mbledhës i folklorit arbëror. Ka edhe të tjerë.

GJENDJA E GJUHËS SHQIPE

Arbërorët janë krenarë për gjuhën e tyre. Një nga këngët që këndojnë në krahinën e Korintit thotë:

Kjo gjuhë arbërishte
Është gjuhë trimërishte.
E fliste Admiral Miaulli,
Boçari dhe gjithë Suli (f.327)

Nga intervistat e shumta që pati autori me arbërorët, bëhet e qartë se ata e duan gjuhën shqipe me zemër, dhe kënaqen kur flasin shqip. Prandaj kanë merak ta ruajnë dhe t’ua lënë trashëgim fëmijëve. Ky merak duket edhe në ndonjë këngë të tyre, si, p.sh. në radhët: “Arvanitete të këndomi/ Gluhenë të mos harromi”. Papa Bellushi pyeti herë pas here kudo që vajti: “Do të rrojë gjuha arbërore?” “Nuk e di,-iu përgjegj një burrë,-sepse është një gjuhë që nuk mësohet në shkollë dhe nuk shkruhet”. Dhe vërtet bisedat e Bellushit me arbërorët zbuluan një konflikt midis atyre që duan ta ruajnë gjuhën me çdo kusht, dhe atyre që preferojnë greqishten, sepse ajo shkruhet. Po në përgjithësi ata kanë besim në të ardhmen e gjuhës. Kanë po ato ndjenja që shfaqi një plak nga Korinthi kur tha: “Unë kam tri vasha me shkollë. Po kur më vinë këtu në shtëpi, flasin arbërisht. Greqishten nuk e flasim neve këtu”. (f.349)
Gjatë gjithë udhëtimeve që bëri në Greqi, meraku më i madh i papa Bellushit ishte për gjuhën shqipe, por edhe për kulturën e arbërorëve, dhe me të drejtë, sepse nga të gjitha anët ai dëgjoi ankime për grekët. Grekët nuk lejojnë hapjen e shkollave shqipe. Nuk i lejojnë shqiptarët as të këndojnë këngët e tyre. “S’kemi mundësi të shkruajmë gjuhën tonë,” thotë arbërori. “S’kemi botime, as fetare, as popullore, as letrare. S’na lejojnë… Jemi si një trup pa shpirt”. (f.426) “Këtu gjuha jonë flitet vetëm midis mureve të shtëpive. Ajo s’ka banesë as në liturgji, as në shkollë, as në shtyp, askund”. Kështu foli plaku 72- vjeçar Dhimitri Gonos në More. (f.419) Priftërinjtë i ndalojnë fëmijët arbërorë të flasin shqip, se “është e mallkuar”. Një burrë i tha Bellushit se kur ishte djalë i vogël në shkollë, mësuesi i rrihte nxënësit shqiptarë po të thonin ndonjë fjalë shqip, dhe i detyronte të shkruanin ato fjalë njëqind herë në dërrasën e zezë. (f.233)
Grekët i shohin shqiptarët si vllehë, d.m.th. pa rrënjë, pa shtëpi, pa tokën e tyre, sikur ata nuk ekzistojnë si popull me kombësinë e vet. Edhe emrat shqip të fshatrave të tyre nuk i durojnë, dhe i kanë ndryshuar e u kanë vënë emra greke. (Megjithatë, populli vazhdon të përdorë emrat e tyre të vjetër shqip). Thonë se shqiptarët nuk ekzistojnë fare. Përgjigjen shqiptarët: “Një e rremë e madhe! Në Korinth, në Beoci, në Atika, në Eube, në Argolidhë, në More, në Thebe arbërorët i gjen si milingonat nga të gjitha anët”. (f.426)
Arbërorët e dinë mirë rolin e shqiptarëve në Revolucionin për Pavarësinë e Greqisë. “Greqinë e kanë ngjallur arbërorët”, thonë ata me këmbëngulje. Por kjo e vërtetë historike nuk u bën përshtypje grekëve. Ata e mohojnë kombësinë shqiptare të herojve të revolucionit grek si Boçari, Miaulli, Xhavella, Kollokotroni, etj. duke thënë se ata ishin grekë që kishin mësuar të flisnin shqip!! Më e keqja është se ka edhe arbërorë që s’duan të thonë se janë shqiptarë. E mohojnë kombësinë e tyre dhe zemërohen po t’ua kujtosh.

UDHËTIM NË MORE MË 1970

Me interes të veçantë është udhëtimi që bëri Bellushi në More më 1970, i shoqëruar nga prifti arbëresh Jani Kaparelli. Përshkrimi i këtij udhëtimi përbën një dokument me vlerë të rrallë. Në hapësirën e gati 20 faqeve, (409-427), autori shkruan për mallin e pafund që kanë arbëreshët për Morenë, sepse, sikurse thotë ai, arbërorët e Moresë dhe arbëreshët “janë lidhur ngushtë nga historia, nga gjuha e nga besa… Jemi si mish e thua”. Ai bën fjalë për takimet e ngrohta bisedat e përzemërta, këngët që kënduan së bashku me shqiptarët e Moresë, të cilat mishëronin gëzimin e tyre të përbashkët, hidhërimin, vajtimin, besën, mundimet, dhe afërsitë shpirtërore që kanë njohur gjatë shekujve.
Pastaj shkruan për prelatin simpatik grek të Moresë, dhespot Stefanos i cili, ndryshe nga qëndrimi zyrtar i grekëve, i mirëpriti arbëreshët dhe tha me gojën e tij se, “këtu janë shumë katunde arbërore”. (f.415) Madje, ai lëshoi një kartë, të hartuar në formën e një “leje” për vizitorët, ku ai përmendte me emër fshatrat e Moresë që donin të vizitonin Bellushi dhe Kaperelli.

“Ky është i pari dokument grek”, thotë Bellushi, “ku shkruhet se në More gjenden edhe sot katunde arbërore!” Dhe si i tillë “ka një rëndësi historike të madhe”. (f.416)

VEPËR E DENJË SHKENCORE

Me botimin e këtij vëllimi, Andon Bellushi ka vënë në duar të lexuesve një vepër që ndriçon jo vetëm gjendjen e shqiptarëve të Greqisë, por edhe të arbëreshëve. Vepra e tij ka material të gjerë të mbledhur në terren, nga një kërkues i pasionuar “që ulet gju më gju analfabetët e të papërfillurit”, sikurse thotë prof. Gjovalin Shkurtaj i Universitetit të Tiranës, “duke regjistruar… gjithçka që ata mbajnë mend”. Prof. Shkurtaj e cilëson veprën si “një enciklopedi të tërë të jetës, shpirtit, kulturës, dokeve (traditave), zakoneve, dhe gjuhës që flitet edhe sot në komunitetet e moçme të shqiptarëve në Greqi”.
Në mënyrë shkencore autori vë në dukje botën e shqiptarëve që zbuloi në tokën e Greqisë, që do t’u vlejë dijetarëve dhe studentëve të historisë, gjuhësisë dhe folklorit. Njëkohësisht, duke iu përmbajtur kritereve shkencore që kërkonte puna e tij, ai paraqet edhe ndonjë të metë, dobësi apo konflikt që gjeti midis arbërorëve. Një nga gjërat që ia rritin vlerën librit dhe e bëjnë atë më interesant, janë fotografitë e shumta që ilustrojnë faqet e tekstit. Ato fiksojnë fytyrat e personave që takoi autori gjatë vizitave në Greqi; rrëfejnë, gjithashtu, edhe diçka nga jeta e tyre: veshjet, dhomat e shtëpive, kisha, monumente, peizazhe. Dy tipare të tjera të librit janë hartat, që tregojnë fshatrat arbërore me emër, dhe qindra e qindra shënime “notes” (në italisht), që e bëjnë tekstin më të qartë për lexuesin.
Me gjithë gjendjen e rëndë të arbërorëve që gjeti autori në Greqi, për shkak të shtypjes së gjuhës dhe kulturës së tyre, ai nuk u dekurajua, nuk u dorëzua. I mbrujtur me ndjenja të thella atdhedashurie dhe i nxitur nga një mall përvëlues historik (që buron nga thellësia e shekujve), papa Bellushi, më se fundi, del fitues si etnograf, si shërbëtor i urtë i Zotit dhe si burrë i Besës shqiptare. Ai e afirmon vetveten si optimist për të ardhmen e shqiptarëve të Greqisë. Shpirti i Arbërit rron, thotë Bellushi, “i freskët, i gjallë, i thjeshtë”. Rron në këngët arbërore rron dhe do të rrojë, se “ajo ka rrënjë të thella”, dhe “flitet nga të mëdhenjtë e nga të vegjlit”. (f.424)

* * *

Teksti i këtij libri është në dy gjuhë: shqip dhe italisht (me disa faqe edhe në greqisht). Pjesa më e madhe e lëndës është në gjuhën shqipe. Teksti italisht është, në të vërtetë, një përkthim disi i përmbledhur i tekstit shqip. Megjithatë, emri i autorit dhe titulli i librit në kapakun e veprës janë në gjuhën italishte, si pason: Antonio Bellusci, “Ricerche e studi tra gli arberori dell’ Ellade – Da radici arbëreshe in Italia a matrici arberore in Grecia.” Libri ka një hyrje nga Aristidhis Kolljas, kryetar i Shoqatës Kulturore Arbërore “Mark Boçari” në Athinë, dhe një parathënie nga prof. Gjovalin Shkurtaj i Universitetit të Tiranës. U botua nga Qendra për Kërkime Socio-Kulturore “G.Castriota, Cosenza, Itali, 1994, 500 faqe.

*Shënim: Citatet nga bisedat dhe këngët e abërorëve janë shkruar gati të gjitha në shqipen e njësuar letrare, për ta bërë më të lehtë leximin e tyre. –

 

PETER R. PRIFTI
San Diego, California
Shkurt, 1996

_________________________

Peter R. Prifti

Peter Prifti (1924-2010) lindi në Rehovë (Kolonjë) më 1924. Pasi kreu shkollën fillore në fshat dhe Plotoren në Ersekë, emigroi në Amerikë më 1940. Peter Prifti mbaroi shkollën e mesme, pastaj u diplomua për art e letërsi në Penn State College. Vazhdoi studimet në University of Pennsylvania ku fitoi gradën shkencore “Master of Art Degree in Philosophy” (1955). Punoi redaktor në gazetën “Dielli” dhe sekretar i “Vatrës” (1958-1960), përvojë e cila e ndihmoi të njihte nga afër Fan Nolin dhe komunitetin shqiptar. Për 15 vjet ishte konsulent për çështjet shqiptare në M.I.T. (Massachusets Institut of Technology) qendër e shquar e studimeve ndërkombëtare. Më 1976 University of California, Dega e Linguistikës e mori si pedagog sapo hapi katedrën e Gjuhës Shqipe. Jetonte në San Diego, Kaliforni. Është autor i librave “Socialist Albania since 1944”; “Remote Albania – The politics of isolation”; “Confrontation in Kosova, The Albanian-Serb Struggle, 1969-1999”; “Land of Albanians: A crossroads of Pain and Pride”; “Mozaik Shqiptar”; “Unfinished Portrait of a Country”.

Aristidh Kola

Aristidh Kola (1944-2000) është jurist, studiues, publicist, shkrimtar, veprimtar i guximshëm për çështjen kombëtare, kryetar i shoqatës së arvanitasve të Greqisë “Marko Boçari”. Mbante lidhje dhe bashkëpunoi me personalitetet e diasporës në Amerikë e Turqi, Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, arbëreshët e Italisë dhe Korsikës. Është autor i veprave “Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve”, “Gjuha e perëndive”, “Deklarata e Bashkimit Arvanitas”, “Fjalori korregjues i fjalëve arvanite”, “Fjalori krahasues i gjuhës shqipe”, “Greqia në kurthin e serbëve të Milosheviçit”, “Kënga e mercenarëve, prejardhja e grekëve”, “Mithi dhe e vërteta”, “Varrimi i tretë i Marko Boçarit”, etj. Nxorri revistat “Besa” dhe “Arvanon”. Në vitin 1999 përkrahu në mediet greke bombardimet e NATO-s në ish-Jugosllavi dhe UÇK-në. Është hedhur në gjyq dhe kërcënuar me vdekje nga qarqet ultranacionaliste greke. Dekoruar nga ish-Presidentët e Shqipërisë Sali Berisha dhe Rexhep Meidani, si dhe nga kryeministri i Kosovës, Bajram Rexhepi. Është “Qytetar nderi i Skënderajt”.

Andon Bellushi (Antonio Bellusci)

Prift arbëresh, gazetar, shkrimtar, pedagog, etnolog, lindur në vitin 1934 në Frashinetë të Kozencës, (Itali). Diplomuar për filozofi e teologji. Ka shërbyer si prift famullitar arbëresh. Ka themeluar revistat “Vatra Jonë, “Lidhja”, shoqatën kulturore dhe shtëpinë botuese “G. Kastrioti”, Bibliotekën Ndërkombëtare “Bellusci”. Ka botuar studime në periodikët “Shejzat”, “Zgjimi”, “Katundi Ynë”, “Studime Filologjike”, “Përparimi”. Qysh nga viti 1962 ka bërë udhëtime, studime dhe kërkime etnografike në vende të ndryshme, ka marrë pjesë në veprimtari shkencore në kuvende, kongrese në Itali, Shqipëri, Kosovë, Itali, SHBA, Australi. Ka botuar librat “Këngë fetare arbëreshe”, “Argalia në tekstet popullore arbëreshë në Frasnitë”, “Magjia, mite dhe besime popullore në katundet arbëreshë”, “Fjalor Frazeologjik i Arbëreshëvet në Itali dhe Arbërorëve në Greqi”, “Blegtoria në Frasnitë”, “Kërkime dhe Studime ndër Arbërorët të Elladhës”, “Antologjia Arbëreshe”, “Arbërorët-Arvanitë”. Është nderuar nga Qeveria Italiane, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Qeveria e Kosovës, etj.

 

Nderi (i humbur) i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare

by

NGA FLUTURA ACKA/

Diku nga fillimi i gushtit, tek shoqëroja një grup të huajsh në një udhëtim nëpër Shqipëri, këmbëngula të ndalnim edhe në ishullin e Zvërnecit, me ç’rast edhe në manastirin “Fjetja e Hyjlindesës”. Nga shkujdesja dhe vapa që ishte në zenit, nuk e kisha vënë re një tabelë rregullash në hyrje të urës, ku mes të tjerash kërkohej me lutje që vizitorët të kenë “veshje të hijshme”, gjë që ma kujtoi sapo shkela në lëndinën para kishës, njëri prej mbikëqyrësit aty, i cili më kërkoi t’u hidhja diçka përmbi supeve të mi të zhveshur, pasi veshja ime nuk “shkonte me Nderin e kishës”.

premtova se nuk do të hyja dhe se do t’ia ruaja Nderin kishës, edhe për faktin se kisha qenë edhe herë të tjera, ndonjëherë duke ndeshur edhe me refuzimin e tyre për t’u sjellë rrotull në atë vend që perëndia e ka bekuar me aq bukuri. Por për çështjen e Zvërnecit, dua të ndalem një herë tjetër më gjatë. Kjo ndodhi m’u kujtua këto ditë kur ia bëri beft çështja “kisha e Përmetit”. Dhe akoma më shumë pas meshës së disatë të sajuar në rrugë të madhe nga priftërinjtë e Kishës Ortodokse të Përmetit.
A cënon në fakt nderin dhe autoritetin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptarë incidenti me kishën e Përmetit dhe të tjera ngjarje me prapaskenë urët e zgjatura të zjarrit prej saj? Sa dorëzani dhe përgjegjësi ka në gjithë këto vetë z. Janullatos, emri i të cilit është lakuar nëpër të gjithë spiralen e marrëdhënieve shqiptaro-greke gjatë gjithë tranzicionit shqiptar?
Përgjigjet e këtyre pyetjeve dhe e të gjitha hamendjeve të ngritura, janë thënë e shpjeguar shpesh, edhe ditët e fundit madje janë evokuar sërish, kështu që unë nuk kam ç’t’i shtoj aq këtij diskursi publik. Pyetja ime si një qytetare e këtij vendi, si një qytetare as ateiste dhe as ritualiste, si mbesë e një ortodokseje të përbetuar, e cila sillej fshehur rrotull mureve të manastirit të Shën Gjonit çdo fillimqershori, është: Përse nuk ikën zoti Janullatos nga drejtimi i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare edhe pas gjithë këtyre bëmave që po ndodhin me kishën që drejton ai? Sepse, siç po shkruhet dhe siç po ndodhin ngjarjet, ai nuk po e drejton siç duhet Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare, dhe në demokraci, kur nuk drejton siç duhet, duhet të japësh dorëheqjen dhe të largohesh. Ndryshe je një “diktator”, qoftë edhe në hije, qoftë edhe i veshur me petk fetar, qoftë edhe po të mos e lëçisësh siç duhet gjuhën e një vendi mikpritës.
Unë nuk i lëviz asnjë presje të gjithë mirënjohjes shqiptare mbi kontributin e z. Janullatos në ringritjen e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe i bashkohem asaj pjese të arsyeshme që e nderojnë atë, por besoj ka ardhur një kohë kur vetë z. Janullatos duhet ta bëjë këtë akt (le të gjejë një arsye të përafërt me të Papës, arsye ka sa të duash) dhe ta çlirojë Kishën Ortodokse Shqiptare nga tremba jonë mbi Autoqefalinë të rreme apo të vërtetë. Por që të mos e lë argumentin në mes, po rendis disa nga arsyet përse z. Janullatos, do të duhej ta rishikonte (sa më shpejt aq më mirë në të mirë të të gjithëve) statusin e tij në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare:
– Me incidentin “kisha e Përmetit”, z. Janullatos e përzieu Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare në një incident diplomatik mes dy shteteve dhe vendeve fqinjë, Shqipërisë dhe Greqisë, marrëdhëniet e brishta mes të cilëve shpesh janë agravuar ose qëllimisht ose nga shkujdesja edhe nga faktori Kishë Ortodokse. Ndërhyrja e shtetit grek në marrëdhëniet shtet-kishë shqiptare, cënoi shumë rëndë pavarësinë e pretenduar nga krerët e saj. Nga kjo logjikë, po aq të drejtë do të kishin edhe maqedonët, edhe serbët, edhe rusët, të protestonin për “keqtrajtimin” të sivëllezërve të tyre ortodoksë. Dhe në këtë incident diplomatik, ai (z. Janullatos) ka përgjëgjësi personale, sepse e vuri në dyshim këtë pavarësi dhe nuk e dimë tani më i shërben Zotit apo të zotërve. Kjo do të dojë ca kohë të qartësohet dhe unë lutem që koha të jetë në favor të Nderit të z. Janullatos dhe të Kishës që drejton ai.
– Me incidentin “kisha e Përmetit”, z. Janullatos nuk mundi t’u drejtojë dhe orientojë siç duhet as vartësit e tij (Themollarin me shokë), as delet e tij të perëndisë, por i la të ngrenë krye dhe të venë dorë mbi shtetin, shtetin për të cilin predikon çdo ditë, se duhet mbajtur në këmbë me ligje e rregulla. Nuk është e tepër t’ia ripërsërisim z. Janullatos se shteti shqiptar është shtet laik dhe feja (çdo fe, në një vend si ynë që shquhet për harmoni fetare) nuk ndërhyn në punët e shtetit, e respekton shtetin dhe është transparente me shtetin për të gjitha veprimet e saj.
– Në këto 20 e kusur vite të drejtimit të tij në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, nuk është bërë aq sa duhet (për të mos thënë fare) për nderimin e figurave të ndritura të Auoqefalisë si të Fan Nolit, Visarion Xhuvanit, Papa kristo Negovanit dhe të tjerëve figura të vyera, emrat e të cilëve dalëngadalë po i çrregjistrohen listës së kontributeve në Kishën tonë Ortodokse.
– Në videon e shpërndarë këto ditë (në greqisht) nga z. Janullatos mbi historikun e kishës së Përmetit, qendra kulturore që i është rikthyer tashmë bashkisë së qytetit të Përmetit, që ka një emër shumë simblok për këtë qytet dhe për kulturën kombëtare, cilësohet si një vend ku do të luhet kumar dhe bilardo. Sigurisht, z. Janullatos e di se në një shtet të varfër ka pak para për kulturën, por kjo nuk do të thotë që ta rrënojmë atë për fenë, sikurse as fenë për shtetin, siç ndodhi në diktaturë. Siç edhe e vërejti faqe dheut e gjithë Shqipëria, një kishë e përmasave aq të mëdha sa u nis të ngrihej, do t’u shërbeka vetëm 20 e 30 vetëve (aq ishin në meshën e fundit në rrugë), siç edhe u shërben 100 a 150 vetëve e gjithë ajo bina betoni kitch që u ndërtua në mes të Tiranës.
Megjithatë, për mendimin tim, më mirë ngremë kisha se sa gradaciela që ia kanë marrë frymën Tiranës. Unë do të kisha dëshiruar që ngjitur me kishën të ngrihej edhe një bibliotekë dinjitoze për Tiranën. Në pallatin e kulturës “Naim Frashëri” në Përmet, më e pakta që do të bëhet, do të ngrihet një bibliotekë dinjitoze apo një kurs të rinjsh muzikantë që të ndjekin përvojën e njërit prej gjenive të kabave shqiptare, Laver Bariut. Por z. Janullatos nuk e di këtë, dhe s’është faji i tij që google earth i tij nuk ia kap kuq e zi këtë zonë të Ballkanit. Dhe më tej, pa dashur kurrsesi të përflas Nderin e Kishës Shqiptare, ca punëra që bëhet fshehurazi nën veladon, nuk janë ndonjëherë më të ndershme se kumari, aq më pak se bilardoja, ku shpesh të rinjtë e papunë shqiptarë vrasin kohën, a thua se kanë ndonjë zgjedhje tjetër?
– Me vite, prej Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare është shpallur një betejë e hapur ndaj një prifti të vetmuar në Elbasan, at Nikollë Marku i kishës së Shën Marisë, i cili është përndjekur dhe persekutuar në mënyrë të vazhdueshme prej saj. Edhe drejtuesit e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare janë prononcuar shpesh me fjalë, edhe fyese, ndaj këtij prifti për një fakt fare të thjeshtë: Ai mendon ndryshe nga krerët e Kishës Ortodokse mbi çështjen e pavarësisë së Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, pikëpamje të cilat i shkojnë më afër së vërtetës. Edhe pse i pambrojtur nga shteti, i lënë dhe i përbuzur në devotshmërinë e tij, At Nikollë Marku ka gëzuar simpatinë e besimtarëve që frekuentojnë kishën e tij dhe të shqiptarëve që mendojnë si ai dhe që nuk arrijnë ta shpjegojnë dhe ta pranojnë gjithë atë mllef nga njerëz të perëndisë ndaj njeriut të perëndisë.
– Në kaq vite në drejtimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, z. Janullatos është gjendur shpesh në qendër të debateve, siç edhe ky i fundit mbi kishën e Përmetit, që për fatin e tij të keq, kanë cënuar edhe dashurinë e shqiptarëve ndaj tij. Më mirë se kushdo, ai e di vetë, se pa këtë shpurë politikanësh puthadorës ndaj Greqisë, ai nuk do të ishte aty ku është. Ka ardhur një kohë kur Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare të flasë shqip, dhe që të ndodhë kjo, z. Janullatos duhet të ikë me Nder që të mbetet i Nderuar mes nesh. Ne kemi detyrimin ta nderojmë dhe t’i jemi mirënjohës për çfarë ka bërë deri tani. Tani ka ardhur koha të kthehet në atdheun e tij dhe ta lërë kishën të ecë vetë, e pavarur.
Misioni i Anastas Janullatosit ka mbaruar. Nëse për të shkuar në Evropë, na duhet të falim detin, të shesim dhe blejmë eshtrat e të parëve tanë, të heshtim kur na i ndërrojnë emrat, të detyrohemi të flasim joshqip për një pension europe, më mirë të mos e kemi këtë Evropë, ku duhet të hyjmë pa identitet. Shqiptarët do të dinë t’ia bëjnë të gjitha nderet dhe t’i jenë atij mirënjohës pas largimit z. Janullatos.
Detyrimi fetar dhe i perëndishëm i z. Janullatos është kryer. Ai vetë duhet të ikë, që të mbetet i nderuar dhe të mos i lërë Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare njollën e punëve jopatriotike dhe antishqiptare. Nëse do të qëndrojë deri në fund, i paepur dhe i mbrojtur nga palopolitikanët shqiptarë, na jepet e drejta të besojmë se po ëndërron të na lërë ndonjë kular zvarrë mbi dhe, të tillë që, saç do të na i ngatërrojë këmbët, po aq edhe do të mbledhë mallkimin tonë sa herë të ngatërrohemi me të. Kjo është një zgjedhje e tij (edhe e jona, që ta themi më qartë), e varrosur në ndërgjegjen e tij. Ne kemi të drejtën vetëm t’ia kujtojmë.(kortezi- Shqiptarja.com)

Magarevo dhe Nizhopoli fshtrat ku banoni shqiptarët ortodoks

by

Ne Foto: Kisha e Shen Dimitrit ne Magarevo/

Nga Arben LLALLA/

Shpeshherë kemi lexuar rreth shqiptarëve ortodoksë të Rekës në Maqedoni të cilët janë asimiluar dal ngadalë si pasojë e presioneve të ndryshmet. Por për veç fshatrave të Rekës shqiptarët ortodoks kanë banuar në fillim të shek.XX në zonën e Kavadarcës në dy fshatra, KONOPIŠTA dhe MREŽIČKO. Në këto dy fshatra disa banorë janë deklaruar të fesë ortodokse me kombësi shqiptare në fillim të shek.XX, por ne, do flasim edhe për dy fshatra të tjerë që ndodhen afër qytetit të Manastirit që dikur kanë banuar shqiptar ortodoks, ndërsa sot banorët janë deklaruar maqedonas dhe vlleh. Bëhet fjalë për fshatrat MAGAREVO dhe NIZHOPOLE. Por si u asimiluan shqiptarët ortodoks të këtyre dy fshtrave?

Magarevo dhe Nizhopoli janë dy fshatra që ndodhen në Republikën e Maqedonisë afër qytetit të Manastirit, në kufi me Greqinë dhe Shqipërinë. Këto dy fshatra janë ato raste ku shqiptarët e krishterë u asimiluan ndër vite për shumë arsye.

Në shekujt e mëparshëm shqiptarët në mungesa të shkollave shqipe mësonin në shkollat turke, greke, bullgare, serbe dhe vllehe. Kjo bëri në ato vite që studiuesit e huaj ti identifikonin si popullsi jo-shqiptare. Si pasoj për fat të keq kemi mungesa informacioni për numrin e vërtetë të shqiptarëve në Ballkan gjatë shek.XIX dhe fillim të shek.XX, sidomos për shqiptarët e krishterë.

Nga shek. XVIII në Magarevo banonin rreth 5-6 familje sllave, por nga fundi i viteve 1770 në fshat u vendosën shumë familje vllehe shqip-folëse nga Linotopi si dhe shqiptar ortodoks nga Kolonja dhe Bithkuqi i Korçës. Thuhet se në këtë fshat në fillim të shek.XIX ka patur rreth 13 mullinj dhe Megarovo ose Magarevo njihej si pronë nën sundimin e Seit Rustem Beut, Kajmakam i Manastirit. Nga disa të dhëna na informojnë se në këtë fshat nga viti 1845 erdhën edhe disa familje të tjera shqiptare nga Bithkuqi të ftuar nga familjet vendase tashmë të Magarevës. Në përgjithësi banorët e këtij fshati merreshin me bagëti dhe numri i banorëve i kalonte 3.000 njerëz. Në lulëzimin e tij fshati ka patur disa shkolla ku mësohej në gjuhën greke dhe vllehe. (Asimilimi i shqiptarëve në kohën e perandorisë osmane bëhej me anë të shkollave ku pjesa e shqiptarëve mysliman mësonin në shkollat turke ndërsa shqiptarët ortodoks nëpër shkollat greke, bullgare, serbe dhe vllehe).

Në librin Etnografia e Vilajeteve të Adrianopojës Manastirit dhe Selanikut të botuar në Stamboll më 1878, në pasqyrën e statistikave shkruhet se në fshatrat Magarovo, Tërnovo dhe Nizhepole jetonin 3.000 vlleh dhe 500 shqiptar.

Historiani grek Apostol Vakalopulos (1909-2000) shkruan në librin Historia e Maqedonisë 1354-1833, se në fund të shek.XVIII në Megarovo erdhën disa familje shqiptare nga Kolonja dhe Bithkuqi. Ka edhe shumë burime të tjera greke që shkruajnë se në këtë fshat kanë jetuar shqiptar ortodoks, por për më gjerë i mbten të ardhmes për të shkruar.

Sot Magarevo është një fshat i vogël dhe në regjistrimin e vitit 2002 u deklaruan 64 maqedonas dhe 24 vlleh.

Fshati Nizhepole është tjetër fshat në Maqedoni afër qytetit të Manastirit që pothuajse ka të njëjtën histori si Magarevo. Ish-ministri i arsimit të Bullgarisë Vasili Kënçov shkruan më 1900 se në Nizhopole banojnë 250 shqiptar të krishterë, 190 bullgarë dhe 2.030 vlleh.

Në përfundim duhet thënë se e rëndësishme është se kur nuk ekzistonte shteti shqiptar dhe institucionet kombëtare, të huajt na kanë sjellë të dhëna për popullsinë shqiptare ortodokse dhe myslimane edhe pse këto të dhëna mund të jenë të cunguara duke tkurrur sa më shumë realitetin e popullsisë shqiptare në Maqedoni.