Nga Dr.Nail Draga*/
Abstrakt/
Si më parë në përbërje të ish Jugosllavisë edhe tash si shtet i pavarur Mali i Zi është dalluar me strukturë heterogjene të popullsisë më shumë se asnjë vend tjetër në Europën Juglindore. Por, nëse ne shtetin monist regjistrimet e popullsisë janë komentuar në heshtje në kohën e pluralizmit janë politizuar tej mase, duke ofruar argumente se regjistrimet e popullsisë asnjëherë nuk kanë treguar gjendjen reale sidomos sa i përket strukturës nacionale të popullsisë, që dëshmohet sidomos me dy regjistrimet e fundit të popullsisë (2003-2011).
Regjistrimi i popullsisë paraqet çështje të rëndësishme demografike, statistikore, ekonomike dhe kulturore për çdo vend. Madje ai po ashtu paraqet çështje të identitetit të një vendi, ndërsa në mjediset të cilat nuk janë të konsoliduara paraqet edhe çështje politike. Në këtë aspekt dallohen vendet më popullsi heterogjene nacionale, ku shëmbull tipik është Mali i Zi. Në ketë mjedis bëjnë pjesë edhe shqiptarët si e vetmja popullsi jo sllave por vazhdimisht kanë ekzistuar dilema në lidhje me numrin real të tyre sipas regjistrimeve të popullsisë në viset e tyre autoktone.
Fjalët kyçe: regjistrimet e popullsisë, struktura nacionale, shqiptarët, diaspora shqiptare
Hyrje/
Regjistrimi i popullsisë paraqet ngjarje të veçantë për çdo vend sepse ne saje te të dhënave statistikore përpunohen analizat e ndryshme qe kanë të bëjnë me planifikimin hapësinor dhe të zhvillimit ekonomiko-shoqëror të çdo mjedisi.Ne kushtet e shoqërisë së zhvilluar, si rrjedhojë e shtimit të funksioneve të saj, roli i regjistrimeve nuk shihet jashtë dimensioneve të shumta që ato marrin, ne përshtatje më nevojat e reformave të ekonomisë dhe kulturës, por janë mjete për ndërtimin e një politike të drejtë demografike aktive e shumëplanëshe për të integruar në mënyrë organike politikën e përgjithshme me ate të zhvillimit social ekonomik të vendit.
Regjistrimet e popullsisë, duke ruajtur karakterin e tyre periodik, mbajnë vlera të rëndësishme të bilancit demografik, me interes të veçantë si për qeverisjen në shkallë republike ashtu edhe ato të vetëqeverisjës lokale.Nëpërmjet të dhënave të përfituara prej tyre ndihmohet efektivisht kryerja e studimëve që kanë të bëjnë me nxitjen e interesave në raporte të drejta të zhvillimit regjional, atij urbanistik, transportit, tregtisë, arsimit, kulturës, shëndetësisë dhe atij komunal si dhe për mjaft probleme të tjera.
Sipas përvojës botërore, të përgjithësuar edhe nga ana e specialistëve të organëve të statistikës dhe të demografisë, ne kuadër të organizmave të OKB-së, organizimi i regjistrimëve të përgjithshme të popullsisë nga ana e shtetit, bëhët duke iu përmbajtur disa parimeve dhe rregullave të caktuara.
__________
*Qendra Kulturore-Ulqin
Bulevardi:Gjergj Kastrioti-Skënderbeu p.n.
email: n.draga@t-com.me

1. Mali i Zi mjedis heterogjen nacional
Në Mal të Zi jetojnë pjesëtarët e popujve të ndryshëm ku dominojnë në mënyrë absolute ato të prejardhjes sllave. Ne ketë aspekt përjashtim bëjnë vetëm shqiptarët të cilët janë populli i vetëm të cilët nuk janë me prejardhje sllave. Ne lidhje me numrin e tyre ne ketë mjedis ne kemi analizuar të dhënat zyrtare të publikuara nga regjistrimet e popullsisë(1948-2011)1. Në ketë periudhë kohore janë mbajtur tetë regjistrime të popullsisë. Kështu në sajë të te dhënave nga regjistrimet e popullsisë pjesëmarrja e popullsisë shqiptare ne kuadër të popullsisë se përgjithsme të Malit të Zi vazhdimisht prezentohej nga 5-7%. Këto të dhëna i janë prezentuar opinionit nga institucioni shtetërore(Enti i statistikës-më pas Monstat-i), edhe pse nuk ka dilemë se numri i shqiptarëve ka qenë më i lartë se sa e ka prezentuar statistika zyrtare.
Në ketë aspekt nëse analizojmë strukturën nacionale të popullsisë nga viti 1948 e më pas shihet se në Mal të Zi janë paraqitur ndryshime të mëdha si rrallë kund, qe kryesisht ka të bëj me metamorfozën e të deklaruarve ne aspektin nacional si malazez. Kështu malazezë në vitin 1948 janë deklaruar 90.72% e serb 1.78%, shqiptarë 5.15%. Pa e vën në diskutim manipulimin me numrin e serbeve, edhe ne shqiptarët jemi paraqitur me numër më të vogël. Rasti i zonës së Shestanit të Krajës në komunën e Tivarit për këtë vit është rast tipik i manipulimit të strukturës nacionale të popullsisë, sepse sipas këtij regjistrimi në zonën e Shestanit e banuar tërësisht me popullsi shqiptare, nga numri i përgjithshëm i popullsisë së regjistruar prej 1461 qytetarësh, 1452 janë deklaruar malazez(!!!), 3 kroatë, ndërsa vetëm 6 janë deklaruar shqiptarë(!!!). Ngjajshëm është vepruar edhe në vendbanimet dhe viset tjera shqiptare në Mal të Zi, sepse një veprim i tillë ishte orientim i politikës shtetërore.
Një trend i tillë i politikës shtetërore ka ndryshuar pjesërisht vetëm pas vitit 1970, e sidomos pas vitit 1990 me ndryshimin e sistemit shoqëror. Kështu, në këto regjistrime u paraqiten ndryshime edhe ne strukturën nacionale të popullsisë si te vet malazezet, serbet e boshnjakët, të cilët ndikuan qe pjesëmarrja e popullsisë malazeze në popullsinë e përgjithshme të bie nën 50%, nga del se asnjë popullsi nuk ka shumicën apsolute. Kështu në regjistrimin e fundit të popullsisë në vitin 2011, malazez janë deklaruar 44.98%, serb 28.73%, boshnjakë 8.65%, shqiptarë 4.91% etj. Defektet e tilla e kanë përcjellë në vazhdimësi popullsinë shqiptare, andaj në situatë të tillë ka qenë e pamundur pjesëmarrja zyrtare të kalojë 7%, sepse nuk ka qenë më rëndësi se kush e ka realizuar regjistrimin, por kush ka berë përpunimin dhe publikimin e regjistrimit të popullsisë(tabela nr.1).
¬¬¬_________
1. Popis stanovništva, domaćinstva i stanova u 2003; Prvi rezultati po opštinama, naseljima i mjesnim zajednicama, Monstat, Podgorica, decembar 2003; Popis stanovništva, domaćinstva i stanova u 2003, Stanovništvo nacionalna ili etnička pripadnost- Podaci po naseljima i opštinama 1, Zavod za statistiku-Monstat, Podgorica , septembar 2004; Prvi rezultati Popisa stanovnistva, domacinstva i stanova u Crnoj Gori 2011, Podgorica, maj 2011.godine; Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine, Stanovništvo Crne Gore prema polu, tipu naselja, nacionalnoj, odnosno etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i maternjem jeziku po opštinama u Crnoj Gori.

Viti Malazez Serb Boshnjakë Musliman Shqiptarë Kroatë
Jugosllav

1948. 90, 67 % 1, 87 % ——– ———- 5,15 % 1, 80 % ———
1953. 86, 62 % 3, 30 % ——– ———- 5, 58 % 2, 34% 1.53 %
1961. 81, 37 % 2, 99 % ——– 6,50 % 5, 47 % 2, 26 % 0, 33 %
1971. 67, 15 % 7, 46 % ——– 13, 26 % 6, 74 % 1, 74 % 2, 47 %
1981. 68, 54 % 3, 3a % ——– 13, 36 % 6, 46 % 1, 81 % 5, 67 %
1991. 61, 86 % 9, 34 % ——– 14, 57 % 6, 57 % 1, 02 % 4, 25 %
2003. 43, 16 % 31, 39 % 7, 78 % 3, 97% 7, 09 % 1, 10 % ———
2011. 44, 98 % 28,73 % 8, 65 % 3, 31 % 4, 91 % 0, 97 % ———

Tabela.nr.1 Përkatësia nacionale sipas regjistrimeve popullsisë në Mal të Zi(1948-2011)

Burimi: Regjistrimet e popullsisë 1948-2011 ndërsa janë përpunuar nga autori
Por, nëse analizojmë të dhënat numerike nga viti 1991, 2003 e sidomos nga viti 2011, del se kemi një metamorfozë numerike sa iu përket shqiptarëve në ketë mjedis. Kështu për periudhën kohore 1991-2003 për të parën herë kemi një rritje numerike të shqiptarëve në ketë mjedis, por në vitin 2011, kemi një rënie drastike e numrit të shqiptarëve, që shpjegohet me metodologjinë e punës në regjistrimin e popullsisë, duke lënë jasht regjistrimit diasporën(tabela nr.2).
Kështu në sajë të tyre të dhënave del se numri i të deklaruarve se janë shqiptarë për periudhën 1991-2003 rritet për 7267 banorë apo 17.98% e dhënë kjo e cila ka qenë befasuese për tërë opinionin, sepse shqiptarët nuk dallohen për shtim natyror të lartë të popullsisë, ndërsa emigrimi ka qenë gjithnjë i pranishëm. Por, një dukuri e tillë shpjegohet me faktin se në ketë regjistrim të popullsisë janë regjistruar një numër i konsideruar i shqiptarëve, të cilët janë në botën e jashtme, që nuk ishte dukuri në regjistrimet e mëparshme të popullsisë.
Se pjesëmarrja reale e shqiptarëve vazhdimisht ka qenë më e lartë se sa e jep statistika zyrtare, e kemi trajtuar edhe më parë, ku një dukuri e tillë edhe ne ketë regjistrim nuk paraqet përjashtim.1
Ndryshime në kuadër të numrit të përgjithshëm të deklaruar shqiptarë dëshmohet edhe sipas gjuhën amtare. Kështu, që gjuhë amtare e kanë gjuhën shqipe janë deklaruar 7.35% e popullsisë së përgjithshme, që është për 0.26% më e lartë se sa janë deklaruar shqiptarë në aspektin kombëtar. Një ndryshim i tillë në shikim të parë nuk është aq i lartë, por kur janë në pyetje shqiptarët duke marrë parasysh shpërndarjen e tyre territoriale dhe statusin e tyre në mjediset përkatëse është mjaft domëthënës.
Nuk ka dilemë së numri i shqiptarëve në Mal të Zi është më i lartë e ate rreth 50.000 mijë sepse përveç defekteve të regjistruesve në regjistrimin e popullsisë është e pranishme edhe mimikria personale ne aspektin kombëtar, ku një dukuri e tillë është e pranishme sidomos në komunën e Tivarit, Plavës dhe të Rozhajës, sepse me kalimin e kohës një numër i konsideruar i shqiptarëve janë tjetërsuar ne kombësi të tjera si boshnjake-myslimane apo kroate dhe malazeze ku si element parësor ka qenë përkatësia konfesionale e individëve përkatës.

Tabela nr.2.
Pjesëmarrja e shqiptarëve në popullsinë e Malit të Zi (1948-2011)
Viti i regjistrimit numri i përgjithsëm pjesëmarrja në %
1948 19425 5.15
1953 23460 5.59
1961 25803 5.47
1971 35761 6.74
1981 37735 6.46
1991 40880 6.64
2003 47682 7.09
2011 30439 4.91
Burimi:Regjistrimet e popullsisë 1948-2011, ndërsa të dhënat janë përpunuar nga autori

Ndërsa nëse krahasojmë ndryshimin e popullsisë ne mes dy regjistrimeve të popullsisë (1991-2003) sa iu përket komunave ku shqiptarët janë popullsi autoktone, rritje më lartë të shqiptarëve kemi në komunën e Plavës më 41.71% e më pas vijnë komunat tjera( tabela nr.3.) që dëshmohet jo me determinantën natyrore e shtimit natyror të lartë të popullsisë, por në sajë të përpjekjeve të pjesëshme për një evidentim të drejtë të shqiptarëve që janë në botën e jashtme. E themi të pjesëshëm, sepse po të ishin evidentuar të gjithë shqiptarët ne ketë regjistrim të popullsisë, i cili nuk ka dilemë së është më objektivi se të gjithë regjistrimet e mëparshme dhe ky i fundit(2011) numri i shqiptarëve nuk ka dilemë së do të ishte shumë më i lartë së sa e paraqet statistika zyrtare në Mal të Zi.
Tabela nr.3.
Pjesëmarrja e popullsisë shqiptare në Mal të Zi në kuadër të pesë komunave si popullsi autoktone(1991-2003)
Komunat 1991 % 2003 % Ndryshimi(+) % 2011 %
Ulqini 17469 72.14 20664 78.17 3195 18.28 14076 70.66
Tivari 4619 12.05 5450 12.05 831 17.99 2515 5.98
Podgorica 12777 8.4 14238 7.94 1461 11.43 9538 5.13
Plava 4003 21.7 5673 26.26 1670 41.71 2475 18.88
Rozhaja 900 3.9 1190 4.32 190 21.11 1158 5.04

Burimi: Regjistrimet e popullsisë 1991-2011, ndërsa të dhënat janë përpunuar nga autori
___________
1.Dr.Nail Draga, Shpalime gjeografike, Art Club, Ulqin, 2001, f.47-57.

2. Politizimi i regjistrimit të popullsisë(2003)

Regjistrimi i fundit i popullsisë në Mal të Zi është mbajtur në vitin 2011, qe duke filluar nga viti 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003 që ishte i teti më radhë, pas Luftës së Dytë Botërore. Sipas një procedure e cila ishte bërë praktike dekada më radhë, regjistrimi vijues i popullsisë është dashur të mbahet çdo dhjetë vite përkatësisht në vitin 2001.Por, edhe pse strukturat qeveritare vendosen qe regjistrimi i popullsisë të mbahet ne afatin e paraparë, ai nuk u mbajt sepse ishte vit zgjedhor, duke e shtyrë për ne vitin 2002, e më pas ne vitin 2003, me kusht nëse nuk do të këtë zgjedhje qoftë lokale apo parlamentare.
Këto shtyerje te regjistrimit të popullsisë pothuaj tërësisht kanë pasur dimensionin politik, edhe pse strukturat qeveritare janë përpjekur të kamuflojnë një qasje të tillë.Por, ishte kjo e vetmja formë për t iu ndalë hovin subjektëve politike proserbe, të cilat kanë këtu një elektorat votues të konsiderueshëm, me rreth 40% ne nivel të republikës.
Por, përfundimisht u vendos që regjistrimi i popullsisë të mbahet nga data 1-15 nëntor të vitit 2003, që paraqet terminin e katërt dhe të fundit. Mënjëher sa u caktua ky termin partitë politike, kryesisht ato proserbe filluan një fushatë kundër regjistrimit të popullsisë.Qellimi i tyre kryesor ishte qe të bëjnë një politizim për të nxitur ndjenjat e atyre qytetarëve, te cilët janë më hamendje se cilës kombësi vërtet i përkasin(malazeze apo serbe), sepse sipas tyre në Mal të Zi ka shumë më tepër serb se sa e paraqet statistika zyrtare.
Të ndodhur në një situatë te tillë, organet qeveritare organizuan takime me këto subjekte politike, për të gjetur një konsenzus, duke bërë të mundur realizimin e regjistrimit të popullsisë ne afatin e paraparë. Dhe konsenzusi ishte qe edhe ata të marrinm pjesë ne regjistrimin e popullsisë, dhe se organet kompetente të cilat do ta kryejnë procesin e regjistrimit të popullsisë, që është Enti Republikan i Statistikës-Monstat, e ka si obligim qe më datën 15 dhjetor të vitit 2003, të shpallë të dhënat e para sa i përket strukturës nacionale, gjuhësore dhe konfesionale të popullsisë.Nga një marrëveshje e tillë e arritur me konsenzus të plotë, te gjithë ishin kureshtarë mbi të dhënat më të reja sa i përket numrit të banorëve e sidomos sipas strukturës nacionale të popullsisë.

3. Regjistrimi i vitit 2003 me objektivi deri më tash

Ashtu siç është njoftuar opinioni i gjërë më parë të dhënat e para mbi regjistrimin e popullsisë iu prezentuan opinionit ne konferencë për shtyp me 19 dhjetor 2003, nga ana e përfaqësuesve të Entit Republikan të Statistikës. Në sajë te të dhënave te publikuara nga regjistrimi i popullsisë ne vitin 2003, del së Mali i Zi ka 672656 banorë.1Ndërsa krahasuar me regjistrimin e popullsisë ne vitin 1991, del se numri i banorëve është më i lartë për 57621 banorë apo 9.4%. Duke marrë parasysh se ndërmjet periudhës se regjistrimit të popullsisë(1991-2003) shtimi natyror ka qenë rreth 50000 banorë, nga del së, për të parën herë, ne tërë periudhën pas Luftës së Dytë Botërore, paraqitet saldo migruese pozitive ne lëvizjën e popullsisë në Mal të Zi. Madje gjatë kësaj periudhe në Mal të Zi, kanë imigruar më tepër së 7000 banorë se sa kanë emigruar.Një e dhënë e tillë nuk duhet te jetë befasi duke marrë parasysh shkatërrimin e ish-Jugosllavisë qe ne mënyrë direkte dhe indirekte është manifestuar edhe ne ndryshimet demografike ne këto hapësira. Nga ana tjetër numri i qytetarëve të cilët jetojnë ne Mal të Zi është 617.740 banorë, nga del se kemi rritje për 26.471 banorë apo 4.5% ne krahasim me vitin 1991.
Sipas strukturës nacionale popullsia e Malit të Zi ka këtë përbërje: malazez 273.366 (40.64%), serb 201.892 (30.01%), boshnjakë 63.272 (9.14%), shqiptarë 47.682 (7.09%), myslimanë 28.714 (4.27%), kroatë 7.062 (1.05%) dhe romë 2875(0.43%). Ne kategorinë të tjerë janë 8376 banorë apo 1.25%, nuk janë deklaruar 27715 apo 4.12%, ndërsa nuk ka të dhëna për 10532 banorë apo 1.57%.
Ndërsa më punë dhe qendrim të përkohshëm ne botën e jashtme janë 54.816 qytetarë nga Mali i Zi, që krahasur me vitin 1991, kur ne botën e jashtme ishin 23.776 banorë, është për 230.5% më tepër, që shpjegohet vetëm me regjistrimin e pjesës dërrmuese të diasporës, që është rasti i parë në ketë drejtim. Ne këtë aspekt ne dy komuna mbi një e katërta e banorëve është ne botën e jashtme, ndërsa ne dy te tjera popullsia është ne botën e jashtme ne përqindje prej 15-25%, ndërsa ne 13 komuna ne botën e jashtme është deri 5% e popullsisë së tyre.

4.Regjistrimi i vitit 2011 nuk ka treguar gjendjen reale

Publikimi nga Enti i Statistikës-Monstat, i strukturës nacionale, gjuhësore dhe konfesionale të popullsisë sipas regjistrimit të popullsisë që është realizuar nga data 1-15 prill 2011, vërtetoj se Mali i Zi është vendi me strukturë me heterogjene nacionale të popullsisë në Evropën Juglindore dhe më gjerë. Pra, kemi të bëjmë me një shtet tipik multinacional dhe multikulturor, sepse asnjë popull nuk përbën shumicën apsolute. Përveç pjesëtarëve të popullit malazez, të gjithë të tjerët kanë paraqitur rezervat me rastin e publikimit të tyre rezultateve, ku në veçanti dallohen përfaqësuesit e serbeve, sepse ata pretendojnë së serbë ka më tepër se sa i ka paraqitur Monstati(28.73%). Nga numri i përgjthshëm i popullsisë në vend prej 620.029 banorësh në aspektin nacional shqiptarë del se janë deklarur 30.439 banorë apo 4.91%, që është më pak se në vitin 2003 për 0.12%. Ndërsa sa i përket strukturës gjuhësore se gjuhën shqipe e kanë gjuhë amtare janë deklaruar 32671 banorë apo 5.27%, nga del se kemi një ndryshim prej 0.36%, që nëse e përcaktojmë në numra del se janë 2232 shqiptarë më tepër.
Ndryshimi i tillë në mes të deklarmit të gjuhës amtare dhe nacionalitetit shqiptar, paraqet dyshimet tona, si më parë edhe tash ne saktësinë e regjistrimit të popullsisë dhe si i tillë nuk paraqet gjendjen reale. Një e dhënë e tillë dëshmohet edhe ne pesë komunat tjera ku shqiptarët jetojnë si popullsi autoktone në Mal të Zi. Nëse përjashtojmë komunën e Rozhajës numri i popullsisë shqiptare ka ramje në të gjitha komunat tjera.
Duke marrë parasysh resurset natyrore ne ketë aspekt rasti me drastik është në komunën e Ulqinit, ku në vitin 2003 shqiptarë ishin deklaruar 14638 banorë apo 72.1 %, ndërsa në vitin 2011, ishin deklaruar 14076, apo 70.66%, e popullsisë së tërësishme të komunës. Një konstatim i tillë dëshmon se shqiptarë në vitin 2011 ka më pak për 562 banorë, apo 3.83%. Ndërsa sa i përket strukturës gjuhësore se gjuhë amtare e kanë shqipën janë deklaruar 72.04% pra me një ndryshim për 1.38% apo 276 qytetarë më tepër se sa janë deklaruar në aspektin nacional.

5. Rasti i popullsisë ortodokse në Ulqin

Po ashtu me interes janë edhe të dhënat e strukturës nacionale në komunën e Ulqinit, të popullsisë ortodokse(malazez dhe serb), ku malazez janë deklaruar 2478 banorë(12.44%), ndërsa serb 1145 banorë(5.75%) që së bashku përbëjnë 18.19%.Por, nëse analizojmë strukturën konfesionale të kësaj popullsie del se në Komunën e Ulqinit ortodoks gjithsej janë 2964 banorë apo 14.88% e popullsisë së përgjithshme, nga del se nuk kemi përputhje të te dhënave, ku defeketi është për 659 banorë apo 4.31%. Nga një e dhënë e tillë del së pjesëtarë të tyre nacionaliteteve janë deklaruar (apo ashtu i kanë evidentuar regjistruesit!!) edhe qytetarë tjerë të cilët nuk i përkasin konfesionit ortodoks(!?).
Po ashtu sa i përket strukturës gjuhësore në komunën e Ulqinit në veçanti për malazezet dhe serbet na dalin të dhëna kontradiktore.Kështu, ndonse serb në aspektin nacional janë deklaruar 5.75% qytetarë, se gjuhën serbe e kanë gjuhë amtare janë deklaruar 11.97% nga del dilema se serb duhet te ketë më tepër, se sa paraqet regjistrimi zyrtar. Ndërsa se gjuhën malazeze e kanë amtare janë deklaruar 10.73%, ku së bashku përbëjnë 22.7%, që paraqet çështje për diskutim të veçantë.

6. Pasaktësi në regjistrim apo manipulim në përpunim

Ne lidhje me numrin e përgjithshëm të banorëve në komunën e Ulqinit në muajin qershor(2011) subjekti politik FORCA në një konference për media ka paraqitur dëshmi konkrete për disa vendbanime, duke dëshmuar se numri i banorëve për ketë komunë është më i lartë së paku për 104 banorë, se sa e ka paraqitur Monstati.1 Pasi ato të dhëna nuk janë demantuar nga Monstati, dëshmon se ata kanë pranuar defektet e regjistrimit por ka munguar gjesti i pranimit publik, duke përmirësur të dhënat për këto vendbanime.
Ne lidhje me ketë çështje nuk ka reaguar as Komisioni komunal i regjistrimit të popullsisë në Ulqin, sepse siç duket roli i tij ka qenë formal, pa ingerenca për përpunimin e materialit dhe publikimit të rezultateve të regjistrimit të popullsisë, sikurse në vitin 2003. Pikërisht nga një rol i tillë i cili ishte vetëm dekor, ka ekzistuar mundësia e manipulimit gjatë përpunimit të materialit regjistrues në Podgoricë, duke e ditur se aty shqiptarët nuk kanë pasur përfaqësues të tyre.

7. Përkatësia fetare islame dëshmi e manipulimeve
Publikimi i të dhënave nga regjistrimi i popullsisë në Mal të Zi sipas strukturës fetare të qytetarëve që i përkasin fesë islame, dëshmoj në praktikë se Monstati nuk e ka trajtuar ketë çështje në mënyrë profesionale sepse ka munguar qasja serioze, për ketë kategori të identitetit të qytetarëve. Ajo që nuk ka ndodhur në regjistrimet e kaluara u paraqit tash si një risi e cila është e pa pranueshme për qytetarët të cilët i takojnë fesë islame. Fjala është për paraqitje te një feje të re e cila sipas Monstatit është feja muslimane, që në ketë regjistrim si të tilë qenkan deklaruar 19439 qytetarë apo ( 3.14 %) e popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi. Një veprim i tillë është i pa pranueshëm, sepse ekziston vetëm feja islame e cila është e pranuar zyrtarisht në Mal të Zi si kudo në botën e qytetëruar. Por, duke marrë parasysh se në aspektin nacional janë deklaruar se janë Musliman 20537 qytetarë apo (3.31%) e popullsisë së përgjithshme, mendojmë se Monstati ka dashur të barazojë përkatësinë e tillë nacionale me ate fetare, që paraqet veprim joprefoesional dhe është për çdo kritikë.
Një nder çështjet e cila ka irituar opinionin e gjerë në Mal të Zi, ka të bëj më të dhënat në lidhje me përkatësinë konfesionale të qytetarëve të përkatësisë islame. Edhe pse një përcaktim i tillë është përcaktuar me kushtetutë, në ketë regjistrim përveç qytetarëve të përkatësisë konfesionale islame 99038( 15.97%) na kanë dalë edhe qytetarë me përkatësi konfesionale muslimane 19439 (3.14%) që gjithsej del se për fenë islame janë deklaruar 118477 qytetarë apo 19.11%, e popullsisë së përgjithshme.
_______
1. Konferencë për media nga FORCA,Ulqin, 14. 6.2011

Një veprim i tillë është sa i pa logjikshëm por edhe i pa pranueshëm për botën e qytetëruar, sepse nuk ekziston një ndarje e tillë konfesionale, sepse kushdo që deklarohet musliman ai është i përkatësisë islame.
Pra, kemi një lajthitje të Monstat-it i cili siç duket ka rënë në grackën politike e jo ate profesionale. Në lidhje me ketë çështje kanë reaguar nga Partia e Boshnjakëve, e po ashtu edhe BI në Mal të Zi,duke theksuar se një veprim i tillë i papërgjegjshëm nga Monstat-i duhet të eliminohet, sepse nuk tregon gjendjen reale. Ne lidhje me ketë çështje, ne mendojmë se një veprim i tillë nuk është i rastit, por i qellimshëm dhe me prapavi politike, sepse nga ish-Jugosllavia, vetëm në Mal të Zi ende është në përdorim përkatësia nacionale Musliman, sepse kudo në ish republikat e ish-Jugosllavisë këta përfaqësues janë identifikuar me përkatësinë kombëtare Boshnjake. Por, për të arsyetuar gjoja përkatësinë kombëtare muslimane, e cila në këtë regjistim është 20537(3.31%), pushteti si duket është kujdesur që në analogji të jetë edhe përkatësia konfesionale muslimane, që si e tillë nuk është askund në botë. Andaj, pas reagimeve të arsyeshme në opinion është pritur vendimi definitiv nga ana e Monstatit në lidhje me ketë çështje, sepse nuk ka dilemë se nuk kemi të bëjmë me gabim statistikor, por veprim politik i paramenduar.

8. Dilemat e strukturës nacionale dhe fetare

Një nder dilemat e regjistrimit të fundit të popullsisë paraqet popullsia e konfesionit islam dhe mos përputhja e kësaj kategorie të qytetarëve me përkatësinë e tyre nacionale. Analiza e kësaj tematike dëshmon manipulimet e këtij regjistrimi të popullsisë.
Në ketë aspekt shembull tipik në Mal të Zi paraqet populli boshnjak dhe pjesërisht ai shqiptarë, duke ditur se identifikohen me fenë islame. Por, pikërisht këtu lind dilema se kush janë ata qytetarë të konfesionit islam në aspektin nacional dhe a përputhet një e dhënë e tillë ne aspektin nacional në Mal të Zi. Nuk ka dilemë së në ketë kategori bëjnë pjesë qytetarët e deklaruar në aspektin nacional si boshnjakë 53605 apo 8.65%, ndërsa duhet shtuar edhe ato të deklaruar musliman që janë 20537(3.31%), që së bashku bëjnë 74142 banorë apo 11.96%. Por, këtij numri duhet shtuar edhe pjesëtarët e popullit shqiptarë të fesë islame (që në mënyrë aproksimative janë 2/3) rreth 20000 banorë apo 3.3% që në total përbëjnë 94142 banorë apo 15.26% e popullsisë së përgjithshme.
Pikërisht kjo e dhënë hap dilemen kryesore për manipulime te këtij regjistrimi, sepse deri të shifra prej 118477 qytetarë apo 19.11%, e popullsisë së përgjithshme të fesë islame e publikuar nga Monstati, mungon përcaktimi nacional për rreth 24000 banorë apo 3.85% e qytetarëve, në përgjithësi.
Nuk ka dilemë së ky numër i qytetarëve të fesë islame në aspektin nacional kryesisht i takon popullit boshnjak e pjesërisht ati shqiptarë, nga del se pjesëtarët e tyre popujve duhet të jenë numërikisht më tepër se sa i ka paraqitur Monstati. Sepse nuk ka mundësi që këta qytetarë të deklaruar në aspektin konfesional, të mos jenë deklaruar në aspektin nacional. Thënë më qartë të dhënat e publikuara nga Monstati dëshmojnë se kemi pasaktësi në përpunimin e tyre ku janë dëmtuar ne ketë rast pa dilemë pjesëtarët e popullit boshnjak kryesisht por edhe ati shqiptarë.
Theksojmë me ketë rast se i takojnë konfesionin katolik janë deklaruar gjithsej 21299 qytetarë apo 3.44% e popullsisë së përgjithshme. Këtu bëjnë pjesë pjesëtarët e popullit kroat , shqiptarë dhe të tjerë. Sipas analizave aproksimative rreth 1/3 e popullsisë shqiptare është e konfesionit katolik.

9. Përjashtimi i diasporës në regjistrimin e popullsisë

Pa filluar procesi i regjistrimit të popullsisë 1-15 prill 2011 në sajë të analizës së fletëregjistimit të popullsisë dual qartë së një nder çështjet më të diskutueshme paraqet regjistrimi i diasporës. Ajo nuk paraqet ndonjë risi sepse një kontigjent i konsiderueshëm i qytetarëve tanë më vite e dekada jetojnë dhe punojnë në botën e jashtme, por risi ishte evidentimi i saj në regjistrimin vijues të popullsisë. Dhe çdo kush pasi ta ketë analizuar fletëregjistrimin e popullsisë ka pasur mundësi të bindet së për diasporën në ketë fletëregjistrim vlejnë vetëm gjashtë pyetje e asgjë më shumë. Andaj si e tillë ajo do të paraqitet vetëm në aspektin numerik, por pa identitetin e vet. Pse është vepruar në ketë mënyrë mund të supozohet por nga organizatori i regjistrimit të popullsisë-Monstat-i, kanë munguar shpjegimet e nevojshme. Një veprim i tillë nuk ka dilemë së bie ndesh me të drejtat dhe liritë e njeriut dhe standartët demokratike, sepse çdo individ kudo qoftë ai ka identitetin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional.
10. Diaspora dëshmi e statusit social dhe politik
Nuk ka dilemë së një veprim i tillë përfid i Monstat-it, nuk ka të bëj fare me metodologjinë e regjistrimit të popullsisë, sepse në pyetje janë disa çështje të tjera të cilat kanë përmasa politike. Pikërisht ne ketë aspekt të dhënat nga regjistrimi i viti 2003, japin shifrën e diasporës nga Mali i Zi prej 52511 banorësh, apo 7.8% e popullsisë së përgjithshme. Ishte kjo e dhënë qe tregonte gjendjen reale e cila në vehte përmban çështje shumëdimensionale. Sepse, një të dhënë të tillë duhet analizuar më terë spektrin e vet nacional, gjuhësor dhe konfesional, sepse vetëm atëherë do të kemi mundësi të japim disa përfundime. Kështu nëse analizojmë këtë numër sipas strukturës nacionale të popullsisë del qartë së në botën e jashtme janë 16519 pjesëtarë të kombësisë shqiptare, nga del së çdo i treti shqiptarë është në botën e jashtme. E dhëna së shqiptarët paraqesin 1/3 e diasporës së përgjithshme te Malit të Zi, është diçka e jashtëzakonshme kur dihet së shqiptarët janë nder popujt numërikisht më të pakët në Mal të Zi, në kuadrin e popullsisë të përgjithshme.
Ndërsa pjesa tjetër e diasporës nga Mali i Zi i takon pjesëtarëve të popullit boshnjak, e më së paku atij malazez apo serb, përkatësisht të komunitetit më përkatësi konfesionale ortodokse. Të dhënat e mësipërme në mënyrë transparente paraqesin gjendjen faktike të diasporës ku popujt të cilët janë numërikisht më të pakët përbëjnë pjesën më të madhe të diasporës nga Mali i Zi, qe është rast i jashtëzakonshëm në Evropën Juglindore dhe më gjerë. Nuk ka dilemë së një e dhënë e tillë dëshmon qartë për statusin e tyre social dhe politik të popujve përkatës në Mal të Zi. Sepse nuk ka mundësi të shpjegohet ndryshe që pjesëtarët e popujve numërikisht më të pakët janë pjesëtarët më të mëdhënj të diasporës.
Andaj duke marrë parasysh këto të dhëna mendoj së hartuesit e pyetjeve në fletëregjistrimin e popullsisë eliminimin e deklarimit të popullsisë sipas përkatësisë nacionale, gjuhës amtare e asaj konfesionale e kanë bërë më qellim, për të eliminuar përkatësinë nacionale të diasporës nga Mali i Zi. Dhe nga një veprim i tillë del qartë prapavija politike, qe u dëshmua edhe më numrin më të vogël të shqiptarëve në Mal të Zi, ne krahasim me regjistrimin e popullsisë në vitin 2003.Ndërsa sa i përket numrit real të diasporës shqiptare për momentin mund të japim vetëm të dhëna aproksimative, por ajo nuk është më e vogël se të dhënat e vitit 2003, por është duke u rritur gjithnjë, por pa dilemë se çdo i treti shqiptarë nga Mali i Zi është në diasporë.

11. Përfundim

Shqiptarët në Mal të Zi, si popullsi autoktone me shtrirje territoriale në pjesën jug-lindore në kuadrin e pesë komunave ekzistojnë në kuadrin e zones kufitare me shtetin amë Shqipërinë. Regjistrimet e popullsisë që janë mbajtur Pas Luftës së Dytë Botërore dëshmojnë pjesëmarrje të vogël të kësaj popullsie në kuadrin e popullsisë së përgjithshme(5-7%). Por, në sajë të analizave të bëra, për vendbanimet, viset dhe komunat ku jetojnë shqiptarët del qartë se të dhënat zyrtare nuk tregojnë gjendjen reale, sepse numri i tyre është më i lartë se sa e ka paraqitur statistika zyrtare. Ne mënyrë të veçantë një dukuri e tillë është e pranishme sidomos ne ato komuna ku shqiptarët janë popullsi pakicë, ku pjesëmarrja ne kuadër të komunave përkatëse ka rënie të vazhdueshme. Ne regjistrimet e popullsisë krahas defekteve në strukturën nacionale janë të pranishme edhe defekte ne strukturën gjuhësore dhe ate konfesionale, që dëshmohen në mënyrë transparente sidomos në dy regjistrimet e fundit(2003-2011).
Po ashtu defekt i veçantë është eliminimi i diasporës nga regjistrimi i fundit të popullsisë, duke mos i llogaritur si pjesëtarë të popullsisë së përgjithshme. Të dhënat nga regjistrimi i vitit 2003, dëshmuan se 1/3 e diasporës nga Mali i Zi është shqiptare dhe 1/3 tjetër është boshnjake, që flet qartë për pozitën e pjesëtarëve të tyre popujve në Mal të Zi, në të kaluarën dhe sot.
E dhëna se në vitin 2011 shqiptarë në Mal të Zi janë regjistruar 4.91% , dëshmon në mënyrë transparente statusin social dhe politik të shqiptarëve në ketë mjedis. Duke marrë parasysh emigrimin e vazhdueshëm të shqiptarëve nuk do të jetë koha e largët qe shqiptarë nga Mali i Zi më tepër do të ketë në diasporë se sa në viset e tyre autoktone.

SHQIPTARËT NË MAL TË ZI NË REGJISTRIMET E POPULLSISË (1948-2011)
Dr.Nail Draga
Rezyme
Pas Luftës së Dytë Botërore në Mal të Zi në përiudhën kohore 1948-2011 janë zhvilluar tetë regjistrime të popullsisë(1948, 1953, 1961,1971,1981,1991,2003, 2011). Mali i Zi është mjedisi me multinacional në Evropën Juglindore. Në regjistrimet e zhvilluara të cilët më pas janë publikuar del se kemi një ndryshim të theksuara sa i përket strukturës nacionale. Ne ketë aspekt verehen ndryshime të popullsia e cila është deklaruar malazeze sepse pjesëmarrja e tyre ka pësuar rënie të vazhdueshme nga njëri regjistrim në tjetrin(1948:90.67% e me 2011:44.9%) nga del se kemi prezentim joreal të kësaj popullsie. Ndërsa popullsia serbe vazhdimisht ka pasur rritje(1948:1.87% ndërsa në vitin (2011: 28.73%).
Nga ana tjetër shqiptarët si e vetmja popullsi jo sllave në popullsinë e përgjithshme në Mal të Zi vazhdimisht kanë marrë pjesë nga 5-7%. Ata banojnë si popullsi autoktone në pesë komuna(Ulqin, Tivar, Podgoricë, Plavë e Rozhajë), ku vetëm ne një komunë janë shumicë apsolute(Ulqin). Ne regjistrimin e parë pas Luftës së Dytë Botërore(1948) janë evidentuar gabime të mëdha sa i përket strukturës nacionale, më ç rast popullsia shqiptare është dashur të jetë më tepër se 5.15%.Vetëm në vitin 2003, që konsiderohet si regjistrimi me real, shqiptarë kishte 7.09%, sepse kësaj here është përfshi edhe diaspora. Por, në vitin 2011, nuk u përfshi diaspora, andaj kemi rënie ne 4.91% e popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi.Një e dhënë e tillë dëshmohet me shtimin e ulët natyror të shqiptarëve dhe procesin e vazhdueshëm të emigrimit të tyre, që dëshmon statusin social dhe politik të shqiptarëve në Mal të Zi. Andaj nuk do të jetë koha e largët qe shqiptarë nga Mali i Zi më tepër do të ketë në diasporë se sa në viset e tyre autoktone.

Albanians in Montenegro in the population censuses (1948-2011)
Dr.Nail Draga

Summary

After the Second World War, during the period 1948-2011 eight population censuses were conducted in Montenegro(1948, 1953, 1961,1971,1981,1991,2003, 2011). Montenegro is the most multi-national environment in Southeastern Europe. Those population censuses that were published as well show us that there is an estimated change considering the national structure. Considering this, there are observed changes in the population that was declared as Montenegrin because their participation has decreased continuously from one census to the other (1948:90.67% whereas 2011:44.9%) and thus from here we can come to the conclusion that we dont have a real presentation of this population. Whereas the Serbian population has continuously increased (1948:1.87% but in 2011: 28.73%).
From the other hand, Albanians as the only non-Slavic population always consisted 5-7% of the whole population of Montenegro. They live as an indigenous population in five municipalities( Ulqin, Tivar, Podgorica, Plav and Rozhaj) where only in one municipality they form the absolute majority (Ulcinj). In the first census after the Second World War (1948) there is evidence of major mistakes considering the national structure in which case the Albanian population was supposed to be more than 5.15%. Only in 2003, which is considered as the most accurate census, Albanians consisted 7.09% of the total population because this time the diaspora was included too. But, in 2011, diaspora was not included and this reflects in a decrease of 4.91% of the total population in Montenegro. This data is evidenced by the low natural increase of Albanians and the ongoing process of their migration, which is a proof of the social and political status of Albanians in Montenegro. Therefore it won’t pass a long time till there will be more Albanians from Montenegro abroad than in their native lands.
*Kumtese e mbajtur me 1 nentor ne Detroit
* Ne Foto:Dr. Nail Draga gjate vizites se tij ne Shtepine e Vatres ne NY, nentor 2014