Sokol Paja – Page 90 – Dielli

KOMPLIKIMET KARDIOVASKULARE TE PACIENTËT E PREKUR ME COVID-19

June 17, 2020 by dgreca

Dr.med Andi Rroku, specializant në kardiologji në spitalin Charite Universitatsmedizin në Berlin Gjermani, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ndikimi i Covid-19 në sëmundjet e zemrës të pacientët e prekur nga pandemia globale. Me Dr.med Andi Rrokun, bisedoi gazetari Sokol PAJA.

COVID-19 DHE DËMTIMET KARDIAKE TË PACIENTËT E PREKUR

SARS-CoV-2 është një sëmundje e spektrit, që përfshin gamën nga infeksioni lehtesisht simptomatik deri tek stadi më kritik i mundshëm. Me siguri, për shumicën e madhe të individëve të infektuar me koronavirusin e ri, sëmundja mbetet në rangun e butë deri të moderuar. Kjo plagë arriti të përhapet gjerësisht në thuajse tashmë tërë globin, duke e bërë tashmë situatën tejet alarmante jo vetem për specialistët përkatës të fushave mjekësore por edhe për mbarë popullin anembanë. Megjithatë, një numër i të infektuarve zhvillojnë probleme të lidhura me zemrën ose si një ndërlikim i sëmundjes ekzistuese kardiake. Një raport nga ditët e para të epidemisë përshkruan shtrirjen e dëmtimit kardiak mes 41 pacientëve të shtruar në spital me COVID-19 në Ëuhan, Kinë: Pesë, ose 12 përqind, kishin shenja të dëmtimit kardiovaskular. Këta pacientë kishin të dy nivele të ngritura të troponinës kardiake – një proteinë e lëshuar në gjak nga muskuli i dëmtuar i zemrës – dhe anomalitë në elektrokardiogramë dhe ultratinguj të zemrës. Që atëherë, raporte të tjera kanë pohuar se dëmtimi kardiak mund të jetë pjesë e dëmtimit të shkaktuar nga koronavirusi. Për më tepër, disa raporte detajojnë skenarët klinikë në të cilët simptomat fillestare të pacientëve ishin kardiovaskulare sesa frymëmarrëse në natyrë. Mënyrat në të cilat koronavirusi i ri provokon një dëmtim kardiak nuk është as aq i ri dhe as befasues. Pjesa që mbetet e paqartë është nëse SARS-CoV-2 është disi më virulent ndaj zemrës sesa viruset e tjerë.

Së pari, njerëzit me sëmundje pararezuese të zemrës janë në një rrezik më të madh për komplikime të rënda kardiovaskulare dhe të frymëmarrjes nga COVID-19. Kjo nuk është aspak një surprizë. Hulumtimet kanë treguar që infeksioni me virusin e gripit paraqet një kërcënim më të fortë për njerëzit me sëmundje të zemrës sesa ata pa probleme kardiake. Hulumtimet gjithashtu tregojnë se sulmet në zemër në të vërtetë mund të shkaktohen nga infeksione të frymëmarrjes siç është gripi, etc. (këtu vijon linku per artikullin :https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1702090)

Së dyti, njerëzit me sëmundje të zemrës më parë të diagnostikuara mund të paraqesin simptoma kardiake të heshtura të maskuara ne vijim nga infeksioni viral. Në njerëzit me bllokime ekzistuese të enëve të zemrës, infeksioni, ethet dhe inflamacioni mund të destabilizojnë pllakat yndyrore më parë asimptomatike brenda enëve të zemrës. Ethet dhe pezmatimet gjithashtu e bëjnë gjakun më të prirur ndaj mpiksjes, ndërkohë që ndërhyn edhe në aftësinë e trupit për të shpërndarë mpiksjen. – “Ky po që është një grusht i madh stresi për zemrën”. Së treti, disa njerëz mund të pësojnë dëme në zemër që imitojnë dëmtimin e një infarkti edhe nëse arteriet e tyre kanë mungesë bllokimesh yndyrore, të kalcifikuara të kufizuara të rrjedhës, të cilat njihen si faktoret me kyç të kësaj patologjie. Ky skenar, i quajtur infarkt miokardi tip 2, mund të ndodhë kur muskuli i zemrës është i uritur për oksigjen, i cili në rastin e COVID-19 mund të shkaktohet nga një mospërputhje midis furnizimit me oksigjen dhe kërkesës për oksigjen. Ethet dhe inflamacioni përshpejtojnë rrahjet e zemrës dhe rrisin kërkesat metabolike në shumë organe, përfshirë zemrën. Ai stres shtohet nëse mushkëritë janë të infektuara dhe nuk janë në gjendje të shkëmbejnë në mënyrë optimale oksigjenin dhe dioksidin e karbonit. Ky shkëmbim i dëmtuar i gazit mund të zvogëlojë më tej furnizimin e oksigjenit në muskujt e zemrës. Më në fund, ekziston një grup i njerezve me COVID-19 – disa prej tyre më parë të shëndetshëm dhe pa probleme kardiake themelore – të cilët zhvillojnë një inflamacion të plotë të muskujve të zemrës si rezultat i virusit që infekton direkt zemrën. Ky lloj i inflamacionit mund të çojë në shqetësime të ritmit të zemrës dhe dëmtim të muskujve kardiak, si dhe të ndërhyjë në aftësinë e zemrës për të pompuar gjak në mënyrë optimale. Prirja e viruseve të caktuara për të sulmuar muskulin e zemrës dhe për të shkaktuar miokardit viral është e njohur, Sidoqoftë, një raport i rastit të kohëve të fundit nga Italia nënvizon nocionin se koronavirusi i ri mund të infektojë zemrën dhe të ndikojë në funksionimin e muskujve të zemrës tek të rriturit e shëndetshëm edhe pasi faza akute e infeksionit është zgjidhur dhe madje edhe në mungesë të dëmtimit të mushkërive.

Duke u bazuar në difencimin e Covidit për të sëmurët kardiak në katër shtyllat e përmenduara më sipër, në spitalin ku unë prej tashmë 2 vitesh punoj – Departamenti i Kardiologjisë, Charite në Berlin, Gjermani, i mëshojmë shumë fort pra triazhimit të përpiktë të pacientëve tanë. Covidi është njëra anë e medaljes, por ama zemra është tjetra.

COVID-19 DHE E ARDHMJA E PANDEMISË

Puh, situata është po aq e paparashikueshme sa dhe vetë e qartë. Ne si ekspertë të fushave respektive të mjeksisë po përgatitemi për një valë të dytë të koronavirusit. Saktësisht kur do të ndodhë, si do të ndodhë dhe nëse tashmë kemi filluar të shohim efektet nuk dihen ende.

Por shumë kolegë të mi, shkencëtarët, zyrtarët e shëndetit dhe udhëheqësit e qeverisë në të gjithë botën kanë paralajmëruar se rastet e reja të COVID-19 mund të rriten pasi ngritja e kufizimeve të bllokimit dhe njerëzit vijnë në kontakt më të ngushtë me njëri-tjetrin sesa kanë brenda disa javësh. Për shkak se SARS-CoV-2 është një patogjen shumë ngjitës që përhapet përmes frymëmarrjes dhe pështymës, ekspertët po u kërkojnë ligjvënësve të jenë në vëzhgim për një “skaj” të dytë, “një rritje të mprehtë të rasteve që bien në dritë të një” valë “të dytë të plotë. Ndërsa vendet dhe shtetet fillojnë të lehtësojnë kufizimet e bllokimit, zyrtarët shëndetësorë në të gjithë globin tashmë janë në kërkim të rritjes së niveleve të infeksionit që mund të sinjalizojnë një valë të dytë të sëmundjes së lidhur me koronavirusin. Rastet e gripit kanë tendencë të zhduken gjatë verës, gjë që ka bërë që disa ekspertë të shëndetit të shpresojnë që rastet e COVID-19 të zbresin kur moti gjithashtu bëhet më i ngrohtë. Megjithatë, një studim i botuar në Journal of Association Medical Journal Journal, ofron të dhëna për të sugjeruar që ky koronavirus i veçantë, SARS-CoV-2, duket i padurueshëm ndaj ndryshimeve të temperaturës dhe preket vetëm pak nga lagështia. Nëse ka një valë të dytë të koronavirusit, ashpërsia e shpërthimit do të varet nga faktorë të shumtë, si mënyra se si njerëzit mbajnë distancën sociale dhe sa njerëz veshin maska për fytyrën. Disponueshmëria e përhapur e testeve mund të luajë një rol, përveç gjurmimit te rreptete secilit individ qe rrezulton pozitiv. Në thelb, sa më shumë masa të jenë vendosur për të ndihmuar në uljen e transmetimit të sëmundjes – dhe sa më efektivisht ato masa të ndiqen – aq më e ulët mund të jetë shkalla e dytë e infeksionit. Faktorë të tjerë që mund të vijnë në lojë janë çdo mutacion i mundshëm gjenetik në koronavirus që mund ta bëjë atë pak a shumë të transmetueshme, zhvillimin e një vaksine efektive, zhvillimin e trajtimeve të sigurta, efektive për sëmundjen COVID-19 dhe aftësinë për të provuar një një numër i madh i popullatës, madje edhe njerëz që nuk duket se janë të sëmurë.

SHQIPTARËT NË BERLIN

Situata në Berlin për momentin është totalisht stabël. Në kuadrin e kësaj pandemie u arrit të krijohej Shoqata e Mjekeve Shqiptarë në Gjermani me në krye Dr. Marsela Ceno dhe Dr. Ardian Mustafai. Mobilizimi në kohë rekord i shumë kolegëve shqiptarë, qoftë ata stomatologë, mjekë apo farmacistë, prej 16 Bundeslandeve të Gjermanisë, arriti fare mire të dhurojë asistencën shëndetësore për të gjithë shqiptarët në Gjermani.

Në këtë mënyrë kolegët në fjalë vendosën në dispozicion numrat e tyre të telefonit dhe adresat private të emailit. Në fillim u vu re në fazat e para të shpirthimit të pandemisë këtu në Gjermani edhe të një vale të madhe shqiptarësh, që na drejtoheshin përmes email, ëhatsapp ose inbox te faqja e shoqatës me pyetje se si shfaqej sëmundja e shkaktuar përmes këtij kamaleonti të quajtur Covid-19. Më pas u vijua me sqarimin e simptomave të gjashme me ato të virusit në fjalë dhe çfarë duhet të ndërmerrnin qytetarët për të kufizuar rrezikun e infektimit. Në rastet e paqarta kemi zhvilluar biseda telefonike me këta qytetarë dhe në varësi të anamnezës, gjendjës së përgjithshme jemi përpjekur ti orientojmë në rrugën e duhur. Perafërsisht mund të them se numri i shqiptarëve të kontaktuar nga të gjithë mjekët që u angazhuan në ekipet përkatës arriti deri më sot tek 200 persona. Aktualisht është e vështirë të përpilohen shifra zyrtare se sa mund të jetë numrin i shqiptarëve të infektuar nga SARS-CoV-2 në Berlin apo edhe në Gjermani. Aktualisht për fat të mirë, nuk zotëroj informacion nëse ndonjë qytetare shqiptare në Berlin mund të ketë humbur jetën si pasojë e infektimit me këtë virus.

MESAZHI PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA

Bota po përballet me një krizë shëndetësore. E gjitha filloi me Kinën, vazhdoi me Evropën dhe tashmë po përfundon me kontinentin amerikan, qoftë kjo me Amerikën e Veriut ashtu edhe me Amerikën e Jugut. Shoqëria Evropiane e Kardiologjisë (ESC) dhe Shoqata Amerikane e Kardiologjisë (AÇ) kohët e fundit ka bashkuar një seri podcast-ve praktike nga folësit me përvojën më të madhe në këtë sëmundje. Edhe pse në fillimet e mia në rrugën e sfidueshme dhe të bukur të Kardiologjisë, dua medoemos të theksoj rëndësinë e monitorimit të pacientëve me sëmundje kardiovaskulare. Jo vetem tani që flasim, por edhe në vitet në vazhdim, do të ketë më shumë njerëz që vdesin nga sëmundjet kardiovaskulare sesa COVID-19. Pacientët me faktorë të rrezikut kardiovaskular të tilla si hipertesioni, diabeti dhe pirja e duhanit kanë 15 herë më shumë të ngjarë të vdesin nga COVID-19.

Në mes të kësaj krize të kujdesit shëndetësor, një fakt që po shfaqet është se në këtë kohë dhe veçanërisht në zonat më të goditura, pranimet në spital të pacientëve me sindromë akute koronare janë ulur me 75%. Kjo nuk do të thotë që sindromi akut koronar (ACS), e thënë në gjuhën popullore infarkti i zemrës është zhdukur. Me siguri do të ketë më shumë pacientë me sindromë akute koronare, siç ndodh gjithmonë kur një infeksion po vazhdon. Por këta pacientë nuk po vijnë në spital sepse vazhdojnë të dëgjojnë që spitalet janë vende të rrezikshme dhe vatër për infektimin me SARS-CoV-2. Kjo është sigurisht e vërtetë këto ditë, por nëse këta pacientë, me sindromë akute koronare, qëndrojnë në shtëpi, dhe nëse gjendja e tyre përkeqësohet, ata do të përfundojnë të vdesin në shtëpi.Patientet , te cilet vijnë në spitalet tona me STEMI vijnë më vonë dhe me komplikime të tilla si tronditja kardiogjene ose shoku kardiogjenk dhe për këtë arsye kërkojnë më shumë vëmendje dhe më shumë shërbime. Duhet të jemi të qartë se “mos vini në spital” nuk vlen për pacientët me STEMI/Infarktin akut te zemres ose sindromat e tjera akute.

Mesazhi i saj i dytë është që mendoni jo vetëm brenda, por edhe jashtë spitalit “thinking outside of the box” dhe të loboni me shoqërinë tuaj kardiake, qeverinë tuaj vendore dhe kombëtare. Më pak infeksion blen kohë. Dhe kjo është shumë, shumë e rëndësishme që të kemi atë kohë shtesë siç kemi mësuar psh nga rastet që ndodhen në fillimet e tyre në Itali.

Si përfundim duke e mbyllur, ne duhet të angazhohemi si brenda ashtu edhe jashtë vendit tonë të punës. Ne duhet të paralajmërojmë pacientët tanë dhe publikun se ata duhet të hyjnë në spital nëse kanë dhimbje në gjoks dhe ne duhet të jemi në gjendje të ofrojmë një triazhim te shpejtë dhe te kursyer për këta pacientë në shtëpi, sepse duhet të vazhdojmë të shpëtojmë jetën që dimë të ruajmë në këtë periudhë të vështirë. Ne gjithashtu duhet të lobojmë qeveritë dhe autoritetet lokale sepse siç thashë, cdo masa e vogel blen kohë të çmuar për të gjithë ne, për pacientët për mjekun dhe sistemin shëndetësor “.

KUSH ËSHTË DOKTOR ANDI RROKU

Dr. Andi Rroku ka lindur në Lezhë më 09.11.1990. Pasi përfundoi gjimnazin dhe provimet e maturimit në Tiranëm vendosi vazhdojë studimet e larta në fushën e mjekësisë pranë Universitetit “Ludëig-Maximilians-Universität“ në Munih të Gjermanisë dhe ti përfudojë ato me sukses në verën e vitit 2018. Gjatë periudhës së studimeve të larta në Munih Andi pati fatin dhe privelegjin e madh të njihte dhe të punonte në kuadrin e doktoraturës së tij me një nga pinjollët më shquar të botës së kardiologjisë botërore Prof. Dr. A. Kastrati. Pas përsosjet, eksperiencës, këshillave dhe mbështetjes së mrekullueshme prej Prof. Kastratit dhe grupit të tij duke përfshirë këtu dhe mentorin e tij Dr. E. Xhepa arriti të mbrojë me notën maximale doktoraturën e tij në Nentor të 2018 në fushën e kardiologjisë invasive me temë: “Karakterizimi imazherik intravaskular i indit neointimal tek pacientët me sëmundje të arterieve koronare dhe patologjisë të restenozës“.

Rrugën e tij tashmë, e kishte vendosur, do vërtitej rreth zemrës dhe për zemrën. Në Nëntor të 2018 filloi specializimin pranë klinikës së njohur Universitare – Charite, Berlin në departamentin e Kardiologjisë. Gjatë periudhës së specializimit ka marrë pjesë në kongrese si brenda dhe jashtë Gjermanisë. Tashmë gjindet në planin e parë të trajtimit të të sëmurëve me Covid-19 dhe atyre të zemrës. Dr. Rroku është anëtar i shoqatës Evropiane e Kardiologjisë (ESC), shoqatës Amerikane e Kardiologjise (AÇ) dhe shoqates Gjermane të Kardiologjisë (DGK). Aktualisht vazhdon punën e tij kërkimore në kuadrin e trajtimit të pacientëve me problemet e valvulave të zemrës dhe kardiologjisë invasive.

COVID-19, SA E RREZIKUAR ËSHTË POPULLSIA GJATË PROCESIT TË RIHAPJES

June 16, 2020 by dgreca

Dr. Gani Abazi, Magjistër i Shëndetit Publik, Universiteti i Harvardit, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, për pandeminë globale Covid-19, rrezikun që i kanoset botës aktualisht, për masat dhe kujdesin për rihapje dhe kthim në normalitet, lehtësimin e masave parandaluese dhe për kujdesin e shtuar të qytetarëve në betejën ndaj Covid-19. Me Dr. Gani Abazin bisedoi gazetari Sokol PAJA.

COVID-19 SI KËRCËNIM GLOBAL

Sipas Qëndrës për Shkencat e Sistemeve dhe Inxhinierisë së Universitetit të John’s Hopkins, sot në botë janë mbi 7 900 000 të infektuar dhe mbi 430 000 të vdekur nga Korona Virusi SARS-COV2 dhe sëmundja e COVID-19. Mirëpo, numri i rastëve ditore i të infektuarve është duke pësuar rënie të dukshme në shumë vende, dhe shumë shtete, duke përfshirë edhe Shqipërinë dhe Kosovën, janë duke marrë hapat e parë të hapjes së zhbollkimit të qarkullimit dhe hapjes së aktiviteteve ekonomike. Megjithatë, duke marrë parasysh që virusi është akoma i pranishëm në shumë vende dhe komunitete dhe akoma janë duke u paraqitur raste të reja, duhet të kihet shumë kujdes që lehtësimi i masave parandaluese të mos bëhet shpejt, mirpo në kordinim të ngushtë me institucionet e shëndetit publik.

COVID-19, A DO KETË VALË TË DYTË?

Nëse do të bëhet një rihapje e kordinuar dhe e kujdesshme, mund të parandalohet një vale e dytë e pandemisë me Korona Virus. Mund të ketë rritje sporadike të rastëve të infeksioneve, mirëpo shumë virologë nga institucione të shumta thonë që një valë e dytë nuk është e paevitueshme. Mendoj që është shumë e rëndësishme që të mos ngutet në procesin e rihapjes, dhe të mos ngutet në heqjen e masave parandaluese të shpërndarjes së infeksionit, si distancimi social, mbajtja e maskave të fytyrës dhe dezinfektimi i sipërfaqëve lehtë të kontaminueshme që mund të përhapin infeksionin. Në të ardhmen parashikohet që përpos terapisë Remdesivir, që tani për momentin është terapia e vetme e treguar pjesërisht efektive ndaj Korona Virusit (në Amerikë është tani STANDARD OF CARE), të zhvillohen edhe terapi të tjera antivirale që mund të jenë më efektive kundër Korona Virusit sesa Remdesivir. Gjithashtu, është duke u punuar shumë në zhvillimin e një vaksine efikase kundër Corona virusit, SARS-COV2.

VAKSINA, DRITË NË FUND TË TUNELIT?

Procesi i zhvillimit të vaksinës është një proces që në kushte normale merr kohë, pasi që vaksina duhet të jetë efikase në stimulimin e mbrojtjes adekuate imunologjike kundër virusit, vaksina duhet të jetë e sigurtë dhe të mos ketë efekte anësore për pacientin dhe vaksina duhet të jetë në gjendje të prodhohet në masë, për miliona njerëz, me nje çmim të përballueshem. Ka disa lloje të vaksinave, mirëpo në përgjithësi procesi konsiston në përpunimin e virusit, ose pjesë të virusit, në atë formë që virusi e humb patogjenitetin (mundësinë që të shkaktojë sëmundje), mirëpo e ruan imunogjenitetin (vetitë e tij që të stimulojë mbrojtjen imune të organizmit të njeriut). Zhvillimi i vaksinës është një proces shumë delikat dhe i ndërlikuar, i cili e kërkon kohën e duhur si proces. Shfaqja e Korona Virusit SARS – COV2 dhe semundjës së COVID-19 nuk është teori konspiracion dhe është tërësisht brenda kufinjëve të asaj çka është naturalisht e mundur në evolucionin e virusëve dhe në të dhënat historike të shfaqjeve të pandemive të ngjajshme në të kaluarën. Duke marrë parasysh që bota ka afër 8 milionë njerëz të infektuar dhe afër një gjysëm milioni të vdekur nga kjo sëmundje, gjithmonë duke u bazuar në të dhënat nga Universiteti Johns Hopkins, kjo pandemi duhet të merret me seriozitetin më të madh të mundshëm, me fokus në parandalimin e përhapjes së infeksionit, në kujdesin shëndetësor për përsonat e infektuar, në implementimin e masave dhe sugjerimëve nga ekspertët e shëndetit publik dhe institucionet përkatëse, si dhe në zhvillimin e terapisë dhe vaksinës efikase kundër këtij virusi. Nderkohë që kjo pandemi ka ndikuar në shumë aspekte të jetës së qytetarëve tanë, në aktivitetet sociale, ekonomike, edukative dhe arsimore, janë paraqitur shumë teori të ndryshme në raport me pandeminë. Unë i lutem lexuesve tuaj që të e marrin në konsideratë që shumica e teorive të ndryshme që qarkullojnë nuk janë aspak të verteta dhe ata duhet të degjojnë profesionistët shëndetësor dhe ekspertët e shëndetit publik, si dhe institucionet e shtetit.

MESAZHI PËR LEXUESIT E DIELLIT DHE DIASPORËN NË USA

Unë do t’ju bëja thirrje të gjithë lexuesve të gazetës Dielli që të marrin me seriozitetin më të madh të gjitha sugjerimet për përparandalimin e marrës së infeksionit me Corona Virus dhe marrjen e sëmundjes së COVID-19, duke iu përmbajtur distancimit social, masave parandaluese si vendosja e maskes në çdo ambient publik, larja e shpeshtë e duarve dhe dezinfektimi i shpeshtë i sipërfaqëve lehtë të kontaminueshme, të cilat nga kontakti me njerëz mund të shërbejnë si burim i infeksionit. Duke marrë parasysh që deri me tani kemi vetëm një terapi antivirale që është pjesërisht efektive, dhe vaksina akoma nuk është zhvilluar, masa më e mirë e mbrojtjes është parandalimi i marrjes së sëmundjes. Shumë prej bashkëatdhetarëve tanë mund të shqetësohen për punën dhe mirëqënien ekonomike, mirëpo unë do të i lutësha të gjithë atyre që shëndetin të e vendosin gjithmonë si prioritetin kryesor. Ekonomia dhe të gjitha aktivitetet e ndaluara gjatë kësaj kohë do të zhvillohen përsëri, mirëpo shëndeti është diçka e pazëvendesueshme dhe në duhet të kemi kujdes që të e ruajmë veten dhe njëri-tjetrin si dhe shoqërinë tonë, kudo që mund të ndodhemi, nga kjo sëmundje.

MJEKËT SHQIPTARË RRËFEJNË COVID-19 NGA VATRAT E SHPËRTHIMIT

June 15, 2020 by dgreca

Ekipi mjekësor anti-Covid i platformës dixhitale mjekësore “HEDA ALBANIA”: Aldi Pupuleku, Denisa Baci, Erand Llanaj, Ina Mexhitaj, Irma Kuka, Julia Darragjati dhe Teuta Muhollari rrëfejnë ekskluzivisht Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Italinë, Spanjën, Hungarinë dhe Shqipërinë në betejën dhe menaxhimin e pasojave të shkaktuara nga pandemia globale Covid-19. Me ekipin e studjuesve shqiptarë në botë, për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, bisedoi gazetari Sokol Paja.

USA, ITALIA, SPANJA, HUNGARIA DHE SHQIPËRIA NË BETEJËN NDAJ COVID-19

Denisa Baci PhD (Milano, Itali): Thuajse pas 90-ditëve të vështira për Italinë,‘spitalet po marrin pak frymë’ më në fund. Kurba e infektimit dhe e viktimave është në rënie qëprej fillimit të muajit Prill. Mbajmë me vete shumë histori, kujtime nga ditët kur nuk njihnim se çfarë COVID-19 ishte, pasi Italia ishte epiqendra e parë Europiane, pas asaj botërore, Kinës. Në shumë pak ditë numrat kaluan ato të Kinës dhe ndërkohë pjesa tjetër e botës na shihte me dyshimpër masat ekstreme dhe mbylljen në fillim të Marsit. Unë jetoj në Lombardi, ne zonën më te prekur të Italisë dhe Imazhi që më ka goditur më tepër ishin kamionët e ushtrisë që kalonin pranë banesës time dhe transportonin viktimat. Ishte e pabesueshme kur shihja qytetin energjik të Milanos të gjunjëzuar. Aktualisht po mundohemi të kthehemi në jetën normale, me hapa të ngadaltë por të sigurtë. Personalisht i jam kthyer punës së laboratorit dhe studimeve të mia prej 3-javësh, por për shkak sigurie punojmë me orar të caktuar dhe kjo, jo çdo ditë.Po ndryshon mënyra e të menduarit dhe e të bërit shkencë. Eksperimentet përgjithësisht kërkojnë një prezencë shpeshme orëtë zgjatura dhe të përditshme. Në këtë aspekt ka ndryshuar thelbësisht mënyra e organizimit. Për të përfunduar detyrat e mia si lektore më është dashur të zhvillojleksionet dhe provimet me studentët e mi nëmënyrë virtuale duke përdorur platforma online. Është një ndjenjë shumë e çuditshme pasi nuk arrij dot të vëzhgoj interesin e studentëve dhe mundësitë e ndërveprimit me ta janë të rralla, që nënkupton mungesën e kënaqësisë që ky profesion të ofron. Edhe pse komunikimi me ta ka qenë i kufizuar, prej studentëve të mi kam mundur të kuptoj pasigurinë dhe demoralizimin që ata kanë për të ardhmen e tyre. Në mënyrë direkte shpesh kjo influencon edhe humorin tim, por me aq sa mundem përpiqem të transmetoj siguri tek ata.

Erand Llanaj PhD(c) (Debrecen, Hungari): Hungaria ka qenë një nga vendet e para që ka bërë sekuencimin e gjenomit të virusit dhe njohjen e virusit. Qeveria Hungareze ka investuar në hulumtime dhe kërkim shkencor gjatë kësaj periudhe dhe menaxhimi i situatës epidemiologjike deri sot (9 Qershor 2020) ka qenë i favorshëm krahasuar me vendet e tjera të BE, pasi Hungaria ka shmangur skenarin Njujorkez apo Lombardez. Pjesa më e madhe e vendit është kthyer në normalitet dhe pjesa më e madhe e institucioneve dhe bizneseve janë hapur. Gjendja e emergjencës pritet të hiqet zyrtarisht më datë 16 Qershor. Pas kësaj date priten të hapen edhe teatret, muzetë, kinematë dhe altivitetet e tjera.

Aldi Pupuleku PhD (Barcelonë, Spanjë): Spanja ishte shteti i dytë në Europë pas Italisë që pësoi goditje të ashpër prej pandemisë. Për fat të mirë gjendja aktualisht është përmirësuar ndjeshëm.Kjo falë masave të marra dhe veprimeve që qeveria po ndjek për një hapje graduale. Ky plan është përpiluar në 4 faza dhe pritet të zgjasë deri më 1 Korrik, atëherë kur është vendosur edhe hapja totale apo edhe lejimi i hyrjes së turistëve nga jashtë vendit. Muajin e fundit Spanja ndërmori një studim për të përllogaritur numrin e infektimeve totale të popullsisë dhe rezultatet treguan se përqindja e personave të infektuar në vend ishte 5.2% e popullsisë duke qenë më e lartë në krahina te caktuara si ajo e Madridit (11%) dhe Katalunjës (7%). Ky informacion është i rëndësishëm në disa aspekte dhe mbi të gjitha tregon që jemi shumë larg konceptit te ‘imunitetit te tufës’së përfolur në disa raste dhe qëështë më se e domosdoshme që qytetarët të jenë të ndërgjegjshëm dhe të vazhdojnë të respektojnë masat e sigurisë për parandalimin e përhapjes së virusit.

Personalisht gjatë kësaj periudhe, si pjesëtar i ekipit të departamentit mjekësor të Novartis, kam qenë i implikuar në negociata me Ministrinë e Shëndetësisë së Spanjës për implementimin e një protokolli dhe aprovimin e një medikamenti eksperimental në kontekstin e COVID-19 i cili ka dhënë rezultate paraprake premtuese për trajtimin e pacientëve në fazë të avancuar. Aktualisht medikamenti është vënë në dispozicion të mjekëve dhe pacientëve në formë gratis.

Ina Mexhitaj Ph(c) (Pensilvani, SHBA): Rastet e para pozitive nëShtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) për SARS-CoV-2 u konfirmuan në fund tëmuajit Shkurt 2020. Për shkak të mungesës së një organizimi të shpejtëkombëtar, masat për një parandalim të shpejtëtë shpërndarjes së virusit (karantinë për të gjitha shtetet), u bënë më ngadalë seç duhej. Kjo solli që secili shtet të zbatonte rregullat e paraqitura nga Qendra për Parandalimin dhe Kontrollin e Sëmundjeve (CDC) bazuar në popullsinë e tyre të lartë dhe mundësitë përballuesetë vet shtetit. Disa prej tyre i ndërmorrën këto masa mërreptësisht se të tjerat(p.sh.: NjuJork, Kaliforni, Illinois, Masaçusets). Si pasojë e pandemisë, deri më tani kemi 2 milion të infektuar dhe më shumë se 100.000 vdekje. Edhe pse në fillim janë hasur probleme, Administrata e Ushqimeve dhe Ilaçeve (FDA) ka ndërmarrë aktivitete të ndryshme për të rritur mbrojtjen e shëndetit publik gjatë kësaj kohe duke shpejtuar zhvillimin e një vaksine të mundshme kundrejt virusit, survejimin e provave të ndryshme klinike si dhe mirëinformimin e publikut të gjerë. Një punë të jashtëzakonshme dhe e palodhur është bërë prej të gjitha universiteteve dhe kompanive farmaceutike të cilat kanë fokusuar burimet intelektuale dhe ato monetare në studimin e COVID-19 qëprej zanafillës. SHBA ka mundur të menaxhojë këtë situatë me shumë kurajo dhe dedikim, si nga ana e profesionistëve të vijës së parë ashtu edhe nga vetë qytetarët të cilët janë munduar të jenë të ndërgjegjshëm dhe të mirëinformohen gjatë gjithë kohës. Prej mesit të muajit Maj, ne mundëm të ulim pikën kulmore dhe tani fatmirësisht disa nga shtetet janë duke iu afruar fundit të valës së parë të pandemisë. Bizneset kanë filluar të hapen dhe qytetarët mund të lëvizin më lirshëm. Momentalisht, vetëm 20% të personelit na lejohet të jemi të pranishëm në vendet e punës, kjo për një kohë të caktuar dhe duke mbajtur distancim fizik të posaçëm. Shpresoj që kjo hapje graduale të vazhdojë të përmirësojë situatën edhe pse në realitet pritet të kemi një rritje tënumrit të personave të infektuar në javët në vijim për shkak të protestave që po zhvillohen në shumë qytete tëSHBA këto javët e fundit.

Gjatë kësaj periudhe, unë, si kërkuese shkencore (në Universitetin e Pensilvanisë, në bashkëpunim me Spitalin e Fëmijëve nëFiladelfia si dhe disa qendra të tjera spitalore lokale), jam marrë me studimin e mostrave të pacientëve që kanë qenë pozitiv për COVID-19 dhe që në të njëjtën kohë janë paraqitur me probleme neurologjike. E gjitha kjo, për të mësuar më tepër rreth rolit që ky virus luan në sistemin nervor.

Irma Kuka (Tiranë, Shqipëri): Pas gati tre muajsh nga izolimi i rastit të parë në Shqipëri, tani po përjetojmë efektet e lirimit të masave shtrënguese qeveritare, ku prej datës 1 Qershor thuajse çdo aktivitet është i lejuar. Këto ditë janë rritur rastet e të shtruarve në spital, rastet e pacientëve në reanimacion, si dhe numri i pacientëve me simptoma. Institucionet këshillojnë të kemi shumë kujdes dhe të respektojmë rregullat e higjienës respiratore, të lajmë duart dhe të ruajmë distancën fizike.

Julia Daragjati PhD (Padova, Itali): Ju sjell shembullin e qytetit ku unë banoj e punoj prej më shumë se 10-vitesh, qytetit universitar të Padovës. Çdo gjë filloi në fund të muajit Janar nëpërmjet një email-i ku rektori i universitetit ftonte për testime ndaj SARS-CoV-2 të gjithë personelin universitar (studentë kinezë, profesorë apo kërkues) të cilët muajin e fundit kishin qenë në Kinë apo kishin pasur kontakte me Kinën. Nuk vonoi shumë dhe në fund të muajit Shkurt u shënua viktima e parë në një fshat të kodrave padovane. Universiteti së bashku me spitalin krijuan një task force ku u mundësua testimi i të gjithë banorëve të këtij fshati të vogël. Ky studim ishte shumë i rëndësishëm pasi solli rezultatinse 43% e të infektuarve nuk kishin asnjëlloj simptome dhe për këtë fakt, shumë lehtë virusi mund të përhapej prej këtyre personave që nuk ishin në dijeni mbi infektimin. Ndërkohë virusi po bënte kërdinë në Lombardi. Testimit iu nënshtrua gjithë personeli universitar e ai shëndetësor i spitalit, e më pas edhe në gjithë qytetin, duke parandaluar kështu infektimin brenda insitucioneve por gjithashtu edhe në gjithë qytetin e rajonin. Veneto, njihet si rajoni që përballoi më mirë situatën falë virologut që kishim në Padova dhe ekspertëve të task-forcës që me vendosmëri e të palodhur vazhdojnë ende studimet e kësaj pandemie.Unë jam farmaciste dhe kërkuese postdoktorale në Departamentin e Shëndetit të Gruas dhe Fëmijës, pikërisht në onkologjinë pediatrike, aty ku puna nuk pushoi dhe kemioterapitë e programuara vazhduan në mënyrë të rregullt. Testimet për koronavirus u bëheshin pacientëve dhe familjarëve të tyre rregullisht. Kuptohet që frika ishte mjaft e madhe, sepse punohej në repart me pacientë të cilët imunitetin e kishin të kompromentuar, por parandalimi dhe testimet e vazhdueshme kanë qenë një element suksesi për përballimin pozitiv të situatës në ambientet spitalore. Punët kërkimore ende vazhdojnë dhe studiuesit nuk janë ndalur. Mjekët, farmacistët, infermierët dhe i gjithë stafi shëndetësor punuan me orë të gjata. Ne ende vazhdojmë të jemi në një emergjencë, por tashmë diskutimet janë më të shpeshta për këtë bashkëjetesë me virusin dhe duket se njerëzit janë më të përgjegjshëm për të mirën e komunitetit. Maskat kemi filluar t’i heqim para një jave në ambiente të hapura edhe pse shikon që janë bërë aksesori i jetës së përditshme dhe vazhdojmë t’i përdorim në spital, punë, në farmaci, në dyqane, autobus, trena, etj. Rutina universitare e të studiuarit u zhvillua në mënyrë virtuale. Padova është një qytet studentësh, por sot pa studentë!

Teuta Muhollari PhD(c) (Debrecen, Hungari): Situata sot në Hungari paraqitet e normalizuar thuajse në shumicën e qyteteve. Masat e ndërmarra nga autoritetet përkatëse për parandalimin e një skenari të padëshirueshëm duket se kanë funksionuar mirë dhe jetës së qytetarëve duket se po i rikthehet normaliteti. Ky realitet nuk është tërësisht i ngjashëm me atë të jetës para pandemisë, por gjithsesi duket se është i nevojshëm e i shumëpritur thuajse nga shumica e shoqërisë. Prej rreth dy javësh, një pjesë e konsiderueshme e masave kufizuese të ndërmarra në fillimin e gjendjes së emergjencës, janë liruar. Pritet që në fund të dy javëshit të parë të muajit Qershor parlamenti Hungarez të votojë heqjen e statusit të emergjencës. Njëherazi, shumë institucione të lidhura me jetën e përditshme të qytetarëve (si p.sh.: teatrot, kinematë, muzetë, pishinat etj.) priten të rihapen. Pjesa më e madhe e qytetarëve vazhdon të respektojë rregullat që qëndrojnë ende në zbatim për ambientet të cilat kërkojnë këtë përqasje. Prej këtij reflektimi, kuptoj që shumica e qytetarëve dëshiron të kontribuojë në mbrojtjen e shëndetit të vetes dhe tjetrit.

SHQIPTARËT NË USA, ITALI, SPANJË, HUNGARI NË BETEJËN NDAJ COVID-19

Denisa Baci PhD (Milano, Itali):Situata e shqiptarëve në Itali në betejën ndaj COVID-19 është pothuajse si e vendalinjve, pasi po përballen me të njëtat probleme. Për të qenë e vërtetë, shumica prej nesh kemi qenë më tepër të shqetësuar për situatën në Shqipëri, që fatmirësisht u përballua mirë deri në këtë moment. Realisht nuk kam një numërtë shqiptarëve që kanë humbur jetën, por mund të them që problemet kryesore janë më tepër të aspektit ekonomik, sidomospër ata individë të cilëtzotëronin aktivitete komerciale.

Erand Llanaj PhD(c) (Debrecen, Hungari):Këtu ku jetojmë kemi një grup të vogël shqiptarësh nga Shqipëria, Kosova dhe trevat. Deri sot askush prej tyre nuk është prekur nga COVID-19. Madje para një jave një prej miqve tanë shqiptar, që dyshonte se mund të ishte infektuar, u testua menjëherë dhe rezultoi negativ. Përtej kësaj komuniteti ynë shqiptar ka respektuar masat dhe rregullat epidemiologjike.

Aldi Pupuleku PhD (Barcelonë, Spanjë):Nuk jam në dijeni të numrit të shqiptarëve që jetojnë në Spanjë, personalisht jam në kontakt me disa prej tyre. Besoj që të gjithë shqiptarët që jetojnë këtu kanë pasur thuajse të njëjtat shqetësime dhe përqasje me situatën si vendasit. Bisedat qe kemi bërë, gjithmonë kanë pasur në fokus zhvillimin dhe menaxhimin e situatës jo vetëm në Spanjë por mbi të gjitha në Shqipëri pasi të gjithë kemi familje dhe të afërm që jetojnë atje. Jemi të kënaqur që Shqipëria e kaloi me sukses këtë fazë delikate dhe që nuk u përball me skenarin Spanjoll, Italian apo dhe si shumë shtete të tjera ku gjendja ka qenë goxha e rëndë.

Ina Mexhitaj PhD(c) (Pensilvani, SHBA):Si një prej komuniteteve më të mëdhenj të shqiptarëve në botë, ne që jetojmë nëSHBA ashtu si edhe vendasit, kemi hasur të njëjtat probleme dhe frikë gjatë kësaj periudhe të vështirë. Meqenëse këtu statistikat demografike dhe rastet e konfirmuara me COVID-19 klasifikohen në përgjithësi në bazë të racave, është e vështirë të dihet me saktësi se sa i prekur ka qenë komuniteti shqiptar. Megjithatë, kam qëndruar vazhdimisht në kontakt me familjarë dhe kolegë dhe në përgjithësi mendoj se shqiptarët janë treguar me të vërtetë të ndërgjegjshëm dhe kanë zbatuar rregullat duke mbrojtur kështu jo vetëm veten por edhe të tjerët.

Irma Kuka (Tiranë, Shqipëri):Ftoj të gjithë komunitetin e mërgatës shqiptare kudo që ndodhet ta kthejë kokën pas nga vendlindja e ta ndihmojë atë me aftësitë dhe njohuritë që ka gjithsecili. Përvojat që të gjithë kanë marrë nëpër botë do ishin shumë me vlerë nëse do tëvendoseshin në dispozicion të vendlindjes. Një shembull i këtij bashkëpunimi është dhe historia e lindjes së platformës shëndetësore HEDA Albania, e cila synon informimin e publikut dhe profesionistëve me qëllim promovimin e shëndetit të mirë (duke u bazuar në informacion të sigurtë) për të gjithë, si dhe ndërgjegjësimin për problematika të ndryshme shëndetësore. HEDA është një histori përkushtimi. Suksesi i saj vjen nga serioziteti dhe pasioni që ka secili prej bashkëpunëtorëve duke bërë që vlerat dhe profesionalizmi që ka secili prej nesh, të vendosen në shërbim të bashkë atdhetarëve tanë kudo qofshin. Vlen për t’u theksuar që ky projekt është vullnetar dhe ka lindur si njëfrymë bashkëpunimi midis profesionistëve shqiptarë të fushës së shëndetësisë, psikologjisë, teknologjisë së informacionit dhe gjuhësisë. Porta e HEDAs do të jetë e hapur për të gjithë profesionistët që kanë dëshirë të kontribuojnë.

Julia Daragjati PhD (Padova, Itali): Nuk jam e vetmja shqiptare që punon në universitetin dhe spitalin e Padovas/ Veneto. Në punët e mija të përditshme jam ballafaquar dhe kam diskutuar me koleget e mija farmaciste dhe mjeke. Të gjithë kemi qenë të shqetësuar për çfarë po jetonim, e veçanërisht për të afërmit tanë të cilët banojnë në Shqipëri. Ky ish momenti që lindi dëshirën time të bashkëpunimit me ekipin Heda me qëllim sjelljen në shqip të studimeve më të fundit të publikuara në revistat shkencore në lidhje me virusin korona.

Teuta Muhollari PhD(c) (Debrecen, Hungari): Në qytetin ku unë jetoj kam kontakte me shqiptarë të Shqipërisë dhe Kosovës. Të gjitha shqipet gëzojnë shëndet të mirë dhe asnjë prej tyre nuk është i prekur prej COVID-19. Për gjatë gjithë kohës (veçanërisht këtë periudhë) jemi në kontakt të vazhdueshëm, së pari për t’u informuar mbi njeri-tjetrin dhe së dyti për të vazhduar shkëmbimet e mendimeve dhe përvojave tona, me qëllim përmirësimin e vendeve tona nëpërmjet veprave të prekshme. Është kënaqësi e papërshkrueshme kur sheh dhe ndjen se evolucioni mendor i komunitetit shqipfolës e gjen patjetër një rrugë të evoluojë (edhe në kohë pandemie).

MESAZHE PËR DIASPORËN NË USA DHE LEXUESIT E DIELLIT

Denisa Baci PhD (Milano, Itali):Fillimisht dua t’ju përgëzoj përgazetën, për ndjenjat patriotike që kultivoni në diasporën shqiptare në USA dhe mbi të gjitha për iniciativat që ndërmerrni sidomos në 28-29 Nëntor. Është diçka e mrekullueshme ajo qëpo bëni! Në lidhje me situatën, lexuesve dua t’ju them të qëndrojnë të përgjegjshëm, vigjilent dhe mbi të gjitha të informuar duke përzgjedhur burimet e informacionit me shumë kujdes.

Erand Llanaj PhD(c) (Debrecen, Hungari): Mesazhi ynë për lexuesit e ‘Dielli’ dhe mërgatën shqiptare, është një mesazh që jemi përpjekur si ekip ta përçojmë dhe amplifikojmë këto muaj, gjatë të cilëve me përkushtim jemi vënë në dispozicion të kombit tonë duke prodhuar më shumë se 100 publikime shkencore, mbi 20 postera dhe algoritme informuese, mbi 30 intervista informuese dhe vetëdijësuese në media shqipfolëse, 6 përditësime teknike shkencore për profesionistët shqipfolës, përveç përmbledhjeve kërkimore të përdithme në shqip tek HEDA.AL. Ne si bashkëatdhetar jemi në këtë situatë të pazakontë të përbashkuar dhe kemi ndarë vlerat më të mira të shqiptarisë, duke pikturuar një imazh që e ka identifikuar Shqipërinë gjatë kësaj periudhe me shkencë dhe shpresë. Kjo është Shqipëria jonë edhe pse copëzat e saj janë të shpërndara si degët e pemës, ka një trung të përbashkët me rrënjët thellë në vizionin e të parëve tanë. Shqipëria nuk është kur vetëm!

Aldi Pupuleku PhD (Barcelonë, Spanjë):Jemi në dijeni për situatën shqetësuese që po kalojnë Shtetet e Bashkuara si në lidhje me pandeminë po ashtu edhe me protestat që po zhvillohen kohët e fundit. Shpresojmë që gjërat atje të qetësohen sa më shpejt. I bëj thirrje bashkë këmbësve të mi që të kenë kujdes, të tregohen të ndërgjegjshëm dhe të respektojnë masat mbrojtëse ashtu edhe ato të distancimit fizik ndërkohë që shkenca përparon në kohë rekord drejt zbulimit të një kure dhe një vaksine.

Ina Mexhitaj PhD(c) (Pensilvani, SHBA): Unë do të dëshiroja të jepja dy mesazhe shumë të rëndësishme për shqiptarët qëjetojnë këtu nëSHBA. Mesazhi i parë: të qëndrojmë vigjilente nëçdo moment pasi nuk e kemi kaluar këtë situatë akoma.Kështu që duhet të vazhdojmë të mbrohemi që të mos kemi valë të tjera kaq të vështira si kjo që sapo kaluam. Kjo është një përgjegjësi e tëgjithëve! Mesazhi i dytë: edhe pse mund të duket disi e çuditshme, në këtë situatë duhet të jemi më të hapur. Më të hapur në mendje, më të hapur të mësojmë për dukuritë që na rrethojnë, më të hapur me ato persona që lejojmë në jetën tonë të përditshme, më të hapur për tëdhënë ndihmë e dashuri jashtë komunitetit tonë. Ne njihemi si një komb mikpritës e bujar, por nuk duhet të jemi të tillë vetëm me njeri-tjetrin e ata që njohim e duam. Le të hapim dyert e mendjes, zemrës dhe të shtëpisë,vetëmnë këtë mënyrë mund të bëhemi pjesë integrale e kësaj shoqërie dhe këtij vendi për të cilin punojmëe sakrifikojmë aq shumë, e që njëherazi na jep kaq shumë mbrapsht. Kemi kaluar, po kalojmë dhe do vazhdojmë të kalojmë me të vërtetë një situatë të vështirë si nga ana shëndetësore, mendore ashtu edhe ajo sociale. Kudo rreth nesh shohim padrejtësi dhe protesta për të drejta njerëzore për të cilat duhet të jemi të informuar për tu integruar plotësisht në këtë shoqëri të larmishme e cila na ka hapur dyert. Në një vend si ky, nuk mund të jetojmë në vakum dhe nuk mund tëmbyllim dot sytë kur shohim se çfarë po ndodh jashtë oborrit tonë. Le të informohemi dhe të japim kontributin tonë me çfarëkemi mundësi e sa do i vogël të jetë. Le të marrim hapa të vegjël drejt një të ardhme më të shëndetshme, më të drejtë e tëbarabartë, më të sigurtë, më të ndritur e më tëmirë për të gjithë ne. We’re ALL in this together!

Julia Daragjati PhD (Padova, Itali):Ju falënderoj për këtë intervistë dhe interesin që keni shprehur për këtë ekip, icili në të vërtetë ka punuar me shumë përkushtim për të informuar shqiptarët kudo që ndodhen për këtë situatë pandemie që preku mbarë globin. Kjo është një punë që u realizua falë dashurisë: ndaj shkencës, familjarëve e të afërmve. Prandaj shkencën e sollëm në gjuhën e zemrës, gjuhën amtare të gjithë shqiptarëve, në këtë gjuhë që është edhe e juaja, lexues të nderuar!

Teuta Muhollari PhD(c) (Debrecen, Hungari): Ajo që globi po përjeton sot, nuk është një situatë TËRËSISHT e NGJASHME me atë të para pandemisë… gjithashtu nuk është një situatë TËRËSISHT e NDRYSHME nga ajo më parë… Dinamika e zhvillimit të kësaj pandemie dhe nevoja për ta menaxhuar atë me sa më pak humbje, na ka vënë në një sprovë të gjithëve në planet. Për të parën herë, ne, ‘Njerëzimit të Sotëm’, na u desh të sakrifikonim një element (edhe pse në një perspektivë të kufizuar) për të cilin luftuam gjithmonë në të shkuarën me njeri-tjetrin, ‘LIRINË’… Një pjesë prej nesh, ende sot, e marrim të mirëqenë gjithë historinë, e cila disa herë u ‘shkrua me armë’ (nga mungesa e një mjeti më të sofistikuar e të bërit luftë) e disa herë u shkrua me penë. E gjitha kjo histori, e shkruar për ty, për mua, për ne… Është në dorën e të gjithëve ne të ‘sotmëve‘ të vendosim se cilin mjet do të zgjedhim për të shkruar historinë e së nesërmes… e së nesërmes e cila nuk do të harrojë të pyesë sërisht për pandeminë…

IMPAKTI I COVID-19 NË SEKTORIN E TURIZMIT

June 13, 2020 by dgreca

Ana Ceno, specialiste e Trashëgimisë Kulturore dhe Guidës Turistike rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, pasojat e Covid-19 në sektorin e ekonomisë dhe turizmit, në një intervistë dhënë gazetarit Sokol PAJA.

TURIZMI SEKTORI DINAMIK I EKONOMISË

Gjatë dekadave të fundit, turizmi është shndërruar në një nga sektoret me dinamikë dhe më të shpejtë në rritjen e ekonomisë botërore. Rëndësia e këtij sektori si një gjenerator i fuqishëm në krijimin e vëndeve të reja të punës reflektohet dhe në raportin e fundit bërë nga ËTTC Travel and Tourism Economic Report për vitin 2019, sipas të cilës rezulton se vënde të reja pune të gjeneruara nga turizmi arrijnë në 330 milion në mbarë boten, ekuivalente me 10.3 % të punësimit global. Sektori i akomodimit dhe kulinarisë krijon 144 milion punëtorë në mbarë botën. Kjo përfshin afërsisht 44 milion sipërmarrës dhe 7 milion fuqi punëtore. Duke ju referuar këtyre të dhënave, mund të imagjinojmë lehtësisht se pasoja e pandemisë, Covid-19 në sektorin e turizmit në njerëz, ekonomia e të cilëve është e lidhur drejtpërdrejtë me të, është masive.

COVID-19 GODITJE SHKATËRRUESE NË EKONOMINË GLOBALE

Përhapja e Covid-19 është duke shkaktuar një goditje shkatërruese në ekonominë globale, e si për pasoje edhe në punësim. Masat e ndërmarra nga qeveritë e vëndeve për të mbajtur në kontroll përhapjen e pandemisë, demtoi rëndë industrinë e turizmit ku rikthimi në normalitet duket se është ende larg. Studime të ndryshme aludojnë se pasoja e pandemisë do të përllogaritet në humbjen e 305 milion vënde pune, shumica e të cilave janë vetëm në sektorin e turizmit. Hotele, restorante, operatorë turistikë, kompani fluturimesh, krocere, galeri, muzeume kanë anulluar aktivitete e tyre për një kohë të pacaktuar. Në fushën e akomodimit dhe kulinarisë, 51 milion biznese janë duke u hasur me vështirësi të medha, e cila po përkthehet në mos sigurimin e vëndeve të punës për punonjësit e tyre. Me marrjene gjithë këtyre masave drastike, fuqia punëtore në këtë sektor është duke u përballur me reduktim të orëve të punës si dhe në humbje të mundshme të vëndit të punës.

TURIZMI HUMBJE NË SHIFRA TË FRIKSHME

Duke ju referuar federatës italiane të turizmit, Assoturismo, Italia mund të humbasë 60 % të turistëve të saj këtë vit. Gjithashtu në një raport të parlamentit europian, llogaritet se lëvizja e turistëve në rang botëror do të ketë një rënie në masën 20-30% në krahasim me një vit më parë. Kjo në vlera monetare do të thotë një humbje rreth 300-450 bilion dollarë. Vënde të ndryshme janë duke përllogaritur humbjet që do shkaktojë këtë vit pandemia. Kështu për shëmbull: Kili: Federata e kompanive turistike kiliane (Fedetur), rrjeti i hotelerive të vëndit, shoqëria e kompanive turistike (Achet), shoqëria gastronomike (Achiga), raportojnë një humbje në turistë në vlerën 1,900,000 turistë të huaj më pak se vitin e kaluar ku numri arrinte në 4,500,000, e thënë ndryshe në 56,4% turistë të huaj më pak në vënd. Ky numër i pakët turistësh do të cojë në një humbje monetare prej 1,3 bilion dollarë. Meksika: si pasojë e përhapjes gjithmonë e më të shpejtë të Covid-19 në këtë vënd, humbjet në sektorin e turizmit përllogariten të shkojnë në 50 bilion pesos, osee thënë ndryshe në 2,4 bilion dollarë. Në rajonin e Kalifornisë, e njohur si destinacion kryesor turistik, impakti nga kriza e shkaktuar nga korona virus do të prekë 14,000 punëtorë. Spanja: referuar të dhënave të bordit turistik spanjoll, humbjet e vëndeve të punës mund të arrijnë deri në 900,000. Një prej zonave më të vizituara të vëndit siç është Katalonia, parashikon një humbje prej 10,881 milion euro. Në këto kushte të vështira, shumë vënde në mbarë botën kanë ndërmarrë politika për të mbështetur ndërmarrjet turistike, përgjysmim të taksave apo dhe kontribute të tjera shoqërore. Shumë vënde po ofrojnë ndihmesat shtesë për bizneset, në mënyrë që këto të fundit të mund të mbajnë të angazhuar ende stafet e tyre. Republika e Koresë së Jugut, e cila e konsideron turizmin si një sektor shumë të vecantë i cili mundeson sigurimin e vëndeve të reja të punës, përmes politikave të saj, ka mundësuar pagesa të punëtorëve deri në masën 90 % për një periudhë 6 mujore, model që është implementuar edhe në shumë vënde të tjera të botës. Egjipti ka pezulluar detyrimet e qerave për fushën e turizmit dhe shërbimeve ushqimore në zonat e mbrojtura dhe të kontrolluara nga shteti. Në Francë autoritet po i kushtojnë një vëmendje gjithmonë e më të madhe krijimit të një reforme për punësimit me kohë të pjesshme. Italia nje nga vendet qe pati nje goditje te madhe ne humbje jete njerezish e me pas ato ekonomike, ka ofuar nje ndihmese prej 600 euro per operatoret turistike, pergjate muajit Mars. Qeveria Braziliane krijoi programin Anti-unemployment Programmepër të ndaluar pushimet masive nga puna e për të lehtësuar më pas rihapjen përmes ndihmave ekonomike.

ALARMI NË EKONOMI SIPAS BASHKIMIT EUROPIAN

Sipas një raporti të Bashkimit Europian, në kuadër të situatës së vështirë, shumë vënde të unionit kanë hartuar një paketë të posaçme asistencë e cila do të përfshijë edhe sektorin e turizmit, krahas shumë sektorëve të tjerë të cilët u goditën rëndë gjatë kësaj periudhe. Masat përfshijnë moratoriumet e taksave, e cila konsiston në një zgjerim të afateve për pagimin e qerave apo cdo detyrimi tjetër në raport me shtetin, si dhe subvencione për pagat. Italia ka hartuar një paketë të posacme ekonomike mbështetëse për biznesin. Disa vënde kanë ri-kombëtarizuar kompanitë e goditura nga korona virus. Për pasojë, Italia ka marrë në pronësi të plotë Alitalian, kompania më e madhe e fluturimeve në vënd por edhe jashtë tij. Britania e Madhe ka pronëzuar pjesërisht sistemin e saj hekurudhor. Franca ka modifikuar kushtet e anullimeve të prenotimeve të udhëtimeve. Suedia ka ofruar mbështetje financiare për kompanitë e udhëtimeve. Shumë nga këto masa janë një formë sesi qeveri të ndryshme po ndikojnë në mbajtjen në këmbë të një ekonomie tashme të ndrydhur. Një impakt të ndjeshëm kjo situatë po shkakton edhe në Shqipëri, ku humbjet llogariten të jenë të konsiderueshme si per sektorin direkt dhe atëindirekt. Kjo edhe duke marre parasysh faktin që kontributi i turizmit në ekonominë e vendit është rreth 22% e GDP-së, e thënë ndryshe 1\5 e ekonomise së vëndit tonë varet drejtpërdrejtë nga turizmi. Alarmin për krizën e sektorit të turizmit e kanë vënë në dukje edhe agjencia “Standart &Poor”, e cila e ka pozicionuar Shqipërinë mes 15 vëndeve kryesore që do të preken më shumë nga kjo situatë, duke shkaktuar një humbje prej rreth 1.9 – 2.2% të GDP-së. Qeveria shqiptare, ashtu sikurse dhe në shumë vënde të botës, ka ndihmuar sektorët ekonomikë dhe vecanërisht fushën e turizmit për të shmanguar falimentin, nëpërmjet ndihmesave në formë të ardhurash apo dhe në indikativa specifike, në atë që sot po pranohet nga të gjithë, në një formë të re të të sjellurit kundrejt njëri-tjetrit.

EJA PUSHO NË SHQIPËRI

Pavarësisht kësaj situate, koha dhe ngjarje të ndryshme kanë vërtetuar se turizmi do të ringrihet dhe do të lulëzojë sërisht. Historikisht, turizmi është goditur disa herë nga krizat shëndetësore, ekonomike dhe terroriste, e megjithatë përsëri ka arritur të ringrihet e të rikuperohet. E duket se me këtë shpresë e optimizëm janë dhe operatorët turistikë në Shqipëri, të cilët me optimizmin e numrave që flasin për një përhapje të vogël të pandemisë në vëndin tonë e për më tepër një numër shumëi vogël humbje jetësh, duket se ofrojnë paketën më të mirë turistike për këtë sezon veror. Alternativa më e përfolur këtë kohë për sa i përket turizmit është ai i turizmit të brëndshëm, destinacione që mund të arrihen lehtësisht në rrugë tokësore në pak orë. Nga kjo pikëpamje Shqipëria duket se ka një avantazh të madh duke qënë se një pjesë e konsiderueshme e turizmit bazohet nga ky lloj turizmi. Edhe Italia, Gjermania, Turqia, Greqia e shumë vënde të tjera, po punojnë në këtë drejtim me thirrjen për të pushuar brenda vendit, thirrje qëi bashkohen edhe operatorët turistikë shqipëtar “Eja pusho në Shqipëri” e cila duket si mënyra më e mirë për të shpëtuar turizmin e vëndit e për të bërë njëkohësisht të njohur në rang botëror atraksionet dhe vlerat tona kulturore si komb. Për të vazhduar në rrugën e suksesit që turizmi shqiptar ka njohur veçanërisht vitet e fundit, me një numër gjithmonë e në rritje të turistëve të huaj, ata që e vizitojnë për herë të parë e shumë të tjerë që rikthehen për të përjetuar e shijuar përsëri bukurinë e vendit tonë, bëje dhe TI Shqipërinë pjesë të axhendës tënde turistike këtë vit, ….Eja pusho në Shqipëri!

KUSH ËSHTË ANA CENO

Diplomuar në degën e Historisë, në Fakultetin e Histori-Filologjisë në vitin 2012. Specializuar në fushën e Guidës Turistike dhe Trashëgimisë Kulturore në Universitetin e Tiranës, për të vazhduar më pas studimet post Master në Torino, Master Ndërkombëtar në fushën e Trashëgimisë Botërore dhe Projekteve Kulturore për Zhvillim organizuar nga UNESCO në bashkëpunim me Universitetin Politeknik të Torinos dhe ITCO. Me eksperiencë pune dhe trajnimesh si brënda ashtu edhe jashtë vendit, eksperienca e saj e fundit ka qënë në Buenos Aires, Argjentinë, ku ka punuar në Galerinë e Artit Kontemporan Latin, Rolf Gallery Art.

SHQIPTARËT NË BUDAPEST DHE HUNGARIA NË BETEJËN NDAJ COVID-19

June 12, 2020 by dgreca

Musa Ahmeti, Profesor Doktor i Shkencave të Mesjetës nga Qendra për Studime Shqiptare në Budapest, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, përballjen e shqiptarëve në Budapest me pandeminë globale dhe situatën në Hungari përgjatë betejës së shtetit ndaj Covid-19. Intervistëdhënë gazetarit Sokol PAJA.

HUNGARIA NË BETEJËN NDAJ COVID-19

Budapesti është një nga metropolet më të bukura të Europës. Është shumë i veçantë me arkitekturën perandorake mesjetare dhe atë bashkëkohore, me një popullsi të civilizuar me kulturë të lartë dhe shumë miqsore, e cila shquhet për traditën e solidaritetit dhe respektimin rigoroz të ligjit. Qyteti frymon lirshëm me Danubin që e ndan përmes, me urat e bukura që lidhin dy brigjet, dy jetët, të lashtën me bashkëkohoren.Nuk e kishim menduar ndonjëherë që këtë qytet me një mori turistësh, me një gumëzhimë e lëvizje njëzet-e-katër-orëshe ta shikonim të boshatisur: pa lëvizje, pa njerëz, pa turistë, pa studentë e nxënës, pa qytetarë e mysafirë nga të katër anët e botës. Edhe kjo ndodhi! Ndodhi atëherë kur më së paku pritej. Lajmet për përhapjen e një Pandemie në shkallë botërore, në Hungari, në përgjithësi, dhe në Budapest, në veçanti, u pritën me dyshime derisa “kurba” filloi të pushtojë qytete e shtete. Qeveria hungareze mori masa të menjëhershme. Filloi aplikimi i lëvizjeve të kufizuara, gjë e pamenduar ndonjëherë, kujdesi i shtuar dhe përfundimisht mbyllja. Qyteti nuk frymonte më me gjallërinë e mëparshme. Rrugët e bukura, që shkëlqejnë nga pastërtia mbetën bosh! Nuk kishte as edhe një njeri të vetëm, përveçpolicisë. Banorët e Budapestit, filluan të zbatojnë me përpikmëri dhe korrektësi tërë udhëzimet qeveritare. Mbyllja në apartamente, shtëpi e vende të tjera u menduan se do ishin për një kohë të shkurtër, të përkohshme. Nxënës e studentë, punëtorë e bujqër, turistë, mysafirë etj, u mbyllën me një qetësi të admirueshme duke u kujdesur për shëndetin e tyre fillimisht dhe të tjerëve pastaj.

SHQIPTARËT NË BUDAPEST

Ne, një familje shqiptare, e ndodhur mu në zemër të Budapestit (në sheshin e Bazilikës), e përjetuam boshllëkun e pamenduar ndonjëherë, mjaft rëndë. Të mësuar me lëvizje të shumta, me punë në shkollë, universitet dhe angazhime të tjera ditore publike e zyrtare, u ndodhëm të befasuar. Komunikimi me shqiptarët që jetojnë në Budapest e Hungari, ishte vetëm me celularë! (Në Hungari jetojnë rreth tri mijë shqiptarë. Pjesa dërmuese janë bukëpjekës nga Kosova, disa familje nga Shqipëria, një numër i vogël nga Maqendonia dhe Lugina e Preshevës. Në këtë numër nuk janë llogaritur edhe rreth 350 studentë nga trojet shqiptare në të gjitha nivelet e studimeve të cilët janë krenaria jonë). Nga dita e parë e deri me sot, për fat të mirë, sipas informatave që ne kemi, nuk kemi asnjë të infektuar, e as të vdekur në komunitetin shqiptar në Hungari.Nga dritarja e apartamentit shikonim (duke filluar që nga 11 marsi) ardhjen e pranverës! Lulet e gjethet që zbukuronin rrugët dhe Sheshin e Lirisë që e kemi afër. Kjo ishte pakuptueshme për ne, si lulet, gjethet, bari dhe aromat e mrekullueshme pranverore të mos i shijonim dot. Ti shikonim, por mos t’i preknim, mos t’i ndjenim? Fëmijët filluan mësimin në platformën shkollore “Online” ashtu si edhe Etleva. Ne, me Etlevën, për të “vrarë kohën” iu kthyem mesjetës. Kjo sikur na bënte të shikojmë Budapestin nga një prespektivë tjetër, të rëndë, të zymtë dhe shumë krenar.

Nuk po kontrollonim kohën, nuk po pajtoheshim me mbylljen brenda apartamentit, por duke parë të tjerët, fqinjët, kolegët, mjekët… policët, e mbanim veten, me shpresë se neser do kemi një “lajm të mirë” që kjo “ëndërr e keqe dhe e papritur” iku. Ditët po iknin njëra pas tjerës, filluan numërimet e të infektuarve, të të shëruarve dhe të vdekurve! (Gjej rastin të shënoj informacionet zyrtate për Hungarinë rreth Pandemisë COVID 19: në karantinë: 8.805 persona, të infektuar: 4.027; të shëruar: 2355 dhe të vdekur: 551). Edhepse vetëm 250 metra larg Universitetit, apo 375 metra larg Danubit, ne filluam të lëshonim imagjinatën tonë, se si ishin apo dukeshin ato… dhe të tjerat, sheshet, rrugët, klubet, parqet, shkollat, këndet e lojërave, palestrat e shumta sportive, llixhat e mrekullueshme me ujin e tyre kurues, metrotë, dyqanet, restorantet… Na dukej sikur nuk kishim qenë ndonjëherë…

LIRIA PAS MBYLLJES

Dhe pas 64 ditësh mbyllje (më duket fjalë e rëndë izolim total) filluam të frymonim! Dalja e parë, ishte e çuditshme! Nuk po mësoheshim me dritën e fortë të diellit, me ajrin që të përkëdhelte me dashuri, sikur dëshironte të largonte tërë ato ditë zymtësi apartamenti. Çuditërisht, bashkëqytetarët ishin tërë me maska, me doreza, me syze (një modë e re do thoshte Hana)… uleshin në distancë, mbanin radhë kudo dhe kishin fituar një durim të pabesueshëm… Kjo na bëri shumë përshtypje. Kishim afër furrtarët hasjanë, miq e shokë të Argit. Na kishte marrë malli për ta, për Kamerin, Dinin e vëllëzërit e tjerë, të cilët gatuanin sipas porosisë për ne dhe të tjerët. Ishin të palodhshëm, të dashur dhe shumë korrektë.

Pamë Danubin nga Ura e Luanëve. Ishte i qetë. Nuk kishte as edhe një anije, varkë apo motoskaf! Nuk e kishim parë asnjëherë më parë të tillë… Buzë tij, qëndronte hijerëndë “Ura e Luanëve,” “Akademia Hungareze” dhe “Kisha e Shën Anës” të ndërtuara nga filantropë e biznesmenë shqiptarë, dy të parat nga familja e mirënjohur Sina dhe e treta (kisha e Shën Anës nga prifti shqiptar Gjergj Vladani). Rrugës, edhepse ishin hequr masat e ndalimit të lëvizjeve, nuk kishte lëvizje, turistë, qytetarë…. Jo vetëm në rrugë e kudo përreth, por edhe në shpirt ndjehemi bosh tha Ina me humorin e saj të hollë.

OPTIMIZËM: UNË JAM RRUGA, E VËRTETA E JETA

U ndalëm para Bazilikës, nga ku shihnim dritaret e apartamentit tonë, duke shikuar mbishkrimin ballor: “Ego sum via veritas et vita. /Unë jam rruga, e vërteta e jeta“ e ndjemë se sa të afërt kishim qenë me Zotin. Tërë kohës, me përkushtim e dëshirë kishim lexuar librat e shenjtë të kohës, por edhe të mesjetës. Dokumentet, dorëshkrimet, inkunabulat, librat antikuarë, të cilët mbushin raftet e bibliotekës sonë. Lexuam edhe mënxyra nga e kaluara që më parë, na dukeshin si përralla. Tani që i përjetuam vetë, besimi në Zotin, në të vërtetën, në shpirtin e shenjtë u bë diçka e kapshme, e afërt dhe e dashur thënë më mirë e pandashme në jetën tonë të mbetur për ta jetuar.Gjatë tërë kohës, prej më shumë se dy muaj (saktë 64 ditë), frika e vdekjes ishte e pranishme te shumica e atyre me të cilët bisedonim. Një frikë nga ajo që nuk kemi qenë të mirë, nuk kemi bërë vepra të mira, nuk kemi respektuar dhe nderuar tjetrin sa duhet, nuk kemi besuar sa duhet në Zotin, po na gërryente nga brenda. Qetësia e vetme ishin librat e shenjtë.

BASHKË GJITHNJË E MË TË FORTË

Jeta, dëshira për të jetuar, u bë një nga qëllimet parësore, duke bërë çfarëdo që na jepte rasti për të mundur të keqen. Solidarizimi, bashkëpunimi, adhurimi u bënë gjëra të përditshme. Ne filluam të kuptojmë dhe shikojmë botën me një sy tjetër. Kjo gjë, sot na bën të ndjehemi, shumë më të përgjegjshëm për besimin, për Zotin, për të vërteten, duke ndjerë se bashkarisht mund të ngadhnjejmë mbi të keqen. I gëzohem qëndrimit të mrekullueshëm të Inës, Argit e Hanës, të cilët me sjellje shembullore na ndihmuan të përballoljmë më lehtë çdo gjë, dhembje, mërzi, dashuri, pritshmëri…

Sot, shikon më pak lëvizje se një vit më parë; shikon bashkëqytetarë që me durim presin radhën në dyqan, në klub, në metro, në bus… kudo:një ves ky i ri i sjelljes së njerëzve i imponuar nga e keqja, që po duket se po bëhet përditshëri.Nga këtu ne ndjekim zhvillimet në Shqipëri e Kosovë e gjetiu. U gëzuam kur morëm informacion se me datën 15 qershor mund të udhëtohet me avion në Tiranë e Prishtinë. Ndjejmë mall, për familjarët, të dashurit tanë, kolegët e punës, stafin, gjuhën… për çdo gjë.

Jeta ka filluar t’i kthehet normalitetit, ngadalë, por me hapa të sigurtë. Rrugët, sheshet, klubet, bibliotekat, arkivat, universitetet, shkollat, muzetë, llixhat… kanë filluar të hapën ose po bëhen gati të hapen.Sjellja e bashkëqytetarëve budapestas është e mrekullueshme! Kemi ndryshuar të gjithë. Ndjejmë përgjegjësi për tjetrin, kuptojmë më mirë hallexhiun, respektojmë më shumë veten dhe ligjin… të gjitha këto, për hir të një të ardhmeje të bukur, të ndritshtme, për hir të jetës!