Tregim – Page 10 – Dielli

BOLSHEVIKU RADE

August 31, 2015 by dgreca

NGA FASLLI HALITI/
TREGIM/
Shpallja kulak e Sefi Dushit në fshatin tonë pritej, pasi ai ishte i pasur dhe i prekur rëndë nga Reforma Agrare, por ajo që e habiti fshatin tonë ishte se Sefiun nuk e braktisën djemtë e tij, siç bënë disa të tjerë me baballarët e tyre të shpallur kulak nga Fronti.
Iu lumtë djemve të Sefi Dushit që nuk e braktisën babanë si djemtë e Liko Lumit që e mohuan babanë deri në atë pikë sa Liko u bë punëtor komunaleje. Kudo lavdëroheshin, jo vetëm në fshat, por deri në qytet flitej me simpati për ta që shpallja e të atit kulak, i bëri ata më të afërt, më të lidhur me të atin. Kulak stërkulak Sefi Dushi është babai ynë dhe ne vetëm vdekja na ndan me të, thoshin ata lart e poshtë nëpër fshat. Ne jemi krenarë për babanë tonë. Ai na ka rritur me djersë të kulluar. Bujqit e tij kemi qenë ne, dhe vetëm ne, së bashku me motrat dhe nënën tonë. Arat që na i mori Agrarja, babai ynë i kishte blerë me flori të bardhë djerse. Babai ynë as ka vjedhur as ka vrarë as ka bërë turpe e as ka spiunuar kënd gjatë gjithë kohës, kur spiunët të ngatërroheshin si qentë e macet nëpër këmbë. Spiuni është si qeni, që e ndjek prehën për të tjerët, na thoshte e na thotë edhe sot babai, kurse smirëziu mund të bëhet dhe ai, fare lehtë një spiun i shkathët. Smirëziu është si macja, e ndjek gjahun për vete, kurse babai ynë nuk ka qenë e nuk është as si qeni e as si macja, ai ka qenë dhe është një ka i fuqishëm pune dhe si i tillë, i ka urryer dhe i dhe i urren spiunët dhe smirëzinjtë dhe, jo vetëm kaq, por ai na mëson që dhe ne, t’i urrejmë ata njëlloj, si vetë ai. Kjo ishte arsyeja që Sefi beu e urrente Rade Dakën, sepse ai ishte edhe smirëzi edhe spiun i komunistëve. Megjithatë, prapë, nuk ishte kjo arsyeja thelbësore… Rade Daka nuk kishte kursyer as xhaxhanë e vet, të cilin e spiunoi dhe jo vetëm e bëri kulak, por edhe e futi në burg. E si mund të kursente Sefiun ai?!

***
Veç kësaj, fshati u habit nga urrejtja e çmendur që kishte Sefi Dushi dhe djemtë e tij për Rade Dakën, vetëm e vetëm pse ai pranoi të merrte arën e tyre nga Reforma Agrare. Kjo ishte njëra nga arsyet, por inati më i tërbimshëm i Sefi Dushit dhe i djemve të tij ndaj Rades, lidhej me dashurinë që kishte motra e tyre për Rade Dakën, sepse, ndërsa ai bënte dashuri me motrën e tyre dhe të bijën e Sefiut, në arat me luledielli, si Grigor Melehovi me Aksinjën, dy personazhe të romanit «Doni i qetë», vëllimi i parë i të cilit sapo ishte botuar dhe pjesët me dashuri të romanit lexoheshin, pothuaj nga gjithë të rinjët e të rejat e fshatit e të qytetit, me shkollë apo gjysmë analfabetë, Rde Daka duke imituar Grigor Melehovin bënte dashuri me të bijën e kulakut arave me luledielli. Dashuri bënte por nuk pranonte që nuk pranonte të martohej kurrsesi me të. Djemtë e kulakut dhe vetë Sefi Dushi bënë çmos që ta bindnin Raden të martohej me Serveten e tyre të bukur. Kë s’futën ata, që t’i mbushnin mendjen Rades të martohej me Vajzën e tyre. I premtuan edhe flori, por Rade Daka as që ua fishkëlleu fare. Thonë se i pështyu florinjtë e tyre… Madje u fol se e pshurri qesen me flori… Por ajo që e nxiu dhe e bëri katran me bojë, Sefi beun dhe djemtë e tij ishte dita e zezë, kur Sefi beu u ankua për Rade bolshevikun se, po harbonte me vajzën e tij arave me misër e luledielli. Pas ankesës së Sefi kulakut, Rade Dakën e thirrën në Komitet të Partisë dhe e kritikuan rëndë pse harbonte arave dhe po i merrte nderin vajzës së Sefi beut. Punë e madhe, tha Rade Daka, nderin e vajzës së kulakut mora; nderin e vajzës së atyre që na kanë çnderuar gjithë jetën. Dhe si i përkëdheluri i partisë dhe i pushtetit në rreth, Rade Daka ia dha një të qeshure të madhe sa edhe vetë shokët e Komitetit të Partisë qeshën me lot. Po pse o Rde kështu qenka puna: «Në ato maja rripa rripa/një herë ma hipe një herë ta hipa? Radja ia dha përsëri të qeshurës: ha, ha ha, ha.
Ik o Rade, ik; ik o dreq ik e mos hip e mos zbrit më në ato maja rripa rripa, se do të biesh e do të thyesh qafën ndonjë ditë: ha ha ha, qeshi Rde bolsheviku dhe u tha
E di si ishte ajo or shokë?, brumë. Brumë or brumë i kishte kofshët dhe gjinjtë sa gishtat e duarve të mia, linin shenjë në kofshët dhe gjinjtë saj. Apo s’e ngordhte atë të shkretë punë, ( shokët e komitetit ulën kokat) një dynym grurë bëhej lëmazhd, rrogoz sa herë që ne bënim atë punë, mes grurit. Ajo e kishte zakon apo kënaqësi që i ngrite bythët një pëllëmbë mbi tokë dhe tërhiqej bythas e bythas nëpër grurë…
Këtë herë asnjë nga shokët e Komitetit të Partisë nuk e ngriti kokën, s’e panë fare Raden në sy. Ai e kishte tepruar para tyre duke përfituar si ish partizani më i ri e më i përkëdhelur i Brigadës X Sulmuese. Ai po tregohej cinik e mburravec para tyre, sikur secili prej tyre të ishte babai dhe të gjithë së bashku të ishin vëllezërit e vajzës së beut… Gjithë kuadrot e partisë e të pushtetit në rreth, i lëshonin pe Rades, sepse ai, nuk ia përtonte t’i shkruante letër ish komandantit të Brigadës Sulmuese që sapo ishte bërë anëtar Byroje dhe…
Thuhej se Rade bolsheviku, e merrte byroistin në telefon dhe i këndonte këngën e Grykës së Mezhgoranit, këngën e një betejë teh më teh bajonete, midis partizanëve e nazistëve gjermanë. Ish partizani Rade Daka, e dinte se ish komandanti i Brigadës, e kishte pikë të dobët këtë këngë, ku: « Shoku Asim del jasht nga istikami /Dhe si dragua hidhet mbi ushtri/ Ne sulm o shok per nder te ketij vatani / Ne sulm shqiptari po hidhet per liri.
Asim Zeneli u derdh si llavë vullkanike, mbi nazistët gjermanë. Ai u shndërruar në një dragua. Llava e kuqe, përvëluese e betejës partizane, buçima e së cilës s’do të shuhej gjer në çlirimin e vendit, gjëmimi i së cilës do të vazhdonte ende e nxehtë përvëluese për të mos u ftohur kurrë.

***

Kur mori vesh Sefi beu se ç’kishte thënë Rade bolsheviku në Komitet të Partisë, se Rade Daka, jo vetëm i kishte marrë e i kishte lëruar e mbjellë atë me misër, por njëherësh ia kish lëruar edhe të bijën, i ra qielli në kokë, thirri djalin e madh dhe i tha të shkonte të vriste Rade pushtobolshevikun. Po, po, ta vriste atje në mes të misrit. T’ia përmbyttë mirin e blertë e t’ia mbulonte flakë gjaku, që të vinte në vend nderin e nëpërkëmbur të vajzës. Djali i madh, nuk ia bëri dysh fjalën të atit. Peqe, i tha babait. Por me t’u larguar nga i ati nisi të mendonte thellë; jo ti s’do ta vrasësh pushtobolshevikun Rade Daka i tha prerë vetes së tij. Mirë, mirë, mirë e ke ti baba, i tha përsëri vetes, por e di se çdo të thotë të qëllosh mbi ish Rade Dakën, ish partizanin e Betejës së Grykës së Mezhgoranit që ka luftuar përbri Asim Zenelit, tha përsëri me vete djali i bejkulakut. Të qëllosh mbi Rade bolshevikun, do të thotë të qëllosh mbi Pushtetin Popullor, mbi ish komandantin e ish partizanit Rade, mbi Asim Zenelin, mbi byroistin, do të thotë që ne të dy, babë e bir, të lëkundemi me litar në fyt në një trekëndësh, ngritur në qendër të fshatit. Unë, baba, mërmëriti përsëri, me vete ai, do të mjaftohem, që t’ia rrafshoj, t’ia shtroj rrogoz përtokë gjithë misrin e arës Rade bolshevikut, me qëllim që atij t’i mbeten fëmijët, gjithë njerëzit e shtëpisë pa bukë, të vdesin urie gjatë gjithë dimrit që ka gjasa të jetë i egër, i zi, me uri të zezë, tha me vete i vendosur, pa një pa dy, djali i Sefi bejkulakut. Ishte kohë zie dhe jo një kohë zie si dokudo, por kohë zie, zie buke… Dhe kur Rade bolsheviku të vente e t’i kërkonte misër Sefi bejkulakut në pikë të dimrit, për të shpëtuar nga uria, fëmijët, gjithë pjesëtarët e tjerë të shtëpisë, Sefi beu do të shqyhej, gajasej së qeshuri e do t’ia mbushte thesin me të qeshurat e tij si kujë vajtojcash profesioniste, do të bënte me Rade bolshevikun, atë që bëri milingona me gjinkallën, kur i vajti e i kërkoi grurë në palcë të dimrit. Djali i madh i bejkulakut Sefi, nuk e vuri në dijeni të atin për vendimin e tij butak që kishte marrë, pa e pyetur fare të atin, vendim ky që vërtet nuk ua vinte nderin në vend, por ishte shpëtimtar ama. Kështu djali i kulakut shpëtonte veten dhe të atin nga litari apo plumbi, kështu ata s’do t’i shihte fshati të lëkundeshin në litar apo t’i përcillte te Çezma e Kalifasë, ku armiqtë e klasës dërgoheshin me daulle e saze për t’i pushkatuar. Kështu ai vetë dhe i ati do të mbeteshin gjallë dhe fëmijët, nipat e mbesat nuk do të mbeteshin jetim dhe fisi nuk do të surdisej kampeve të internimit maleve e grykave të Tepelenës Gërhotit, Grabianit…

***
Rade Daka, arën e Sefi Beut që ia dha Agrarja, e mbolli misër farë vendi. Edhe pse ishte fare i ri, bujk pa përvojë, misri i Rade Dakës tërboi në gjelbërim. Misri kishte një ngjyrë kobalt si ngjyra që merr deti në kohë të vërejtur. Degët kishin të njëjtën lartësi, si në mes dhe në anë të arës. Gjë që tregonte se ara ishte ushqyer me pleh kudo njëlloj si ne mes dhe në anë të saj.
Rade Daka, shkonte dhe e shihte misrin vetëm në mëngjes herët. Kalonte buzë arës dhe e vështronte dhe kënaqej me ngjyrën e gjelbër në të thellë. Aty, ku disa degë ishin të verdha, si të veremosura, Radja shpejtonte hapin, nuk i shihte me sy ato degë të sëmura. Ara i dukej si të ishte një sanatorium dhe e kapte një trishtim i thellë, ndjente dhimbje në gjoks, por aty ku misri, tërbonte, harlisej dhe gjethet luanin me erën e blertë të mëngjesit ngjyrë pjepri. Atëherë bujku i ri Rade Daka që Sefi Dushi, i vuri nofkën Rade bolsheviku, ngaqë Radja linte kokën për Pushtetin e ri komunist, për të cilin nuk kursente as kokën e babait të vet; ulej në bisht në krye të arës dhe nuk ngopej se vështruari misrin që harbonte në një blerim, gati, serë të zi. Pasi ngopej me pamjen e tij çohej dhe i binte arës kryqe e tërthor. Nuk i rrihej pa u futur mes misrit për të parë një për një degë dhe niste e i përkëdhelte ato si të ishin vajzat e tij të veshura me fustane të gjelbra. Edhe pse ende në prag të lidhjes së kallirit, që tani ai shihte se çdo degë kishte ngjizur nga dy, tre, katër, mase dhe pesë kallinj. Pesë cepa kishte ylli partizan, pesë kallinj do të kishte edhe çdo degë e misri im, i thoshte kujto bujku që takonte Rade Daka.
***
Një mëngjes Radja u habit dhe, gati, ia dha ulërimës. Një vazhdë e tërë degësh tejembanë arës si një rrogoz i blertë, i gjatë, ishte përkulur e shtruar përtokë. Dikush kishte kaluar e i kishte thyer e bërë lesë degët e misrit. Kush të ishte vallë? Ndonjë derr i egër, i ndjekur nga gjahtarët? I pa dhe një herë i erdhi për të qarë. Ktheu kokën mënjanë. Nuk e shihte dot atë thyerje degësh rrogoz në gjatësinë e arës. I dukeshin si të ishin gjymtyrët e thyera të fëmijëve, nipërve, mbesave të tij, mbase edhe të gjithë fëmijëve, nipave dhe mbesave të fshatit. Zuri t’i ngrite, t’i drejtonte degët e rrëzuara përtokë, por vetëm ato që nuk ishin thyer.
Të nesërmen në mëngjes, Radja pa një vazhdë tjetër degësh të gjelbra të përkulura, por jo të rrëzuara rrafsh me tokën. Po kështu edhe mëngjesin e ditës se tretë e të katërt. Kush ia thyente, kush ia rrafshonte kështu misrin atij? Gati sa s’bërtiti, sa s’u ulëriti e nuk vuri kujën. Ndjente sikur dikush i kishte thyer brinjët duart, krahët, këmbët aq sa, vetja po i dukej si trung i rrëzuar gjatë e gjerë mes arës… Ç’të ishte kjo kështu? Dikush që s’e shihte me sy si njeri të përkrahur, të përkëdhelur nga Pushteti komunist që i dha tokën zhelanit. Po, po, një i tillë është ai që nuk ia mban bytha të rroket me mua dhe mbërthehet me degët e misrin tim që tërbon nga ngjyra e gjelbër e fortë, ngjyrë e cila në vend që t’ia qetësoi, ia vret, ia verbon sytë. Kështu më shikon mua djali i madh i Sefi Dushit që më quan bolshevik. Ai kujton se më shan duke më quajtur bolshevik. Unë e kuptoj se ai, gati, sa s’plas nga urrejtja e dyfishtë; ndaj meje dhe tërthoras edhe ndaj Pushtetit komunist që na dha tokë ne që punonim tokën, por nuk e kishim tonën.
Mos ndonjë lopë, ndërroj mendim befas, Rade Daka, mos ndonjë lopë kalon mes arës, kullot dhe thyen degët e misrit ? Por jo, jo, ndërroi mendje, ai, po të ishte lopë që hante dhe ecte nëpër misër, ai do të shihte dhe degët e ngrëna dhe degët e shkelura. Por Rade Daka, nuk po shihte degë të ngrëna, por vetëm të degë të thyera! Bolsheviku, siç e quante Rade Dakën Sefiu me djemtë, u la në lot. E kishte punuar tokën, i kishte thyer plisat me barre, i kishte shkërmoqur e bërë pluhur me grushte, që fara të mbinte pa pengesë, pa u shtrembëruar bifka e misrit nëpër plisa. Duart i kishte me kallo të tilla, si thundra kau. Sidomos, pjesa e poshtme e grushtit të majtë i ishte bërë vërtet si një thundër kau.
Vendosi ta ruante misrin. Gjersa thyerja ndodhte natën, diku në mes apo në buzë arës. Po sikur t’i kishin thënë Sefiut se, gjoja, ai bolsheviku, bën dashuri me vajzën e tij, Serveten e bukur, për të cilën çmendeshin gjithë djemtë e fshatit, kurse ajo nuk ua hidhte fare sytë dh tërbohej pas Rade Dakës…! Por jo, jo. Një gjë që nuk ndodh, kuptohet që është shpifje dhe nuk mund ta besojë njeri, sidomos babai. Kot që më vajti mendja te shpifja, tha me vete Rade Daka, ndërsa rrinte tulatur në hendekun me bar të arës. Nuk e kuptoj se si m’u çapërçik mendja…!
Natën e dytë nuk pa të kalonte ndonjë kafshë nëpër misër. Nuk pati fiksime të kota. Mos e kishte zënë gjumi duke parë yjet e shpërndarë nëpër qiell si kokrra të verdha misri e nuk kishte parë gjë? Jo. Në mëngjes ai nuk dalloi asnjë vazhdë degësh të thyera. Pra nuk kishte kaluar asnjë derr a kafshë tjetër mes përmes arës. Kështu natën e tretë e të katër…
Një mbrëmje ndërsa dielli po perëndonte i kuq mbi kodrat e Spolatës. Rade Daka vendosi që të mos rrinte më të ruante misrin gjatë netëve. Ç’kishte ndodhur kishte ndodhur, ç’ishte bërë ishte bërë. Me siguri ndonjë derr i egër duhej të kishte qenë meqë ara ndodhje afër Kënetës së Tërbufit. Por sapo perëndoi dielli dhe ra muzgu, një muzg i bukur gri dhe ara po mbulohej me një tis bryme që nisi të bjerë befas, u duk silueta e një kali të bardhë në gri, një kali çil si dhe silueta e një njeriu mbi kalë që duke u afruar drejt arës me misër, bëhej më i dukshëm dhe Rade Daka pa se ai po merrte tiparet e djalit të madh abrash të Sefi kulakut…
Radja nuk po iu besonte syve… Të ishte vërtet djali i madh abrash i Sefiut që vinte drejt meje me një urrejtje të dyfishtë prej katili dhe mizori se kisha misrin më të mirë, më të shëndetshëm, më të bukur, mes të cilit, gjoja unë bolsheviku, bëja dashuri me motrën e tij të bukur, Serveten? Po tani po e dallonte ende më qartë, më mirë. Ai po vjen tërbimshëm drejt meje, tha me vete Radja? Edhe pse tisi violë i brymës e bënte flu figurën e kalit dhe kalorësit, përsëri dallohej se ai që vinte së katrash drejt Rade Dakës ishte djali i madh i Sefi kulakut. Nuk kishte më asnjë dyshim.
Radja u tulat në hendekun e thellë, buzë arës, po aty ku ishte dhe më parë, kur ende nuk ishte varur dielli mbi kodrën e pyllit të Spolatës. Njeriu mbi kalë kapërceu hendekun e thellë e të gjerë të arës dhe u fut dhe çau përmes misrit duke e ngarë me shpejtësi skëterre kalin. Ai i ra mes përmes arës me kalë dhe Rade Daka me të dëgjuar krismën e degëve të misrit që thyheshin nën këmbët e kalit doli vringthi nga hendeku. Djali i madh abrash, i kulakut doli në krye të arës aty ku ai do të kthente prapë kalin që ta përshkonte edhe një herë tejembanë misrin, gjethet e të cilit luanin hareshëm me flladin e blertë të mbrëmjes, hare të cilën djali i kulakut nuk e duronte dot e fshikulloi kalin që të shtonte shpejtësinë me qëllim që të mos mbetej degë misri në këmbë, por të rrëzohej rrafsh me tokën si një rrogoz jeshil.
I biri i kishte thënë të atit se, misri në arën e Rade Dakës po harbonte si për inat të tyre dhe se gjoja ai aty do ta vriste qenin bolshevik. Atëherë i ati Sefi Dushi i shpallur kulak i dha leje të birit që para se ta vriste, t’i rrafshonte misrin bolshevikut, t’ia shtronte përtokë si një qefin të gjelbër ku ai do të shtrihej gjatë e gjërë, i mbytur në gjak të kuq bolshevik.
Dhe i biri, nuk ia bëri dysh fjalën të atit. Kur djali i kulakut, po dilte në krye të arës, ktheu kokën dhe pa vazhdën e degëve të misrit të shtrirë përtokë, u kënaq …. Atëherë, Rade Daka, nuk u përmbajt më, u ngrit lingthi në këmbë, duke i thirrur gjer në kupë të qiellit si Akili Hektorit… Ah kulaku i mutit, ti ma thyeke misrin mua. U turr përpara drejt tij, kapi kalin prej freri dhe e rrëzoi djalin e kulakut nga kali, e vuri poshtë duke e qëlluar me grushte në fytyrë, pikërisht me atë grusht thundër që kishte shtypur plisat e arës, ia përsheshi keq turinjtë. Djali i kulakut u la në gjak. Por duke qenë i fuqishëm, ai arriti të ngrihej dhe e vuri poshtë bolshevikun.
Ndërkaq unë së bashku me Zanin, vëllain e Rades pamë se ngjarja po merrte trajta tragjike, u afruam që t’i ndanim.
Kur vëllai i Rades, Zani që ishte si një dem i zi, i fuqishëm pa se, djali i kulakut e vuri poshtë të vëllanë dhe, po e qëllonte me grushte, po e mbyste në gjak, u lëshua egërsisht mbi të. u mat ta qëllonte me çomange pas kokës, por unë ia kapa që prapa çomangen sa një granatë dore dhe e pengova që ta qëllonte, goditje kjo që do të ishte më fatale se ajo e shpërthimit të një granate. Duke e penguar që ta qëllonte djalin e kulakut, Zani turfullonte si dem i zi i përrallës: lëmë o kusho, ulërinte, lëmë o kusho ta vras këlyshin e kulakut. Unë nuk e lëshova, por e shtrëngova edhe më fort. Djali i kulakut përfito nga rrëmuja, u çua menjëherë në këmbë, i hipi kalit dhe çau plumb mes fushës …
Qershor 2014

KANATJERJA E PERGJAKUR

August 2, 2015 by dgreca

Tregim nga Makensen BUNGO-New York/
Kur mbërriti në shtëpi,nëna i hapi me frikë të madhe teshat e të birit, që mori në hetuesi, se mos ishin edhe atë ditë të përgjakura si herët e tjera.Kur e pa kanatieren e të birit prap me gjak, ajo u tmerrua , u drodh dhe thirri:
-Prap të paskan torturuar ato bisha,o bir!
Nxorri një psherëtimë të thellë dhe me kanatieren e përgjakur të të birit shkoi dhe u ul në divan.E hapi prap kanatieren e të birit, pa njollat e gjakut dhe ngadalë e përvajshëm,e afroi te buzët,dhe e puthi me afsh.Pastaj e vuri te gjoksi,e shtërngoi fort dhe tha:
– Si po të bëjnë,o birë, si po të bëjnë të poshtërit! Apo nuk je edhe i sëmurë!
Dhe mallkoi.E duke mallkuar,dy lot të mëdhenj filluan t’i shkasin ngadalë, në heshtje në faqet e saj të rudhosura.
Ishin lotët e një nëne për djalin e saj,që po e torturonin egërsisht për ditë me radhë. Dhe helm e pikë,duke puthur dhe duke e shtërnguar kanatieren fort te gjoksi tha:Do t’ma vdesin djalin!
Tundi kokën, psherëtiti e ra në mendime për një kohë të gjatë. Dhe duke u menduar, kujtoi, se c’kishte dëgjuar për hetuesit ndaj të të burgosurve gjatë hetimeve,dhe e parafytyroi të birin me duar të lidhura me pranga, të shtrirë në cimenton e lagur të birucës duke e torturuar.U drodh e mbylli sytë,që të mos parafytyronte më asgjë. Pastaj tha ngadalë duke psherëtitur
-Jo! Kështu nuk duhet lënë djali.
Shikoi prap kanatieren.E puthi prap.E shtërngoi përsëri në gjoksin e saj Dhe duke e shtërnguar,tha me ngadalë :
-Duhet të ndërhyjmë.
Nxori një oh të gjatë e ra në mendime. Pastaj tha:
-Kujt mund t’i drejtohemi?
Dhe filloi të mendohet,se si mund të gjenin ndonjë njeri, për të ndërhyrë,që të mos e torturonin më të birin.
Djali i saj ishte maturant,kur e arrestuan.Disa ditë më parë në atë qytet kishin arrestuar disa intelektualë,midis të cilëve edhe tre profesorë të gjymnazit, ku studjonte i biri.Që të gjithë, intelektualë të arësimuar në universitetet perëndimorë.Si në këtë qytet atë vit kishin arrestuar në të gjithë Shqipërinë intelektualë të ndryshëm,ishte kohë shumë e frikëshme atë vit.Ishte viti më i egër i diktaturës i asaj kohe.Njerzit në atë kohë ecnin duke mos ditur se ku po shkonin dhe duke mos ditur se ku po shkonin,nuk dinin as edhe se kur do të mbërrinin.
Të arrestuarit e atij qyteti i akuzonin midis të tjerave,se kishin formuar një organizatë terroriste për rrëzimin e qeverisë me dhunë.Asgjë nga këto nuk ishte e vërtetë.Ata ishin arrestuar me porosi të këshilltarëve jugosllavë pranë shtetit shqiptar për të zhdukur inteligjencën e vendit.
Nëna u mendua për një kohë të gjatë në divan me kanatieren e përgjakur ndër duar,për ndonjë njeri,që mund t’i drejtoheshin, për të birin, që të mos e torturonin më.Por nuk po gjente. Nga njerzit em saj nuk kishin ndonjë njeri me post. As nga njerzit e të shoqit. Edhe nga rrethi shoqëror i tyre nuk kishin. Ata të dy ishin nëpunës të thjeshtë.Ajo ishte mësuese në një shkollë fillore të qytetit,ndërsam i shoqi punonte në bangë. Nuk kishin njeri.U mendua prap.Mendoi shumë njerëz.Kujtoi disa persona.
Sa të lodhin mendimet, kur mendohe e nuk gjenë një rrugë shpëtimi për ate që mendohe!
Së fundmi, si u mendua për një kohë të gjatë, i shkoi mendja te një kushuri i largët i burrit të saj, që e kishte kunatin hetues.Ky njeri e dinte se cili nga hetuesit e tjerë merrej me të birin dhe mund të ndërhynte që të mos e torturonin më…
U gëzua…
Kushuriri i të shoqit, ajo e dinte se do të shkonte me një herë te kunati për t’i folur per djalin e tyre. I shoqi dhe ai, me gjithëse ishin ca të largët,shkonin me njëri tetrin si vëllezër.Kishin hyrje e dalje të mira dhe shpesh edhe bisedonin tok për problemet e tyre familjare. Ai kur kishte mësuar arrestimin e djalit të tyre, kishte shkuar bashkë me të shoqen në shtëpinë e tyre.
Po hretuesi?
Mbas gëzimit që ndjeu,ajo nënë filloi të mendohet në se do të pranonte kunati i kushuririt të ndërhynte që të mos e torturonin më djalin e tyre.Se ai njeri hetues ishte dhe hetuesit e asaj kohe ishin të përmendur për egërsinë e tyre.Pastaj jetonin edhe në një kohë të egër.DIktatura forcohej nga dita në dtë me tmerrin e terrorit, Dy burgjet e atij qyteti ishin mbushur plot e përlot dhe kishin krijuar edhe një burg tjetër.Kur kujtohej burgu i Burrelit, njerzit tmerroheshin.Spaci nuk zihej me gojë nga frika. Grabiani, ishte kthyer në një qytezë internimi të përhershëm.
Ajo nënë, e shqetësuar dhe e frikësuar për fatin e të birit,u mendua për një kohë të gjatë për këtë njeri,në se do të pranonte t’i ndihmonte.Psherëtiti thellëm dhe tha:
-Nuk e di se c’mund të bëjmë.S ’kemi se ku të përplasemi.Vetëm te ky njeri mund të drejtohemi.Por, a mund të na ndihmojë?
Së fundmi shtoi:
-Do Zoti dhe ve dorë për tim birë!
Dhe heshti e lodhur,e frikësuar,e dërrmuar,e plagosur.
Në mes të asaj heshtje ajo nënë dukej sikur e kishin gremisur në një humnerë të thellë e ajo mundohej të dilte prej andej,por nuk dilte dot. Rrokullisej nëpër atë humnerë, kapej nëpër shkëmbinjtë e thepisur të asaj humnere, mundohej me thonj e me dhëmbë,të ngjitej lart e,kur mendonte,se po shpëtonte,shkiste e rrokullisej e binte prap në fund të asaj humnere e gjakosur,e copëtuar dhe tërë plagë.
Në atë kohë e gjeti i shoqi në kohën e drekës, kur u kthye nga puna;ulur në divan,me kanatieren e të birit ndër duar,duke u menduar.Ajo,sa hyri i shoqi në dhomë,ndjeu një farë lehtësimi,se do ta bisedonin së bashku për punën e të birit e mund t’i gjenin ndonjë njeri.
I shoqi,si përshëndeti të shoqen, shkoi të ulej në divan pranë asaj.Duke u ulur,ai pa kanatieren e të birit të përgjakur.U inatos.E mori ndër duar, e hapi dhe pa njollat e gjakut, pa përgjakjen e saj. Dhe me një hidhërim të thellë e tërë inat,e pyeti të shoqen:
-Prap!?
-Po,iu përgjigj e shoqja.
-Prap!
Ai tundi kokën me inat,mori frymë thellë dhe tha:
-Të mallkuarit!.
E palosi kantieren dhe duke ia dhënë së shoqes,e shikoi ate ndër sy.Ajo lshte zverdhur dhe dukej që kishte qarë.Ai, për t’i larguar të keqen,i foli:
-Pse ke qarë
Ajo, duke e shikuar të shoqin me një vështrim të përvajshëm,i tha:
-Po e torturojnë shumë djalin.Cdo javë rrobat e tij i marr të përgjakura.
-E di,-i tha-E kam parë kanatieren edhe herët e tjera.Që nga dita e parë.
Dhe mori frymë gjatë.
-Apo nuk është edhe i sëmurë!-shtoi ajo.
-Edhe këte e di,-i tha ai, E thithi duhanin fort.
Nuk foli më gjatë. Heshti.
-Atëherë!?-e pyeti ajo.-C’duhet të bëjmë!?
Kur ai nuk iu përgjigj, ajo shtoi:
– A nuk mund t’i themi kushuririt tënd,që të bisedojë me kunatin e tij,që është hetues?
Ai ngriti kokën menjëherë,shikoi të shoqen dhe i tha:
-Jo!
Shoi me inat cigaren,që kishte në dorë pa e përfunduar dhe tha prape:jo,por këtë herë më fort, sa që e shoqja u habit,se ai nuk i ishte përgjigjur ndonjëherë ashtu asaj.
Por, me gjithëate, e shoqja vazhdoi:
-Yt kushuri shkon te ai, po t’i themi ne. Pse të mos i thotë të kunatit njëherë?S’kemi njeri tjetër,se kujt t’i drejtiohemi.Ai ka mundësi të na ndihmojë.Vetëm ai.Ti e shikon, se cfarë po i bëjnë djalit. Ai është djali i ynë.Ne vetëm atë djalë kemi dhe ai vetëm neve na ka.Në për ate rrojmë.Djalin po e torturojnë cdo ditë dhe nga torturat mund t’i ndodhë edhe ndonjë e keqe.
Nuk duroi më e shkreta nënë. Mbuloi fytyrën me të dyja duarët dhe u shkreh në vaj.
Ai e afroi afër vetiu dhe i tha:
-Mos qaj,grua, mosqaj!Kjo punë nuk është për të qarë . Jetojmë në një kohë të errët .
Ajo sbuloi fytyrën , vështroi të shoqin dhe iu lut :
_ Duhet të shkojë , burrë , te ai . Duhet të shkojë pa tjetër për djalin tonë . Nga e keqja po të them . Nga e keqja , thotë populli , njeriu troket edhe në derë të hasmit .
I shoqi e vështroi , mori frymë thellë dhe mendoi t’i thotë pse nuk pranonte të kërkonte ndihmëm e atij .
Ai para një muaji , kur kishte parë për herë të parë kanatieren e të birit të përgjakur , kishte shkuar te kushuriri i vet dhe i kishte kërkuar që t’i thoshte të kunatit që të mos e torturonin më djalin e tij , ndërsa për ta dënuar , le ta dënonin .
Nënës së shkretë iu cel fytyra dhe me një herë e pyeti :
_ Dhe ai pranoi ?
I shoqi e vështroi me dhimbshuri dhe i tha ;
_ Por me një kusht .
.Ajo vështroi të shoqin dhe priti në heshtje c’do të thoshte i shoqi . Ai u kollit , mori frymë me vështirësi , i kapi duarët , ia shtërngoi fort dhe , gadalë , me një zë të heshtur , si me frikë , duke i ndarë fjalët shumë nga njëra tjetra , sikur nuk ishte ai , që po fliste , i tha se ai kishte pranuar , por me konditë , që ai të shkonte në zyrën e tij , të sillnin djalin e tyre aty dhe ai , si baba i tij , ta këshillonte , që të denonconte profesorët e tij .
Ajo shikoi të shoqin me habi , se nuk po kuptonte mirë kuptimin e atyre fjalëve . Heshti , Dhe mes asaj gjendje , mbas disa castesh , e pyeti të shoqin :
_ Si !?SI !?
I shoqi përsëriti përgjigjen .
Ajo shtangu dhe u sverdh në fytyrë , si nuk ishte sverdhur ndonjë herë në jetën e saj . Ashtu qëndroi në heshtje për disa caste . Pastaj , e habitur , e pyeti prap të shoqin :
_ Të denoncojë djali i ynë profesorët e tij !?
_ Po , _ u përgjigj ai .
Ajo kuptoi cdo gjë , u ngrit në këmbë e sverdhur dyll , përplasi duarët te faqet e saj dhe pyeti :
_ Im bir ?
_ Po , u përgjigj i shoqi .
_ Djali i ynë !?
_ Po _ përsëriti ai .
Ajo shtërngoi të dy grushtat dhe tha :
_ C ‘ poshtërsi e ndyrë !
Pastaj i ra dyshemesë me këmbë disa herë radhazi me sa fuqi që pati dhe tha :
_ Jo !Në asnjë mynyrë jo ! Kurrën e kurrës jo !
Mori frymë më vështirësi dhe tha prap :
_ Jo !
Kjo jo e dytë nuk ishte fjalë . Ajo ishte një ulurimë .
Pastaj heshti . Pushoi .Ndejti disa caste si e ngrirë . Pastaj mori kanatieren e të birit e ktheu sa andej këndej , e palosi me ngadalë , e shtërngoi fort me rë dyja duarët dhe thirri me zë të lartë :
_ Torturojeni ! Torturojeni !Torturojeni !
I shoqi u ngrit , e kapi për dore dhe e uli ngadalë
Mbas kësaj dite ata të dy nuk folën më për të ndihmuar të birin , me gjithëse cdo javë ajo nënë e merrte të përgjakur kanatieren .Ajo nxirrte kanatieren nga trasta , shikonte , që ajo ishte e gjakosur , psherëtinte thellë dhe mallkonte . Vetëm kaq . Asgjë më shumë . E bëri zemrën gurë ……
Mbas disa ditësh , në rrugë nënën e takoi hetuesi . Si e përshëndeti , ai i tha :
_ E paske trim djalin !
_ Pse ? _ e pyeti ajo .
_ Nuk e ka hapur fare gojën .
_ Mirë ka bërë .
Por do ta dënojmë shumë .
_ Le ta dënoni sa të doni , _ ia ktheu nëna . _ Burgu për burrat është .
Dhe pa i dhënë dorën dhe pa e përshëndetur , i ktheu kurrizin dhe u largua qetë , qetë .
M A K E N S E N B U N G O
Marrë nga vëllimi i pabotuar
‘’ N Ë N A T T O N A ‘’

S H O Q J A

July 30, 2015 by dgreca

Tregim nga FASLLI HALITI/
Plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, zbriti me kujdes shkallët e pallatit duke i numëruar ato një nga një. Ishte shumë plakë dhe kishte vite që s’i kishte zbritur shkallët e pallatit.
– Po kjo?
– Ç’e gjeti kështu?
– Do të ketë ndonjë hall e shkreta.
– Mos është zënë me nusen dhe shkon të jetojë tek e bija ?
– S’e besoj.
– Ajo shkon shumë mirë me nusen. S’ka si nusja ime…
– Që e ka nxjerrë nga shtëpia një hall, kjo duket.
– Duket sheshit – thoshin gratë e shkallës së pallatit.
– Ç’hall të ketë e shkreta?
– Një hall të madh do të ketë,– thanë ato dhe e përcollën me vështrime të gjitshme, përzier keqardhje dhe dhimbje.
***
Plaka Fanie ecte shtruar rrugëve të periferisë së qytetit. Rrugët e periferisë ishin gjithë pluhur, kallama fëshfëritës, ferra, kavakë, shelgje… Anash tyre kishte kumbulla, mana, dardha, qershi, ftonj …
Sapo kishte hyrë prilli…
Në bërryl të rrugës plaka pa një dardhë të lulëzuar. S’e kuptoi pse iu duk si një nuse me vello. U kënaq. U ndal ta shihte. E pa mirë e mirë dardhën me ato lulet e bardha. Sa bukur… Sa bukur kishin çelur. Degët ishin plot lule. Dukej sikur lulet peshonin dhe degët do të thyheshin. Po lulet s’kishin peshë, kishin vetëm bukuri,
një bukuri të bardhë, plot dritë.
-Mashalla – tha plaka, – sa lule paska çelur e uruara!
Pastaj psherëtiu:
-E shkreta Bukuri.Unë e shoh dardhën që ka çelur dhe më bëhet shpirti behar, po e shkreta Bukuri s’e sheh dot, i janë tharë këmbët qyqes.
Dhe vazhdoi:
-Ç‘i bënë ato të shkreta këmbë, ç’i bënë. E mbyllën fare. E ndanë nga njerëzit së gjalli… Mirë thonë. Vdekje të kishte, po pleqëri të mos kishte.
Pastaj erdhi në vete dhe tha:
-Po dhe unë plakë jam. Bile edhe më plakë se Bukuria. Megjithatë ja eci, dhe i shoh dardhat, qershitë si kanë çelur… Këmbët… Nuk i kam keq këmbët, jo….
Mërmëriti:
-Sëmundja është e keqe. Nuk durohet. Të kalb. E shkreta Bukuri… Mbeti uloke qyqja. Po kalbet vetëm, sepse çunin dhe nusen ia kanë caktuar me punë në fshat, ngaqë kanë një bizhdilëz në biografi …
Plaka e la prapa bërrylin e rrugës. Dardha me lulet e bardha mbeti pas saj. Iu duk sikur i mbeti prapa shoqja e saj uloke, Bukuria.
-Ej, Bukuri, Bukuri, – tha me vete, – si ishe dhe si u bëre. Ja si ajo dardha ishe, si ajo qershia atje te qoshja e rrugës.Të mbaj mend, kur erdhe nuse. Si ajo dardha ishe. Llërët i kishe gjithë shëndet të bardhë, ja si ato degët e dardhës me lule të bardha. Kurse tani…ë…hë…!
Plaka, doli në rrugën kryesore me asfalt. Rruga e qytetit iu duk e gjerë. I ngjante rrugës së Vidhishtës. Ajo ishte kaq e gjerë, por e mbuluar me bar të blertë, kurse rruga e qytetit me asfalt të zi. Eh, rruga e Vidhishtës, rruga e Vidhishtës…, – mërmëriti. Plaka kujtoi mbrëmjet, kur lopët ndaleshin e kullosnin pak në këtë rrugë, ku ndoshta dikur duhej të kishte pasur shumë vidha, prandaj dhe kishte atë emër. Ajo përfytyroi lopët duke kullotur : Baliskën, Shegën, Zekën, Murgjinën… Kujtoi mjeljen e tyre, kusitë me qumësht… Te këmbët e plakës kaloi një «Fiat» i kuq.Iu duk se kishte ngjyrën e pelës që kishte pas ajo dikur. Jo – tha me vete, – lëkura e pelës sime ishte ngjyrë xinxife.
Plaka, shoqja e Bukurisë që dergjej uloke pa njeri te koka, mori rrugën drejt Komitetit të Partisë.
***
Arriti te sheshi i qytetit. E habiti gjerësia e sheshit.Kështu ishte habitur dikur me Çairet e Zeza, në vajzëri. Ajo dhe shoqja e saj Bukuria kishin bërë kapule bari në ato çaire ku korrnin me kosë burrat e tyre.
Pyeti:
– Komitetin do, nëna…
– Cilin komitet?
– Komitetin e Partisë?
– E de, atë.
– E shikon atë ndërtesën e bukur?
– E shoh!
– Shkallët në të majtë janë të Komitetit Ekzekutiv. Ti ngjit shkallët në të djathtë. Ato të çojnë drejt e në Komitetin e Partisë.
– Gëzofsh të ritë – mor bir tha plaka dhe bëri drejt shkalleve të djathta.
***
Plaka nisi të ngjiste shkallët e jashtme. I ngjiste ngadalë. Ngjitej dhe ndalonte. Bënte sikur kërkonte dikë me sy. S’donte që të tjerët ta kuptonin se ajo lodhej, se po i ngjiste me zor ato shkallë. «Të paktën unë i ngjis. Me zor, me zor, por i ngjis, – tha ajo me vete,- kurse Bukuria e shkretë… Ajo ka mbetur trung. Këmbët qenkan gjë e madhe. S’ u bëka pa këmbë. Ndahesh nga bota me gjallje. Edhe syri gjë e keqe është… Edhe pa sy nuk bëhet… Po të paktën një gotë ujë e pi. Kurse Bukuria e shkretë… Po nuk i solli njeri një gotë ujë, thahet. Po s’e ngriti njeri nga vendi, kalbet…
– Për ku moj nënë? – e pyeti dezhurni.
– Te Sekretari, do vejë nëna.
– Te cili sekretar?
– Te i madhi !
– Për çfarë?
-Për hall.
– Për ç’hall?
– Për një hall të madh.
– Ma thuaj konkretisht hallin – tha dezhurni.
– Paske llafe ti, çun…
Dezhurni erdhi në vete dhe i foli plakës me zë të mëndafshtë:
– Po është rregull, moj, nënë. Duhet ta shkruajmë këtu në tefter.
– Qenkësh rregull… Di nëna nga rregullat… Durojnë gjunjët e nënës, s’e sheh si dridhen?… Ç’muhabet… Muhabet i bukur, besa, ky yti…
Dezhurni u çua nga karrigia. E kuptoi që s’bëri mirë. Ç‘ishin vërtetë ato pyetje ashtu? Goxha plakë… Tetëdhjetë a nëntëdhjetë e ca vjeçe. Kishte numëruar hapat për të ardhur gjer këtu… Kurse ai… Porosia e Partisë ishte që njerëzit të priteshin mirë, sikur dhe të deklasuar të ishin. Për një çast iu duk sikur e njohu atë plakë. Diku e kishte parë. Po ku? Ndoshta në… Iu kujtua. E kishte parë në tribunën e qytetit me rastin e festave të Nëntorit. Ishte nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese… Ai pa rrudhat e imta të plakës që i ngjanin asaj rrjetës që lë sita kur e harrojnë mbi niseshte. Ishin ca rrudha të imta, të imta që i shkonin shumë pleqërisë së saj të thellë, lëkura e së cilës kishte vite që s’kishte parë diell.
Dezhurni u çua nga kolltuku dhe doli në korridor. E kapi plakën për krahu. Ngjiti me kujdes shkallët gjersa vajti para derës së Sekretarit… U ndal para saj së bashku me plakën.
-Një minutë – i tha plakës – mos u mërzit. – Erdha.
Dezhurni hyri në zyrën e pritjes së Sekretarit të Parë.
***
– Hyni, ju lutem, i tha plakës sekretari i Sekretarit të Parë. Sapo plaka hyri, Sekretari i Parë u çua në këmbë. La tavolinën, i doli përpara dhe e përqafoi.
-Gëzofsh të ritë – i tha ajo.
Sekretari e uli në një kolltuk të zyrës. U ul dhe vetë përballë saj. E pyeti për njerëzit e shtëpisë: për nipërit, mbesat, për djemtë dhe vajzat… Bëri me të, atë bisedën hyrëse që e lehtëson tjetrin të çlirohet nga emocionet e të shprehet lirshëm.
– Ç’të pruri gjer tek unë, – e pyeti Sekretari ?
– Halli, mor, bir…
– Hall shtëpie?
– Shtëpi kam nëna. Kam goxha konakë, sa të sillet edhe kali si në lëmë.
-Të rrish gëzuar! – i tha Sekretari i Parë.
Dhe e pyeti prapë:
– Ke ndonjë hall pune për nipin, mbesën…?
– Një hall më të madh kam, nëna.
– Hall burse?
– Jo, një hall më i madh, mor bir, e solli nënën tek ti…
Nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, nxori një copë letër nga gjiri dhe ia dha sekretarit. Ai e hapi dhe lexoi:
Shoqes Bukuri Shurdhani,
Kërkesën tuaj, për transferimin e nuses së djalit tuaj në qytet, nuk mund ta plotësojmë tani për tani, për mungesë vendi.
Përgjegjësi i Seksionit të Arsimit
(Dhimitër Gërmadha )
– E dëgjove, mor bir, si thotë? Nuk ka vende, tani për tani… Pse kur dashkësh t’ia sjellë nusen ulokes ky përgjigjsi, kur ajo të vdesë? Puna është t’ia sjelli nashtithi sa është gjallë. Kur të vdesë, le t’ia çojnë prapë në fshat, po të duan. Kaq nuk bëkësh dot ky përgjigjsi i arsimit? Për nusen e Bukurisë nuk paskësh vend në qytet? Po Bukuria ka pritur e ka përcjellur në shtëpinë e saj partizanët gjatë Luftës; i ka larë e shpëlarë, ka arnuar e ka tharë në diell rrobat e tyre me morra…
– Akoma me morrat kjo…, tha me vete Sekretari i Parë dhe i erdhi për të vjellë. Pastaj e pyeti, jo pa takt:
– Motra juaj është Bukuria?
– Jo, mor, bir, nuk është motra ime. Është shoqja ime. Jemi në një shkallë. Dyert i kemi përballë. E kam shoqe të vjetër. Është behar nga shpirti e behar nga goja. Shkonim e vinim te njëra – tjetra. Kafenë e pinim bashkë, herë veja unë tek ajo e herë vinte ajo tek unë. Bisedonim. Kënaqeshim. I shtonim ymrin njëra – tjetrës. Po ç‘e do. Nuk desh fati. Sikur na morën mësysh. Një ditë i ra pika dhe e la në vend. Mbeti uloke qyqja. Doktorët thanë se zor të ngrihet më. Që atë ditë u bëra helm.
Unë rri tek ajo me orë te dera. I bëj kafenë, i ve përpara bukën. Edhe një gotë ujë ia jap, me muhabet e gajret e mbaj, por nuk e ngre e nuk e ul dot… E shoh e më këput shpirtin, sidomos kur më thotë se atë ditë që do të ngrihet, do të vijë e ta pijë kafenë te unë dhe se atë ditë do të më bëjë një kafe për kokë të kafesë. Lëre, lëre, mos e pyet ç‘e ka gjet Bukurinë e shkretë. Çunin e ka agronom në koprativë, nusen, mësuese në fshat, nipi dhe mbesa janë të vegjël. Shkurt mor bir, nuk ka njeri që ta ngrejë e ta ulë gjatë ditës. Po nuk ia sollën nusen këtu afër, ajo do të kalbet. Po, po… Do të kalbet e nuk do ta ketë të gjatë.
-Ja, si thua ti mor, bir, është apo s’është hall, ky?
– Është hall, dhe hall shumë i madh dhe po të mos e zgjidhnim, do të ishte turp, ne…!
– Uratën, mor bir !
***
Sekretari i futi krahun nënës së dëshmorit trim të Brigadës së Parë Sulmuese, zbriti shkallët dhe e çoi te makina e tij që qëndronte para komitetit. Foli me shoferin. Hapi derën e «Fiatit» dhe e futi plakën brenda dhe u nda me të duke e përqafuar. Plaka e puthi në ballë.
Shoferi ia shkeli «Fiatit» në drejtim të shtëpisë së plakës në periferi.
-Mos u ngut, mor bir. Ec, ngadalë. E nget dot si qerre makinën? Si qerre e do nëna.
-E ngas si qerre, moj nënë, si s’e ngas…
-Gëzofsh të ritë.
-Të faleminderit – tha shoferi dhe e uli shpejtësinë.
-Dua të shoh qytetin – tha plaka, – më shëtit një herë rreth e rrotull. Ta shoh se s’i ndihet…
Shoferi e përshkoi qytetin me një shpejtësi të butë.
-Mashalla – tha plaka, – sa qenka hapur qyteti, por.., shiko djathtas, shiko majtas, ajo s’po i shihte as kishën e as xhaminë… Nuk i erdhi mirë, madje i erdhi keq me siguri, por nuk bëri zë, sepse ishte nënë dëshmori dhe…
***
Tani «Fiati» u fut në rrugën e periferisë që të çonte te shtëpia e plakës Fanie, nënës së dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, dëshmorit Loni Prifti.
Plaka pa përtej diçka të bardhë, gjithë dritë. Ishte qershia. Iu duk sikur i kishte dalë përpara shoqja e saj, Bukuria. Jo uloke, siç ishte tani, por ashtu siç kishte qenë atëherë kur erdhi nuse…Vetura arriti afër qershisë.
-Ndale makinën – tha plaka.
-Kam porosi nga Sekretari i Parë që të të çoj gjer te shkallët e shtëpisë – tha shoferi.
-Ndale këtu. Këtu do nëna.
-Nuk mundem, moj nënë. Sekretari i Parë, më porositi që të të çoj gjer te dera e shtëpisë.
-Bëj si të thotë nëna. Është më e madhe nëna…
Shoferi e ndali «Fiatin» te bërryli i rrugës, afër qershisë me lule e të bardha të përndritura nga dielli i prillit.
-Këputi nënës një degë. Atë degën atje që ka më shumë lule… E dua për Bukurinë, për shoqen time uloke.
Shoferi këputi degën që kishte më shumë lule dhe ia dha plakës. Ajo e pa degën e qershisë dhe tha me vete se shoqja e saj do të gëzohej shumë kur ta shihte, do ta merrte me siguri si ogur të mirë dhe do t’ i qeshte buza, më në fund që shoqja e saj po i sillte prillin në shtëpi…
***
Por pas një jave plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sumuese , mori këtë përgjigje:
Shoqes Fanie Prifti,
me porosi të Sekretarit të Parë, shokut Rrapo Guri, bëmë të gjitha përpjekjet për transferimin e nuses së shoqes suaj Bukuri Shurdhanit, por tani për tani transferimi s’ mund të bëhet për mungesë vendi në qytet.
Ua ua ua!, ba-ka-bo-ni, uuu…uu… i paturpshmi – sik-ter-sek-re-tari…! Po ai më dha fjalën… E gëzova kot Bukurinë e shkretë. Kujtova se i solla prillin qyqes në shtëpi, por i paskësha sjell shënreun, mardhën e dimrit…
***
Plaka Fanie, nëna e dëshmorit të Brigadës së Parë Sulmuese, sapo pa degën e qershisë të cilën ajo ia kishte çuar shoqes para një jave, për t’u çmallur me pranverën, u drodh… Diçka e keqe e bëri të dridhej… Sapo shoqja e saj e sëmurë mësoi se Sekretari i Parë, nuk ia kishte zgjidhur hallin, iu duk sikur degëzës së qershisë iu fishkën lulet dhe vetë dega e futur në vazo edhe pse zhytur në ujë të kulluar, ajo u tha në çast si ato degët e selvisë së përrallës te porta e oborrit që me tharjen e tyre sillnin kob e zi në shtëpi…
Erërat e dhjetorit filluan të frynin tërbimshëm…Edhe këtë vit e paralizuara, do të kalonte në vetmi një dimër të mardhur deri sa një mesnatë a mëngjes, mbase… askush s’do t’i ndodhej pranë…!
1974
(Ne Foto:Nga Vincent Van Gogh)

ITALIANIA E INTERNUAR

April 27, 2015 by dgreca

TREGIM NGA MAKENSEN BUNGO/New York/
Kur ra canga e Kampit për të zgjuar të internuarit, ajo nuk po flinte sepse Ishte zgjuar nga një ëndërr e keqe. Ngriti dorën dhe shikoi orën.
-Pesë,tha,-.Ora e zgjimit për t’u nisur për në punë. U ngrit, u vesh dhe veshtroi nëpër kazermë, ku i kishin vurë të banonin.Pa, që shumica e të internuarëve, u sgjuan e u ngritën të përgjumur,me fytyra të zverdhura e të mërzitur dhe filluan të vishen.
Ndërsa disa të tjerë u rrotulluan nëpër shtresa nja dy herë e u ngritën edhe ata duke gogësitur.
Ishin shumë të internuar në atë kazermë të Kampit të të interrnuarëve . Shumica ishin gra ,djem të rritur e vajza të mëdhoja . Kishte edhe fëmijë.Se i kishin ngritur të gjithë, si familje , me pleq e me fëmijë edhe ne djepe e i kishin sjellë në atë kamp . Kishte edhe burrra , por pak , se disa kryefamiljarë të atyre familjeve i kishin pushkatuar , disa i kishin burgosur , disa të tjerë kishin ikur nga Shqipëria para se të mbaronte lufta e disa kishin marrë malet , që të mos binin në duarët e Qeverrisë .Shumica ishin nga veriu . Kishte edhe nga rrethet e tjerë , por pak .
Duke vështruar ata , ajo pa nga fundi i kazermës atë gruan , që , sa u sgjua , si cdo ditë , filloi të këndojë dhe të hedhi valle në mes të kazermës Ajo u drodh nga tmerri dhe tha me vete :
_ E mjera nënë !
Asaj të shkrete para disa ditësh i kishte vdekur fëmija tre vjec nga të ftohtit dhe nga urija . Kështu ndodhte shpesh në ate kamp . Herë mbas here vdisnin fëmijë e pleq nga të ftohtit dhe urija . Të nesërmen që e kishte varrosur të birin , komanda e kampit e kishte nisur me dhunë , të shkonte në punë , duke e lënë fëminë tjetër në djepe vetëm , Kur ishte kthyer prej andej në darkë , e kishte gjetur edhe fëmijën tjetër në djepe të vdekur . Kishte qarë e kishte uluritur me orë të tëra , pastaj ia kishte marrë këngës dhe së fundi kishe dalë në mes të kazermës dhe kishte hedhur valle . Ishin valle vdekje ato për vdekjen e dy fëmijëve të saj .
Ajo nuk e shikoi dot , mbylli sytë e i ktheu krahët asaj nëne të shkretë.
Pastaj shikoi djalin e saj të vetëm , Ai po flinte si një qingj . . E shikoi me dashuri e me dhimbje , me dashuri , se ishte nënë e atij fëmije të vetëm gjashtëvjecar dhe me dhimbje , sepse mendoi , se në c’vend e kishin sjellur përdhunisht me ate edhe djalin e saj .
Tundi kokën me hidhërim . U ul pranë të birit dhe e puthi AI i u sgjua , hapi krahët dhe e përqafoi të ëmën . Pastaj e pyeti :
_ Mami , ra canga ?
_ Ra , shpirti i mamit , ra , _ iu përgjigj ajo e mërzitur .
Ai u ngrit përgjumësh dhe , duke u veshur , i tha së ëmës :
_Oh , sa më flihet , moj mami !
Ajo duke tundur kokën me inat , i tha :
_ Se polici mbrëmë të mbajti në birucë deri në mes të natës .
Dhe iu afrua të birit dhe , duke e pëkëdhelur , i tha ;
_ Shpirti i mamit , që gjashtë vjec në birucë !
Ai për t’u cfajsuar , i tha se pa dashje kishte qëlluar një nga derrat e komandës .
_ Mirë , _ të keqen nëna , mirë _ i tha e gjyshja që ishte veshur e po priste ato , _ por mos u afro më nga ato , se polici të fut prap në birucë .
Ai një ditë më parë ,duke lozur me shokët në kamp me guricka , kishte qëlluar me gurë pa dashur një nga derrat e komandës , që ishin duke kullotur jasht kampit . E kishte parë polici i shërbimit , e kishte kapur ate , e kishte futur në një nga birucat e kampit dhe e kishte lënë aty deri në mes të natës duke qarë e duke uluritur nga frika se mos e hante gogoli , ndërsa gjyshja rrinte te dera e birucës dhe i thoshte që të mos qante , se nuk e linte ajo .
Si u veshën , ajo i tha të vjehrrës , që të mos harronte të gatuante ëmbëlsirën , që kishte premtuar , se atë natë ishte festa e Vitit të Ri .
_ Mos u bëj merak , _ i tha e vjehrra , _ E kam vetë në mendje atë punë . Djalit , sa dëgjoi për ëmbëlsirën , i qeshi fytyra dhe , duke shikuar të ëmën buzagaz , i tha :
_ Do të hamë ëmbëlsië , sonde , mami !
_ Do të hamë , të keqen nëna , _ i tha gjyshja , _ do të hamë !
E shkrerta plakë , midis asaj turbullime të madhe , ku po jetonin , për ta gëzuar nipin e vogël në darkën e Vitit të Ri , kishte ruajtur ca miell e ca sheqer sa për të gatuar një ëmbëlsirë nga një pako që i kishte ardhur nga njerzit e saj .
Kur dualën jasht , me një herë , i përfshiu një erë e ftofët , akull , që të priste . Se bën dimër i madh në ato anë , me erë të fortë e të ftohët , me shi e me furtuna dhe dëbora sbardhon me kohë në ato male andej. .
Ajo afroi të birin afër vetiu dhe i ngriti jakën e palltos , ndërsa gjyshja hapi pallton e saj dhe e mbështolli . Dhe u drejtuan për te vendi , ku bëhej apeli , e ëma përpara me të birin për dore e mbas atyre e vjehrra , duke gulcuar .
Dritat në mes të kampit dhe rreth e rrotull atij , e bënin natën ditë .
Si u vunë në rresht , nëna ndejti disa caste dhe vështroi kampin .
Ishte një kamp i madh ai , i gjithi i rrethuar me tela me gjemba , që ruhej rreth e qark nga policë të armatosur , në një fushë të vogël rreth malesh të lartë , afër një kalaje madhështore e një lumi të vërshueshëm . Tutje , një orë larg , ndriconin dritat e qytetit të Tepelenës , emrin e të cilit ajo grua nuk e kishte dëgjuar kurrë më parë . Në atë fushë të vogël ushtria italiane para se të fillonte lufta italo _ greke , kishte ndërtuar pesë kazerma të gjata për nevojat e saj . Në ato kazerma Qeverria shqiptare e mbas luftës kishte ngritur kampin e parë për kundërshtarët e saj politikë ,
Në katër nga ato kazerma ishin vendosur afërsisht nja dymijë të internuar dhe tjetrën e përdorte komanda për nevojat e kampit
_ Kampi i ynë ! _ tha ajo mbasi vështroi rreth e rrotull . _ Kampi i Tepelenës .
Dhe psherëtiti . Pastaj shtoi :
_ U mbushën plot tre muaj që na suallën këtu atë mesnatë nëpër një rru gë të gjatë drejtë e nga Tirana . Plot tre muaj
Dhe tundi kokën me hidhërim .
Kaq kohë kishte , që e kishin internuar ate grua bashkë me të vjehrrën , një plakë te të gjashtëdhjetat dhe me të birin , sa kishte mbushur gjashtë vjecët , të nesërmen që ishte dënuar i shoqi si armik populli me disa vjet burg e me punë të detyrueshme . Ai ishte dënuar jo se kishte vepruar kundër pushtetit , por sepse ishte i biri i një politikani të përmendur , i larguar nga Shqipëria pa mbaruar lufta .
Ditët e para që e kishin dërguar në kamp atë grua , të internuarit , me që nuk e njihnin , e thirrën italiania e internuar , sepse , kur kishte folur , i kishte shpëtuar ndonjë fjalë italisht . Ky emër i mbeti edhe më vonë , kur mësuan se ajo ishte italiane , por ishte edhe gruaja e një inxhinieri shqiptar dhe jetonte prej disa vitesh në Shqipëri .
Në atë kohë të gjithë të internuarit kishin dalë nga kazermat dhe ishin bënë në katër rreshta simbas kazermave .
Të gjithë rrinin të heshtur . Asnjë nuk fliste . As nga burrat , as nga gratë . Vetëm fëmijët ndiheshin . Ato që i mbanin nënat për dore , thonin ndonjë fjalë me nënat e tyre . Ndërsa ata fëmijë , që i mbanin nënat në krah , qanin , ulurinin dhe dridheshin nga të ftohtit dhe nga urija . Nënat i ledhatonin ,i puthnin , i mbështillnin me rrobat e tyre , që kishin veshur , u ngrohnin duarët me frymën e tyre , u afronin gjoksin , që t’i gënjenin me ndonjë bulë qumesht Me gjithë ate , ato fëmijë nuk pushonin , dridheshin dhe qanin .
Ajo nënë i pa ato fëmijë dhe psherëtiti . Psherëtiti një nënë për fëmijët e nënave e ra në mendime . Dhe pastaj tha me vete
_ Internim , kamp , fëmijë .
Tundi kokën me hidhërim dhe shtoi :
_ A kanë zemër ata njërëz që i prunë në këtë kamp këta fëmijë të vegjël , këta vocrrakë ? Apo në vend të zëmrës kanë një gurë ? C’kanë bërë këta fëmijë ? A mund të dënohet një fëmijë ? A po i prunë edhe këto këtu për t’i vdekur ?
Shikoi nga qielli dhe tha :
_ O perëndi ! O Zoti Krisht ! Shpëtoji këta fëmijë ! Ven dorë për këta vocrrakë !
Dhe bëri kryqin . Dhe një lot i shkau nëpër faqet e saj ngadalë .
I biri e pa dhe e pyeti :
_ Mami , c ‘ ke kështu ?
Ajo fshiu shpejt lotin , e afroi të birin afër vetiu , e shtërngoi fort , sikur pati frikë se mos ia rrëmbente njeri dhe me zë të përvajshëm i tha :
_ S’ka gjë mami , more bir , s’ka gjë !
Dhe e puthi .
Nga të ftohtit e madh të gjithë të internuarit filluan të dridhen . Disa u frynin duarëve , dIsa i futnin nëpër xhepa , disa të tjerë lëviznin këmbët Të gjithë ishin mbledhur e ishin rrëgjuar dhe dukeshin , që ishin më të vegjël e më të shkurtër se sa ishin në të vërtetë .
Edhe ajo grua , ajo italiania e internuar , tok me të birin e me të vjehrrën , kështu filluan të mërdhifnin e të dridhen .
Duke u dridhr e vjehrra tha :
_ Sa ftohët që bën këtu !
_ Bën , _tha italiania e internuar dhe tundi kokën me inat ._ Bën . Prandaj na suallën këtu .
Si u rreshtuan të gjithë të internuarit , së pari komanda e kampit bëri apelin . Para cdo rreshti doli një polic e filloi të lexojë emrat e të internuarëve . Dhe ky apel sgjati shumë kohë , se policët ishin gjysëm analfabetë dhe lexonin me vështirësi e ngadalë , shpesh duke ngatarruar edhe shkronjat .
Mbas apelit u dha mëngjezi , një qepshe me ujë të ngrohët , që quhej caj dhe gjashtëqind gram bukë për gjithë ditën .
Pastaj fëmijët , të moshuarit dhe të sëmurët u shpërndanë . Shumica hyri nëpër kazerma , Edhe vjehrra me të nipin për në kazermë u drejtuan .
Rrugës i nipi e pyeti gjyshen :
_ Nëna , tani do ta bësh ëmbëlsirën ?
Ajo vuri buzën në gaz dhe iu përgjigj :
_ Jo tani , të keqen nëna . Mbasdreke .
i nipi uli kokën i mërzitur .
Të interrnuarit e tjerë , shumica gra , që ishin në moshë të re dhe në gjendje shëndetësore të mirë , i nisën , si cdo ditë , për në punë.
Bashkë me ata nisën edhe atë grua , italianen e internuar .
i nisën për në punë ,…
Por ajo nuk ishte punë . Ajo ishte lodhje , mundim , vuajtje . Dhe kjo lodhje , ky mundim e kjo vuajtje niste që nga rruga e gjatë dhe e përpjetë për të mbërritur te vendi ku do të pritnin dru për nevojat e qytetit të Tepelenës dhe të kammpit të tyre .
Ato dualën nga kampi dhe të rrethuar nga policë të shumtë , kaluan një shesh , iu ngjitën një kodre , kaluan nëpër një rrugicë të ngushtë , mbërritën në majë të kodrës dhe hynë në një pyll të dendur .
Rruga i lodhi shumë , jo vetëm se ishte e gjatë dhe e perpjetë , por edhe sepse policët u flitnin që të shpejtonin dhe nuk i lanë të pushonin sado pak rrugës . Kur hynë në pyll , disa nga gratë u shtrinë në tokë , duke marrë frymë me vështirësi .
Mbas një pushimi të shkurtër , si cdo ditë , nisën punën .
Filluan të presin lisa me sopata , t’i copëtojnë , t ‘ i ngarkojnë në kurris , të sbresin poshtë , te fusha e t’i linin aty të stivosura , për t’i dërguar më vonë në kamp . Dhe ngjiteshin prap në majë të kodrës të lodhura , të këputura , të rraskapitura , për të vazhduar punën , për të prerë dru.
Bashkë me ato punonte edhe italinia e internuar pa iu shmangur punës , se i vinte turp , që të mos punonte si gratë e tjera . .
Por kur e kishin dërguar ditën e parë në punë , ajo ishte habitur , kur i kishte parë ato gra të punonin në atë punë aqë të vështirë dhe , kur kishte menduar , se edhe ajo do të punonte si ato , ishte tmerruar dhe kishte mbetur si e ngrirë .
Ajo nuk kishte kapur kurrë sopatë me duar dhe as nuk kishte menduar ndonjë herë se mund të ngarkohej me dru si kafshët . Ajo para se ta dërgonin në kampin e Tepelenës , kishte kapur vetëm libra për të lexuar dhe lapsa për të shkruar .
Por u mësua . U mësua në punë . E mësuan gratë dhe vajzat shqiptare të interrnuara e filloi të punojë pastaj edhe ajo si ato .
Ditët e para edhe u dëmtua . Darët iu vranë e iu gjakosën dhe kurrizi iu skuq nga barra e druve . . Ato ditë edhe u lodh shumë , Kthehej në kamp e dërrmuar dhe sa hynte në kazermë , puthte të birin , përshëndeste të vjehrrën dhe shtrihej ne shtrat . Por më vonë punoi si të gjitha gratë e internuara të Kampit të Tepelenës dhe nuk ndjeu aqë lodhje si ato ditët e para . Dhe për këtë ndihëm , gratë e vajzat , që e ndihmuan , ajo i quajti motra
Puna që bënin ato gra ishte e vështirë dhe e lodhëshme e ato edhe rënkonin , edhe psherëtinin , Por duke punuar herë , herë edhe kujtonin jetën e tyre në shtëpijat e veta atje , në ato male dhe psherëtinin . Pastaj mallkonin ata , që i kishin dënuar kot dhe , duke tundur kokën , afronin shpresën për ndryshimin e gjendjes dhe qetësoheshin .
Edhe italiania e internuar duke punuar herë pas here kishte kujtuar . , Kishte kujtuar kohën në universitet , njohjen e parë me studentin shqiptar , propozimin e tij , dashurinë e saj të vetme me studentin shqiptar , shetitjet e saj me ate , fejesën e tyre , bisedat e atyre të dyve se si do ta ndërtonin jetën e tyre bashkëshortore , martesën , udhëtimin e parë të saj për në Shqipëri me inxhinierin shqiptar , jeën e saj të lumtur atë kohë në Atdheun e të shoqit , lindjen e djalit të tyre , kujdesin e atyre të dyve , burrë e grua , që I bIri të rritej sa më i shëndetshëm dhe bisedat me të shoqin për edukimin dhe arësimimin e djalit të tyre , kur të rriteji , Dhe , duke kujtuar kishte ndodhur që edhe kishte buzëqeshur .
Por kishte kujtuar edhe , kur i kishin arrestuar të shoqin , kur i kishin nxjerrë herë pas here nga Hetuesia teshat e të shoqit të gjakosura , dënimin e të shoqit me dIsa vite burg dhe me punë të detyrueshme , nxjerrjen e tyre nga shtëpia e vet dhe vendosja në një barakë në periferi të qytetit , dënimin e saj me disa vjet internim ,dhe udhëtimin e saj nëpër ato male të thepisur me të birin në prehër e tok me të vjehrrën drejtë vendit të internimit . Dhe ishte dridhur nga tmerri . .
Duke kujtuar herë pas here atë jetë gjatë atyre ditëve në punë , kishte parafytyruar kampin , kazermën ku jetonin , policët , ushqimin , birucat ku futnin fëmijët që dënonin , të ftohtin e madh , rritjen e fëmijëve pa një libër , pa një lodër dhe pa asnjë gëzim dhe në mes të atij kampi , kishte parafytyruar të birin , kishte tundte kokën me inat , kishte marrë frymë me vështirësi dhe kishte psherëtitur gjatë.
A ka dhimbje më të madhe se dhimbja e një nëne kur sheh të birin në vuajtje dhe nuk ka mundësi ta ndihmojë ? Është një dhimbje e madhe , që mjer ato nëna , që e kanë provuar !
Edhe atë ditë mendjen herë mbas here të djali i saj e pati .
E parafytyroi djalin e saj në atë kamp të tmerrëshëm të rrethuar me tela me gjemba , të ruajtur ditë e natë nga policë të armatosur , e parafytyroi në atë kazernmë të gjatë jetim , por me baba gjallë , pa një gëzim , e parafytyroi edhe në mes të të ftohtit pa zjarr , e parafytyroi edhe duke biseduar me të gjyshen për ëmbëlsirën , që do të gatuante ajo me rastin e festës të Vitit të Ri . Dhe gjatë atyre parafytyrimeve edhe psherëtinte gjatë , psherëtima të helmura , psherëtima dhimbjesh , plot ballsam , psherëtima tmerri , që ngrinin nga varri edhe të vdekurit .
O nëna të përvuajtura ! Sa shumë keni vuajtur ju në atë kohë ! Psherëtimat e juaja ishin më të helmura se helmi dhe lotët e juaj copëtonin edhe hekurin ! Dhe për ju nuk është ngritur një përmendore , një përmendore të mbruajtur me psherëtimat e juaja dhe të shkruar me lotët e vuajtjeve të tmerrëshmë , që keni kaluar.
Ju jeni heroina të heshtura .
Gjithë ata njerëz tërë atë paradite e kaluan duke prerë lisa , duke i copëtuar , duke i transportuar te ajo fushë poshtë e duke u kthyer prap lart në majën e asaj kodre , në atë pyll për të prerë dru të tjera . . Kështu e kaluan edhe mbasditën , mbasi hëngrën drekën që u sollën mga kampi , një lëng të ngrohët me katër a pesë kokrra fasule brenda përzier me ca krymba të ngordhur deri sa perëndoi dielli e filloi të errësohet dhe policët urdhëruan të lënë punën .
Të gjIha stivosën drutë që kishin aty , i ngarkuan në kurris dhe të lodhura e të rraskapitura nga gjithë ajo punë e rëndë , u nisën për në kamp Në këtë kohë filluan të bien pikat e para të një shiu të imët . Ato shikuan qiellin , ai filloi të nxihej . Vështruan retë . ato filluan të vozisin të ngarkuara me shu . Ndien erën , ajo filloi të fshikëllojë . Ato u frikësuan se mos i zinte ndonjë shi rrugës . Nuk shpejtonin dot , se ishin lë lodhura . Vetëm se luteshn . Por shumë shpejt qielli u nxi skëterrë , retë filluan të përleshen me njëra tjetrën , shkreptimat canin qiellin herë pas here dhe bubullimat gjëmonin shurdhueshëm . Dhe , mbas pak , filloi të bjerë një shi me të madhe . Ato të shkreta , të ngarkuara me atë barrë drushë , ecnin e rënkonin , ecnin e psherëtinin , ecnin e mallkonin .E bashkë me ato ecte edhe italiania e internuar .
Rruga ishte e gjatë dhe nga shiu u qullos e ato u lagën e u bënë edhe tërë baltë . Rrugës kujdeseshin që të mos rrëshqisnin . Ecnin me kujdes , kapeshin për dore me njëra tjetrën dhe vazhdonin rrugën me frikë . Por me gjthë ate shumë rrëshqitën ,dhe disa nga gratë edhe u rrëzuan . Ndalonin , ngrinin shoqen e vazhdonin rrugën .
Tani nata kishte përzënë ditën dhe ata ecnin në errësirë .
Mbas një kohe të gjatë nëpër atë shi , më në fund mbërritën në kamp. të rraskapitura e të bëra qull dhe tërë baltë . Shkarkuan drutë pranë kuzhinës me radhë , i stivosën dhe filluan t’u drejtohen kazermave . Në fund i shkarkoi edhe italiania e internuar dhe eci gadalë drejt kazermës duke marre frymë me vështirësi . Si eci ca , ndaloi e tmerruar .Në një shtyllë elektrku kishin lidhur një grua . Iu afrua me ngadalë . Ishte një plakë , as e gjallë e as e vdekur .Merrte frymë me vështirësi dhe rënkonte me të madhe . E njohu . I tha se e kishte dënuar polici i shërbimit , me që ajo nuk kishte pushuar dot rënkimet nga dhimbjet që ajo ndiente , por që e shqetësonin ate polic . Italianeia e internuar u drodh , dënoi në vetvete atë krim të shëmtuar dhe kokëulur u largua mendueshëm . Duke ecur , tha :
_ Tmeërr ! Krim kundër një plake të sëmurë .
Vazhdoi rrugën e llahtarisur , ngadalë , duke menduar për atë grua plakë të internuar . Hyri në kazermë e heshtur . Djali sa e pa , duke thirrur ‘’Mami ! Mami ! ’’ iu hodh së ëmës dhe i tha , se gjyshja e kishte bërë ëmbëlsirën. . Ndërsa vjehrra , kur e pa ashtu , i tha :
_ Ua , moj bijë , si qenke bërë ! Shpejt ndërrohu , se edhe mbrëmë gjithë natën ke kollitur !
Dhe tundi kokën me hidhërim .
Të gjithë ato gra e ato burra , që qenë në punë , sa hynë brenda në kazermë , filluan të ndërrohen duke u dridhur . Dy vajza të rritura nuk kishin ndërresa , dhe u erdhi turp t ‘u kërkonin të tjerave . Por edhe ashtu të lagura e të bëra qull nuk mund të rrinin . U mbështuallën me një carcaf ,u cveshën lakuriq dhe të dyja u mbuluan me një batani , deri sa t’u thaheshin teshat . Polici , që ishte me shërbim në ato caste në kazermë , i pa dhe , për t’i ofenduar , shkoi pranë atyre dhe tërhoqi bataninë , duke u bërtitur , se cfarë kishin fshehur aty . Dhe si i sbuloi lakuriq , qeshi me të madhe . Ato , të turpëruara , tërhoqën shpejt bataninë dhe u mbuluan prap
Të gjithë u habitën me veprimin e policit dhe thanë fjalë , që shprehnin urrejtje dhe mallkim . .Shumë nga ata mbyllën sytë , të tjerat ulën kokën Në të gjithë kazermën u ndien psherëtima të gjata . Italiania e internuar u drodh dhe tha :
_ Turpi më i madh i krimit .
Uli kokën dhe , si u mendua pak , shtoi :
_ Por krimi nuk e njeh turpin !
Në këtë cast në kazermë hyri një polic dhe lajmëroi se i duheshin tri gra për t’u dërguar dru familjeve të oficerëve në qytetin e Tepelenës . Të gjitha gratë shtangën dhe pritën në ankth , se cilët do të merrte . Ai thirri emrin e gruas të një pasunari , të një kryetari partije dhe në fund thirri edhe emrin e italianes së internuar .
Ato të trija ngrinë në vend .
Djali i saj sa dëgjoi emrin e së ëmës , thirri me të madhe :
_ Jo , mami ! Mos ik ! Sonde kemi festën e Vitit të Ri ! Do të hamë ëmbëlsirën
E ëma i shprisi flokët duke i buzëqeshur me zor dhe i tha vjehrrës që ta merrte . Para se të dilte jasht , shikoi edhe një herë të birin . Ai kishte mbushur sytë me lot . Ajo , duke mallkuar në heshtje doli nga kazerma . .
Jasht shkreptimat nuk pushonin , bubullimat ushtonin me të mëdhe , shiu vazhdonte të binte me rrëmbim .
Të shoqëruara nga një polic ato tri gra shkuan te drutë që suallën pak më parë , u ngarkuan dhe mes atij shiu të rrëmbyeshëm u nisën për në Tepelënë .
Ecnin në heshtje , ngadalë të lodhura e të kapitura si kurrë ndonjë herë . Po t’i shikonte ndonjë njeri ato tri gra në ato caste , do i kujtonte si fantazma të legjendave , që na kanë lënë gjyshërit dhe stërgjyshërit tanë .
Duke ecur , së largu dy shoqet e saj dalluan vendin , ku të internuarit varrosnin njezit e tyre . Të dyja u tronditën . Njëra nga ato tha :
_ Varret e të internuarëve .
Tjetra shtoi :
_ Varret tanë !
Italiania e interrnuar nuk kishte qenë ndonjë herë andej . Qëndroi , ngriti kokën , por nuk pa varre, . Pyeti shoqet e saj : :
_ Po , ku janë këto varre ?!
Njëra nga ato , i tregoi me dorë vendin dhe shtoi :
_ Nuk dallohen , se komanda nuk na lejon të vemë ndonjë shenjë .
_ Ne edhe varret vetë i hapim e vetëm sa i varrosim , _ tha tjetra _ se të nesërmen na nxjerrin në punë . . .
Duke ecur , italiania e internuar mendoi se në cdo vend të botës të vdekurit i nderojnë dhe i respektojnë , ndërsa aty të vdekurve nëpër kampe e burgje dhe të të pushkatuarëve , nuk u vihej as edhe një shenjë në varret e tyre .dhe njerëzit nuk dijnë , se ku të venë një lule , ku të derdhin një lot dhe ku të ndezin një qiri për të nderuar kujtimin e tyre .
Psherëtiti , bëri kryqin dhe shtoi :
_ Kjo diktaturë dënon edhe të vdekurit
Vazhduan rrugën pa folur , se edhe të folurit i mërziste , i shqetësonte , i lodhte .
Mbërritën vonë në Tepelenë , një qytet i vogël sa një fshat i madh . Shkarkuan drutë para pallatit të oficerëve , që ushtonte nga këngët dhe urimet . Si mbaruan punë , italiania e internuar pa orën dhe mendoi , se mund të mbërrinin në kamp para se të trokiste Viti i Ri . Tha me vete :
_ Sa do të gëzohet im bir , kur të më shohë ! .
Por pikërisht në atë cast polici u tha se drutë edhe do t’i shkurtonin sa për t’i futur në sobë .
Ato të trija u prenë .Shikuan njëra tjetrën të habitura e tërë lnat . Por më shumë u inatos ajo nënë , që mendoi , se s’mund të ishte te i biri , kur të ndërroheshin vitet . Tundi kokën dhe kërrciti dhëmbët tërë inat , i bëri duarët grusht e i shtërngoi fort dhe shkoi te polici . Pa i thënë asnjë fjalë , i rrëmbeu sopatën , shkoi te drutë dhe filloi t’i shkurtojë ato në heshtje me forcë, tërë inat dhe me nje urrejtje të jashtzakonëshme . Preu për një kohë të gjatë . Pastaj ndaloi , Mori frymë thellë për disa caste dhe shkoi e ua dha sopatën dy grave të tjera .
_ U lodhe ? _ e pyeti njëra
_ Jo ! _ Iu përgjigj ajo shkurt , tërë inat .
_ Po pse shkurtove kaqë shumë ? – e pyeti tjetra .
Ajo e shikoi shoqen e saj për një kohë të gjatë , psherëtiti thellë dhe iu përgjigj :
_ Sepse gëzimin e djalit tim këta sonde e vranë ..
Shoqja nuk i foli . Mori sopatën dhe filloi të shkurtojë drutë .
Ndejtën shumë atë natë ato gra duke shkurtuar gjithë ato dru . . Shumë vonë .Mbaroi viti në vazhdim , erdhi edhe Viti i RI , Ato vazhduan të shkurtojnë drutë . Ndërsa lart , në pallatin e oficerëve , ushtonin urimet për Vitin e Ri , qeshjet , përshëndetjet , këngët , vallet .
Gjatë gjithë asaj kohë ajo nënë mendoi në heshtje për të birin , shqetësimin e tij , mërzitjen e tij , dëshpërimin e tij
E lanë punën mbas mezit të natës dhe , të lodhura e të rraskapitura , u nisën për në kamp .
Rrugës nuk thanë asnjë fjalë
Shiu i ndoqi vazhdimisht , bubullimat i sillnin në vete , shkrepëtimat u ndriconin rrugën .
Më në fund mbërritën në kamp .
Italiania e internuar iu drejtua kazermës ngadalë duke iu marrë këmbët nga lodhja dhe mbeti mbrapa dy shoqeve . Duke ecur pa gruan e lidhur . Ndaloi e u kthye nga ajo . Eci ngadalë . Iu afrua . I folI . Ajo nuk iu përgjigj . i vuri dorën në ball .Ajo ishte ftohur . E tundi .Ajo kishte ngrirë . Bëri kryqin dhe , e tmerruar , u drejtua për në kazermë .Duke ecur , tha me vete :
_ E shhkreta nënë ! Është edhe e vetëme . Njeri pa njeri . Nuk ka kush ta varrosë . Të shoqin ia pushkatun , njërin nga djemtë e ka në burg me tim shoq , tjetri është arratisur maleve . Një krim i dyfishtë .Tmerr !
Eci dhe ca dhe iu afrua kazermës . Hyri me ngadalë dhe priti , që i biri t’i hidhej . Por nuk iu drejtua njeri .Hodhi sytë nga vendi i tij . I biri ishte shtrirë mbi shtresa dhe po flinte si një engjull .
E paska zënë gjumi ! _ tha ajo e dëshpëruar
E vjehrra mes një dëshpërimi të madh , i tha :
_ Priti shumë . U merzit mjaft . Doli shpesh te dera , se mos të shikonte ty . Shpesh më pyeste Po pse nuk po vjen kjo mami ? C’u bë ? Pse po vonohet ? Kur erdhi Viti i Ri dhe ti nuk po vije , ia dha të qarit . Pastaj ra përmbys në shtresa dhe , duke qarë , e zuri gjumi
E ëma nuk foli , tundi kokën me inat , mori frymë gjatë dhe mallkoi . Pastaj u ndërrua , u shtri pranë të birit , u afrua te trupi i tij me ngadalë dhe filloi ngadalë ta përkëdheli me dashuri
Pak më vonë u shtri edhe e vjehrra .
Për festën e Vitit të Ri nuk folën . Pjatën me ëmbëlsIrë , nuk e zuri njeri me dorë .
U sgjuan si sbardhi dita e parë e Vitit të Ri
Kur u sgjua , italiania e internuar vështroi nga dritarja e pa nga jasht . Qielli nxinte , retë përplaseshin me njëra tjetrën , shiu vazhdonte të binte me forcë . Hodhi sytë dhe vështroi në kazermë . Disa burra ishin sgjuar dhe po pinin duhan në heshtje , duke u menduar e duke krahasuar , . Disa burra të tjerë ishin sgjuar , por nuk ishin ngritur . rrinin në shtresa e mendoheshin e kujtoheshin dhe dënonin . Ishin sgjuar edhe disa gra . DIsa bisedonin me njëra tjetrën për tmerret e tyre në atë kamp. Disa gra rrinin në heshtje dhe mendoheshin për të ardhëmen . Kishte edhe gra që merreshin me femijët e tyre . Disa fëmijë edhe qanin . Disa fëmijë më të rrItur vinin vërdallë nëpër kazermë në një heshtje të vrarë . .Kishte edhe njerëz që të mbledhur kruspull nga të ftohtit , flinin në heshtje duke ëndërruar që shuanin urinë . Gruaja , së cilës i kishin vdekur të dy fëmijët , u ngrit , u vesh dhe si cdo ditë , ia mori këngës dhe pastaj nisi të hedhi valle.
Italiania e internuar uli kokën dhe vështroi të birin . Ai vazhdonte të flinte. Ajo iu afrua , e përkëdheli dhe , duke e puthur , i pa në faqe vragat e lotëve, që kishte qarë , se ajo ishte vonuar . U drodh dhe tha :
-Lotët e fëmijëve për ne , nënat , janë plagë në zemër .
Heshti për një kohë ,duke kujtuar gjithë ato tmerre , që kaloi gjatë atyre njëzet e katër orëve. Pastaj psherëtiti thellë , tundi kokën me inat dhe shtoi :
-Tmerre të llahtarshëm të një diktature të egër ! Këto tmerre unë nuk do t’i harroj kurrë ! .

Fati i njeriut…

April 19, 2015 by dgreca

Tregim nga Dine Dine*/
Ishte sezon pushimesh…
Shtëpia e Kulturës në Lushnje, ato ditë ishte bosh, ndaj dhe regjizori i teatrit dhe estradës së Qytetit, Tahsin Demiraj, kish vendosë që provat t’i bënim në një prej atyre ditëve të qeta…
Kisha më se një muaj që përgatitesha thuajse çdo ditë dhe sa i përket të mësuarit përmendësh, s’e kisha problem, e gjithë çeshtja ishte interpretimi, mbasi si herë e parë, kisha mjaft emocione, aq sa nganjëherë më dukej sikur do të më deltë zemra vendit. E vetmja audiencë që më inkurajonte tek stërvitesha në shtëpi ishin kushërinjtë e mi Tomorri dhe Sazani, të cilët nganjëherë qeshnin me të madhe kur më shihnin të përpëlitesha, duke bërë ca lëvizje që të dukesha sa më aktoresk. Ndoshta qeshnin me marrëzitë e mia rinore, kur i shihnin ato përpjekje dhe entusiazmin tim, bile më bënin edhe ndonjë vërejtje, por në asnjë çast nuk donin të më lëndonin shpirtërisht. Si duket e ndjenin se isha tejet i brishtë, për të ma thyer tehun e entusiazmit, po në të njëjtën kohë, mendoja se kështu në njëfarë mënyre ata e thyenin monotoninë, mbasi vinin të lodhur nga një punë rraskapitëse…
Natën e fundit të stërvitjes, them stërvitjes, sepse provat do t’i bëja të nesërmen në Shtëpinë e Kulturës, pasi deklamova dy pjesë nga “Intrigë e dashuri” dhe “Cubat” e Shilerit (që në atë kohë ishin në modë) dhe po rropatesha me një pjesë të tretë, nga “Fati i Njeriut” e Shollohovit, kisha mësuar rreshta të tërë përmendësh, me qëllim që pjesa që do deklamoja, mos ta humbiste kuptimin dhe të ishte sa më emocionuese, natyrisht duke i qëndruar besnik tekstit të autorit. E dija që askujt s’i kish shkuar ndërmend se mund të përdorej kjo pjesë, ose së paku kështu më dukej mua. Për nga subjekti pjesa ishte mjaft dramatike, dhe kushërinjtë e mi më kishin inkurajuar së tepërmi, duke më thënë se pikërisht kjo pjesë mund të ishte edhe kyçi i suksesit tim…

…Isha në kulmin e lojës aktoriale.
Shoferi, i cili ka humbur gjithë pjestarët e familjes në luftën e Dytë Botërore, fillikat i vetëm rropatet të mbijetojë duke transportuar drithë me një kamion të shkatërruar, kur papritmas sheh një djalë të vogël e të uritur që rrinte pranë derës së lokalit ku ai po hante bukë… Ai e thërret:
“Ej Vanjushka!” – dhe vazhdon biseda me të… Një pjesë vërtet prekëse, sepse të dy, si Andrej Sokollovi dhe Vanjushka i vogël kishin mbetur pa prindër dhe pa familje.
Një fatkeqsi e tmerrshme, por në të njëjtën kohë edhe një ngushëllim i madh njohja mes tyre. Lufta kishte shkatërruar gjithçka. Por, kishte marrë mijra jetë njerëzish, duke lënë rrugëve mjaft pleq dhe fëmijë…
E pra, unë kisha marrë përsipër të luaja rolet e të dy këtyre fatkeqëve, të plakut dhe fëmijës.
Mbaj mend, që luaja pjesën e Vanjushkës, dhe për ta bërë sa më të prekëshme, po thërrisja sa kisha në kokë, kur papritur bëj një lëvizje të vrullshme dhe gishti i madh i këmbës u përpoq me cepin e dyshemesë me drrasa të pagdhendura dhe gjaku nisi të më shkojë rrëke. Meqë isha edhe disi i përkëdheluri i familjes, për të tëhequr më shumë vëmendje, e bëra qimen tra… Ndërsa përpëlitesha me zhurmë, papritmas më ndodh një incident tjetër… Tek thërrisja me “oh e ah”, duke kërcyer poshtë e përpjetë, u përula të shihja gishtin e gjakosur dhe se si e humba ekuilibrin dhe u përplasa me kokë në dysheme.
Kështu e harrova gishin e për çudi, nuk nxorra asnjë pasthirrmë, po nisa të kontrolloja hundën mos kisha pësuar ndonjë frakturë. Duke fshehur dhimbjen që po më sembonte në zemër, kthej sytë nga kushërinjtë e mi, të cilët kishin mbuluar fytyrat me duar dhe qeshnin me të madhe… Sigurisht, isha i nxehur, dhe ndjeja se mund të bëhesha edhe më qesharak, ndaj u mundova të përmbahem…
S’di pse po më vinte turp për atë që ndodhi, e që të mos mbesja si guak, ndërsa ata qeshnin me të madhe, i dhashë seriozitet vetes dhe ndërhyra me një vërejtje, duke e thyer heshtjen…
-Kur shkrova para ca muajsh atë esenë: “Edhe sjellja e zbukuron njeriun”, ndër të tjera theksoja se: kur një i ri sheh një plakë që rrëzohet, kurrë s’duket të qeshë me fatkeqsinë e saj… dhe ishit ju të dy ma aprovuat kët gjë… apo gaboj?!
-Është e vërtetë, – pohoi Tomorri – por edhe ti e di atë thënjen që “Përjashtimi përforcon rregullin”. Edhe ky rasti yt ishte një përjashtim…
Pastaj ndërhyri edhe Sazani, i cili akoma s’e kishte ndalur dot të qeshurën:
-O Dine, ky rasti yt ishte si një lloj tragjikomedie, sepse bash në kohën kur po përgjëroheshe, e në kulmin e pasionit, të ndodhi ajo që ndodhi, e që në fakt ishte tepër komike, e s-kishim si të mos qeshnim! Por, sidoqoftë, të na falësh!
Pasi më ndihmuan ta mjekoja gishtin, me ato mjete rrethanore nga më primitivet që gjendeshnin në shtëpi, u vendos që për atë natë ta linim me aq, mbasi të nesërmen ishte e djelë, dhe e kisha lënë të takohesha në Shtëpinë e Kulturës me regjisorin Tahsin Demiraj.
Edhe pse ishte thjesht një provë mes miqsh, ndjeja që kisha shumë emocione.
Të nesërmen, ndërsa i grahja biçikletës me shpejtësi, pa e ditur as vetë pse ngutesha, mbasi kohë kisha plot, për një çast e ndala vrullin dhe mendova me vete: “Po sikur ta lë fare kët gjë!?” – dhe po vetë u përgjigja – “Po ti mor hajvan, ke një muaj që rropatesh çdo ditë, që t’ia arrish këtij momenti, dhe tani për një kapriçio fëmijësh kërkon të braktisësh gjithçka?!” dhe i graha edhe më fort biçikletës drejt qytetit…
Përshkova me mendje gjithë mëngjeset, kur ngrihesha herët dhe, pasi pija një vezë të freskët, sipas “porosisë së Tahsinit” për “n’trashje zëri”, recitoja herë me mend e herë me zë, gjitha pjesët që mendoja se do të më shërbenin për të fituar në konkurs.
Isha edhe ca me fat… mbasi shtëpinë e kisha në cep të sektorit, kështuqë askush s’më shihte duke shqiptuar me zë të lartë, sa më hante fyti, zanoret me rradhë: a, e, o, u, i, y… aq sa më qe bërë ves, edhe në shtëpi mbasi mbaroja darkën, për t’u bindur nëse isha në formë a jo, dilja jashtë në oborr, dhe përsërisja me zë të lartë të njejtën gjë…
Isha në të hyrë të qytetit, dhe ashtu instinktivisht, pa vetëdije, ndjeva se po i shqiptoja zanoret një e nga një (i kisha bërë copë e thërrime), që zëri mos të më tradhëtonte në momentet e fundit! Në rrugën e drejtë që të çonte te hyrja e Shtëpisë së Kulturës, nga larg dallova katër vetë, që siç m’u duk, po flisnin me njëfarë pasioni.
Qysh më parë, kisha biseduar që vetëm Tahsini, do ta ndiqte aktrimin tim, kështu që prania e atyre tre të tjerëve, m’u duk pak si e pavend, megjithatë u afrova, lashë biçikletën, i përshëndeta dhe në fakt ndjeva që ata më pritën aq përzemrsisht, sa në çast ndryshova mendje…
Njeri prej tyre ishte nji shkodran, Leka Ndoja, dhëndër i Xhemal Brojës, athere drejtor i Teatrit Popullor dhe kryetar i Komisionit të përzgjedhjes së aktorëve, i cili qe mjaft dashamirës dhe inkurajues ndaj meje… gjë që më ngrohu mjaft, duke marrë parasysh edhe natyrën e tij prej shkodrani, që me aq lehtësi futesh gjithkund, falë edhe atij humorit karakteristik…
Sidoqoftë, krahas atyre të dyve, kishte ardhur edhe poeti Faslli Haliti dhe Vasil Noçka, një student në Shkollën e Artit Dramatik, i cili e kishte kaluar atë provë, dhe më inkurajoi duke deklamuar ai vetë nja dy pjesë nga “Intrigë dhe Dashuri”…
Pak më i çliruar, edhe unë mbas tij përsërita dy pjesët nga “Intrigë dhe dashuri” dhe “Cubat”, dhe kur mbrrita te pjesa e tretë “Fati i Njeriut” e Shollohovit, ku kisha marrë përsipër të luaja dy rolet njiherësh, atë pjesë tronditëse dhe mjaft emociuonuese, duket se ajo u bëri mjaft efekt miqve të mi, dhe kur mbarova më mbuluan me komplimente, e në veçanti Leka Ndoja, më përqafoi dhe ishte aq entuziast sa deklaroi solemnisht: “Me kët interpretimin e fundit, s’ia kisha nevojën askujt për ndihmë!!”
Të nesërmen në orën tetë, Tahsini kish marrë përsipër të fliste me operativin e zonës, Nuri Manokun, për tri ditë leje në Tiranë, ku unë do të paraqitesha për të marrë pjesë në Konkurin e Përvitshëm të Dramës, që bëhej në teatrin e Operas dhe Baletit.
Mezi prisja të mbrrija në shtëpi, për t’ua rrëfyer me gjitha hollësitë këtë sukses timin dy kushërinjve të mi, që kishin qenë edhe nxitësit kryesorë të kësaj pune: Tomorrit dhe Sazanit.
Rrugës me biçikletë ecja si i çmendur… Bëja herë mbas here ca marrëzira e akrobacira, aq sa në një çast vura në rrezik edhe veten. E kujtoj edhe sot shofer Bajramin, me atë kamionin e tij të ngadaltë, i cili frenoi nja 30 metra larg meje, mbasi gjithë ajo dalldi me biçikletë, më bëri ta shoh veten jo më larg se nji metër nga turinjtë e kamionit të tij. Dhe nëse ai s’do të kish qenë i vëmendshëm dhe i ngadaltë, shumë lehtë mund të kisha përfunduar bashkë me biçikletën dhe dalldinë e gëzimit tim nën rrotat e kamionit të tij. Ky çast më ka mbetur i ngulitur fort në kujtesë, sepse Bajrami jo vetëm s’më qortoi, por më mori me të mirë dhe më pyeti disa herë nëse isha në rregull nga trutë e kokës dhe nëse ndjehesha mirë… dhe nuk lëvizi prej aty, derisa u sigurua se unë mund t’i hypja biçikletës dhe të ecja normalisht…
Si u largova nja pedhjetë metra, ktheva kokën dhe e pashë që shofer Bajrami ma bënte me dorë që ta ulja shpejtësinë, pse si duket dalldia ende s’më kishte lëshuar…
Kur u futa në sektor, nisa të mendoj se sa do të gëzoheshin kushërinjtë e mi kur t’u tregoja për suksesin e arritur paraprakisht, pa le kur ta merrnin vesh se të nesërmen kisha edhe premtimin e regjizorit, për nji treditësh leje nga Dega, për konkurim në Tiranë!!

Në atë moshë, si duket as më shkonte mendja se “dardha e kish bishtin mbrapa”, dhe ai entuziazmi im rinor, (isha ende pa i mbushur të njëzetat), jetonte në kufijtë e marrëzisë…
Që të mos zgjatem, mbrrita në Savër, ku jetoja prej vitesh, duke gulçuar. U futa gjithë vrull në shtëpi, i bindur se do t’i gjeja gjithë njerëzit e mi, por për çudi ishte bosh… Si duket ata kishin dalë diku, dhe pashë vetëm Tomorrin, në nji qoshe me libër në dorë, të cilit me nji frymë ia derdha krejt entuziazmin, duke i treguar fill e për pe gjithë ngjarjen pa harruar asnjë prej hollësive të saj… përjashto premtimin për “leje nga Dega”, sepse mendova që ëmbëlsira duhej ruajtur për në fund, ndaj s’u nguta…
S’di pse kisha nji ndjesi, se ajo eufori e imja mund t’i shkaktonte të shkretit edhe ndonjë atak në zemër… e kur mbarova edhe së përsërituri ngjarjen, m’u duk se erdhi ai çasti, kur me fjalë disi të kujdesshme, duhej ta shpalosja “mrekullinë” që do të ndodhte të nesërmen në mëngjes…!! Ndërsa e rrëfeja atë detaj “pa shumë rëndësi”, për habinë time pashë se fytyra e tij, jo vetëm që s’shfaqi asnjë farë gëzimi, përkundrazi, mori një zymtësi të frikshme, gjë të cilën s’e kisha vënë re më parë… Befas ajo mori ngjyrë dheu, sytë iu bënë të thellë dhe seriozë dhe në dy anët e tyre u shfaqën ca rrudha të sforcuara, që nuk më ndillnin asgjë të mirë…
Nga fytyra e tij s’kuptoja më asgjë.
Heshta, dhe krejt ajo kënaqsia e të treguarit m’u tret si një grimcë sheqeri në ujë. Për pak kohë ai s’foli fare, po dukej si i trumhasur. Dikur, në fund e gjeti fjalën:
-Domethënë, ti po na bëhesh aktor?! – më tha me një zë që i doli pak si i ngjirur.
Unë pohova lehtë duke tundur kokën…
-Domethënë, ti nesër do të na paraqitesh në Degën e Brendëshme, për t’ju kërkuar një favor atyre?!
Unë e vështrova drejt e në sy dhe heshta… Ai ishte i prerë!
-A mund ta marrësh me mend, se ky favor që ti po u kërkon, ka edhe ca kleçka të tjera, që si duket ti ende s’i ke kuptuar!? Si duket ti, akoma s’e ke marrë vesh ti, që nëse këta të bëjnë nji privilegj… në një mënyrë a në një tjetër ti duhet t’ua shpërblesh?! Unë besoja se ti kaq gjë e dije… Si duket s’po merr vesh asgjë se ç’bëhet në kët botë?! Besoj se e ke dëgjuar jo pak herë atë që këta e quajnë “luftë klasash”?! Ti s’je më i vogël tani!!! Je pothuaj njëzet vjeç! dhe duhet t’i kuptosh e t’i mësosh vetë ca gjera, pse me to përballesh çdo ditë. Kjo “luftë”, për të cilën flitet gjithë ditën e ditës, nuk ështe luftë në hava, ajo bëhet haptas kundra nesh, dhe kundra krejt racës sonë në përgjithësi. Ne jemi ata “Armiqtë e Klasës” dhe askush tjetër. Unë, ti, njerëzit tonë, shokët tonë që i kanë rrasur burgjeve dhe interrnime, thjesht pse nuk mendojmë si ata: na kanë damkosur si kundërshtarë politikë, vetëm pse kemi ide të ndryshme nga të tyret… Prandaj na mbajnë të izoluar, na burgosin kur i do qejfi, dhe sa u do qejfi, na i kanë mbyllur gjithë rrugët e lëvizjes, shkollimit, krijimit të familjes dhe na kanë bërë të ndjehemi gogola. I ke parë ata dordolecat që venë në parcelat e grurit? – Unë përsëri pohova me kokë… – Ne jemi ata dordolecët që trembim harabelat…! Gjithnji na kanë në shënjestër, dhe bëjnë çmos me të gjitha mjetet dhe mënyrat të na fusin në grackë… Tamam si ata zogjtë që dikur zije edhe ti me grackat e tullave. U fusje brenda ca bukë, oriz, grurë a misër, që t’i joshje të varfërit zogj!! Të tërhequr nga ushqimi, ata mbeteshin brenda… po ta ngreje tullën shpejt, i kapje edhe të gjallë, ndonjëherë i mëshiroje dhe i lije të lirë të fluturonin, herë tjera ua këpusje kokën dhe haje me ta ndonjë darkë të shijshme… Kurse me operativët e Degës ndodh ndryshe…!! Edhe ata vetëm gracka ngrenë… ndoshta nuk të vrasin, por ama po re në kthetrat e tyre, të kanë vrarë dhjetëfish… Ushqimi që ata të ofrojnë është më i larmishëm, se ai me të cilin ti joshje zogjtë!
Ai po më fliste aq shtruar sa nuk kishte ndodhur asnjëherë. Isha gozhduar i gjithi dhe vetëm e dëgjoja!
-Është ndryshe kur ata të thërrasin, e ndryshe kur ti u paraqitesh vetë dhe u kërkon favore! Do ta shohësh edhe vetë se sa të sjellshëm e të gatshëm janë ata, kur ndodhesh përballë tyre… Kur u troket, ata e dinë mirë se tashmë u ke shkuar vetë si cjapi te kasapi, dhe mezi çe kanë pritur këtë rast, ndaj përpiqen ta shfrytëzojnë në maksimum kët rast, sepse ky është arti i tyre. Sa më shumë peshq në rrjetën e tyre, aq më të forta bëhen pozitat e tyre… Bile karriera e tyre pëson ngjitje, sa më të mëdha të jenë fatkeqsitë që na shkaktojnë neve. Nganjëherë bëhen edhe dy a tre bashkë e të gozhdojnë me fjalë me gjeste, dhe s’të lenë as të mendohesh e jo të flasësh. Të dehin me premtime të shumta, sa nuk do të habitesha që ti, t’i ngrije sytë nga tavani e të thoje: “O Zot, po ku paskam qenë deri sot dhe s’i kam kërkuar më parë këto mirësi!!! Pse ky është arti i tyre, arti i të mashtruarit të axhamive! Me të krenohen, me të ushqejnë familjet… Sa më naiv dhe idealist t’u shfaqesh ti, aq më shumë përfitojnë ata… Në fund të fundit ata s’kanë asnjë faj, je ti vetë që u ke trokitur në derë, je ti vetë që ju bie në gjunjë në emër të ndonjë privilegji. Ama kaq gjë ti duhet ta dish: që nëse atyre u kërkon nji favor sado të vogël, duhet t’ua shpërblesh me një favor jo edhe aq të vogël… Ata edhe mund të japin një leje, kjo është gjëja më e lehtë për ta, dhe sigurisht do të bindin, se ndjehen fatkeqë që s’mund të bëjnë më shumë për ty, pse ti “sinqerisht” meriton shumë më tepër, e do ta përsërisin se ti je shumë i talentuar dhe simpatik siç “edhe kanë marrë informacion”, dhe se ndjekin me vëmendje çdo ndryshim tëndin gjatë bisedës me ta. Ata s’do të harrojnë ta përsërisin se: “Partia i vlerëson pa masë talentet e reja…”, dhe jo vetëm kaq, por do të premtojnë se në të arthmen do të kesh edhe favore të tjera… në vartësi të sjelljeve të tua!
Më dukej sikur gjithçka mu nxi, dhe po e humbja durimin, por ai s’më la të flisja!
-Prit, prit se kam edhe më… Ata, do të thonë, se je edhe akrobat, nga të paktit që ka qyteti…! dhe se me akrobacitë e tua mund të mahnitësh publikun! A e kupton…?! Se të gjitha rrugët për ty janë të hapura, dhe jo vetëm kaq, po se ti ke shfaqur talent edhe për muzikën! Ti mund të jeshë edhe fizarmoniçisti i parë i qytetit, gjë për të cilën ne kemi aq shumë nevojë!!
E ndërsa m’i përmendte të gjitha këto “dhunti” të miat, zëri i tij acarohej gjithnjë e më tepër… E kisha parë gjithmonë Tomorrin si njeri të butë, të qeshur e plot humor… tani, për çudinë time po më shfaqej krejt ndryshe. Dukej sikur mllefi dhe ironia ndjehej në cdo fjalë e tingull të zërit të tij. Shpesh fjalët i shoqëronte me lëvizje të syve, duarve, kokës… Për një çast ai heshti, u bë edhe më serioz, pastaj vazhdoi.
-A e di ti, ç’kërkon Partia nga ty!?
Do të thonë se: “Ti nuk je si gjithë të tjerët! Ti je brezi i ri, i edukuar me frymën dhe mësimet e Partisë e shokut Enver, dhe kjo është shumë e rëndësishme! Ne kemi kudo armiq që s’ia duan të mirën partisë, që bëjnë propagandë kundër saj, prandaj ne duhet të jemi vigjilentë!! T’ia presim rrugën armikut të klasës! A e di ti që ne kemi armiq edhe në rradhët tona!! Po, po, edhe brenda nesh ka plot nga ata që s’ia duan të mirën Partisë sonë! Prandaj duhet t’i bëjmë veshët dhe sytë katër… Ti që je kaq i talentuar dhe inteligjent, ti duhet të dish të dallosh të mirën nga e keqja; të bardhën nga e zeza, të partishmen nga armiqësorja, duke qenë njeri që ata të besojnë e të vlerësojnë, të gjithë do ta kenë të lehtë t’i shfaqin pakënaqsitë e tyre. E merr me mend se çfarë ndihmese dhe shërbimi të madh mund t’i sjellësh partisë…?! Kudo dhe kurdoherë që të dëgjosh fjalë të dyshimta, ti duhet të vish e t’ia raportosh Partisë. Mos ki merak fare, emri yt kurrë s’do të lakohet, e askurrë s’do të dalë në shesh… Gjithçka do të ndodhë në fshehtësi të plotë! Bile për këtë mund të kesh edhe një pseudonim… fjala vjen: “Artisti”! Jo, jo, – do të tallen ata me ty, – meqë je me të vërtetë artist, mund të dekonspirohesh… ne do të gjejmë një pseudonim tjetër që edhe ty të pëlqeje, po që askush, as punonjësit e Degës, që merren me këtë punë, nuk do ta mësojnë kurrën e kurrës, se kush ky ishte ky informator, me këtë pseudonim…! Ja përshembull “Gojarti”, mendoj se është një kombinim i bukur! Apo jo!? Megjithatë, ti je i lirë ta zgjedhësh vetë sipas qejfit, sipas preferencave të tua personale, pseudonimin tënd… Kjo tregon edhe respektin që ne kemi ndaj teje…!!!”
Tomorri po me shfaqej teatral! Ai heshti dhe po më vështronte ngultas. Unë kisha ngrirë dhe më qe prerë goja. Kurrë më parë s’kisha dëgjuar fjalë të tilla. Isha në një botë krejt tjetër, krejt ndryshe prej asaj që kisha ëndërruar, deri pak orë më parë… e gjitha kjo po më zbulohesh papritmas nga një pjestar i familjes, një njeri, i cili më kishte përkedhelur e dashur, e që unë e doja aq shumë. E doja për shumë gjëra, jo vetëm për humorin e hollë që shpesh na mbante gjallë, po edhe për njohuritë e tija mbi letërsinë, muzikën, artet në përgjithësi. I binte mandolinës dhe shpesh bënim koncerte në shtëpi, e kisha parë me Thabit Rusin kur i binte kitarrës, dhe isha i bindur se kishte një vesh absolut muzike, pse këndonte jo vetëm këngë të muzikës së lehtë, po edhe këngë franceze, italiane, greke e të tjera, pa stonuar; e në të njejtën kohë, këndonte edhe arie të kolosëve të muzikës klasike. Gjithçka e bënte me vesh, pasi s’kishte asnjë lloj përgatitje teorike për muzikë.
Ai më kish treguar se në Kuç e në Radostinë, e kishte ndarë vuajtjen me profesorë të njohur, të shkolluar në Perëndim, dhe si duket, kët gjë e kishte shfrytëzuar në maksimum. Kjo ishte edhe arsyeja pse ai po më fliste lirshëm. E kisha parë që lexonte italisht, frëngjisht e greqisht dhe ankohej se “s’kishte pasur kohë aq sa duhej” të përvetësonte anglishten… Emrat e Shatobrianit, Lamartinit, Madam de Stalit, Karlajlit, e shumë e shumë të tjerëve, që në vendin tonë ishin të ndaluar, i kisha mësuar prej tij, prej tij dija plot anekdota për Napoleonin, Tylerandin, Fushenë, Madam te Stalit, që i mbaj mend edhe sot e kësaj dite…
I përmenda të gjitha këto, sepse nga që e vlerësoja aq shumë Tomorrin, e ndjeja thellë në shpirt, se ato që po më thoshte, ishin serioze dhe unë duhej t’i kisha vëth në vesh, dhe fakti që po e dëgjoja deri në fund, pa e ndërprerë, ishte leksioni më i dhimbshëm, sepse kundërshtonte ëndrrën time për t’u bërë aktor, por ama njëherësh frymëzonte edhe një qëndrim, e cili do të më orientonte në një rrugë të vështirë, ndaj unë duhej t’i bindesha pa asnjë lloj hezitimi… Fakti që aq gjatë e vështroja si një guak, pa i dhënë asnjë sinjal pozitiv, duket se e kishte irrituar pa masë. Ndërkohë unë ndjehesha tërësisht i hipnotizuar nga fjalët e tij, ndaj e gjithë qenia ime i qe nënshtruar logjikës së tij.
Si duket, ai duke e ndjekur ndërdyshjen time vazhdoi:
-Ata do të ofrojnë aq shumë gjera, sa që edhe vetë djallin do ta mashtronin… bile, në fund do të thonë: “Nuk do të bësh asgjë të madhe… Ti vetëm një firmë do të hedhësh! Krejt e thjeshtë, dhe ne bindemi, që ti do të na shërbesh me devocion…!” Dhe në çastin që ti ta kesh bërë këtë punë, gjithçka ka marrë fund! Ti s’ke nga ta lëvizësh më prapanicën… je vegël e tyre! Atëhere, me plot gojën do të jeshë një spiun i afirmuar. Kudo që të jesh: në punë, në rrugë duke folur për sportin; në pazar duke psonisur; në sallën e kinemasë duke parë ndonjë film; në sheshin e sektorit ku njerëzit mblidhen për të marrë rrogat, se helbete edhe aty shfaqen pakënaqësi… me një fjalë në çdo pozicion, ti do të shndërrohesh në sy e veshë dhe do të raportosh për gjithçka Partinë e Tyre, sepse as e Jotja dhe as e Jona ajo s’do të bëhet kurrë… Në raste grumbullimesh, ata do të dërgojnë nga pas, edhe ndonjë spiun tjetër, sepse spiunët ndër ne janë pa shpërblim, edhe ai do të hedhë andej këndej ndonjë fjalë të dyshimtë, e po qe se ti nuk e raporton, do të raportojë ai, kështuqë ti do të bëhesh i pabesueshëm! Ata, sërish do të thërrasin, do të tërheqin vërejtje, dhe po e përsërite atë gabim do ta pësosh edhe më keq.
Edhe favoret do të ofrojnë me pikatore, sepse qëllimi i tyre s’është se duan të mirën tënde, ata duan vetëm poshtërimin tënd, dhe pasi të të kenë shtrydhur si limon, apo kur të të ketë dalur boja fare, do të hedhin si një leckë të pavlerë në koshin e plehrave…! A e merr dot me mend, se kur ta kesh zbritur veten në atë pozitë kaq të ulët, ku të gjithë të të shënojnë me gisht: “Ja, ai spiuni i fëlliqur!! Ai ndyrsira!”, s’do të keshë më as shokë, as miq… bile as dinjitet…!” Edhe të afërmit e tu do të shohin me përçmim… Njerëzit në rrugë do të shmangin si të ishe lebroz, dhe do të ruhen prej teje si djalli nga temjani… e sa u përket favoreve të tyre, ato s’janë tjetër, veçse ca flluska sapuni, karrema që e joshin peshkun në grepin e tyre!! E di që u bëra i mërzitshëm, duke t’i përsëritur ato që ndoshta t’i thashë edhe më parë, po jam i sigurt se ti kurrë s’do të biesh në një grackë të tillë. Ti kurrë s’do ta lejosh veten të bëhesh nji vegël qorre në duart e tyre?!…
Dhe ai ma vuri dorën mbi sup, në shenjë përkrahjeje, ndërsa unë me një buzëqeshje të mpirë, e shumë dhimbje i pohoja me kokë…
Habitem edhe sot kur e kujtoj këtë ngjarje, se sa i lehtësuar u ndjeva ato çaste, si të isha çliruar nga një barrë e rëndë, për të cilën, s’kisha qenë aspak i vetëdijshëm, se mund ta kisha pasur mbi shpinë gjithë jetën. E megjithatë atë çast gjeta guxim dhe i bëra edhe nji shaka: “Po për këta spiunët, s’ka fare mëshirë!! Fundja fundit, edhe ata janë njerëz fatkeqë?!”
I vetëdijshëm se fjalët e tij kishin bërë efektin e duhur tek unë, m’u drejtua: “Ti s’do të keshë aspak nevojë për mëshirë, dhe për kët jam i sigurt! E që t’i japim fund kësaj historie, nesër të ngrihesh herët në mëngjes, dhe pa shkuar ora tetë, të takosh Tahsinin dhe t’i thuash se s’është aspak nevoja të ndërhyjë për leje… Po qe se një ditë lirohesh nga interrnimi, “meqë je kaq i talentuar”, kurdoherë mund t’i japësh provat. Kështu edhe atë e heq nga sikleti, edhe vetë çlirohesh njiherë e mirë nga iluzionet!
Të nesërmen, ishte vetë Tomorri, që më zgjoi më herët se duhet dhe me porositi se “Kjo është zgjidhja më e mirë!”
E prita Tahsinin, për mëse një orë te Shtëpia e Kulturës, dhe sapo u takuam ia thashë pa shumë shpjegime problemin.
Për habinë time, regjizori hapi krahët dhe duke më përqafuar ngrohtësisht më përsëriste: “Ke të drejtë… Ke të drejtë Dine… Ke shumë të drejtë… Më çlirove edhe mua nga një barrë e rëndë!! Hajde tani, ta pimë kafen e mëngjesit bashkë, se unë s’kam futur asgjë në gojë…. dhe u shtruam për shtatë palë qejfe… Dërdëllitëm jo vetëm për teatrin dhe poezinë… por edhe për shumçka me atë naivitetin e moshës që na karakterizonte, edhe pse rreth nesh, në çdo tavolinë të kafenesë, gëlonin sytë e vëmendshëm e kurreshtarë…

Kur po kthehesha, gjithë rrugës përsërisja fjalët e Tomorrit, që si duket më ishin ngulitur në mendje… “Fati i njeriut… që mund t’i sijellë atij suksesin, njëkohsisht mund t’i sjellë edhe rrënimin…!” -mendoja me vete. Edhe pse ndjeja dhimbje të thellë brenda vetes, duhej të isha krenar ndaj asaj bisede të njeriut tim të dashur, që s’më kish lënë të ndiqja instinktin e ëndrrës, të cilin gjithsesi dikur do të ma thyenin…!

***
Isha me pushime në Tiranë dhe sapo i jepja fund këtij shkrimi, të ndodhur pesëdhjetë vite te shkuara, më bie celulari: “Alo… Dine… Jam Tahsini… Tahsin Demiri! Kam ardhur mbrëmë vonë… dhe do të jem vetëm për pak ditë… Eh, sa më ka marrë mall…! Na ka marrë malli, xhan…! Me zor pres që të shihemi dhe të ndërrojmë nja dy fjalë… A do të kesh kohë për një kafe sot mbasdite… do të thërres edhe Visarin, edhe Faslliun… Po desha të sigurohem se mos ke ndonjë angazhim…
E lamë të takoheshim te “Ujvara”, në gjashtë mbasdite! Vërtet, erdhën edhe Visari edhe Faslliu me bashkëshortet. Regjizori i dikurshëm, u ul pranë meje, dhe në një çast ma vuri dorën në sup.
-Të thirra vetëm për të qarë hallet, që s’na u ndanë tërë jetën…
I tregova se sapo i kisha dhënë fund një shkrimi, historinë e të cilit ai e mbante mend mjaft mirë. Pastaj shtova: “Po sa naivë paskemi qenë, more Tahsin?!”
“Shumë… shumë… shumë…!” tha, dhe m’i nguli sytë më nji buzëqeshje të lehtë e të hidhët… Mbas nji çasti heshtjeje shtoi: “Gjela Deti!!”
* Dine Dine, ish i burgosur politik, i internuar familajrisht ne kampet e internimit. Sot jeton ne Nju Jork. Eshte anetar I Keshillit te Vatres.

« Previous Page
1
…
8
9
10
11
12
…
19
Next Page »