Tregim NGA FASLLI HALITI/
Portret -Viz. S.kamberi «Artist i Popullit»/Djali i shokut tim, lexonte shumë. Lexonte tregime, poezi, romane. Kur ishte në klasën e gjashtë, e gjeta duke lexuar Iliadën. Më bëri shumë përshtypje. Si mund ta lexonte ai atë libër që ishte i vështirë edhe për të rriturit. Nuk m’u durua dhe e pyeta. Ai më tregoi ngjarjet, bëmat, aksionet, dyluftimet e heronjve, madje kuptova se ai kishte lexuar edhe shenimet një për një. Më habiti. Të ngjaka ty, i them shokut. Lexon, lexon…
Lexon shumë, më thotë shoku. Edhe ti ke lexuar dhe vazhdon të lexosh ende, i them shokut. Ky lexon edhe më shumë edhe më shpejt se unë. Ka një kujtesë të habitshme, gati kibernitike. Po hartimet si i bën? Jo keq. Liraku nuk priti që i ati të më thoshte po ose jo, por më solli menjëherë fletoren e hartimit… Lexova me një frymë hartimin e tij të fundit dhe i thashë shokut, si me qortim: po ky i bëka shkëlqyeshëm hartimet, kurse ti më thua, jo keq…
Shokut po i bënte përshtypje entuziazmi im. U gëzua që e pëlqeva hartimin e të birit. Ai buzëqeshi si të më thoshte se isha entuziast ngaqë ishte hartimi i të birit. Por unë në buzëqeshjen e shokut dallova një gëzim aq të thellë që s’ishte vështirë të kuptohej… I biri kishte lexuar jo vetëm librat e bibliotekës së shtëpisë, por tërhiqte libra edhe në bibliotekën e qytetit. Kishte një bagazh që i kalonte caqet e moshës, atë mund ta quaje, pa frikë një fëmijë të ditur, madje, të kulturuar.
Një ditë shoku po qëndronte disi i ngrysur.
Sikur nuk qenke në humor, i thashë.
Jo, nuk jam në humor, më tha ai.
Pse kështu?
Lëre, lëre. Isha në takimin me prindërit, në shkollë …
Dhe pastaj?
U zhgënjeva.
Për çfarë?
E di ç’notë kishte djali në letërsi?
Dhjetë!
Gjashtë,thuaj, m’u përgjigj shoku, tepër i mërzitur.
Si gjashtë?
E pamundur! Ta ka dhënë gabim mësuesja kujdestare notën e djalit. Ta them unë…, e ka ngatërruar me ndonjë nxënës tjetër të dobët, në listën e nxënësve të dobët…
Ashtu mendova dhe unë, por jo. U takova dhe me mësuesen e lëndës, Hënën që mbahet më e mira në lëndën e letërsisë.
Ç’të tha?
Ç’të ,më thoshte…
Djali yt vjen i papërgatitur në orën e letërsisë. Ja këtë më tha. Ç’të thoshte tetër. Dhe unë i marri gjithë siguri, prisja të më thoshte se është fenomenal. Por …
Si është e mundur?
Si është e mundur thua ti, po ik e pyet mësuesen…
Nuk m’u besua. Mendova të bisedoja vetë me të, pasi e kisha kolege. Dhe bisedova Hëna Briun.
Hëna, jam kurioz të di se si e ke Lirak Drizarin në letërsi, se e kam shok babanë e tij dhe e pashë të mërzitur për ecurinë e djalit në mësime.
E kam të dobët Lirakun, më tha.
Të dobët, Lirak Drizarin…?
Po, po Lirak Drizarin !
Si është e mundur?
Nuk di të analizojë, të komentojë një pjesë leximi, një poezi. Nuk dallon lirikën nga epika, temën nga subjekti…, nuk nxjerr qëllimin, idetë e pjesës … Edhe figurat stilistike s’i gjen si duhet. Nuk dallon krahasimin nga metafora, metoniminë nga sinekdoka, humorin nga sarkazma, komiken nga grotesku, litotën nga hiperbola…
Si është e mundur. Hartimet e tij janë gjithë figura. Nuk e ke vënë re. Madje e ngarkon si tepër me figura. I përdor dhe si dallon? E çuditshme! Pastaj ai lexon romane, tregime, poezi; e kam gjetur vetë duke lexuar “Iliadën, Odisenë”, Eposin e Kreshnikëve… e, s’qënka në gjendje të bëjë analizën e një cope leximi? Pastaj një nga qëllimet e letërsisë, ky është: ta bëjë nxënësin të lexojë, apo jo?
Jo vetëm të lexojë, por edhe të dijë të lexojë, apo jo?
Natyrisht, natyrisht…, i them.
Ti mendon se jam e padrejtë me të?
E padrejtë, nuk je, por…, mbase je e pavëmendshme. Bisedojmë për një nxënës me talent të jashtëzakonshëm. Të paktën kështu më duket mua. Nuk kemi qëllim as të mburremi as të fyejmë njëri-tjetrin. S’e besoj që Lirak Drizari të mos dallojë karakteret apo personazhet, gjersa siç më thua ti, ai i karakterizon shokët e klasës, me emrat e personazheve të librave.
Mirë, mirë, por kur ngrihet në mësim nuk e ka këtë aftësi. E kam vënë re, që lexon shumë, madje edhe e tregon këtë, kërkon të bëjë përshtypje, jo vetëm te shokët e klasës, por edhe te mësuesit… Ai ëndërron kurorën e mbretit midis krijuesve të rrethit letrar të gjimnazit, pa dalë ende nga veza… E di, më tha, kolegia, kam parë një karikaturë në një revistë të huajë e cila ilustron mendimin që sapo të thashë për Lirakun. Më bëri shumë përshtupje ajo karikaturë e cila paraqiste një zog të sapo dalë nga lëvozhga duke shkruar në kompiutër autobiografinë. Karikatura kishte marrë çimin e parë në një konkurs ndërkombëtar të karikaturës. Nuk ka çudi që edhe Lirak Drizari, nxënësi im dhe djali i shokut tim mund të fillojë të shkruajë nesër autobiografinë, në mos e ka filluar, pa dalë ende nga lëvozhga.
Si është e mundur? Siç po dëgjoj, ti e hetoke thellë, madje tepër thellë dhe hollë, hollë, gjersa nuhat synimet e tij dhe etjen për lavdi. S’ka mundësi që ai të ketë synime të tilla në stadin e tanishën të krijimtarisë dhe të rritjes së talentit të tij poetik…
Ka si s’ka…!
Ti e ke lexuar Ovidin, ju kujtohet, besoj, poezia e tij «Pingmalioni» i cili si skulptor që ishte gdhendi një figurë gruaje në fildish të bardhë me bukuri të epërme. Dhe si e përfundoi ra në dashuri me atë figurë të gdhendur me dorën e vetë. Ka të ngjarë që dhe Liraku të dashurohet me ndonjë poezi a libër të tij me bukuri të «epërme»
Kështu, koleg siç thotë Shopenhauri, edhe te skllavi më i humbur fle ndjenja për pushtet.
Ç’hyn Lirak Drizari, te Pigmalioni i Ovidit e te skllavi i humbur tek i cili fle etja për pushtet ?
Hyn, si nuk hyn? Tani për tani tek Lirak Drizari fle ndjenja për t’u dukur, midis krijuesve të rrethit letrar të gjimnazit…
Ja ç’më ndodhi një ditë me të në orën e komentit.
Ndërsa unë po shpjegoja mësimin, Lirak Drizari, nuk po tregohej i vëmendshëm në mësim, por bisedonte me shokun e bankës.
Edhe ti, Ilir…?, i thashë unë, s’tregon interes për komentin? .
Edhe ti, Brut…, nëpërdhëmbi ai.
Çfarë, çfarë ?, i them.
Edhe ti, Brut…, përsëriti klasa shprehjen e Lirak Drizarit.
U përpoqa të qeshja me zor para nxënësve… Ç’të bëja. Dhe ia mbajte vëth në vesh besoj?, i them.
Por kolegia ime Hëna Bariu duke qenë kunata e një zëvendësministri të…, mbahej mësuesja më e mirë e letërsisë nga drejtoria e shkollës, nga inspektorët, seksioni i arsimit, nuk duronte jo vetëm kritikë, por as edhe vërejtjen më të vogël, pa le pastaj të duronte rromuzet e nxënësve, sidomos romuzet e Lirak Drizarit. Ajo ishte lulemosprek. Dhe kur në një orë tjetër letërsie, Lirak Drizari i tha profesoreshës se, kishte zogj që fluturonin gjithë jetën mbi këneta dhe s’ndoteshin kurrë, kurse në klasën tonë, profesoreshë, ndotesh për dy sekonda…
Mësuesja e kuptoi që Lirak Drizari tha diçka të sapolexuar në ndonjë libër. Por dhe jo vetëm të sapolexuar, por edhe të dëgjuar me siguri nga gjyshi i tij kulak dhe daja i tij i burgosur politik. S’e trazoi…, por edhe këtë ironi apo romuzë, ia mbajti vëth në vesh.
Nuk është e lehtë, më tha kolege Hëna, të zbulohet talenti, e kuptoj. Por nuk mjafton vetëm zbulimi i talentit. Ka edhe diçka përtej talentit që duhet dalluar apo zbuluar thellë, madje shumë thellë. Nuk po kuptoja se ku donte të dilte me këto thënie, i thashë shokut.
Ç’të ishte kjo diçka mbi talentin?
Ta them unë ç’është, tha babai i Lirakut. Ajo e ka fjalën për gjyshin e djalit tim që u shpall kulak, sepse s’mbolli pambukun e planifikuar nga shteti dhe, për dajën e burgosur, vetëm e vetëm, sepse i tha kokëkungull vëllait të sekretarit të parë të komitetit të partisë… I kurdisën një gjyq politik dhe e dënuan me gjashtë muaj burg.
Që atë ditë, kur mësuesja e letërsisë i tha Lirak Drizarit: Çohu në mësim ti p-e-o-t duke e deformuar me qëllim emrin poet, nxënësit e klasës kaq deshën. Që atë ditë, Lirak Dizarit s’i thoshin më poeti i klasës, por p-e-o-t-i ei klasës. Lirak Drizari i cili bënte, gati çdo ditë dy orë rrugë në këmbë për të ardhur në gjimnazin e qytetit dhe, nga nxitimi për të qenë në orar, futej në klasë me çizmet gjithë baltë duke lënë përshtypjen e një derdimeni, çyryku… Hartimet e Lirak Drizarit profesoreshë Hëna, i quante marrëzira, çartje sidomos hartimin, për pranverën, ku pranverën ai, e përshkruante si një lejlek me krahë të kaltër e me këmbë të blerta. Dhe në një hartim tjetër: «Qeni i kufirit» , qeni përfytyrohej si një flakë me katër këmbë që ecte e lihte me ulërima bojëportokalli… Skandal, thoshte profesoreshë Hëna para klasës dhe para kolegëve të gjimnazit, për hartimet e çartura, me fantazi borgjezo-revizioniste, të nxënësit “çyryk”, Lirak Drizari…
Mirë, i thashë, koleges si nëpër dhëmbë, pa guxuar ta mbroja hapur me zë të lartë, talentin e nxënësit të «çartuar», «çyryk», siç e quante mësuesja e letërsisë, flisni si të doni ju kolege, por Lirak Drizari, nuk është pa gjë… Përkundrazi,… Por kur nxënësi i hartimeve «skandaloze», do të bënte bujë me ciklin poetik «Pranvera me krahë të kaltër dhe këmbë të blerta, botuar në faqen letrare të gazetës «Zëri i rinisë» dhe Drita, vetëm atëherë profesoreshë Hëna, më «kompetentja» në gjithë gjimnazin mes profesorëve të letërsisë, do të kuptonte se skandaloze kishin qenë vlerësimet e saja, të shokëve të saj mediokër të lëndës së letërsisë dhe jo hartimet e poezitë e afishuara në gazetën «Letrari i ri» të shkollës. Ndonëse çizmet, Lirak Drizari, i kishte me baltë, hartimet i kishte brilante, tretur në ar e gatuar me dritë. Ai do t’i superonte të gjithë talentet poetike që kishin dalë nga gjimnazi ynë gjatë gjithë historisë së tij. Në fillim të vitit të katërt shkollor, një cikël tjetër poetik i Lirak Drizari, botuar në revistën letrare artistike «Nëntori», bëri bujë të jashtëzakonshme në qarqet letrare dhe, kritika serioze e vlerësoi si një cikël poetik që lajmëronte ardhjen e një Esenini shqiptar. Dhe nuk vonoi, pas botimit të këtyre cikleve të bujshme, Lirak Drizari, përgatiti përmbledhjen poetike me poezi të shkruara gjatë viteve të gjimnazit; e dërgoi për botim në shtëpinë botuese «Naim Frashëri» në Tiranë. Libri doli nga shtypi në prag të mbarimit të vitit shkollor dhe u prit edhe më me bujë se gjithë poezitë e botuara gjatë viteve të gjimnazit. S’mbeti gazetë pa shkruar e pa bërë vlerësime sipërane për librin poetik «Vdekja e verdhë e gjetheve», të Eseninit të gjimnazit Lirak Drizari. Poezia e tij: Unë jam i pari në të përpjetë, /Ai ma merr në kthesë. Pikërisht kjo bujë, do t’i kushtonte mjaft poetit që po quhej Esenini shqiptar. Ç’shtë ky, nga na doliky Esinin, thoshin poshtë e lart Murrashi, profesori komunist i letërsisë që shkruante bejte në dakortësi me Hëna Bariun mësuesen më «kompetente» të letërsisë në gjithë gjimnazin. Ky Esenin i gjimnazit siç e quajnë disa liberalë, Lirak Drizarin, kullot në ligatinat e poezisë dekadente, borgjeze, revizioniste, thoshin korridoreve dhe zyrave të komitetit të Partisë dy mësuesët e letërsisë: Hëna Bariu së cilës nxënësit i thoshin «Moçoku me cizme», meqë ajo ishte e shkurtër, shadole dhe, Murrah Librazhjoti që nxënësit e thërrisnin «Kafka rrezik vdekje» meqë ishte pa mish në faqe e i ngjate asaj kafkës «Rrezik vdekje» që vendosej në shtyllat e tensionit të lartë të cilat lajmëronin njerëzit që të mosi zinte korrenti.
***
Po flitej se libri i poetit të ri do të kritikohej me porosi nga lart në rrethin letrar të gjimnazit, për nxirje të realitetit, për formalizëm e dekadentizëm. Drejtori i shkollës kishte marrë sigurinë që anëtarët e rrethit letrar të gjimnazit, të mos druheshin, por ta kritikonin ashpër, poetin e ri me biografi të keqe i cili pa dalë mirë nga lëvozhga e vezës cicërinte lart e poshtë se në moshën 33 vjeç, në moshën e Krishtit, do të merrte çmimin nobel. Ju do të keni përkrahjen e Komitetit të Partisë të rrethit dhe personalisht të sekretarit të parë, u thoshte 10 anëtarëve më të «talentuar» të rrethit letrar të gjimnazit, drejtori i gjimnazit së bashku me profesorin që shkruante bejte. Pse t’i bëhet bujë, pikërisht nipit të kulakut, daja i të cilit, i quante komunistët, kunguj pa fara, iu kishte thënë sekretari i parë i komitetit të partisë drejtorit dhe profesorit, poet bejtexhi që kishte filluar të shkruante një roman drejt e në makinën e shkrimit duke e dakteligrafuar me një gisht. Në të vërtet, daja i poetit të ri Lirak Drizarit, kokëkungull, i kishte thënë vetëm vëllait të sekretarit të parë të Komitetit të partisë i cili ishte shef i ndërmarrje së Grumbullimit, me të cilin daja i nxënësit dhe poetit të ri Lirak Drizari kishte konflikte pune. Nuk u gjendka një talent nga bijtë e njerëzve tanë, i kishte thënë i revoltuar sekretari i parë i Komitetit të partisë, drejtorit dhe profesorit bejtexhi që ishte dhe sekretar i organizatës bazë të partisë në gjimnaz. Ju nuk e dini, por gjyshi i tij ka djegur me benzinë një partizan në zonën e Dibrës. Lageni me benzinë dhe i vini flakën, kishte urdhëruar ai dytrimat e të tij ballistë. Nuk harxhomë asnjë fishek për këtë kuqo ne… Kaq u desh që sulmi kundër poetit të ri Lirak Drizari, të bëhej pa as mëdyshjen më të vogël dhe mësuesja e letërsisë e cila ndihej e fyer nga poeti dhe nxënësi i saj Lirak Dizari, ishte e gatshme që në dakortësi me kryetarin e Aktivistëve të letërsisë e të artit të Shtëpisë së kulturës, profesorin bejtist Murrash Librazhjoti t’i hiqte stolin nxënësit që po na e bënin Esenin shqiptar… Nga na doli ky Esenin, pikërisht, nga radhët e biografikeqve thoshte gjithandej me habi profesoreshë Hëna Bariu, kolegia ime meqë unë përkrahja poetin Lirak Drizari. A të thashë që Lirak Drizari ëndrron kurorën e mbretit midis krijuesve të Gjimnazit? Ai thotë gjithandej se në moshë 33 vjeç sa Krishti, do të marrë Çmimin Nobel? Pra një Pigmalion i ri. E mbaj mend, si nuke mbaj mend se ç’më ke thënë për Lirakun, megjithatë unë nuk jam dakord me ju. Talenti i tij është diell, jo diell që të vret sytë, por diell që t’i hap sytë. Atë e sheh i madh e i vogël. Vetëm qorrat nuk e shohin.
***
Në konkursin e shpallur me rasti e 20 – vjetorit hapjes së gjimnazit, çmimin e parë, një zëri unë si kryetar jurie dhe gjithë anëtarët e jurisë ia dhamë Lirak Drizarit për një cikël me lirika. Çmimet i afishuam në murin e korridorit përballë hyrje së gjimnazit në një afishe, gati dy metra.
Kur e panë afishen me çmimet e shkruara me gërma kapitale, sidomos kur lexuan se Lirak Drizaku kishte marrë çmimin e parë, Hëna Bariut dhe Murrash Librazhjotit iu erën sytë dhe e mbajtën frymën drejt e te drejtori e më tutje, në Komitet partisë…
Mua më hoqën vërejtje si mësuesi se nuk e kisha të zhvilluar ndjenjën e luftës së klasave, kurse Lirak Drizarit ia fshin emrin me bojë të zezë zmalto nga afishja. Në vend të Lirak Drizarit, çmimin e parë drejtoria e gjimnazit ia dha Murrash Librazhjotit për një cikël me bejte për vjelëset e pambukut, mjelëset e lopëve, rritëset e pulave, gicave…
Ja këto janë vjersha për çmim të parë, tha mësuesja e letërsisë dhe jo ato izmat e Lirak Drizarit. Pse për bijtë e kulakëve e organizoi konkursin partia dhe drejtoria me rastin e 20-vjetorit të hapjes së gjimnazit «4 dëshmorët», tha me pompozitet, drejtori.
***
Në gjimnaz u përhap fjalë se libri poetik «Vdekja e verdhë e gjetheve» i poetit të ri Lirak Drizari, ende nxënës maturant, e shihte realitetin me syze dielli, një libër që nxinte realitetin e ndritur socialist… Komunistët e gjimnazit, me porosi nga sekretari i parë i komitetit të partisë, kurdisën një mbledhje autodafe, të tipit mesjetar, me dhjetë anëtarët më të «talentuar» të rrethit letrar të shkollës, ku, me porosi nga lart, libri të kritikohej si libër me gabime të rënda ideologjike, pse jo dhe politike e të hidhej poshtë, të dërgohej në fabrikën e letrës në periferi të qytetit, që të bëhej karton; të propozohej nga krijuesit e rinj të «talentuar» të gjimnazit që poetit të ri, të mos i jepej e drejta e studimit për në Universitet, por të dërgohej në kooperativën bujqësore më të skajshme të rrethit, që t’i hapte sytë e t’i bënte katër e ta shihte mirë jetën e re socialiste që gëlonte atdheut gjithandej..
***Ta mora më qaf djalin, i thashë shokut tim Halil Drizarit. Djalin e mori më qafë talenti i vet, tha shoku, më futi krahun dhe u ulëm në kafe «Darsia».
A më ke thënë se talenti është një durim i gjatë?
Po, të kam thënë!
Unë nuk e di se sa talent ka djali im, por di që ai durimin e ka të gjatë, shumë të gjatë. Dhe unë si baba besoj se djali im do të bëhet një Esenin shqiptar, gjersa këtë bindje e keni të gjithë ju krijuesit dhe profesorët e tij dashamirës…2010/