TREGIM PËR GJYSHEN TIME DHE NJI FOTO ME NANË TEREZEN

Nga: Gresa KAMBERAJ/New York/

… Gjyshen time e duen të gjithë. Edhe djemtë, edhe vajzat, edhe nipat, edhe mbesat. Të gjithë thonë “asht e imja”.Them edhe unë. Por, vonë e kam kuptu’ se, përveç meje, gati të gjithë të tjerët e kanë me ngapak “hile”.

Po ju tregoj pse: e duen për shkak të – trashëgimisë.

Me Gjyshen Zade

Të gjithë duen me trashëgu’ diçka prej saj… Anipse ajo s’ka as pallate, as dyçane, as vilë në bregdet. E ka vetēm një konto të pensionit të moshës dhe, nga bota materiale – kaq.

Eh, ç’pasuri tjetër ka Ajo?!

Çfarë trashëgimie të madhe që ka: i ka mbushë 94 vjet, gati nji shekull jetë, pa u idhnu kush prej saj dhe pa e idhnu kend ajo.

Të gjithë çohen dhe e lusin për kafe; e lusin çka don me hangër e me pi.

– Me “hile” e kanë, oj Gjyshe, i kam thanë asaj, yhy … shumë vjet ma parë – se i kam ndëgju tu’ thanë: “Gjenet … gjenet … Kqyrmi sytë! Sytë e saj – sytë e mi. Goja e saj … “.

Dhe, i kam pas’ thanë asaj: kur ta kthejnë shpinën, thonë “ishalla i trashëgoj gjenet e saj”!

94 vjet!

Kur i ndëgjoj, shpesh më vjen me u thanë: veç pritni!

Ajo, jam e sigurt, më ka dashtë dhe më don mu’ ma së shumti. I kam pas’ tregu edhe vjet pse e duen, ose pse thonë se e duen kaq shumë.

Dhe, ajo ka qeshë shumë … Kur qeshte ajo, më dukej se gurgullonte kroni i katundit të Babit.

Vetëm njiherë e kam pa tu’ qajtë;  ka qajtë shumë, fshehtas; ditën që jam nda prej saj, kur jam nisë me shku’ te Babi në Amerikë …

Më kanë pasë marrë me zor, ose ma mirë me thanë m’kanë mashtru, mami dhe motra me dy vllaznit e mi ma të mëdhej se unë. Kam qenë gjashtë vjeçe, por e mbaj mend  se jam mërzitë shumë dhe, ashtu si ajo, kam qajtë shumë, shumë, kur ma ka ba me dorë në Aeroport … Derisa kam hy mbrenda në avion.

Kur ka fluturu’ aeroplani, m’asht dukë se ka fluturu në qiell edhe gjyshja, në anën tjetër të aeroportit. Sikur në atë lojën: “Fluturon, fluturon …”, kur luejshim në Dragodan.

(Tash i thonë Arbëri. Bile, si për inati, mu aty ku dikur rrijshin shumë milicë serbë dhe i rrehshin e i detyrojshin shqiptarët me thanë ‘këtu asht Serbia’, sot po ndërtohet Ambasada Amerikane).

Ku e kisha fjalën? Po, te loja me Gjyshen “Fluturon-fluturon!…”

Eh, çfarë loje ka qenë ajo! Kur më vinte radha mu’ me thanë: “Fluturon, fluturon …” dhe unë thojsha: “Fluturon Gjyshja!”, ajo  e çonte gishtin nalt “gabimisht”, tue ba: uh – uh!, mue më dukej se nuk kishte fëmi ma të lumtun në botë.

Por, kur në Aeroport u binda se nuk do të “fluturonte” Gjyshja, por unë dhe, kur e kam pa se ajo po qante me dënesë, bile ma shumë se të gjithë njerëzit që kishin dalë me i përcjellë të vetët, kam qenë fëmiu ma i pikëlluem në botë.

Ajo skenë kurrë nuk m’asht hjekë prej syve.

*

Para katër muejsh, kur shkova nga Nju Jorku në Prishtinë për vizitë, Gjyshja u gëzu’ pa masë dhe u çu’ me ma qitë vetē nji kafe, për qef.

– Sa vjet i mbushe , oj Gjyshe?, i thashë.

– Shumë. Tash nuk po numroj mâ, – tha ajo me humorin e saj …

Ajo ka kujtesë të jashtëzakonshme. Nuk harron kurrgja. Më pyeti për të gjithë në Amerikë, emën për emēn.

Tu’ pi kafe, ia kujtova lojën “Fluturon, fluturon … “, në Arbëri, kur “fluturonte maca”, “fluturonte tavolina”, “teVelizori” …

– Atëherë fluturonte gjithçka, moj Gresë. Edhe në  Aeroport, kur ke “fluturu'” ti, ka pasë fluturu’ gjithçka … Rruga, automobilat, unë, Gjyshi yt, krejt Prishtina …

Mu’ gati m’u mbushën sytë me lot. Si ishte e mundun t’i dukej edhe asaj atëherë, krejt si mu’, në të njëjtën kohë, me fluturu’ gjithçka në aeroport, kur ndahet njeriu prej njerëzve të dashtun.

Papritmas, ajo filloi me qeshë. “Fluturon – fluturon!, – përsëriti. Edhe tash fluturojnë e shkojnë, po edhe fluturojnë e vijnë, oj Gresë”, tha ajo.

Për fat të mirë, kur kam “fluturu'” unë për Nju Jork, me Gjyshen patën  mbetë në Prishtinë edhe shumë nipa e mbesa, që e donin dhe e duen atë, sa unë.

Dhe, edhe ajo i don të gjithë – sa mu.

Tjetër punë asht se unë po du’ me bâ pak shaka.

– Hë? – ma ban, – dhe pret me e pyet si atëherë kur isha e vogël, – kë e don ma së shumti.

Unë nuk ia ndaj sytë dhe ajo ngutet:

– Krejt, si nipat, si mbesat, janë të barabartë. Po, do të tjerë ishin pak ma të barabartë se nipat e mbesat. Dhe, tha diçka si … “mjalti i mjaltit”    …

–  Çka asht kjo, –  i thashë. – Vete Nânën tane. Ajo asht gjyshe, unë stërgjyshe, oj Gresë!

– Sa i ke gjithsej, gjyshe?, – i thashë.

– I kam, – tha, – shyqyr, shumë. Nalu niherë, nalu, oj çikë … Dhe nisi me i numru: 1, 2, 3 … gjashtë… Manej, nipa e mbesa …

Nuk i dolën gishtat e saj dhe m’i mori hua të mitë .. 11, 12, 13 … 20. S’i dolën as gishtat e mi … 24, djem e çika, nipa, mbesa, stërmbesa, stërnipa … – Kam ni

diçka, – më tha, me zä pak ma të ulët. Po vjen edhe ni stërnip, dhe ni stërmesë.  Mirëseardhshin 26.  Prej tyne, pa nalu pak, niherë … 9 në Kosovë, 7 në Gjermani, 8 në Amerikë. Prej tyne 15 – jashtë Kosovës.

S’di a ju thashë se gjyshja ime mban mend shumë … Ngjarje, emna, jashtëzakonisht shumë …

Ec e mos lakmo të keshë memorje si ajo!

Ajo i ka përjetu’ dy lufta. – Të Parën e mbaj mend mirë, si sot, – thotë ajo. Kishte qenë e fejueme dhe e kishte pritë Gjyshin me u kthy prej ushtrie. Partizanët serbë, tregon ajo, e kishin çu’ me zor larg, deri në Austri, me “i ndjekë” gjermanët. Në  luftën e Dytē, – thotë ajo, – para 17 vjetësh, kemi ikë vetë – tash po prej atij rodi të “partizanëve” serbë, nëpër tym e flakë prej Prishtine, nëpër Bllacë e në Shkup, me e pshtu’ kryet. Prej aty – në Francë. Se, Serbia dojke me i qitë fare krejt kosovarët.

Ajo thotë se kur ka pa shumë aeroplanë tu’ fluturu’ prej Shkupit, plot njerëz, plot thmi, gra, njerëz të smutë, familje të ndame, desh e ka lshu shpirti.

– Luftë e flliqtë. Mos na raftë me e harru’! – thotë ajo.  – Eh, sa aeroplanat kanë fluturu’ … Kanë bajtë njer’z  që ikshin pej zorit …

–  Sot asht tjetër gja. Për gëzim, – thotë ajo, – prapë “fluturon, fluturon.. gjyshja”.

Ajo ka qenē në Gjermani, para lufte, për qef. Atje e ka pasë dhe ka një pjesë të familjes. Dëshiron me shku’ prapë, por, thotë se nuk shkon pa sebep.

– Më duhet me shku’ kur të dilomojnë Miloti e Loni në Fakultet. Edhe për Anilën,  Lirakun e Arditin,  “në m’çofshin fjalë”. Dhe, ngutet: Pēr Lenën, Labin e Malin, s’kam pasë nevojë me “fluturu”. Këta kanë diplomu këtu. Edhe Likun, e pres, kismet!

– Ana e Bledi m’kanë pas’ thirrë n’Amerikë, kur kanë diplomu’, për nji ditë. Kam ardhë, ti e mban mend, me Gjyshin tand. Për Tilin jo, po nashta vi për tjetrin gëzim të tij. A të thashë se kam ni diçka?

– A e harrove dikend tjetër, Gjyshe? Ajo rrudhë krahët. Mu’, – i thashë. – Uh, uh, – bani, – si në atë lojën e vjetër, “Fluturon, fluturon …”.

Atëherë, më ka pas metë pak hatri n’ ty, – i thashë.

– E di, – tha. – I ka fajet baba yt. Kurrë s’e kisha lanë pa ardhë  edhe për ty …

– Të ka hije me ardhë sivjet në Nju Jork, – i thashë, pēr Florën. Të regjistrohet stërmbesa në Fakultet.

– Vi, vi, po ma mirë me ardhë kur të diplomon, – tha tu’ qeshë.

– Unë të fali, – i thashë, – që nuk ke ardhë për mu’. A po ndëgjon? Të fali, (mendova, hajt ta korruptoj) – nëse më jep diçka mu, “ryshfet”. I hapi sytë. Diçka nga “trashëgimia” jote… A po më kupton? – i thashë.

– Po, po, – më tha. Atë për çka më dojnë të tjerët … qysh më ke thanë ti. S’kam nevojë me të thanë as me të dhânë kurgja. Ti je si unë. Krejt si unë…

Kur u sigurova mirë, vendosa ta ndaj me ju këtë status në fb. dhe, sidomos me ata që i kam “konkurentë”, – me vëllaznit dhe motrën time, Ardianën, që thotë se, gjoja, të gjithë thonë se  i ngjan asaj, se “ia ka këputë kry’t gjyshes”.

Bana pak shaka. I thashë se krejt çka kemi folë sot du me e “bâ status në fejs-buk”.  “Në telefon? Jo ishalla!, – tha shpejt e shpejt. Po ban hajgare. Din ti me shkru shqip, a ?”, më pyeti. Kur i thashë se ma përkthen Ardiana prej anglishtes, – se m’ka borxh, – tha se po dojshe me na ba “prrallë”.

– Si ato përrallat që m’i ke tregu’ në Arbëri?, – i thashë.

– Tjera janë ato. Atëherë s’ka pasë telefona me gisht… – tha. Dhe, më dha leje, ma në fund me “çkru” çka të du.

– Me telefon? Keni m’u çorru me këta telefona, – tha dhe filloi me qeshë. Erjoni më ka pasë thanë kur asht kanë i vogël, – kur më patën hupë diku syzat, – ishalla s’i gjen ma kurrë, oj gjyshe, se i ke çorru syzat tu bä vegëza me krrabëza!

Sa e mirë asht Gjyshja, mendova. Si duket e “la” keq Erjonin. Dhe e korrigjoi “gabimin”, pa u hetu.

– A harrova tjetër? – më pyeti. – Rronin, – i thashë. – Uh! – ma të mirin e shpisë, lazdranin e qerdhes!

Gjyshja ka qinda nipa e stërnipa nga ana e motrave dhe vëllazënve të saj, shumicës prej të cilëve thotë se ua din emnat …

Dhe, tash, seriozisht. Do të kisha dashtë shumë me trashëgu diçka nga mirësia, bujaria, zemërgjanësia dhe mbi të gjitha fisnikëria e saj.

Të gjitha gjyshet janë të mrekullueshme, por Gjyshja ime, Zade Bajraktari – Kamberaj, e lindur në janar 1922 në Rudicë të Dukagjinit, asht ma e mira në Botë.

NJË FOTO ME NÂNË TEREZEN DHE VËLLAU IM ‘XHELOZ’

Dje, kur vendosa ta dërgoj për botim si dhe ta postoj në fb. këtë shkrim, kur po mundohesha me e zgjedhë një foto me gjyshën time, Zaden, e gjeta foton që e kisha bâ me Nanë Terezën, në Nju Jork, në vitin 1995, foton time jashtëzakonisht të dashtun. (Bashkë me të, efhe një distingtiv të argjentë, dhuratë prej saj, që e ruej si nji gja të shtrejtë).

Ky takim e ka nji histori. Sapo kishim ardhë nga Kosova dhe ishim bashku’ me Babin, unë, mami, motra ime ma e madhe dhe dy vllaznit, poashtu ma të medhej se unë. Mbas nji debati të vogël, babi vendosi me më marrë mu’ në takimin që e kish organizu’ me Nanë Terezen, Misioni i Shqipërisë. Ata që do të takoheshin me Nanë Terezën mund të merrshin me veti vetën nga një fëmi.

–  E bajmë me short, thanë motra dhe dy vëllaznit e mi, po babi zbatoi kriter tjetër: vjen ma e vogla. Pikë.

Të tretë varën buzët. Më i ashpër u ba, vëllau im i dytë, Tili. Por, vendimi nuk ndryshoi.

Kur u kthyem nga Takimi, plot krenari fillova rrëfimin tim. Uh, uh, çfarë duersh të ngrohta kishte Nanë Tereza! Ah, sa e lumtun që jam, duer si të Gjyshes! Të ngrohta, të buuuta! I thosha këto me ua shtu’ xhelozinë atyne që u pëlqente shorti ma shumë se vendimi i babit.

– Më ka pyet nga jam. I kam tregu’. Më ka thënë God Bless you, Gresa!

Tili shpërthei plot inat: – Patjetër që të ka thanë. Kur të ka pa kështu si je, ka mendu’ se ke ardhë nga Kalkuta!, – shfryu.     –  Ani pra, plas ti ?, – ia ktheva pa e kuptuar ironinë.

Disa vjet ma vonë, kur e kam lexu’ reportazhin e babit nga Takimi me Nanë Terezen, konstatimi i tij se “fytyra e Nanë Terezës asht mishnim i të gjitha fytyrave të nanave shqiptare, i atyne nanave që sa ma shumë u randojnë vitet mbi supe, fytyrat e tyne bahen gjithnjë e ma engjëllore”, mendoj se asht shumë i saktë.

Gjyshja ime, – padyshim edhe gjyshet tueja, -ka fytyrë të tillë: të butë, me sy që shkëlqejnë, plot dritë e fisnikëri …

Nana Terezë para pesë ditësh u shpall E SHEJTË!

Çfarë fati kam pasë unë që e kam taku’ Nânë Terezën. Ia kam prekë duert, m’i ka përkëdhelë flokët, më ka ledhatu, bash si Gjyshja ime në Aeroport dy dekada ma parë, kur kamë ikë nga Kosova. Ajo kishte gishta magjikë dhe sy që rrezatonin dritë hyjnore.

Ajo tashma asht Shejtorja jonë!

9 shtator 2016

______________________

Shënim për autoren:

Gresa Kamberaj ka ardhë  nga Kosova në Amerikë më 1994, bashkē me familjen, në moshën gjashtë vjeçare.

Ka mbaru studimet për Ekonomi e Financa në New York, ku jeton dhe punon

Gjatë shkollimit të mesëm e ka redaktu’ Gazetën e Akademisë “Saint Catharine” në Bronx.