VOTIMET E PARA PLURALISTE
Xha Bani një herë në javë shkon të vizitojë motrën në azilin e pleqve, djalin e madh që banon në lagjen industriale në periferi dhe vajzën e vogël në një fshat aty, po në rrethinë e që kot quhet fshat, sepse është shumë pranë qendrës së qytetit dhe Pazarit të Vjetër. Dyqanet e lagjes ku psonis gjithçka i duhet për familjen e djalit të mesëm me të cilin jeton i ka ngjitur me shtëpinë.
Pavarësisht moshës së shtyrë ka mbetur një gjigand i shëndetshëm, që ecën me të njëjtën hap të panxituar duke rënduar mbi bastun.
Kur xha Bani rrëfente histori të moçme, zëri i tij më nanuriste dhe nga ai efekt i pashlyer kuptova se të kesh një histori për të rrëfyer nuk është asgjë, sado tërheqëse të jetë historia, nëse nuk ke zërin magjik që pushton qenien, dridh ajrin përqark duke shumëfishuar në imagjinatë çdo fjalëz të dëgjuar. Nuk bënte gjeste me duar, vetëm zëri i tij e zbulonte historinë. Ndieja kujtime të pandodhura, shpirtëra të vjetër që tanimë pushonin kushedi ku, por jo larg nesh e që një ditë do të ktheheshin për ato ndodhira ende të pangjara.
Pas votimeve të para pluraliste dhe fillimin nga puna të qeverisë së re, xha Bani, njësoj, pa e ndryshuar ritmin e tij bën pazaret e ditës ngjitur me shtëpinë dhe viziton të tre familjarët e tij: motrën në azil, djalin e madh naftëtar dhe vajzën e martuar në fshat.
Bastunin e mban nën sqetull.
- Ta kem ndonjëherë, kur më vishen sytë nga tensioni, – thotë.
- Xha Bani, po rinohesh, – bëjnë shaka djemtë e mëhallës.
- Jo, mor djema, por është qeveri e re dhe nuk dua të le gjurmën time nga shkoj e vete.
Mars, 1991
VIKTORI SHKON TË MARRË NUSE ELENËN E TIJ
Viktori ka lindur në Kostroma, pranë Kishës së Ringjalljes nga ku filloi jeta e carëve rusë, përbri lumit madhështor Vollga që çan përmes Rusinë. Është Krishtlindje dhe ai po troket në portën e pallatit të Elenës, po në breg të kanalit Moska – Vollga në kryeqytet.
– Tak! Tak!
– Kush është?
– Jam Viktori! Kam ardhur “të blej” Elenën për nuse.
– Çfarë keni sjellë?
– Portokaj, mollë dhe rubla!
– Mirë, pa të shohim!
– Është shumë ftohtë, më fusni brenda, ju lutem!
Dera e hyrjes së pallatit hapet dhe tri shoqet më të ngushta të nuses fillojnë lojën e gjëagjëzave, sipas traditës ruse “të blerjes” së nuses nga dhëndrri. Gjer në katin e shtatë ku ndodhet apartamenti i Lenës ka pengesa të tilla që Viktori i shoqëruar nga tre miqtë e tij më të mirë që mbajnë shportat me fruta duhet t’u përgjigjet pritave e grackave të lojës ku shoqet e nuses kanë maskuar historinë e dashurisë së çiftit. Nëse ka harruar kujtimet dashurore dhe jep përgjigje të gabuara Viktori duhet të shpaguajë shoqet o me një frut o me parà.
– Numri i këmbës së Lenës?
– 38.
– Gabim. 37.5.
Viktori jep një mollë të shportës.
– Ëmbëlsira më e preferuar e Lenës?
– Akullorja.
– Gabim. Çokollatat.
– Lulet e saj më të dashura?
– Krizantemat.
– Gabim! Trëndafilat!
Gjashtë tollombace të fryra janë vënë në sheshpushimin e shkallës. Viktori duhet të shpojë secilën dukë thënë një cilësi – kompliment për Lenën, por nuk duhet të përsëdytë asnjë veti se dënohet me gjobë.
– E dashur!
– E bukur!
– E bindur!
– E dashur!
– E ditur!
– E bindur!
Kjo i kushtoi pesëdhjetë rubla. Aq kërkuan shoqet.
– Pija alkoolike?
– Vodka.
– Gabim. Vera.
– Pija joalkoolike?
– Mix juice.
– Lëng portokalli.
Viktori vazhdon të japë përgjigje së prapthi për të gjitha sekretet e tyre të dashurisë, udhëtimin në Egjypt, numrin e deveve që ia rriti tre herë arabi duke lutur Viktorin të pranonte t’ia shiste Lenën e bukur për grua atij, për racën terrier të qenit të Lenës, për kujtimet e Lenës me gjyshen, për puthjen e parë në rrugën Ostozhenka, për një çelës që Viktori duhej ta gjente në një përgjigje të saktë gjëagjëze për të çliruar ca kushurira, të cilat prisnin mbas kangjellave t’i çkyçte Viktori, etj.etj.
Shportat e frutave ngelen bosh.
Mbi një derë janë shkruar tetë vargje shifrorë ku Viktori ngatërrohet, nuk di më cili përfaqëson datëlindjen e vjerrës e cili telefonin e mëmës së vet. Lexon mëpas:
– Kamasutra!
Viktori ngutet. Hë. Kamasutra, manuali që nuk i ka të gjitha. Viktori mundet më tepër se aq.
– Gabim! Është emri i çajit të parë që keni pirë në takimin e parë!
– Titulli i librit më të dashur?
– Ne, romani në vargje nga Zamjatin!
– Jo. Kortik, nga Rijbakov.
Shokët janë për ta ndihmuar, por askush prej tyre, më keq se Viktori, nuk kanë ndonjë përgjigje për të qënë. Viktori vendos të mos çajë më kokë për gjëagjëzat që kanë sidoqoftë një hile, janë tepër të thjeshta dhe shfrytëzojnë purpurimin e dhëndrrit për të mos i gjetur, ndaj do ta lerë veten të gabohet lirisht gjer në fund.
Mbi një karton të bardhë dymbëdhjetë femra kanë lënë formën e gojës së tyre me të kuq buzësh. Viktori duhet të tregojë cila është goja e Lenës.
Nuk e gjeti as këtë.
I japin një letër të vizatojë Lenën me sy të lidhur:
– Lena e bukur të më falë! Lenën unë s’jam i zoti ta vizatoj dot syhapur, jo më symbyllazi!
Me një lulez në dorë Viktori përpiqet të vizatojë në mënyrë lineare, por prapëseprapë ata që i quan dy sytë e Lenës i vendos skajeve larg në një hapësirë bosh. I zgjidhin sytë dhe ia lidhin duart prapa. Vjen një legen plot ujë ku notojnë shumë fruta. Viktori me gojë duhet të marrë frutin që Lena ha më shumë. Kap një manderinë.
- Mooos! Është portokalli!
Para derës së mbyllur ku pret në këmbë Elena nuse, është vënë një tepsi me mbishkrimin:
- Vendos këtu gjënë më të çmuar që ke sjellë për nusen!
Më në fund!
Viktori fut dorën në xhep dhe vendos ku i thonë rrethin e martesës. Çarqet mbaruan. Ndonëse qe brenda tij përgjigjia e drejtë, prirja kah e gabuara i vinte e pashmangshme, porse tani do të hapej një portë, ai e dinte Lenën përmendësh nga jashtë e nga brenda, fustanin e nusërisë e kishin zgjedhur bashkë dhe modelin e buqetës së luleve, peliçen e vizonit ia kishte blerë Viktori, por të tëra këto në ditën e dasmës janë turbulluese.
Viktori e di, ai ka lindur për këtë lumturi rinore, asgjë më shumë se dashuria për Elenën e tij nuk do mundet të provojë më në jetë, çfarëdo që të ndodhë më vonë me ata të dy.
- Gabim!
Viktori nxjerr nga kuleta kacidhet e mbetura për të dëmshpërblyer tri shoqet e ngushta të nuses. Vërtet, dinin dhe përjetonin emocionalisht gjithçka qe e botës së Lenës?
Jo, unaza! Duhet të hyjë ai vetë e të presë mbi sini, gjersa t’i çelet dera e nuses.
Gabim dhe e fundit:
Viktori vetë, qe gjëja më e çmuar për Elenën!
Nëntor, 2004
P.S.
Në traditën zakonore ruse kur dhëndrri shkon të marrë nusen, i shoqëruar nga shokët e tij më të afërt, e presin shoqet më të ngushta të nuses me ca pyetje me spec që flasin për të fshehtat e historisë së dashurisë së çiftit, detajet e vogla të shpirtit të dashurisë. Nëse dhëndrri, (i ndihmuar dhe nga shokët e tij më të mirë me të cilët ka ndarë historinë e zemrës, sikurse dhe nusja me shoqet e saj), nuk përgjigjet saktë, duhet të paguajë shoqet ose me para, ose me fruta, para se të hyjë në dhomën e nuses.
Në fakt, kjo është historia e një çifti gazetarësh rusë, miq tanët që na treguan historinë e tyre të martesës për Krishtlindjen e atij viti. E shkrova pothuaj, ashtu siç na e treguan në vitin 2004, si një skedë etnologjike, duke e lënë në pritje, për t’i shtuar qoftë edhe me një fjali të vetme efektin shkrimor që do e shndërronte në letërsi atë ngjarje jete.
Përmes kronikave makabre dhe të pashmagshme nga ekranet kudo që ndodhesh të luftës aktuale Rusi – Ukrainë, zgjodha këtë tregim, ndonëse nuk e gjeta dot fjalinë përmbyllëse të autorit.
Sepse vetë korniza e errët e luftës reale është iluzionisti më i tmerrshëm, që na kujton sa fate brezash përmbysen nga lufta, për popujt e të dy kampeve ndërluftuese dhe nuk ka më gëzime dasmash.
Por vdekje e genocid.
Qershor, 2022
TALENTI I MADH I ARAKNIT DHE RRJETA E MERIMANGËS
Kur Arakni ishte një vajzushkë e vogël, nëna trembej nga fuqia e fjalëve dhe vështrimi i vogëlushes. U lutej zotave që ta kthenin Araknin në një fëmijë me dhunti të zakonshme e të parashikueshme. Oratoria qe punë për burra, Arakni nuk do të kishte nevojë në jetë për aq shumë zotësi e pjekuri mendimi. Me ç’u duk, zotat ia pranuan blatat në tempuj duke ia plotësuar mëmës lutjet, Arakni duke u rritur po lulëzonte si një fëmijë normal, gjerkur mësoi punët e dorës. Po zbulohej se Arakni kishte një talent të veçantë e të lindur për to.
Nëna u tremb sërish nga shkëlqimi i talentit të së bijës që ishte më shumë nga ç’duhej, ndaj lëvdata e saj qe përherë përgjysëm:
– Të lumtë dora, Arakni! E ke endur shumë më bukur se unë, por jo dhe aq të bukur sa ç’e endtte gjyshja jote.
Dhe nëna tirrte një histori të sajuar aty për aty, sesi puna e gjyshes qe e paarritshme për nga bukuria nga asnjë moshatare e saj.
Arakni nuk gjente qetësi gjersa të realizonte një kompozim të ri në pëlhurë dhe priste me ankth vlerësimin e së ëmës. Duke dashur t’i mësonte vajzës përulësinë mbi gjithçka tjetër, përgëzimi amnor ishte njësoj i mangët:
– Ke duar të arta, Arakni, e ke bërë kaq shumë të bukur, sa as unë, as nëna ime nuk do mundnim ta bënim! Vetëm stërgjyshja jote mund ta bënte, të përkryer.
Kur vinte dita që Arakni kishte shpikur një endje të re, me qëndisje të paparë në faqe të dheut, nëna ia ngrinte stekën më lart:
– Këtë, po! As stërgjyshja jote nuk do ta bënte kaq të mrekullueshme, Arakni! Talentin e ke në gjak! Por nëna e stërgjyshes që ishte Priftëreshë e lartë në tempull, me punëdoret e saj nuk guxonte të krahasohej asnjë grua e Sidonit të famshëm për avlëmëndet e arta. Thoshin se sekretet ia kishte mësuar vetë Perëndesha Athina, e kishte përzgjedhur nga gjithë gratë dhe vajzat e Sidonit. Kur u bë Priftëreshë e lartë në tempull Perëndesha Athina ia besoi gjithë diturinë sekrete të punëve të dorës.
Largohej Arakni pa folur, mendohej gjatë gjersa t’i shkrepëtinte një tjetër ide për ta hedhur në pëlhurat e endura një gjë që as emër nuk kishte ende, dhe që vetëm mbretëreshat guxonin ta vishnin ose të zbukuronin pallatet e tyre. Kurse nimfat dilnin nga ujërat e zbrisnin nga malet të sodisnin Araknin duke punuar. Vajza e kishte bërë tezgjahun, si një gjymtyrë të saj të pandarë.
Një ditë prej dite nëna u tremb më shumë se kurrë ndonjëherë tjetër dhe i klithi:
– Ndalo këtu, Arakni! Ne jemi njerëz dhe duhet të sillemi, si njerëz të zakonshëm. Dija jonë, fuqia jonë për ta ushtruar atë dije është e kufizuar. Duhet të ruajmë përulësinë para zotave të Olimpit. Ti nuk je Perëndesha Athina! Dhe nuk ke pse të jesh. Talenti i madh që ke …
– Nënë, është çështje vetëvlerësimi. Nuk jam më e vogël dhe nuk më manipulon dot më. Gjithçka që unë mund të bëj, jam e bindur se edhe ti, edhe gjyshja, stërgjyshja e keni bërë po kaq të shkëlqyeshme.
– Përulësi, Arakni! Përulësi të thellë për dhuntitë që bujarisht na japin zotat! Ç’është kjo mendjeshkrepje e etur për lavdërime publike?! Nuk këmbehet gëzimi i thjeshtë kur sheh mrekullinë që del nga duart e tua me ekspozimin para syve të botës, gojët e liga do të të godasin duke tërhequr rrufe mbi fatin tend. Jo, më kot urimi i zemrave të nënave për bijtë e tyre është: U rritsh, u rritsh, por kurrë i pari në majë, mos mbërritsh!
– Do të sfidoj vetë Perëndeshën Athina në garë para gjithë qytetarëve lidianë, – i tha qetësisht Arakni.
Zemra e nënës u hidhërua, se ndjeu afrimin e vorbullës së fatit të shkruar, të cilës nuk i shpëton dot.
Nga të gjithë zotat e Olimpit, fisi i tyre i shpërndarë në Sidon e Lydia, qëkur nuk mbahej mend luste Perëndeshën e arsyes Athina. Dhe Hyjnesha qe mbrojtësja e grave. Burrat i çonte në luftë, por grave u bëri dhurata të vyera për të kompesuar mundimet e vetmisë dhe mbajtjes së shtëpisë, u dha mendjen e hollë, shkrimin e leximin, parandenjat profetike, sekretet për shëndet të mirë që fshiheshin edhe tek punët e dorës.
– Arakni, tërë duajt e punëve tona dhe thesareve mblidhen për të mbërritur në një destinacion qendror për hatër të zotave, jo për hatrin tonë.
Por edhe Athina Hyjnores iu ligështua zemra, kur dëgjoi fjalët e Araknit, vajzës së një fisi të lashtë që kishte të parë kultin e saj. U maskua si një plakë e drobitur, i zuri rrugën duke e lutur e kandisur të mos matej me Perëndeshën Athina, se e kishte të humbur davanë.
Arakni ia ktheu se nuk mundej, e konsideronte çështje nderi për vetëvlerësimin.
– Në punët e dorës, Perëndesha Athina nuk bën dot asgjë më shumë, që nuk e bëj dhe unë, moj gjyshe. Dhe për mua kjo nuk është aspak e vështirë.
Ndjente kaq krenari të tepruar Arakni sa të matej me Perëndeshën Athina, sepse vajza pati shpikur e para kornizën e sixhades me lule e drethka që u kopjua shekujt e ardhshëm te kodikët e artë e të purpurt perandorakë, shpiku përdorimin e lirit në pëlhurat e veshjes, fortësia e të cilit bën që veshjet të jetojnë treqind vjet, shpiku rrjetën me dritare të vogla katrore për peshkatarët dhe endëset.
Por Arakni nuk e dinte, se një talent kaq i madh sa i saj, i jepet dhuratë një gruaje nga vetë Perëndesha Athina, njëherë në pesëqind vjet.
Erdhi dita e garës. Qytetarët u ndanë si zakonisht, në dy skuadra tifozësh.
Para se të fillonte endjen e sixhades në avlëmendin e saj para tërë lidianëve, Perëndesha Athina e luti për herë të fundit Araknin që të tërhiqej nga ajo garë pakuptim. I riu – si veriu, ndaj perëndesha dëshironte ta falte, i kishte dashur dhe mbrojtur brez pas brezi gratë e fisit të saj, madje shpikjet e reja të vajzës Perëndesha Athina ia kishte dhuruar për të shpërblyer të gjitha paraardhëset e Araknit, besimtare dhe priftëresha të saj në tempuj.
Budallallëkun që e kishte pushtuar, Arakni kryeneçe e çoi der në fund duke mos pranuar.
Në kryeqytetin ku bashkohen dy kontinentet para qytetarëve të përfshirë nxehtësisht në parashikime e baste, Perëndesha Athina endi një sixhade me ngjyrat më marramendëse, të cilat tregonin madhështinë e patëdytë të zotave të Olimpit.
Arakni me të njëjtën shpejtësi si të superfuqisë së perëndeshës endi një sixhade ku tregonte grykësinë e tradhëtisë, lehtësinë e metamorfozave të tyre, shkeljet e gjithë principeve të nderit e besës që zotat e Olimpit kryenin në dëm të njerëzve. Sixhadja e Araknit kishte aq nyja, sa në një sixhade mëndafshi asnjë grua toke nuk do mundej të endtte. Aq nyja mund t’i realizonte vetëm Perëndesha Athina. Me një shpejtësi të pabesueshme sa nuk i dalloheshin duart, Arakni përplaste boshtet me shpatoret e vegjës, thurte fijet në rrjetë dhe maste me nga një çepirok e katër gishta, gjethe pas gjetheje e lule pas luleje në kornizën e sixhades së saj.
Nuk kishte pse ta frenonte më zemërimin, ndaj Perëndesha Athina çngjyrosi në sixhaden e Araknit ngjyrat e figurat e bukura poaq marramendëse sa të sajat.
Talenti i madh i Araknit u shndërrua në një teksturë pëlikësht, përmbi të cilën u shfaqën ngjyrat pocaqi të mendjemadhësisë, turpit, mospërmbushjes nga nënçmimi, pangopësisë së ideve, fajit, mosmirënjohjes për dhuratat e jetës, frikës nga gjykimi, panikut, frustrimit seksual, mëdyshjes së përjetshme, shtatë mëkateve vdekjeprurëse, vetërefuzimit, mungesës së plotë të respektit, të besimit dhe të dashurisë. Moria e ngërçeve të errëta emocionale, që tërheqin sëmundje dhe vdekje për njerëzit, lexoheshin tanimë qartësisht në sixhaden e Araknit.
Vajza pranoi pafuqinë e saj prej njeriu. U largua për ta përfunduar me vetëvarje humbjen, por hyjnesha mbrojtëse e fisit nuk lejoi që Arakni të zhdukej përgjithmonë, e hoqi nga litari i vdekjes duke e shndërruar në një krijesë të panjohur më parë: Merimangën.
E shndërruar në insektin e merimangës, Arakni do të endtte e do të thurte pandalim në shekuj rrjetën e saj të përsosur dhe të kotë.
U bënë disa ditë që programuesja e re e ekipit të informaticienëve pas një dite të zgjatur pune tek serverat qendrorë, punon gjer pas mesnate për riparimin e hakerimit të huaj mbi bazën e të dhënave të strukturuara të shtetit. Ka përqark katër laptopë në ekranet e të cilëve shfleton njëkohësisht me pëllëmbë tabela me shpejtësinë e pabesueshme që endëset mjeshtre rrahin shpatoret e avlëmëndit sa u humbet dukshmëria e lëvizjes, por jo kontrolli i figurave të pëlhurës.
Pas disa mijëravjeçarësh, formula e pezhishkës grackë të merimangës Arakni ka kapur njëherësh tërë popullsinë e botës në rrjetë për ta bërë të kuptojë në finale, se talentet e zotave, dija e të pavdekshmëve nuk sfidohet dot me talente njerëzish të zakonshëm.
Diku është cënuar siguria e superfuqisë së kontrollit nëpërmjet rrjetës së merimangës, e cila buron nga një qendër e vetme. Dhe kjo nuk është gjë e re.
Jo, rastësisht kodimet e shumëfishta në sistemet kompjuterike janë emëruar nga mitet e lashta.
– Mááma, sa mirë që nuk e ke idenë, se çfarë jam duke bërë!
– E marr me mend, por mos harro çfarë mësuam nga miti i Araknit. Vetëvlerësimi mbetet i vetëmjaftueshëm kur është pa zë, edhe për aq sa na gëzon kur kryejmë një punë të dobishme.
– Mááma, ju nuk do mërziteni, nëse ju them se nuk më pëlqen më kjo punë. Dua të merrem me ndonjë gjë të re, të provoj një tjetër profesion.
Nëna për pak shpërtheu: Po gjithë ato shkolla, moj çupë, do i hedhësh në lumë?! Por frenoi në çast.
Befas u gëzua:
– Joo, aspak. Në familjen tonë e kemi traditë të provojmë vazhdimisht punë të reja duke nisur nga e para, mjaft që të na frymëzojnë.
Njerëzimi e përdor dijen e dhënë brendapërbrenda spektrit njerëzor të frekuencave, ndaj një mjeshtërì mbetet sidoqoftë e fragmentuar. Se kur hapet sadopak perdja për të parë ç’ka përtej botës së njohur, kur ndryshimet vibruese në strukturat e materies mund të na çojnë në anën tjetër pas velit, mbetet veç malli i pashlyer për të thjeshtat e natyrës së botës tonë.
E, më shumë se për dhuntitë e frutit të ndaluar të dijes, ndoshta duhet të jemi falenderues më shumë për dijen që nuk na është zbuluar.
Shtator, 2024