Archives for November 2012

SHKOLLA SHQIPE NE BROOKLYN FESTOI 100 VJETORIN E PAVARESISE

November 21, 2012 by dgreca

Nga Keze Kozeta Zylo/

Dita e shumëpritur për të festuar 100 vjetorin e Pavarësisë erdhi me plot frymëzim dhe dashuri nga nxënësit, prindërit dhe mësuesit e Shkollës Shqipe në Staten Island dhe Brooklyn. Të festosh 100 Vjetorin e Pavarësisë është një privilegj për të gjithë shqiptarët, është nder, respekt, por dhe detyrë për ata Burra të Kombit që derdhën gjak dhe që na dhanë Pavarësinë nga zgjedha otomane turke. Eshtë detyrë e Shkollës që historinë dhe kulturën e Kombit tonë t’jua transmetojmë brezave këtu në Diasporë, ndryshe do të ndodhë asimilimi që do të jetë një tragjedi që s’do të falet kurrë.

Qindra shqiptarë u mblodhën së bashku me një entuziazëm të papërshkruar për të kremtuar 100 Vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë. Nxënësit e Shkollës Shqipe së bashku me një grup artistësh nën udhëheqjen e Prof.Petrika Melos dhe sopranos së shquar znj.Lindita Mezin Lole kishin muaj që po bënin përgatitjet për ta pritur këtë festë të shenjtë me madhështi. Nxënësit të shoqëruar nga prindërit, Përfaqsues organizatash, media vinin grupe grupe dhe uronin njeri tjetrin: Gëzuar, Gëzuar 100 Vjetori i Pavarësisë. Koncerti filloi në orën e caktuar, ku flamurmbajtësit shqiptar dhe amerikan parakaluan pranë sallës dhe u ngjitën në skenë. Prezantuesit e programit tenori Bledar Maqellara, një djalë i talentuar që premton shumë në të ardhmen dhe studentja simpatike zonjusha Suada Hasa përshëndetën gjithë pjesëmarrësit dhe iu uruan atyre mirëseardhjen në këtë ditë të shenjtë. TV Alba Life vazhdoi spikerja ka nderin dhe krenarinë se siç e tha dhe konsulli i përgjithshëm i Shqipërisë z.Dritan Mishto hapi festimin e 100 vjetorit të Pavarësise në Diasporë në koncertin e madh që u bë në shkurt në Manhattan në bashkëpunim me një grup artistësh dhe sot po e kurorëzon me një program të pasur artistik realizuar nga nxënësit e Shkollës dhe artistët.

Programi filloi me interpretimin e dy Hymneve Shqiptare dhe Amerikane kënduar nga znj.Lindita Mezini Lole dhe kori i Shkolles Shqipe. Artistja Lole, nxënësit dhe gjithë salla këndonin si në një kor të vetëm Rreth Flamurit të përbashkuar/ për një dëshirë e një qëllim/ të gjithë atje duke u bashkuar/ të japim jetën për shpëtim.

Më vonë në skenë është ngjitur nxënësja e shkollës shqipe artistja e ardhshme e diasporës, Kristina Melo e cila ka intepretuar poezinë: “Edhe unë si Marigoja”. Ajo premtoi se dhe unë do të qëndisë Flamurin për bashkimin e Kombit, që u mirëprit me duartrokitje të nxehta nga të pranishmit

Nxënësit kënduan së bashku Hymnin e Shkollës Shqipe të intepretuar mjeshtërisht nga sopranoja Lindita Lole Mezini. Vargjet si: Mezi presim Shkollën Shqipe/ qëtë flasim dhe tëmësojmë/ me shkronjat e Alfabetit/ si Engjëjt Kombin e Mbrojmë, preku zemrat e malluara të shqiptarëve në mërgim.

Flautistja Makbela Ademovi plot delikatesë interpretoi “Skercino” nga Kujtim Laro. Melodia e sjellë nëpërmjet flautit ishte një Komunikim i ngrohtë dhe shumë mbresëlënës.

Me shumë dashuri u mirëprit dhe grupi i fëmijëve drejtuar nga artistja e palodhur dhe plot vitalitet Pranvera Çobo, të cilët interpretuan këngën “O sot o kurrë”. Kostumet popullore të fëmijëve, serioziteti me të cilën ata u paraqitën në skenë ishte një sukses i plotë. Ata morën duartrokitje të zjarrta nga salla po ashtu dhe me këngën ” O këngët e vendit tim”. Ishte një këngë që ngacmoi kujtesën e shumë pjesëmarrësve të cilët e shoqëruan gjithë kohën këtë melodi kaq popullore.

E veçantë ishte dhe kënga “Zëri i vendlindjes” me tekst të Pozaet Qoses dhe muzik të Skënder Lumshit kënduar aq bukur nga studentja Kejda Osmani e cila ka fituar vendin e parë në festivalin e fëmijëve të Gramshit.

Prezantuesja e programit ka ftuar në skenë nxënësen e talentuar, që premton për një të ardhme të shkëlqyer në art dhe më gjerë, Dea Bejlerin e cila ka intepretuar “Naganti i Isa Boletinit” shkruar nga poeti i Kombit Agim Shehu.

Tenori Bledar Maqellara interpretoi mjeshtërisht “Për ty Atdhe” këngë aq e njohur dhe e dashur për shqiptarët. Zëri i Maqellarës buçiti në sallë dhe e pushtoi atë me duartrokitje të stuhishme, pranë nesh dukej sikur frymonte Tenori i jashtëzakonshëm Mentor Xhemali.

Emocione të papërshkrueshme e kanë pushtuar sallën kur në skenë u ngjitën aktori i mirënjohur nga Kosova z.Shaban Lajci në rolin me veshjen e Babait te Kombit Ismail Qemalit. Interpretimi dhe zëri burrëror i tyre i sollën sallës Vlorën dhe burrat e shquar

të Kombit. Aktori Agim Rugova në rolin e Luigj Gurakuqit lexoi Deklaratën e Pavarësisë, ndërsa Tom Gjergji ishte në rolin e Isa Boletinit me skenë nga Pavarësia e vitit 1912.

Pranë tyre ndodhej Marigoja vajza që qëndisi Flamurin Kombëtar, ku Ismail Qemali i tha se do të kujtohej sa herë do të ngrihej dhe festohej Dita e Flamurit.

Ardhja e tyre shoqërohej nga kënga e njohur labe me fjalët:

Cili je ti more burrë/ Që na vjen nga Shqiperia/ Unë jam ‘Smail Qemali/ Dua vatanet e mia/ Do t’i marr se s’është punë/ Është e jona Shqipëria

Pas kësaj kënge në skenë janë dëgjuar tingujt e pianos me këngën “Albanian Dance” interpretuar profesionalisht nga artisti Margin Bajrami dhe kompozuar po prej tij.

Programi përmbante dhe “Ode to Joy” të Bethovenit dhe këngën aq të dashur dhe popullore “O moj e bukura Arbëri” inerpretuar nga znj.Mezini Lole shoqëruar nga Bejleri dhe Melo së bashku me korin e shkollës Shqipe.

Bledar Maqellara ka prezantuar Dr.Valbona Zylo Watkins për të përshëndetur në emër të Bordit të shkollës të gjithë të pranishmit. Dr.Zylo Watkins tha se ne përulemi me respekt përpara veprës së patriotëve të shquar që ngritën Flamurin në Vlorë. Eshtë detyra jonë që këtë Flamur ta ngrejmë përjetësisht së bashku me brezat që do tëvijnë. Si gjeneratë e re premtojmë se do ta mbajmë gjallë Gjuhën Shqipe dhe kulturën tonë kombëtare.

Më vonë Maqellara ka ftuar në skenë përsëri sopranon Lole e cila në 100 vjetorin e Pavarësisëu u frymëzua për të sjellë këngën e re patriotike “Atdheu im”, kompozuar nga

prof.Petrika Melo me tekst nga K.Zylo.

Vargjet Atdheu im përmes palëve të Flamurit, apo Ismail Vlora ne në qiell të lartësojmë, ngriti peshë zemrat e artdashësve të cilët shumë prej tyre valëvisnin Flamurin kuq e zi. Prof.Petrika Melo dukej sikur vallëzonte në tastierë mjeshtërisht për kompozimin e tij me aq vlera për përçimin e mesazhit të bashikimit të të gjitha trojeve shqiptare së bashku me Diasporën që qëndron si krah shqiponje… Znj. Mezini Lole jo vetëm që ka një zë të magjishëm, por në sytë e saj blu ka dritë, dritë për Kombin. Më duhet të them sa ajo vjen nga familja e Mezinëve të Vlorës, atje ku jane bërë mbledhjet e para për Pavarësinë e Shqipërisë …Artistja Lole magjepsi artdashësit e shumtë me zërin e saj dhe i ftoi të gjithë të çoheshin në këmbë për të kënduar këngën “Për Mëmëdhenë”.

Në fund nxënëset e shkëlqyera Balidemaj dhe Çobaj iu kanë dhuruar buqeta me lule të freskëta artisteve të skenës.

Në këtë aktivitet ka përshëndetur dhe diplomati i Republikës së Kosovës në New York z.Fatmir Zajmi i cli iu uroi të gjithë Gëzuar festën dhe falënderoi organizatorët, artistët, nxënësit, mësuesit për këtë punë kaq të përkushtuar që po bëjnë me brezat e ardhshëm.

Ndërkohë Z.Qemal Zylo themeluesi i shkollave shqipe dhe Tv Alba Life falënderoi të gjithë pjesëmarrësit, mësuesit, prindërit, nxënësit e dashur, Drejtorin e programit Alba Life, z.Amir Suka, kameramanin z.Ilir Ago, TV Kultura Shqiptare me z.Adem Belliu, Studion Pali, si dhe përfaqsuesit e shoqatave si Ana e Malit me z.Naser Cobo, Forumin për Demokraci me z.Grid Rroji, Dr. Ilir Hysa, Shoqatën Devolli me z.Neritan Bejleri, Rrënjët shqiptare, shoqatën Dibra me z.Dritan Gashi, Osman Greva, shoqatën Çamëria me z.Sali Bollati, Shoqёrinё Kulturore Artistike “Bashkimi Kombёtar”, Ansamblin Rugova, shoqatën “Zëri i Gruas” etj…

Në fund pjesëmarrësit e shumtë bënin foto me njeri tjetrin, takoheshin me emocion dhe dashuri duke u larguar me mbresa nga më të mirat për këtë aktivitet madhështor ne nderim të 100 Vjetorit të Pavarësisë.

17 Nëntor, 2012

Brooklyn, New York

FESTIME MADHESHTORE PER 100 VJETORIN GA SHQIPETARET E AMERIKES

November 21, 2012 by dgreca

SHBA: Kudo manifestime madhështore me rastin e 100 Vjetorit të Pavarësisë së Shtetit Shqiptarë/

Nga BEQIR SINA, New York/

Interesim i madh i shqiptarëve të Amerikës për të festuar të përbashkuar 100 Vjetorin e ngritjes së flamurit të Pavarësisë së Shtetit Shqipëtarë në Vlorë më 28 Nëntorë 1912

NEW YORK : Duke iu rikthyer historisë bashkësia shqiptare në Amerikë këtë 100 – Vjetorë të Ditës së Flamurit – Shpalljes së Pavarësisë, kudo në qëndrat më të populluara me shqiptarë në Amerikë, këtë ditë të shejtë – 28 Nandori – 1912-, është përgatitur për t’a shënuar me një madhështi të pashoqe.

Në Amerikë ka ditë që kan filluar përgatitjet e medha – ato i sheh me një interesim të jashtëzakonshëm kudo në klubet shqiptare, shoqatat dhe organizatat shqiptare në Amerikë. Kudo dhe për çdo ditë në vigjilje të festës ka lajme se janë mbajtur aktivitete në nderë të këtij 100 vjetori.

Të cilat janë paraparë të kulmojnë në 28 Nëntorë në zemër të Nju Jorkut – me ngritjen e flamurit dhe një koncert të madh festivë në qendër të qytetit sheshin e famshëm Times Square. Si dhe me veshjen vetëm kuq e zi të çdo rruge dhe sheshi , shtëpie apo biznesi , veture apo klase ku jetotojnë e punojnë shqiptarët e Amerikës.

Një delegacion i gjerë nga shqiptarët e Amerikës, 100 patriot, atdhetar dhe veprimtarë të dalluar të bashkësisë shqiptare në Amerikë, niset këto ditë, për të marrë pjesë si një qind vjet më parë në Vlorë, i ftuar nga qeveria shqiptare, dhe personalisht Kryeministri Berisha, në festimet madhështore që do të organizohen në Shqipëri.

Ata janë gati të shkojnë si 100 vjetë parë, kur u ngritë në Vlorë – flamuri dhe nga shoqata PanShqiptare e Amerikës VATRA, që u themelua gjashtë muaj më parë se të Shpalljes Pavarësia e Shqipërisë, dhe dha sinjalin e saj të parë se Pavarësia e Shtetit Shqiptarë po vinte-
Përkujtimi i ngritjes së Flamurit Kuq e Zi me shkabën dy krenare, në Vlorën historike,me dinjitet e krenari të lart kombëtare, do të festohen edhe në Toronto – Kanada – Bashkëatdhetarët tanë atje shoqatat, organizatat dhe grupe të tjera kanë përgatitur një koncert të madh festivë me disa nga këngëtarët, aktorët, dhe personalitetet më të shquara nga komuniteti dhe nga vendlindja.

Gazetat e komunitetit Illyria, Bota Sot, dhe Dielli janë duke u përgatitur për daljen me numra special kushtuar 100 Vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë.

Njëhereshit, masat janë marrë edhe për ngritjen e flamurit shqiptarë në shtizën e Bashkisë së Torontos si në New York, dhe në Boston – Uster Massachusetts në Stamford dhe Waterbury të Connecticut, dhe qytetet e tjera në SHBA. Kisha Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës në Kumbonën e saj sipas traditës bënë ngritjen e flamurit kuq e zi dhe do të mbaj meshën e Pavarësisë. Sikurse, edhe Kisha Katolike Shqiptare Zoja Pajtore dhe Shën Palit, në Michigan do të mbajë meshë të veçantë me rastin e 100 Vjetorit të Pavarësisë. Edhe Teqeja Bektashiane dhe Xhamitë do të kenë veprimtari me rastin e Pavarësisë.

Padyshim, që kulmi i këtyre festimeve mendohet se do të jetë kryeqendra e re shqiptarëve të Amerikës, Tre- Shtetshi, New Yorku, New Jersey, Connecticut – zona ku mendohet se jetojnë rreth 150 mijë shqiptarë.

Në Boston dhe Uster Massachusetts në Stamford dhe Waterbury të Connecticut do të ketë darka, koncerte dhe pjesë teatrale si dhe do të bëhet ngritja e Flamurit Kuq e Zi me shkabën dy krenare në majën e shtizës së bashkisive të këtyre qyteteve.

Në New York, “kryeqyteti” i Shqiptarëve të Amerikës, shqiptarët do të jenë të përbashkuar nga të gjitha trojet, Shqipëria, Kosova, Kraja Ulqini, Plavë – Gucia, Presheva, Bujanovci e Medvegja, Tetova e Gostivari, Struga, Kumanova e Dibra, Preveza, Filati – Çamëria, të përbashkuar rreth shoqatave dhe organizatatve të tyre do të festojnë në mënyrën më madhështore. Në çdo shoqat, organizat dhe grupe shqiptarësh ka një interesim të jashtëzakonshëm në mesin e shqiptarëve këtu. Kudo ndihet atmosfera e festës së 100 vjetorit të Shtetit Shqiptarë i lirë, sovranë dhe i pavarur.

Në kryeqendrën e festimeve madhështore për 100 – Vjetorin e Pavarësisë së Shtetit Shqiptarë, Federata PanShqiptare Vatra, e cila ishte e para që 100 vjet më parë solli lajmin e Pavarësisë në Amerikë, bëri thirrje që të festojmë të përbashkuar dhe i kujtojë edhe një herë Bashkësisë shqiptare se me 25 Nëntor, ora 7:00 e mbrëmjes, në lokalin e njohur në Bronx – New York, “Maestro”s”.

Federata Panshqiptare e Amerikës së bashku me Bashkësinë shqiptare dhe Shërbimet Diplomatike Shqiptare(Kosovë e Shqipëri) në SHBA, festojnë 100 vjetorin e Pavarësisë. (Argëtojnë: Grupi i mjeshtërve të muzikës popullore shqiptare bilbili i këngës së “Shqipërisë së Mesme ” Merita Halilit me frizamonicistin e mrekullueshem Raif Hysenit si dhe këngëtarë të tjerë të komunitetit. – I ftuar special është këngëtari i ri i talentuar: Bledar Maqellara dhe Haxhi Dauti i cili ka bërë dy këngë enkas për këtë 100 vjetor një për Pavarësinë e Shqipërisë dhe një për Vatrën.

Anëtari i Asamblesë së New Yorkut, bashkëatdhetari ynë Mark Gjonaj i dalluar si veprimtarë dhe aktivist i komunitetit në këtë zonë, dhe një zë i fuqishëm për komunitetin shqiptar në këtë lagje të qytetit Bronx-it, i cili ka popullsinë më të madhe të emigrantëve shqiptarë, nga Kosova, Shqipëria, dhe viset shqiptare, e dyta ose e treta për nga numëri në shetin e New Yorkut, për 28 Nëntorin Ditën e Flamurit tonë Kombëtarë,, me shpenzimet e tij e zbukuron qytetin e Bronxit me flamujt kuq e zi, duke bërë që që flamuri ynë kombëtarë të valvitet në çdo rrugë e shesh të këtij qyteti me dy milion banorë.

Në Michigan – Detroit, duket se çdo gjë do të kulmojë në ““The Imperial House” me pronarë shqiptarë zotin Ndue Ftoni, i cili ka deklaruar se :” Me shume se 1000 vetë janë pjesmarresit që do të festojnë me 28 nentor 2012 ,ditën e 100 vjetorit të shpalljes së Pavarsise Kombetare dhe krijimit të shtetit tonë- në lokalin e tij ku gjithëka do të jetë gratis- falas”.

Ky lajm bëhet i ditur nëpërmjet dekleratave të pronarit të saj Ndue Ftoni dhe stafit organizativ të festes ku thuhet se se hyrja e më shumë se 1000 vetëve do të jete falas – ushqimi dhe vera në tavolinat e pjesmarrësve do të jetë falas po nga pronari Ndue Ftoni, shkruajn mediat shqiptare nga Detroiti.

Sipas tyre në këtë “dasmë” të madhe shqiptare do të kete fjalime të rastit si dhe do të marrin pjesë, përfaqesues nga shteti i Michiganit,drejtues te qyetit ku ka veprimtarinë e tij “The Imperial House” dhe biznesi i Ndue Ftonit.Grupe me kengetarë dhe valletar,të ftuar nga Shqiperia do të krijojnë një atmosferë festive” shkruajn protalet shqiptare nga Michagani.

Por, në Michigan nga pamundësia për të mbledhur të gjithë shqiptarët bashkë ngaqë ka një interesim të jashtëzakonëshëm në këtë komunitet ashtu si dhe në vëndbanimet e tjera me shqiptarë në Amerikë, shoqatat, organizatat dhe grupe të tjera do të organizojnë manifestime të mëdha në kudarin e 100 Vejtorit të Shtetit Shqiptarë, me koncerte, fjalime dhe darka argëtuese.
Në Atlanta të Gjorgjisë, Grinsboro të Karolinës së Veriut dhe Roanoke të Virxhinisë, Bashkësitë shqiptaro-amerikanë të këtyre tri shteteve Ditën Pavarësisë dhe të Flamurit tonë kombëtar, do t’a shënojnë përmes manifestimeve kulturore artisitke, që do të organizohen me këtë rast.

100 Vjet Pavarësi është titulluar manifestimi i madh me shqiptaret që do të mbahet në Madison Wisconsin- Kremtimi i 100 Vjetorit të pavarësisë!!!! Kryesia e komunitetit shqiptaro amerikan për Madison, Wisconsin do të organizoje manifestimin madhështor, thonëtë ky komunitet shqiptarësh.

100 Vjet Pavarësi edhe në Florida me muzikë nga Shqipëria dhe Kosova e të gjitha trevat shqiptare.

Darke Festive për 100-Vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë në Massachusetts organizon edhe Shoqata shqiptaro-amerikane e Masaçusetsit “Besa”, e cila ka ftuar në festimin e madh të 100 vjetorit të Pavarësisë të gjithë shqiptarët.

Mbremje Madheshtore per 100 Vjetorin e Pavarsise edhe në shtetin e New Jerseyit – nga Fondi
i Përbashkët Shqiptarë i Patersonit – Xhamia dhe shoqatat dhe organizatat e tjera tjer atje të gjitha janë bërë gati për koncertin madheshtor me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë për komunitetin shqiptarë, në shtetin e New Jersey-it.

Festa madhështore ka mbrritur edhe në Los Angelos të Kalifornnisë me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë thuhet në një njoftim të këtij komuniteti. Komuniteti shqiptarë ka “hapur” dyert e festës edhe për shqiptarët atje.

Festa e Flamurit 100 vjet Pavarësi do të kremtohet edhe në Pennsylvania – Festojm 100 vjetorin e pavarësise të Kombit shqiptare, në Restorantin King’s Caterers të dielën në 25 Nëntorë nga ora 5pm deri në 11pm thuhet në një njoftim të tyre.

Mbremje e Madhe Shqipetare në Tennessee e kan quajtur manfestimin e tyre komuniteti shqiptarë në Nashville ku njëjta madhështi mbizotronë edhe në të gjitha mjediset shqiptare në Illinoi shtetin fqinjë .Organizatorët atje kanë disa festime të përbashkëta në baza shoqatash, organizatash dhe grupeve të ndryshme në komunitet, Ndërkohë që njëri prej festime të shumta mbahet në nder të 100 vjetorit të pavarësis së Shqipëris në Marriott hotel me orkester dhe kengetar Shqipetar nga Chicago

Kremtim i 28 Nëntorit- 100 vjet Shtet Shqiptar, pritet me gëzim të madh edhe në North dhe South Carolina, Washington, Dallas – Texas, Feniks – Arizona, dhe deri në Alaskën e largët – ku ka njoftime se grupe shqiptarësh kan lajmëruar se me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërise do të organizoin një manifestëim madhështor dhe që do të mbahet mend gjatë, në Alaskën e largët dhe ku jeton një komunitet i vogël shqiptarësh kryesisht i ardhur nga Dibra e Madhe.

E njëjta atmosfer festive ndihet në çdo mjedis në mesin e shqiptarëve në New York, Çikago, Nju Jersi, Miçingan, Florida, Arizona, Teksas, Kaliforni, Karolina e Jugut dhe e Veriut, Uashington , Pensillvenia e Kenektiket, ku janë më të përqendruar shqiptarët.

Shqiptarët, në New York, sipas forumeve elektronike, po kërkojnë nga komuniteti që të ndriçojnë në ngjyrë të kuqe, njërën prej ndërtesave më të lartë në qytet – gradacilen – Empire State Building e cila është një 102-katëshe – rrokaqielli vendosur në Manhattan Midtown, New York City, në kryqëzimin e Fifth Avenue dhe West 34 Rruga dhe është simbol i ngjarjve të veçanta në qytet.

Të gjithë janë bashkuar dhe do t’a festojnë këtë festë të bashkimit me moton: Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë, vazhdim i natyrshëm i Bashkimit tonë Kombëtarë, ëndrrës së kahëmotshme të të gjithë shqiptarëve – deri në bashkimin me të gjitha trojet tona Etnike.

Bashkëpatriotët, tanë ku nuk munguan edhe delegatët nga Shqiptarët e Amerikës 100 – Vjet më parë më – 28 Nëntor 1912 -, në qytetin e vjetër të Vlorës, kur ngritën Flamurin kombëtar kuq e zi, thonë se këtë 100 Vjetor me mënyrën e të festuarit, në bazë grupesh të ndryshme, klubesh, shoqatash, organizatash, dhe shoqërive, do ti japin të kësaj feste kombëtare, e cila mbahet si një arritje e madhe në bashkësinë shqiptare në Amerikë, një madhështi të pa parë ndonjëherë në historinë e shqiptarëve të Amerikës.

Kudo kësaj feste është duke iu kushtuar një rëndësi e madhe, dhe intersim i jashtëzakonëshëm e cila padyshim është e vetmja festë kombëtare, që i bashkon shqiptarët ngado, pa dallime fetare, krahinore apo ideologjike, e partiake. Dita e Pavarësisë, në bashksinë shqiptare në Amerikë, shënohet në mbarë vendbanimet shiptare, me darka solemne, koncerte festive, mafistime të ndryshme festive dhe me aktivitete të tjera.

AUTORI DHE AUTORITETI

November 21, 2012 by dgreca

* Është turp them të ndodhen njerëz të lindur shqiptarë që përpiqen të pakësojnë fytyrat që i dhanë shkëlqim Shqipërisë, në vend që të përpiqen të rrëfejnë se fajet e atyre fytyrave ishin fajet e asaj kohe, po vlera ish vlera e tyre.(FAIK KONICA ME 1902)/

* MESAZH I LENE NGA IBRAHIM RUGOVA: Ose refuzimin estetik ose shkrimtar oborrtar, ose prijës i popullit./

SHKROI: SABRI HAMITI
I. PARANTEZA E PARË: SHPATA E LIBRI

Në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë, u tha, do të sillen (për pak kohë) në Tiranë Shpata e Skënderbeut nga Vjena dhe Meshari i Gjon Buzukut nga Vatikani, si dy shenja të identitetit shqiptar. Të dy shenjat, kaq të rëndësishme, qëndrojnë për shekuj jashtë tokës shqiptare, andaj bartja e tyre në Tiranë do të dukej një ngjarje. Ngjarje, më duket mua kujtesa e Shpatës dhe e Librit, për të dëshmuar jo një histori, po një përhershmëri të shenjave dalluese të një identiteti, që shkon domosdo përtej një përvjetori politik nacional. E pra, shenjat themelore: Shpata e Gjergjit dhe Meshari i Buzukut, po kthehen për të riaktualizuar një identitet, që lidh polin e veprimit dhe polin e meditimit në botën shqiptare. Edhe më tepër, për të theksuar modelin kulturor të Kastriotit e të Barletit, model i zhvilluar e i plotësuar nëpër shekuj deri më sot. Ky model kulturor e nacional, patjetër ka dhe protagonistët e vet në kohë e në rrethana të mëvonshme.

II. PARANTEZA E DYTË: PAGËZIMI E MALLKIMI

Shenja, më mirë, qenia identitare themelore e shqiptarëve, shqipja, është dëshmuar dhe shkruar relativisht vonë, në fillim me dy formula elementare gjuhësore e shkrimore: Formulën e Pagëzimit dhe Formulën e Mallkimit. Formula e Pagëzimit ndodhet në një letër qarkore në latinisht, e nënshkruar nga Pal Engjëlli, arqipeshkv i Durrësit, më 1462, dhe ka këtë trajtë:
Un te pagezonj p’r emni (t’) Atit e t’Birit e t’Shpertit Shenjt

Formula është në dialektin gegë.
Formula e Mallkimit shfaqet në trajtë replike, në një tekst dramatik, në komedinë Epirota, të autorit Tommaso de Mezzo, shkruar e botuar në Venedik në vitin 1483, ku personazhi (epirot) e mallkon veten për humbjen. Formula del në trajtën:
Tràmburë të kloftë golja [T’u dridhtë goja]
Është e vitit 1483 dhe është në dialektin toskë.
Dy formulat e para të shqipes së shkruar duken shenja domethënëse e përcaktuese për dy momente të jetës së njeriut. Formula e Pagëzimit lidhet me lindjen, nisjen e jetës shpirtërore, kurse Formula e Mallkimit lidhet me sprovat e jetës, mallkimin e saj, vetëmallkimin. Njëra e shkruar në Mat e tjetra në Itali, e para në gegnisht, e dyta në toskërisht. E para është kanonike e shpirtërore, me nocione fundamentale: Ati, Biri e Shpirti; e dyta është jetësore, ka mbrenda tronditjen individuale dhe është fryt i një formulimi popullor.

Paranteza për dëshmitë e para shqipe të pagëzimit e të mallkimit, mbaron pa u ngutur të pohohet se jeta e shqiptarit zhvillohet ndërmjet pagëzimit e mallkimit, duke u parë si variante e procesit mbijetues, që kalon nga njëra formulë në tjetrën.

III. HOMO POETICUS/HOMO POLITICUS

Formulimi: Njeriu krijues thyer për njeriun veprues, që në nismë, shenjon dy gjendje si dhe procesin e kalimit nga njëra gjendje në tjetrën. Njeriu krijues me Njeriun veprues ballafaqon dy gjendje të individit, atëherë kur është i vetmuar dhe atëherë kur realizohet në komunikim me të tjerët. Edhe shkallët e komunikimit me të tjerët krijojnë variante të sjelljes individuale e kolektive; sjellje nëpërmjet komunikimit të veprës (artistike) dhe sjellje nëpërmjet veprimit konkret. Pra, ndeshja ka dy nivele të dramatikës, një herë në rrafshin e krijimit letrar, herën tjetër në rrafshin e veprimit shoqëror. Homo poeticus është krijues, krijues botësh, meditant, prodhues idesh, njeri civil; Homo politicus është veprues, drejtues botësh, militant, zbatues ideologjish, njeri politik.

1. Auctori e Auctoriteti

Në fusha kaq të ndryshme të krijimtarisë e të veprimtarisë njerëzore, përcaktohen statuset e funksionet e Auctorit e të Auctoritetit, të lira apo të lidhura njëra me tjetrën.
Nocioni Auctor del nga folja augendo (duke shtuar/rritur), ngase ky, autori me penën e vet shton faktet, të dhënat ose mendimet e të tjerëve. Auctori është ai që bëhet garant i veprës. Auctori është ai që nëpërmjet veprës mban autoritetin. Në Mesjetë Auctori tregon pasionin që është në të njëjtën kohë shkrimtar e autoritet, shkrimtar që jo vetëm lexohet, por edhe respektohet e botohet. Në këtë vështrim të gjithë shkrimtarët nuk janë autorë, ngase autori është shkaku i parë apo shkaku kryesor i një gjëje. Që në Antikë (450 vjet para Krishtit) shfaqen nocionet poíètes dhe poíèsis, duke dalë nga forma: poíèn (bën, prodhon). Nisur nga kjo, Poíètes është prefigurim i nocionit të autorit, tash me vështrimin e kreatorit, krijuesit. Pikërisht këtu shfaqet si nocion plotësues inspirimi (frymëzimi krijues), që në greqisht del si manía; në latinisht si furor; në Renesancë në trajtën furor poeticus, në frëngjisht: folie në vështrimin e marrëzisë apo çmendisë poetike. Çështja është: a është kjo maní që bën përdallimin ndërmjet shkrimit poetik e shkrimit politik, ndërmjet shkrimit pasionant e shkrimit militant; për ta karakterizuar dyzimin e Auctorit, me gjithë madhështinë e forcën e tij, në autor të pasionit e në autor të misionit; duke e pasur të parin, që e kthen botën kah vetvetja, kurse të dytin që e kthen vetveten kah bota. Për rrjedhojë auctori bëhet autoritet duke u nisur nga individualja, ndërsa autoriteti në shoqëri niset nga perceptimi kolektiv, kur individualja pretendon të bëhet e përgjithshme. Atëherë auctori bëhet protagonist: protagonist në letërsi (Konica); protagonist në shoqëri (Naimi), sikur që protagonisti shoqëror bëhet protagonist në letërsi (Gjergj Kastrioti).
Homo poeticus e homo politicus janë dy gjendje autoriale që lidhen ndërvete në një proces të kapërcimit, duke kaluar herë nëpër pasion, herë nëpër mision. Ky kapërcim ka një dramatikë kur ndodh në letërsi, e dramatikë tjetër kur ndodh në shoqëri.

2. Dramatika në letërsi

Grindja e ideales me realen mund të bëhet doktrinë e konfliktit edhe mbrenda në letërsi, madje mbrenda veprës së një autori. Të kujtohet si duket shqiptari në veprat e Fishtës Lahuta e Malcís dhe Anzat e Parnasit. Tjetër është kur shkruhet e pretendohet letërsi e pastër si te Lasgushi, Camaj a Anton Pashku, ku mungon tendenca. Tjetër është kur shkruhet letërsi me tendencë dhe lexohet me tendencë, mbështetur në një tendencë letrare e përtejletrare, për të prodhuar letërsi doktrinare, misionare, të rrethanave, të angazhuar apo qëllimore. Sepse, letërsia qëllimore, e mbështetur në të bërat e Personazhit dhe në Diskursin e autorit, zakonisht përfundon në format dominante të Utopisë apo të Distopisë (Antiutopisë), për të marrë fund në Ideologji. Një letërsi e paqëtimit fillestar, që përfundon në një letërsi të konfliktit midis reale e ideales: se në një anë është doktrina krijuese e mbështetur në të pamundshmen, fantastiken, imagjinaren, ndërsa përballë është doktrina vepruese, arti i të mundshmes, maturia, maturimi, realja. Ende jemi në mesin e fenomenit krijues letrar, pra mbrenda dramatikës së krijimit të veprës së artit, dhe në dramatikën e auctorit – krijues letrar. Sepse, rrëshqitja në një gjendje krejt tjetër është kur auctori bëhet krijues i shkrimit doktrinar politik, madje ideologjik. Kjo rrëshqitje e vetëdijshme njihet e dallohet te autorët shqiptarë, që nga Barleti e këndej. Tanimë zhvendosja autoriale është e madhe, e dallueshme, dhe dramatika e hartimit letrar merr qetësinë e njëtrajtshmërinë, ku diskursi letrar vihet tërësisht në shërbim të idesë e të ideologjisë.
Të sjellim ndërmend Doktrinën kryengritëse të Budit e të Bogdanit, Testamentin politik të De Radës, Dëshirën e shqiptarëve të Naimit, Të vërtetën e shqiptarëve të Pashko Vasës, Shqipërinë e Samiut, Shqipërinë e Konicës, Identitetin shqiptar të Kadaresë, Çështjen e Kosovës të Ibrahim Rugovës.

3. Dramatika në shoqëri

Është një situatë e re kur autori bëhet autoritet, dhe si i tillë hidhet në veprim shoqëror. Tanimë edhe shkrimi i tij merr karakterin jomeditant, merr karakterin militant të veprimit. Veprimi bëhet themel i ndodhisë së pritme në shoqëri, prandaj gjithë fenomeni është shoqëror, qoftë me pretendime krijuese artistike. Forma dominante është shkrimi politik, madje shkrimi ideologjik i kurorëzuar me ideologji, e cila don një zhvillim të pritshëm të utopisë, e cila më vonë mbaron në antiutopi. Ndërsa Auctori, duke u shndërruar në Auctoritet shoqëror, merr ngadalë karakterin autoritar, me premisat e diktatorit e të diktaturës në shoqëri. Kështu hyhet në arenën e betejës së madhe e të egër ideologjike e pushtetore. Në këtë betejë letërsia është përfundimisht humbëse. Nuk njihet ndonjë autor shqiptar të ketë krijuar kryevepra letrare, mbas angazhimit të madh politik e ideologjik. Pra, në të tilla rrethana, mbrenda Auctorit si Auctoritet, Ideologjia e mund Poezinë.
Secili pushtet apo pushtetar, që letërsinë e përdor si propagandë (qoftë propagandë të absolutit të përparimit), autorin e konsideron vëlla të vogël ndihmëtar, porse Auctorin si Auctoritet e koncepton si rival për pushtet dhe të pabesueshëm. Prandaj, ekziston një raport kaq i dysishëm e i ndërliqshëm ndërmjet autorëve e autoriteteve pushtetore, jo vetëm në kohën e diktaturës, por në të gjitha kohët e botës shqiptare. Se frika e lakmia nuk mund të prodhojnë asnjëherë dashurinë; ato mund ta prodhojnë mosdurimin e urrejtjen. Sepse dijetarët e dinë, madje diktatorët janë të bindur, që vetëm autorët e prishur mund të bëhen militantë, kurse militantët e prishur nuk bëhen kurrë autorë, prandaj donë t’i kenë pranë, për t’i pasur në kujdes, ndërsa kur i kanë kundër, nuk pushojnë t’i vënë në rrezik të përhershëm.
E pra, çka i shtyn autorët të dalin nga bota e tyre krijuese, ndërsa nëpërmjet statusit të autoritetit t’i shtrohen rrezikut të pushtetit? Çështja është universale, po në botën e në historinë shqiptare lidhet me dysinë fillestare të kulturës: shpatë e shkrim (penë), një model kulturor që luftëtarin e shkrimtarin i ka pranuar si autoritete, madje duke i mitizuar.
Modeli i veprimit politik i shkrimtarit shqiptar kalon nëpër disa trajta themelore: kritikë pushtetit; tallje me pushtetin; portretim i pushtetit, lavdërim i pushtetit. Dramatika rritet kur shkrimtari i paparashikueshëm bëhet pragmatik në politikë. Qoftë i shpallur disident apo defetist, autori është i detyruar (si qenie shoqërore e politike) të jetë ose jashtë pushtetit, ose kundër pushtetit ose në pushtet. Kjo nuk ka të bëjë me maksimën e gjetur të Ibrahim Rugovës: kush nuk mund ta bëjë refuzimin estetik ose “bëhet poet i oborrit”, ose “prijës i popullit”. Prijës i popullit, zgjedhje e mirë dhe e guximshme, krahasuar me poetin e oborrit; mirëpo edhe ky bëhet status i shërbyesit, që domosdoshmërisht shpie te pushteti.

IV. PËRVOJA E PROVA SHQIPTARE

Në kulturën e në botën shqiptare, shkrimtarët (e njohur) janë ngritur në nivelin e autoritetit, të vlerësuar, madje të adhuruar, deri në rrafshin e luftëtarëve të lirisë. Nëse këta të dytët janë pranuar heronj, ata të parët janë konsideruar heronj të kulturës. A nuk janë ngritur në nivelin e një binomi përgjithmonë Gjergj Kastrioti e Marin Barleti? Duke jetuar një jetë paralele ndërmjet krijuesit individual e vepruesit politik e atdhetar, shkrimtarët kanë kaluar nëpër procesin e kapërcimit nga një situatë në një situim: duke provuar procesin e alteritetit e të tjetërsimit, kalimin nga krijuesi te vepruesi, nga kontestuesi te pranuesi, nga rebelimi te përshtatja, nga krijuesi te njeriu civil, mandej te militanti politik Kjo e bën të vështirë trajtimin estetik të veprës së tyre pa e lidhur me trajtimin e veprimit të tyre. Ata janë dashur e padashur homo poeticus edhe homo politicus. Madje, statusi i dysishëm i prek edhe në procesin e veprimtarisë qytetare. Do ta provojmë këtë dysí duke trajtuar shkrimtarë të njohur, të lidhur me periudha të ndryshme të historisë, në ballafaqim të parë me aktualitetin e kohës së tyre.

1. Kryengritësit: Budi, Bogdani

Në ballë të shkrimit doktrinar e të shkrimit poetik në shqip qëndrojnë Pjetër Budi e Pjetër Bogdani.
Pjetër Budi, mbasi e ribëri Doktrinën e krishterë të shkrueshme e të lexueshme në shqip, hartoi vjersha doktrinare në shqip me fjalor e kadencë popullore, duke ndërfutur aty tema shqiptare, qoftë në trajtë të lutjes hyjnore, qoftë të mjerimit tokësor. Duke kërkuar komunikimin shqip të doktrinës, Budi u rebelua kundër klerikëve të huaj në botën shqiptare, gjest që e pagoi me jetë kur u përmbyt në lumin Drí. Mirëpo, rebelimi i tij kishte ambicie të rritej në kryengritje kundër turqve, që dëshmohet me letrën dërguar kardinalit Gocadini: një program rajonal për kundërvënie, i strukturuar nëpërmjet përshkrimit historik e gjeografik të tokës shqiptare, për të artikuluar domosdonë e lirimit të kësaj toke.
Pjetër Bogdani shkroi veprën monumentale Cuneus Prophetarum, si doktrinë të krishterë në shqip e italisht, dhe mbrenda saj thuri kulturën retorike e filozofike të kohës. Në strukturën e kësaj vepre hartoi shtesën poetike, me këngët e Sibilave si parathënëse të botës së Krishtit si flijim e si dashuri. Shtesa tjetër përtej tekstit doktrinar merr trajtën e fakteve e të informatave për botën shqiptare, duke theksuar durimin e qëndrueshmërinë e Malësorëve.
Pjetër Bogdani, mbas botimit të veprës së vet kulturore e letrare, vitet e fundit i shkoi duke përgatitur kryengritjen antiturke në truallin e Kosovës. Në valën e kryengritjes ai vdes. Hakmarrja e kundërshtarëve mori trajtën barbare të zhvarrimit të tij në Prishtinë.
Pra, kryengritja e Budit ishte ide e mbetur në tentativë, kurse kryengritja e Bogdanit u bë vepër. Të dytë e paguan veprimin e vet me jetë. Prandaj, Budi e Bogdani kanë në veprën e tyre tharmin poetik e tharmin politik, si dhe heroizmin kulturor e kombëtar.

2. Misionarët: De Rada, Pashko Vasa, Naimi, Samiu

Këta janë apostujt e shqiptarizmit dhe themeluesit e letërsisë kombëtare shqipe. Të rrokur nga vala e Romantizmit, këta autorë zbuluan të kaluarën për të krijuar vizionin e të ardhmes, mohuan të tashmen, për të krijuar kombin e vendin e lirë. Zbuluan subjektivitetin si mirasin e përjetshëm për të krijuar letërsi. Dhe, në fund a në fillim, në shkrime kombëtare-politike prodhuan ideologjinë nacionale shqiptare. Si personalitete secili në mënyrën e vet ishin të ndërgjegjshëm që kishin në vete dhe në krijimtari pasionin e misionin përnjëherësh. Zbuluan heronjtë kombëtarë, dhe më të njohurin e tyre Gjergj Kastriotin – Skënderbeun; artikuluan heronjtë letrarë autobiografikë të ideologjisë së vet.
Jeronim de Rada krijoi Milosaon, poemën brilante të rinisë, me shkëlqimin e artit poetik arbëresh; hartoi gjithë jetën poemën Skënderbeu i pafanë, me pretendimin për të krijuar epopenë e identifikimit etnik; dhe më në fund, në muzgun e jetës së vet, vetëm pak muaj para se të shkonte botoi Testamentin politik, mbasi kishte mbaruar Autobiografinë, si kronikë të ndodhive të një jete si pasqyrë të zjarrmisë krijuese poetike.
Pashko Vasa, me një përvojë të madhe krijuese në italisht (Burgimi im e Trëndafila e gjemba) e në frëngjisht (Bardha e Temalit), shkroi në shqip poemën kushtrimore O moj Shqypni, duke përmbyllur homo poeticusin e vet. Njëkohësisht ai veproi e shkroi tekste doktrinare nacionale në shqip e në frëngjisht, si thirrje për shqiptarët e si njohje e informacion për botën tjetër. Te ky destinimi i tekstit e përcakton strukturën e argumentin e tij. Kur shkruan shqip (Shqypnia e shqyptart), teksti mbështetet në figurë e në ndiesi; kur shkruan në frëngjisht (La vérité sur l’Albanie et les Albanais) teksti mbështetet në arsye e në argumentim.
Naim Frashëri, poeti më i madh i romantizmit shqiptar, shkroi utopinë e vet nacionale me poemën Bagëti e Bujqësia, një Shqipëri të ëndrrave. Mandej botoi lirikat personale të dhembjes e të zjarrmisë duke synuar bukurinë ideale në trajtën e dashurisë; këndoi kalueshmërinë e kohës, duke artikuluar dhembjen personale e universale. Naimi një poet i gjuhës së zjarrtë shqipe. Po, Naimi poet, nuk u pranua mëkot apostull nacional qysh për të gjallë, qoftë me mësimet (moralizimet) kombëtare mbrenda veprave poetike. Edhe më: Naimi shkroi në greqisht (Dëshirë e vërtetë e shqiptarëvet) dhe në shqip (Ligj’ e përjetshim’ e shqipëtarëvet), tekste me karakter formues, informues e militant.

Sami Frashëri, meditant e militant, dijetar e shkrimtar, shkroi në turqisht (Enciklopedi, teatër, roman) i vlerësuar si transformues i kulturës së re turke. Po, vepra e tij më e madhe në shqip, Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do bëhetë, si lloj shkrimi është një utopi, kurse si qëllim ka transformimin e botës shqiptare, duke marrë karakterin e tekstit ideologjik dhe utilitar. Është vlerësuar si kurorë e shkrimit letrar e programatik të romantizmit shqiptar: për liri, pavarësim e zhvillim të vendit e të kombit.
Pra, nëse Naimi ka krijuar utopinë letrare të Shqipërisë, Samiu ka krijuar utopinë sociale e politike të Shqipërisë.

3. Kritikët: Fishta, Konica, Noli

U bë Shqipëria, a u bënë shqiptarët? Do të shtrojnë pyetjen e vështirë kritikët. Duke u kaluar modeli himnizues i kulturës e literaturës (pra himnizim për së mbrendshmi e kundërshtim për së jashtmi), tashti hyhet në diskutimin kritik të mbrendshëm me shumë pikëpyetje e dilema. A është deklarimi i pavarësisë pavarësi dhe a është realja shqiptare në grindje të fortë me idealen? Është brezi i shkrimtarëve e kritikëve që rrok këto probleme të vështira, duke i shtruar në vepra letrare, në vepra kritike, madje dhe në veprime konkrete pushtetore në Shqipëri.

Gjergj Fishta gjithë shekullin e vet krijues e bëri në Shqipëri. Si besimtar, ky autor e fshehu lirikën intime me hijeshi në gjirin e shkrimit doktrinar të përshpirtshëm. Krijoi veprën poetike monumentale Lahuta e Malcís, si vepër identitare shqiptare, me një fundament të trashëgimit historik të idealizuar. Mirëpo, Gjergj Fishta krijoi dhe vepra poetike të humorit e të satirës përmbysëse për botën shqiptare, pikërisht kur i referohet realitetit të kohës, dhe pikërisht në kohën kur u bë përfaqësues i popullit dhe nënkryetar i Kuvendit të Shqipërisë. Gomari i Babatasit e Visku i Babatasit janë satirat e tij për Shqipërinë e mbrendshme, ndërsa melodrama Jerina ase Mbretnesha e lulevet është përgjigje mohimeve të jashtme të identitetit kulturor të Shqipërisë.

Faik Konica, si modeluesi i shkrimit kritik, pëlqimin apo kundërshtimin shkrimor e ngriti në nivel të polemikës. Nuk kurseu askënd, madje as mitet letrare, si Naimi. Dhe krijoi përjetë moskuptime për shkrimin e vet me temperament. E madhe qe ndeshja: ndërmjet modelit himnizues (të vetvetes nga shqiptarët), që në trajtën e ideales jetonte ende te personaliteti i Konicës, dhe modelit kritik për shqiptarin real e Shqipërinë reale. Konsistenca kritike e Konicës rri e figuruar edhe në vepra letrare si Një ambasadë e Zulluve në Paris, Dr. Gjilpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurrasit edhe në esetë kritike Shqipëria si m’u duk dhe Shqipëria kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore. Konica deshi të bënte një kirurgji të jetës shoqërore, kulturore e politike të shqiptarëve, në një orë anatomie, ku duhej të qërohej levantinizmi, që kishte pushtuar këtë botë. Edhe Konica, si përfaqësues shteti u bë bipolar, sidomos përballë fenomenit pushtetor të Ahmet Zogut.

Fan S. Noli trajtohet si ideolog i Revolucionit të viteve njëzet, dhe kjo pranohet nga ai vetë (në Autobiografi), Më parë është bërë autoritet moral: prift, mandej deputet, mandej kryeministër, pastaj autor dhe autoritet letrar. Prandaj, duket rast i veçantë në modelin e kritikëve. Për këtë shkak veprat e tij letrare, sidomos veprat poetike (Albumi), në thelb, në zënie, janë derivime të ndodhive politike e pushtetore, kështu që modeli i tij ka një përmbysje nga modeli fillestar. Ai tani duket: Homo politicus/Homo poeticus. Letërsia e tij postpolitike (Albumi) ka element themelor idenë, madje ideologjinë. Kjo duket në diskursin e tij poetik dhe politik, që në mënyrë konstante kërkon veprimin apo lamenton mosveprimin, kurse folja e ligjëratës së tij politike e poetike është në mënyrën urdhërore; ligjërata mbështetet në kontraste të forta dhe vepra merr shpesh ton satirik, përjashtues e kryengritës.

4. Autorët në diktaturë: Demaçi, Kadare, Qosja

Autorët shqiptarë në kohën e diktaturës komuniste lindore e shqiptare kanë kaluar nëpër raporte tepër të ndërlikuara me pushtetin, duke u ndodhur ndërmjet unit kreativ individual dhe pritshmërive (apo obligimeve) ndaj kolektivitetit. Kjo gjendje është artikuluar në mënyra të ndryshme, qoftë në strukturat letrare, qoftë në raportet qytetare: herë si përshtatje, herë si rebelim, e më rrallë edhe si kryengritje. Është fjala për ata që më parë janë bërë autorë e autoritete e më pas objekte dhe subjekte të politikës.
Adem Demaçi në moshë të re botoi romanin Gjarpijt e gjakut, një vepër kult të letërsisë së re shqipe në Kosovë. Pra, si djalosh u bë autor dhe autoritet, prandaj i rrezikshëm për pushtetin. Edhe më tepër kur krijoi organizim politik klandestin për lirinë e popullit të vet. Ndëshkimi ishte i tmerrshëm, 28 vjet burg. Romani Gjarpijt e gjakut si metaforë nuk ishte rrezik për pushtetin, rrezik ishte ideja e lirisë dhe veprimi për këtë ide. Mbas burgut, Demaçi rebelimin e vet e çoi deri në nivelin e kryengritjes e të luftës për çlirim. Dhe vazhdoi të shkruante letërsi, vetëmse letërsia e tij e mëvonshme, e përshkuar me më shumë militantizëm të afishuar, nuk e ka kaluar nivelin e romanit të parë as të adhurimit për të. Demaçi mbetet i rebeluari i përjetshëm politik, porse ky rebelim nuk përkthehet përherë në vlerë të njëjtë artistike.
Ismail Kadare shkëlqen në letërsinë shqipe në mënyrë të pazakontë, ngase nis të botojë veprat poetike në një ambient kulturor e ideologjik kur metoda e kodifikuar e realizmit socialist, në fakt është një detyrim për shkrim letrar doktrinar. Nuk ka dyshim që Kadare (me vepra të njohura) është i rebeluari i metodës. Këtu hyn romani Kronikë në gur, si sagë e fëmijërisë për qytetin e lindjes; kështu dhe romani Pallati i ëndrrave, i shkruar si një antiutopi e diktaturës, madje e tiranisë. Mirëpo, shkrimit tendencioz ose shkrimit me tezë, ky autor nuk i shpëton në vepra si Dimri i vetmisë së madhe, ku, duke e bërë referencë letrare aktualitetin, e krijon kryepersonazh ideologjik kreun e pushtetit. Edhe vetë i zgjedhur në pushtet më parë, Kadare më vonë racionalizon se qëndrimi pranë pushtetit ishte tagër për të shpëtuar autorin, që do të thotë letërsinë e tij; homo poeticusin kërkon ta shpëtojë homo politicusi.

Shkrime me tezë janë edhe veprat që shpalojnë apo afishojnë identitete shqiptare. Kadare mbas rënies së diktaturës, kërkimin identitar të shqiptarëve, e vijon me vepra eseistike si: Identiteti evropian i shqiptarëve dhe Mosmarrëveshja.

Rexhep Qosja, e nis krijimtarinë si kritik dhe vazhdon si shkrimtar, ndryshe nga autorët e brezit. Autori kritik, që në fillim rrok tema letrare e përtej letrare: shoqërore, kritike mbrenda sistemit, politike. Artikulimi i fortë i idesë, i qëllimit dhe qëndrimi bëhen shenjat e para dalluese të këtij diskursi, që për pasojë prodhojnë një kritikë për apo kundër, që shkon në kufi të polemikës. Prapëseprapë, vepra e tij kryesore studimore është Historia e letërsisë shqipe, Romantizmi, e cila vlerëson letërsinë dhe ideologjinë nacionale, kurse vepra e tij kryesore letrare është Vdekja më vjen prej syve të tillë, që tematizon lirinë individuale e nacionale. Me pasionin e kritikut dhe kredon e ideologut, Qosja hyn në lëvizjen politike të Kosovës dhe konkurron në zgjedhje politike. Po, ky pasion bëhet ngarkesë për veprat letrare të pastajme që tematikisht rrokin aktualitetin. Shkrimi militant kudo, e sidomos te shqiptarët, prodhon mospajtime e moskuptime.

V. IKONA RUGOVA

Ibrahim Rugova duket rast i veçantë për ngrehinën e tij kulturore e letrare dhe për ngrehinën humanistike, liberatore e nacionale.
Në kulturën shqiptare mbetet kritik e teorik i letërsisë. Madje, në fillet e tij militante theksoi: “Do të kujtohem për ato që kam shkruar”, që është rezonim i krijuesit.
Për veprimin lirimtar e humanist, për punën e prijësit, për peshën e Presidentit të vendit, është krahasuar me Vaclav Havelin e me Gandin; madje është quajtur Kolosi i brishtë.
Rugova, krijues e mendimtar, e shihte kalimin nga homo poeticus në homo politicus si një ndërrim të statusit, një proces të tjetërsimit, qoftë kjo si zgjedhje (e mbrendshme) apo si detyrim (i jashtëm).
Ai e bëri kalimin e tillë, duke kërkuar lirinë e Kosovës, si prijës. Sa kishte këtu pasion e sa mision, sa kishte dhembje e shpërblim, do ta bëjë evidente historia.
Rugova duket i veçantë edhe për dy gjëra, për të cilat dëshmoj:
E para: pasi hyri në politikë, Ibrahim Rugova nuk shkroi më letërsi;
E dyta: më tha një herë: “Nuk ishte dëshira as zgjedhja ime t’i bie pashë më pashë kënetës politike. U ndodha aty. Hëngra gurë të nxehtë. Po e dhashë gjithë vuajtjen time”.

VI. PARANTEZA E TRETË: PO TI?

Rugova krijues ka përsëritur: ose refuzimin estetik ose shkrimtar oborrtar, ose prijës i popullit.
Ose? Ose?
Këto tema e dilema mbeten të hapura kur trajtohet raporti homo poeticus/homo politicus në historinë e në botën shqiptare.
Po të rimarrim dy parantezat e fillimit, mësimi është frapant:
E nëse është fatum i kulturës shqiptare të ketë pranë e pranë shpatën e penën;

E nëse formula e pagëzimit është bekim për homo poeticus të imagjinojë e fantazojë, të krijojë të bukurën;
E nëse formula e mallkimit është kob për homo politicus, që luan me jetën e përqafon vdekjen;
Mea culpa, mea maxima culpa!
Konica i prerë e me temperament, në këtë pikë sikur maturohet, kur shkruan më 1902:
Është turp them të ndodhen njerëz të lindur shqiptarë që përpiqen të pakësojnë fytyrat që i dhanë shkëlqim Shqipërisë, në vend që të përpiqen të rrëfejnë se fajet e atyre fytyrave ishin fajet e asaj kohe, po vlera ish vlera e tyre.

OPINIONI PUBLIK ËSHTË I PAMANIPULUESHËM, MARRË SHKAS NGA INTERVISTA E REXHEP QOSJES TEK TOP CHANNEL/

November 21, 2012 by dgreca

Nga ELIDA BUÇPAPAJ/

NUK HARROJ VLERAT E REXHEP QOSES SI AKADEMIK, AS NDERHYRJEN E TIJ NE ’91 AS VDEKJA ME VJEN PREJ SYVE TE TILLE…/

Dy ditë më parë, në kuadrin e 100 vjetorit të Pavarësisë, Akademik Rexhep Qosja i dha një intervistë nga studioja e tij në Prishtinë televizionit kombëtar Top Channel, i cili është selektiv me të zgjedhurit e tij. Por kjo është modë për gazetat e televizionet e Tiranës, po ashtu edhe në Prishtinë, ku gazetaria ka humbur fytyrën dhe është kthyer në një gazetari klienteliste, sipas sloganit„më jep, të jap“, duke shkaktuar një boshllëk të pazëvendësueshëm për fjalën e lirë, e cila duhet të jetë në shërbim të së vërtetës, opinionit publik dhe në mbrojtje të interesave të vendit. Gazetarët profesionistë dhe me integritet duhet të ndikojnë edhe tek vetë politikanët. Por integriteti është një fjalë e hequr nga fjalori i gjuhës shqipe, e cila është zëvendësuar e përçudnuar me: kush është maskara, ish-spiun dhe nëntëdhjetë e nëntësh është me integritet!Duke iu kthyer intervistës së Akademik Rexhep Qosjes, ajo kishte dy qasje, e para, e një Akademiku, kur fliste si historian i letërsisë, pasi Rilindasit ishin edhe shtetarët e parë të Shqipërisë të 28 Nëntorit; ndërsa qasja e dytë, e një militanti zemërak dhe emocional që shkonte deri aty sa i gjente të mira me bollëk diktaturës kriminale të Enver Hoxhës, merrni me mend deri në planin ekonomik, të zhdukjes të pronës private, kur vuri re se regjimi totalitarist i shpëtoi shqiptarët nga varfëria (!!!!) dhe nuk gjeti asgjë pozitive tek Sali Berisha. Deri sa mbante pozicionin e Akademikut të letërsisë, Rexhep Qosja ishte OK, bile shumë OK, kur kaloi në planin e avokatit të regjimit totalitarist dhe prokurorit të Berishës, sepse emocionet e bënë që t’iu ikte analizave shkencore, atëherë e humbi kredibilitetin dhe ra në pozitat e Saimir Tahirit apo Gramoz Ruçit do të thoshja. Këto rradhë i shkruaj me hidhërim, sepse shoh se nuk po gjendet një njeri, një burrë që të ndikojë në paqtimin e politikës shqiptare, e cila për çdo ditë e më tepër po bëhet më konfliktuale dhe më e rrezikshme për stabilitetin e vendit. Zemërata e Rexhep Qosjes merrte nismën edhe për faktin se nuk pati ftesë zyrtare me rastin e 100 vjetorit, diçka që e shoh të padrejtë, në frymën e përçarjes, një frymë e kohës së Sigurimit të Shtetit, e cila po ndihet sot deri në diasporë. Unë mendoj se Sali Berisha do t’i duhej t’i dërgonte ftesë Qosjes, pavarësisht marrëdhënieve shumë negative mes të dyve, qoftë qëndrimeve të gabuara të Qosjes, sepse Berisha po ashtu bën gabime sa të duash. Sepse dikush duhet të shtrijë dorën. Dhe ai njeri që di të shtrijë dorën na duhet ne sot!

Disa ditë më parë dëgjova një intervistë të këngëtares dhe aktores shkodrane Justina Aliaj, një talent shqiptar i djegur për së gjalli nga diktatura, e cila vuri në dukje se talentet nuk mund të jenë të imponuara nga politika apo nga mediumet e propagandës, siç bëhej dikur, sepse për ta vendos opinioni publik. Ky është standarti edhe në Perëndim. Profesionalizmi, aftësitë, kompetencat, talenti dhe integriteti. Edhe për gazetarinë. Gazetar i mirë është ai që lexohet dhe që vlerësohet nga opinioni publik,dhe kurrsesi jo ashtu si ndodh në Tiranë ku opinionit publik i imponohen një tufë opinionistësh pa integritet dhe me skeletë në sirtarë, të cilët veç kësaj janë mediokër dhe mjeranë. Në Shqipëri janë krijuar kushte të jashtëzakonshme për t’u mirëinformuar dhe për të shprehur mendimet, por kjo përparësi e revolucionit të Teknologjisë Informatike shpërdorohet dhe ka ndikim negativ tek opinioni publik, sa që e ka kthyer në domosdoshmëri komunikimin me anë të rrjeteve sociale siç janë Facebook dhe Twitter, ku qytetarët e zakonshëm shprehin mendimet e tyre në mënyrë të barabartë me politikanët, praktikë kjo që aplikohet shumë në Perëndim, ndërsa sa i përket komunitetit shqiptar të internetit ky komunitet është i mirëpopulluar nga shqiptarë të të gjitha trojeve, ku vend kyesor zë diaspora, ndërsa prania e politikanëve gati është inekzistente.Pra me pak fjalë, televizionet e Tiranës dhe Prishtinës nuk mund t’i diktojnë opinionit publik mendime apo qëndrime të ambalazhuara, që këta t’i gëlltisin si medikamente, sepse kështu opinioni publik kthehet në kukull. Ne njohim politikanë kukulla, gazetarë kukulla, ndryshe të njohur si yesmen, por opinion kukull në demokraci nuk ka.Me pak fjalë, opinioni publik kërkon të vërtetën, e cila është në shërbim të të gjithëve, përfshi edhe militantët dhe profiterët politikë, ndërsa militantëve dhe profiterëve politikë u interesojnë të vërtetat e shtrëmbëruara që t’i përdorin për interesat e tyre të çastit.Në këtë rrugë u orientua edhe Akademik Rexhep Qosja në intervistën e tij tek Top Channel. Dhe ka 20 vjet që segmentet okulte të Tiranës orientojnë konfliktualitet. Dhe nuk del një burrë që t’u thotë mor zotërinj mjaft më, le të jemi bashkë, mjaft me folklor politik dhe mjaft me konfliktualitet, le të bëjmë shtetin. Nuk jemi të parët. Pashko Vasa na e ka thënë me kohë, aleatët tanë sot po ashtu, ndërsa ju e keni kthyer komunikimin në artin e pamundësisë. Sidomos sot, me këtë zhvillim të mjeteve komunikimit, pseudoelitat shqiptare vazhdojnë stereotipin e periudhës staliniste, diçka që opinioni publik nuk e pranon dot kurrë.

Askush nuk i vë përballë të vërtetave politikanët shqiptarë, të cilët për konsum propagandistik, paraqiten si njerëz paqësorë dhe shërbëtorë të përvuajtur të stabilitetit, dialogut dhe bashkëkomunikimit, të gatshëm t’i shtrijnë dorën çdokujt, dhe bëjnë mirë, ndërsa me njëri-tjetrin janë si kanibalë, armiq të përbetuar duke mbjellë këtë klimë monstruoze me pasoja për vendin dhe shqiptarët.

Para disa ditësh, kryeministri serb tha se “me Thaçin në kohë lufte ne do të vriteshim”, tani dialogojnë, Ok, jemi fqinj dhe në kushte të reja, integruese, mendojmë për të ardhmen, ndërsa mes shqiptarëve përse vazhdon lufta? Kur gjendet gjuha e përbashkët me Daçiqin e përse nuk gjendet midis nesh! Është shumë e mundur!

Edhe politikat përjashtuese janë staliniste dhe antishqiptare, të cilat i aplikojnë me aq sadizëm politikanët shqiptarë dhe sejmenët e tyre që janë televizionet dhe gazetat – deri tek ambasadat shqiptare në Perëndim – rrezikojnë stabilitetin. Mjaft më. Të lartësohen vlerat, e vërteta historike të jetë mbi baza shkencore, historiografia komuniste të hidhet në koshin e plehrave dhe opinionin publik të mos e ushqejnë me kronikën e zezë për ta sëmurur mendërisht dhe shpirtërisht, por ta orientojnë njerëz me integritet dhe integriteti të jetë emëruesi i përbashkët për politikën.

Sepse sot nuk mund të ecësh me spekulime dhe nuk mund të manipulohet opinioni publik, sepse rrenat nuk mbahen dot në këmbë. Kështu për shembull në intervistën tek Top Channel, Rexhep Qosja filloi të krijonte paralele midis regjimit diktatorial të Enver Hoxhës me atë të Titos. Titoja bënte kërdinë, tha ai, masakronte. Por, kur u hap diskutimi rreth intervistës së tij në Facebook, një koleg gazetar vendosi në mur, një shkrim vlerësues të Rexhep Qosjes me rastin e vdekjes të Marshallit Tito, ku Qosja paraqitej si një titist i flaktë. Atëherë lind pyetja, kë të besojmë ne opinioni publik, Rexhep Qosjen tek Rudina Xhunga apo atë që shkruante të zezën në të bardhë?! E përse nuk e pyeti Rudina Xhunga Akademik Qosjen për këtë shkrim panagjirik që ai kishte shkruar për Titon? Ky është profesionalizmi. Të tjerat janë pallavra, të cilat opinioni publik por edhe elitat e vërteta nuk do t’i pranojnë më.

Ndërkohë, unë nuk harroj as vlerat e Rexhep Qosjes si Akademik, nuk harroj as ndërhyrjen e tij më 25 tetor 1991 me rastin e largimit të Kadaresë, as „Vdekja më vjen prej syve të tillë“. Pra pika bashkuese ne kemi, na bashkon gjuha, e cila na fut në ata kufij që janë të përhershëm, siç po e pranojnë sot politikanët shqiptarë, gjuha na krijon mundësi komunikimi qytetar dhe intelektual, sepse, e them me bindje, pa dashur të cënoj askënd, por duke i ftuar të gjithë, se ka ardhur koha t’i jepet fund propagandës partiake militantiste me prejardhje staliniste që shërben për të sjellë në pushtet përmes manipulimit ata të cilët duhet të jenë jashtë politikës.

KONGRESI I MANASTIRIT 1908 -UDHË E SIGURT DREJT DIJES E PROSPERITETIT

November 20, 2012 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Agu i shekullit të njëzetë,do të shkëndijonte qiellin e madh të aspiratave të lirisë,për kombin shqiptar.Së mbrendshmi,bashkëkombasit e mij e patën kuptuar se askush nuk mund ta hiqte natën e gjatë osmane prej supeve të maleve,veç pushka e libri.Ngase e kuptuan këtë,ngase luftuan kurdoherë nën flamur të këtyre ideve,përpjekjet e shqiptarëve erdhën kurdoherë në rritje.Këto përpjekje,ky vrull,ky patos i zjarrtë,i ngjante atij lumi të madh,të marsur me dhimbjen e popullit i cili nuk derdhej në det,por në zemrën e vet kombit.Që në vitet e para të shekullit që lamë pas,shkëndijet e mësimit e të dashurisë për shkollën shqipe,nisën të kthehen në disa zjarre të vegjël,që një erë e fortë jo vetëm nuk do t’i shuante kurrsesi,por do t’i ndizte akoma më tepër.Por,duhet thënë se këto shkëndije,u dukën së pari,në ato qiej të turbullt,plot vetëtima e gjëmime,të viteve të Lidhjes Shqiptare të Prizërenit.Dihet tanimë prej të gjithëve ne,se një prej pikave për autonomi administrative të kësaj lidhjeje,ishte përdorimi i gjuhës shqipe.

Në vitin 1879,në Stamboll u krijua „Shoqëria për të shtypur shkronja Shqipe“ e cila kishte si qëllim kryesor,botimin në gjuhën shqipe të abetareve apo teksteve të tjerë shkollore mbi historinë dhe gjeografinë e Shqipërisë.Në krye të këtij klubi kulturor,dallojmë sidomos vëllezërit Frashëri,Sami dhe Naim të cilët duke paraparë se rilindja e një kombi vjen prej diturie,nuk munguan asnjë moment të sakrifikojnë prej jetës së tyre,edhe në çastet e mbrame,në dobi të shqiptarizmës. Për më tej Sami Frashëri,ky shqiptar erudit,përcaktoi një alfabet të veçantë duke u nisur si nga tradita e lashtë e të folurit shqip,ashtu edhe nga përshtatjet me realitetin gjuhësor të atyre viteve.

Ky alfabet u quajt „Abeceja e Frashërve“ (përndryshe „Abeceja e Stambollit) dhe mbi bazën e tij u ndërtua edhe një abetare e disa libra të tjerë diturie.Po me këtë alfabet,shoqëria e lartëpërmendur e cila më pas u quajt „Dituria“,botoi edhe gazetën e vet „Drita“.Nën titullin domethënës të kësaj gazete,u botuan mjaft artikuj,të cilët në vetvehte ishin manifeste të shpirtit të madh të popullit tonë,në aspiratën e lartë për pavarsi e liri të plotë.Po ky alfabet,u përdor jo vetëm në Stamboll,por edhe në mjaft treva shqiptare,madje edhe në disa koloni të shqiptarëve në Sofje,Bukuresht etj.Kjo abece,njëkohësisht përdorej prej Durrësi,në Dibër e Prizëren.Ngase pozita e Portës së Lartë,u trondit rëndë në vitet 70 të të shekullit 19-të,fillimisht,Sulltani pati disa tendenca përkrahjeje të lëvizjes shqiptare për gjuhën e tyre.Por këto tendenca ishin kurdoherë si mburoje e mendimit që me autonominë e tyre kulturore,shqiptarët të mund të luftonin dominimet greke dhe serbe në Ballkan,dominime të cilat,i prishnin mjaft punë Portës së Lartë.Përndryshe,atëherë kur Porta e Lartë i forcoi pozitat,pas viteve 1880,ajo u vërsul me zjarr dhe hekur për të shpërndarë Lidhjen Shqiptare të Prizërenit e më tej,për të mbytur çdo klithmë që vinte për abecenë shqiptare.Përkitazi me këtë, studiuesi ynë i shquar Stavro Skendi shkruan tekstualisht ; „Sulltani ishte në parim,kundër çdo lëvizjeje kombëtare të shqiptarëve,sidomos kundër lëvizjeve të myslimanëve të cilët përbënin shumicën e kombit shqiptar.Interesi i Perandorisë e shtynte Sulltanin,t’u impononte myslimanëve, një arësim turk ose arab,pa marrë parasysh kombësinë e tyre.Duhej të krijohej me këtë mënyrë,një frymë e vetme feje si edhe gjuhe shtetërore,për të ndërtuar një murë që të ndante myslimanët nga të krishterët.Prishja e këtij muri që ndante shqiptarët,do të sillte pasoja kërcënonjëse për autoritetin e tij,veçanërisht kur rrymat kombëtare të popullsive të mbajtura tok nga feja e përbashkët dhe nga gjuha turqishte,do të shtoheshin në gjirin e Perandorisë“.(S.Skendi,Historia e abecesë shqipe,“Albania“ vëllimi i parë në mërgim , viti 1962 , faqe 360).

Pra, abeceja shqipe ishte vënë midis disa zjarreve,ende pa lindur mirë akoma.Turqia prej së largu,por edhe fqinjët shekullorë,i trembeshin lidhjes së saj,rritjes dhe zhvillimit,sikundër nata i trembet një mëngjezi të bukur që don të linde.Kësisoj çështja e alfabetit të gjuhës shqipe,virej në radhët e para të detyrave,jo vetëm për gjuhtarët, por për krejt atdhetarët shqiptarë.Në sfond të ngjarjeve kulmore të fillimit të shekullit të njëzet,alfabeti i gjuhës shqipe,do të potencohej sidomos prej një mendimi unanim të atdhetarëve shqiptarë se ai do të vlente për bashkim të tyre,për zgjim të vetëdijes.E fjetur prej natës së gjatë osmane,kjo vetëdije kërkonte zgjimin e ringjalljes,përmes aktit të madh të bashkimit.S’është aspak e vërtetë ajo çka deri më sot,nxënësit shqiptarë,mësojnë ende në shkolla,se gjoja shqiptarët,shkonin drejt vitit 1912 „gjoksbashkuar“. E vërteta është se ata shekuj të gjatë të padijes,pos të tjerave,suallën përçarje të madhe ndër shqiptarët.Kjo e keqe,deri më sot,është parë tek Turqia,sikur ajo të ishte fole e krejt antishqiptarizmës.Por mendimi im është se duhet parë ma në gjërësi e thellësi,marëdhëniet më fqinjët tanë.Dihet tashmë se në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë,kisha ortodokse serbe u ishte kundërvënë me forcë kishave katolike shqiptare. Ashtu sikundër dihet se patriotët e mëdhenj shqiptarë,ata që luftuan për gjuhën dhe shkollën shqipe u persekutuan deri në djegje e varje prej Patriarkanës greke të Stambollit.Në fundshekullin e kaluar,më saktësisht në vitin 1878,sipas statistikave të kohës,në trevat e Gjirokastrës, Beratit,Tepelenës dhe Himarës,kishte pos disa shkollave turke,edhe 163 shkolla greke ku qindra djem e vajza shqiptare në pamundësi të mësonin abecenë e tyre,merrnin njohuritë e greqishtes. Sigurisht,nuk mund të mos përmendet në këtë rrafsh,veprimtaria shumdimensionale e atdhetarëve tanë.E para shkollë shqipe, e çelur në Korçë,më 1887,dëshmoi se vetëdija nacionale shqiptare po rritej.Tek e mbramja,prej bijve të shqipes ish kuptuar,se liria do të vinte kurdoherë përmes krismave të pushkës dhe abecesë të mësuar prej gjeneratave të reja.Por edhe kjo shkollë (së bashku me disa të tjera) u mbyllën në fillim të shekullit të njëzetë.Madje për ironi të fatit,drejtorin e shkollës shqipe të Korçës,Nuçi Naçin, e arrestuan autoritetet turke vendore,nën akuzën „si pjesmarrës të një organizate të fshehtë shqiptare“ (Arkivi i Institutit të Historisë,Promemorja e Konsullit Kral mbi Shqipërinë nga viti 1901-1904).

Kësisoj për të mbëritur deri në janarin e vitit 1908,kur prej Fuqive të mëdha evropiane,u lëshua në tryezat diplomatike „Çështja Maqedone“.Pa dashur të kem një refleksion mbi këtë çështje,une vetëm mund të pohoj me gojën e plotë se servirja e asaj duhet kuptuar vetëm në aspektin se si mund të coptoheshin trojet shqiptare.Si reagim i menjëhershëm i „Çështjes Maqedone“,lindën komitetet e fshehta shqiptare.Të kryesuara prej Komitetit të Manastirit,këto komitete të cilat u emërtuan „Për lirinë e Shqipërisë“,u kthyen në çerdhet e para të lëvizjeve mbarëkombëtare shqiptare prej nga do të kalohej në kryengritjen madhore të armatosur.Më pas,në ngjarjet e qershor-korrikut të vitit 1908 shqiptarët me mijëra përkrahën lëvizjen e Turqve të Rinj,duke menduar se në hapsirat e reja politike të krijuara,mundësitë e tyre për bashkim e mbrothësi do të ishin më të mëdha. Por edhe me të kuptuar qëllimet e vërteta të turqve të rinj,atdhetarët e vërtetë shqiptarë ngarendën të bashkojnë kombin e vet në die e mendime duke formuar klube e shoqëri të ndryshme atdhetare.Kështu,në fundin e korrikut të vitit 1908 në Manastir u formua Klubi „Bashkimi“ i cili u pasua prej klubeve të tjerë,me të njejtat qëllime,në Elbasan,Korçë,Shkup dhe Selanik.Natyrisht,kohë më pas,këto klube u formuan edhenë „Strugë, Ohër ,Dibër, Tetovë ,Vuçitërn ,Delvinë, Gjirokastër ,Filat ,Follorinë, Pogon,Konicë,Negovan,Be llkamen, Berat,Durrës e gjetkë,“(Arkivi Qendror i shtetit,Fondi klubi „Dituria“ds.1,fl 14).

Duke qenë e kahershme,dëshira e atdhetarëve shqiptarë për çeljen e shkollave në gjuhën amtare,menjëherë sapo klubet tubuan rreth vehtes mijëra shqiptarë,u vendos të hapeshin sërish shkollat.Kështu,të dhënat dokumentare,flasin për ate,se në shtatorin e vitit 1908,në qytetin e Elbasanit,u çel e para shkollë shqipe dhe abetarja e përdorur aty u suall prej Stambolli.Ajo ishte abetarja e rilindësit të madh Sami Frashëri.Përpjekjet e patriotëve korçarë,bënë që po në këtë muaj,të çelen dy shkollat shqipe në Korçë të mbyllura prej turqve,vite më parë.Në shkollat fillore të Tiranës,gjithashtu u lejua mësimi i shqipes,ndërsa në qytetin e Beratit,me kulturë mbi 2400 vjeçare,ky eviniment u përcuall me një manifestim mbarë popullorë.Mbi 2000 vetë,prindër të moshuar,të rinj të reja,përcuallën fëmijët e tyre të vegjël për në shkollat e para shqipe. Sipas informacionit të kosullit frances në Manastir në vjeshtën e vitit 1908,me gjithë ndërhyrjet e mëdha të pushtetit turk,atdhetarët shqiptarë mundën të fusnin gjuhën shqipe,në gjimnazin shtetëror të Manastirit.Të parat shkolla shqipe,lulëzuan në vjeshtën e vitit 1908,edhe në Kosovë,Maqedoninë Shqiptare e Çamëri,duke paralajmëruar kësisoj se pas kësaj vjeshte do të vinte pranvera e madhe e abecesë.Është pikërisht ky truall i shëndetshëm i cili priste farën për t’u mbjellë,alfabetin e gjuhës shqipe.Dhe fati e desh që edhe kësaj radhe,pararoja e atdhetarëve shqiptarë të jetonte e punonte në Manastir.Pikërisht klubi „Bashkimi“ i Manastirit,ishte ai që prej disa muajsh kishte vendosur lidhje me patriotët shqiptarë e katër vilajeteve duke potencuar idenë për unifikimin sa ma të shpejtë të alfabetit të shqipes.Në një udhëzim të tij,dërguar klubeve në krejt trevat shqiptare,thuhej shprehimisht ;“Alafabeti unik,provon se kombi ynë është bërë një si komb… ai do të na ndihmojë edhe për përparimin e vendit tonë në fushën ekonomike,politike…(Arkivi Qendror i Shtetit fondi klubi „Përparimi“ dosja 1 fleta 24 ).

Anipse në kushtet gjysëm ilegale,pa mjete financiare dhe mes një varfërie të thellë,mjaft prej klubeve apo rretheve patriotike të kohës iu përgjigjën menjëherë kërkesës së klubit të Manastirit.Ata parashihnin tek „Bashkimi“ i Manastirit,krahun e fuqishëm që do të shërbente si shtizë flamuri, e atij flamuri që thërriste të gjithë shqiptarët,nën himnin madhështorë për abecenë e tyre.Ngase këto përgjigje ishin tepër të sakta dhe të zjarrta,përfaqësia e klubit „Bashkimi“ në Manastir,vendosi që pas datës 10 nëntor 1908,në qytetin e tyre,të nis punimet ky Kongres për njësimin e alfabetit.

Në mëngjezin e 14 nëntorit të vitit 1908,mijëra qytetarë të Manastirit,dulën nëpër rrugët e qytetit historik duke brohoritur për Kongresin.Delegatëve iu bë një nderim i veçantë duke i përshëndetur ata nxehtësisht,në sheshin përpara hotelit „Liria“,hotel në të cilin u mbajt edhe kongresi.Disa fjalë të ngrohta e tepër të sinqerta të Fehmi Bej Zavallanit,elektrizuan krejt mjedisin dhe mbrenda pak minutash,Manastiri jetonte një prej ditëve më të mëdha në historinë e vet.Ajo çka vlen të mos harrohet,është fakti se për të uruar kongresistët shqiptarë,kishin ardhur pos të tjerave edhe sllavomaqedonas,grekë ,turq,vllehë etj.Në Kongresin e Manastirit me të drejtë vote mirnin pjesë këta delegatë :

1- Sotir Peci – Drejtor i gazetës „Kombi“ (Boston),i deleguar nga kolonitë shqiptare të Amerikës dhe të Bukureshtit me 4 vota .

2- Fehmi Bej Zavallani – pronar,drejtor i gazetës „Bashkimi i Kombit“ (Manastir) dhe kryetar i klubit „Bashkimi“ i Manastirit i deleguar nga kolonia shqiptare e Egjyptit me 2 vota.

3- Gjergj Qirijazi – nënkryetar i klubit „Bashkimi“ i Manastirit përfaqsues i Shoqërisë Publike Britanike në Manastir dhe përkthyes i konsullatës austro-hungareze,i deleguar nga klubi „Bashkimi“ i Manastirit me 1 votë.

4- Selahedin Beu – nëpunës,i deleguar nga klubi „Bashkimi“ i Manastirit me 1 votë.

5- Ndre Mjeda – klerik , i deleguar nga shoqëria „Agimi“ i Shkodrës me 1 votë.

6- Mati Logoreci – klerik i deleguar nga shoqëria „Agimi“ i Shkodrës me 1 votë.

7- Gjergj Fishta – klerik,i deleguar prej shoqërisë „Bashkimi“ i Shkodrës,me 2 vota.

8- Hil Mosi – profesor, i deleguar nga shoqëria „Gegënia“ e Shkodrës me 2 vota.

9- Luigj Gurakuqi – profesor,i deleguar nga arbëreshët e Sicilisë me 2 vota.

10- Mid’hat Frashëri – përkthyes diplomatik në Selanik,i deleguar nga klubet e Selanikut dhe të Janinës me 4 vota.

11- Mihail Grameno – arsimtar,i deleguar nga shoqëria muzikore „Liria“ e Korçës me 2 vota.

12- Shefqet Frashëri – pronar,i deleguar nga klubi i Korçës me 1 votë

13- Thoma Abrami – sekretar,i deleguar nga klubi i Korçës me 1 votë.

14- Sami Pojani – profesor,drejtor i gazetës „Korça“,i deleguar nga shkolla Amerikane (Shkolla e Vajzave) në Korçës me 1 votë.

15- Gligor Cilka – klerik,protestant,i deleguar nga shkolla Amerikane(Shkolla e Vajzave) në Korçë me 1 votë.

16- Nikolla Kaçori – Klerik,i deleguar nga klubi i Durrësit me 2 vota.

17- Refik bej Toptani – pronar,i deleguar prej klubit të Tiranës me 2 vota.

18- Dhimitër Buda – faramcist, ideleguar nga klubi i Elbasanit me 1 votë.

19- Simeon Shuteriqi – arsimtar,i deleguar nga klubi i Elbasanit me 1 votë.

20- Azis Berzishta – nëpunës, i deleguar nga klubi i Starovës me 1 votë.

21- Nyz’het Bej Vrioni – pronar,deputet në parlamentin e Perandorisë Osmane,i deleguar nga klubi i Beratit me 2 vota.

22- Bajo Topulli – profesor, i deleguar nga klubi i Gjirokastrës me 1 votë.

23- Rauf Beu – pronar,rentier,i deleguar nga klubi i Gjirokastrës me 1 votë.

24- Leonidh Naçi – drejtor i shkollës,i deleguar nga klubi i Vlorës me 2 vota.

25- Shahin Kolonja – drejtor i gazetës „Drita“ e Sofjes,i deleguar nga klubi i Kolonjës me 2 vota.

26- Zejnel Glina – pronar,i deleguar nga klubi i Leskovikut me 2 vota.

27- Adham Shkaba – kafexhi,i deleguar nga shoqëria e Sofjes me 2 vota.

28- Dhimitri Mole – gjelltar,i deleguar nga klubi i Filibesë (Filipoli) me 2 vota.

29- Ahil Efthimiu – inxhinjer , i deleguar nga klubi i Konstancës me 2 vota.

30- Afez Ibrahim Efendiu – nëpunës,i deleguar nga klubi i Shkupit me 1 votë.

31- Emin Beu – nëpunës,i deleguar nga klubi i Shkupit me 1 votë

32- Sulejman Efendiu – nëpunës, i deleguar nga klubi i Starovës me 1 votë.

( „Dituria“ nr.3 , mot i parë , Selanik 1909 , faqe 39 ).

Menjëherë pas ceremonisë dhe fjalëve përshëndetëse,u zgjodh Kryesia e Kongresit të Alfabetit e cila do të përgjigjej për ecurinë e tij.Në detyrën e Kryetarit të kryesisë udhëheqëse,u votua dhe fitoi me shumicë votash,Mid’hat Frashëri,ndërsa nënkryetarë,Luigj Gurakuqi dhe Gjergj Qirjazi.E vërteta është se Mid’hat Frashëri,asokohe ishte vetëm 28 vjeçar por veprimtaria e tij në dobi të lëvizjes kombëtare,ishte tejet e madhe Emri i tij,prej kohësh pat kapërcyer Stambollin (ku jetonte) dhe po zinte vend në mjaft vatra shqiptare.

Në dy ditët e para,Kongresi pati diskutime e debate mjaft të gjata.Duke qenë se deri asaj kohe,ishin përdorur disa alfabete të gjata.Duke qenë se deri asaj kohe,ishin përdorur disa alfabete,sejcili pjesmarës nisi të mbroje njërin apo tjetrin alfabet,nisur jo nga dëshira,më tepër se nga kushtet e vendeve që përfaqsonin.Kjo është më se e natyrshme,po të kem parasysh se disa prej këtyre delegatëve,u takonin religjioneve të ndryshme fetare,ndaj kishin edhe kufizimet fetare brenda kërkesave të tyre.Duke parë se diskutimet ishin të pafund,dhe punimet e Kongresit mund të mos nxirnin gjë në shesh,atëherë,me të drejtë,nga kryesia e Kongresit u hodh ideja e zgjidhjes me vota,të një komisioni i cili kishte të drejtë të hartonte alfabetin.Mendimi u miratua dhe delegatët zgjodhën në këtë komision atdhetarët e shquar si Mid’hat Frashëri,Ndre Mjeda,Luigj Gurakuqi,Bajo Topulli, Sotir Peci,Gjergj Qirijazi,Shahin Kolonja,Dhimitër Buda,Gligor Cilka dhe Nyz’et Vrijoni.Kryetar i këtij komisioni u zgjodh Gjergj Fishta. Komisionit të Alfabetit iu dha kompetencë e plotë e mandej prej të gjithë kongresistëve u deklaruan se ky alfabet do të përdorej në çdo rast,në çdo trevë,pa iu friguar as religjioneve fetare.Por dihet tanimë se edhe ky komision nuk e kishte të lehtë punën e tij. Deri asaj kohe,pothuaj të gjitha votimet e shkollat shqipe vërtiteshin rreth 3 alfabeteve,atij të Stambollit (përndryshe të Frashërve) të klubeve „Bashkimi dhe „Agimi“.Vështirë,të vireshin në kandarin e kohës,përparsitë e njërit apo mangësitë e tjetrit,ngase atdhetarët shqiptarë,patën investuar në ato alfabete e libra,me shumë dashuri për dije se sa para.Edhe diçka tjetër.Rrethet kulturore e patriotike shqiptare,me të mësuar për krijimin e komisionit të aflabetit,me letra e telegrame të ngrohta,ngarendën kush e kush më parë,të mbrojnë alfabetet e trevave të tyre (pa e parë kuptohet) problemin në thelsinë e vet.Pas debateve tepër konstruktive u artikulua nevoja e përdorimit njëherësh të dy alfabeteve,si atij të Stambollit edhe atij latin.Me këtë mendim u pajtua shumica e këtij komisioni,duke parë kushtet dhe rethanat nëpër të cilat kalonte udha e jonë e dijes.Kështu,ky komision,unanimisht,vendosi që alfabetet e Stambollit dhe ai latin,do të ishin të vetmit që do të përdoreshin nëpërshkolla,detyrimisht,për t’u njehsuar me të pastajmen në një alfabet të vetëm.

„Mid’hat Frashëri ia paraqiti Kongresit vendimin e komisionit.Pastaj At Fishta,si kryetar i komisionit të abecesë,dhe arsyet dhe spjegimet për këtë vendim.Ai tha se dhe vetëm abeceja e Stambollit do të mjaftonte t’u përgjigjej nevojave të kombit shqiptar,por për shtypjen e librave jashtë dhe për telegrafe,ishte e nevojshme një abece thjesht latine e mbylli bisedën duke zënë në gojë gjermanët që përdorin dy abece,ate Gofike dhe Latine.Vendimi i Komisionit të abecesë u pranua nga Kongresi“.(S.Skendi,Historia e abecesë „Albania“ nr 1,viti 1961,faqe 366).

Për shumë kohë në historiografinë tonë,ka egzistuar mendimi se funksionimi i njëhershëm i dy alfabeteve nuk mund të ishte një zgjidhje ideale.Të tjerë,historianë mendojnë se po.Unë mund të them pa droje se bëje pjesë në grupin e dytë dhe kam menduar kaherë se një zgjidhje tjetër zor se mund të gjendej,pos ate rreth burrash të mençur të Shqipërisë.Po ti hedhim një sy përfaqsuesve të Kongresit të Manastirit,unë them se ata nga çfardo pikpamje,kanë qenë dhe mbeten ajka e mendimit përparimtar të asaj kohe.Krejt vizionarë,ata pranuan abecenë e Stambollit,jo pse ate e pat nxjerrë në dritë Sami Frashëri,por ngase një veprimtari e tërë kombëtare,me tendenca të thekshme liridashëse,ishte përcjellë përmes botimeve në këtë alfabet.Ai alfabet donin apo s’donin kongresistët e Manastirit,pat hyrë nëpërmjet abetareve të para,në çdo vatër të toskërisë e për më tej ishte ngulitur në gjeneratat e reja të çamërisë mbi të cilën pak vite më pas do të pllakoste tragjedia e madhe.E kaluara e këtij alfabeti ndoshta jo shumë largët,fliste për faktin që ai mundi të përshtatet të përshtatet e të asimilohet prej mijëra shqiptarëve ç’prej gjirit të Artës e deri në Mirditë e Mat.Por unë mendoj se kongresistët e Manastirit duke lënë të lirë ushtrimin e dy alfabeteve lanë gjithashtu të hapura udhët e bashkimit të shqiptarëve,nën idealet e shqpitarisë.Vetëdija nacionale e jonë,fitoi shumë më tepër se ç’humbi (nëse ka patur humbje…) Pikërisht,duke lënë përdorimin e dy alfabeteve njëherësh.Për më tej,ashtu siç mund të ridhnin ngjarjet,arsyeja që alfabeti latin u pranua prej të gjithëve,është kurdoherë një shkak më tepër për të besuar se sytë dhe mendja e atdhetarëve tanë me ate fillim të trazuar shekulli,ishin kurdohere të drejtuar nga perëndimi.Ata i pat lodhur e vrarë shpirtërisht zumtia aziatike pesë shekullore. E ndjej të domosdoshme të sjell në këto faqe,disa emocione të ditëve të Kongresit,sipas shtypit shqiptar të kohës.

„Mbledhja e shtatë,të premten“ Pas dreke,me nëntë,salla e klubit ish plot shqiptarë… I pari folës këtë ditë,që Haxhi Fildan Efendiu që bëri fjalë për lirinë,për despotizëm,për njerinë,për vetëdijen dhe për bashkime… Folës i dytë u bë zoti Fishta që bëri fjalë për nevojën e mësimit dhe të shkollave shqipe duke thënë se se çdo baba dhe çdo nënë e ka detyrë të dërgoi në shkollë djemtë e tyre dhe të mos i lënë me padije.Në fund Fazli Pashë Tirana këndoj një fjalë në gjuhë turqisht për shqiptarët,për xhemijetin dhe turqit e rinj.Kjo ditë e shkëlqyer u mbush me këngë trimërie që Çeço Topulli e Mihail Gramenoja kënduan me aq shije dhe në zë të cilëve përziheshin dhe ca zëra grash të disa shqiptarkave t’ardhura për të dëgjuar flalët e delegatëve.Mbramnet,klubi i Manastirit dha nji darkë shtatdhjetë vetash që përmblodhi gjithë delegatët dhe shqiptarët e Manastirit në tryezë ishte edhe Valiu i Manastirit Hivzi Pasha.Fehmi Bej Zavallani,kryetar i klubit,piu i pari për shenden e gjithë shqiptarvet dhe Mid’hat Bej Frashëri,piu jo për trupne,por për mendjen e shqiptarsisë q’u ep fuqi dhe zemre,gjithë shqiptarëvet kudo që ndodhen.Pas darke Atë Fishta mbajti një fjalë të bukur…

Ditë e fundit.9 vjeshtë e tretë, edjele.

Delegatëtkëtë mëngjes u mblodhëne dhe kuvenduan për dy gjëra.E para,u vendos që klubetë dhe shoqëritë që janë në Shqipëri të shkruajnë tek Klubi i manastirit për çdo gjë të vlejtur q’u shkon në mendje dhe klubi i Manastirit të ketë për detyrë të bëje në muaj nga një raport dhe ta dërgojë në tërë klubet dhe shoqëritë… Këtë mbrëmje delegatët dhanë një darkë për plesinë e Klubit të Manastirit dhe për shqiptarët që ndodheshin aty.Në tryezë u rrëfye gjithë gaz i një mbledhjeje kombiare,të tillë mbledhje që ish si çap i parë që bente kombi shqiptar drejt bashkimit dhe qytetarisë.Dhe u bënë lutje që,sikundrë që ishin të mbledhurë dhe të bashkuar në këtë mesalle,ashtu dhe gjithnjë të kenë dhe mendjetë dhe zemratë të bashkuara për të punuar për të mirën e mëmëdheut… „ ( Gazeta „Liria“ ,e shtunë 8 , vjeshtë e tretë , 1908).

Për hir të së vërtetës,duhet thënë se gjatë ditëve të zhvillimit të Kongresit të Manastirit,pati midis delegatëve edhe debate nëse do të mund të dilte ky kuvend jasht suazës së alfabetit apo jo.Disa atdhetarë menduan që gjithshka të përmblidhej rreth alfabetit,ndërsa të tjerë nuk vonuan të kryejnë takime me antarët e Komiteteve të mfshehta të Manastirit e rrethinave.Por pamvarsisht nga debatet e shprehura,realisht në ditët e mbrojtjes të Kongresit të Manastirit,u shtruan në diskutime të veçanta edhe mjaftë situata që lidheshin drejtëpërsëdrejti me fatet e shqiptarëve.Krejt këto takime të delegatëve me kongresistët përparimtarë e demokratë,zhvilloheshin në shtëpinë e Gjergj Qiriazit, njërit prej atdhetarëve të shquar shqiptarë,në rrafsh të alfabetit e gjuhës shqipe. Sipas të dhënave që jap lidhur me këto takime,konsulli italian i asaj kohe,në Manastir,çështjet që zënin në këto takime të fshahta,ishin :

1- Qëndrimi ndaj qeverisë osmane dhe mos besimi ndaj turqve të rinj,si dhe dënimi ndërhyrjes së shteteve të huaja në punët e mbrendshme shqiptare.

2- Njohja zyrtare e kombësisë shqiptare dhe gjuhës shqipe.

3- Zhvillimi i kulturës dhe arësimit në viset shqiptare,duke shpallur gjuhën shqipe si gjuhë mësimi në të gjitha shkollat shtetërore ndërsa gjuha turke do të mësohej vetëm nga viti i katërt si gjuhë e dytë.

4- Shqiptarët ta kryejnë shërbimin ushtarak në vendet ku shërbimi me fjalë do të zgjase 2-2.5 vjet.

5- Në viset shqiptare të emertohet nënpunës shqiptarë.

6- Zhvillimi i marëdhënieve kapitaliste,hapja dhe shfrytëzimi i minierave si edhe ndërtimi i hekurudhave në këto vise të bëhet nga sipërmarrës shqiptarë.

7- Kufizimi i depërtimit të kapitalit të huaj,në ekonomi,në viset shqiptare me qëllim që të ndalohet ekspansioni ekonomik i shteteve imperialiste,që t’i jepet mundësia borgjezisë shqiptare për të shtënë në dorë tregun dhe ekonominë e vendit.

Burimet e derisotme arkivore,dëshmojnë për faktin se në thelb,këto kërkesa u miratuan prej kongresitëve ashtu si kundër edhe ato të përdorimit të alfabeteve.Për më tej,ishin këto kërkesa që u paraqitën në parlamentin turk,prej deputetëve shqiptarë,natyrisht në formë më të gjërë sipas kushteve të reja.Parë në këtë rrafsh,shtëpia e Gjergj Qiriazit u kthye në një „sallë“ tjetër kuvendi,idetë dhe mendimet e së cilës u përcuallën në krejt trevat shqiptare duke reformuar në kohra tepër të errëta.Lëvizjet madhore të shqiptarëve në vitet 1910-1912 tek e mbramja rrëfyen se në themel të programeve e betejave të zhvilluara,patën pikërisht këto die të athdhetarëve të Manastirit,të tubuar në Kongresin e abecesë shqiptare.Fakti është që sa herë kujtohen ditët e këtij kongresi,natyrshëm vinë ndërmend edhe përpjekjet autonomiste të athdetarëve tanë për të mos e ndarë pushkën nga pena për asnjë çast.

Lidhur me Kongresin e Manastirit,është shkruar diku se pati edhe atdhetarë që nisur prej qëndrimeve të hapura pro-turke,iu kundërvunë me forcë këtij kuvendi,apo më keq,se gjoja nuk muarën pjesë fare.Shtypi shqiptar i asaj kohe provon gjithsesi pjesmarrjen e tyre dhe nuk shprehet për kundërvënie të hapura,por sigurisht për debate që vijnë natyrshëm po të kemi parasysh pozitat dhe ofiqet e tyre në Portën e Lartë. Thellë në labirintet e ideve të tij,Kongresi i Manastirit gjallojnë idetë kulmore të vetë popullit tonë.Fati i tij është i lidhur ç’prej vitesh me fatin e abecesë të vet dhe këtë aliazh magjik,jetojnë mijëra vepra të ndritura trimërie,të atyre trimave që mbetën në udhën e dijes.

Se çfar gjurme të lavdishme,kanë lënë ato ditë të largëta të nëntorit të vitit 1908,në Manastir, e provojnë edhe realitetet e sotme.Udha e gjatë e dijes është mbushur në vite me gjurmë gjaku dhe prej rrjedhave të tij gurgullon dhimbja e madhe e abecesë sonë.(NE FOTO: Në mes me nr.1 Kryetari i Kongresit të Manastirit Mit’hat Frashëri)

Bern-Zvicër