Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for September 2013

NE SOFREN E DIELLIT:POEMTH PËR LËVIZJEN E LODHUR

by

KRISTAQ TURTULLI/

E dashur përsëri të thashë:/

Fli, beso te gjumi i qetë i një gruaje./

Me çarçafin e mëndafsh të ëndrrave mbështjellë./

Kokën vendose mbi jastëkun e ëndrrës së parë./

Mbulohu me jorganin e puthjes së parë./

Shkruaj në papirusin e meditimeve të fshehtën  fjalë./

Me qerpikët e gjatë si krahë dallëndyshe./

Fli, së paku dremit, pa andralla./

Të lutem mos mendo gjatë./

E sotmja me zhurmë dhe rrëmujë

Le të shpresojmë se nuk do vijë më.

Qielli ka plot xhepa ku mund të hidhem të lodhurat mendime.

Më the: femra prej natyre nuk ka gjumë të qetë,

Mbi qepallat e saj, përplasen rrufetë.

Fryhen lumenjtë,

bëhen dete.

Çdo femër mbart një botë më vete.

Dhe hapësira ku regëtijnë shkëndijime.

Ku ka mëngjese, mesdita e mbrëmje,

Por sot I i dashur është ndryshe,

Nuk mund të fle.

Më duket sikur kryet i kam mbi re.

I ndej të çmendurat lëvizje.

Në sqetullat tona grinden fishkëllimat e mprehta të erërave.

Shekujt bejne kryengritje.

Flokët me vrull shpupurite,

Vezullime, fushë elektrike.

Mu bë sikur ylberi u pre.

Dhe ngjyrat ranë përdhe.

Ke të drejtë.

As unë nuk mund të fle.

Hipe e pavendosur në mjellmat  e reve.

U krehe me kreherin e ererave

Dhe pëshpërite:

Qyteti është poshtë ne.

Gërmuqet çdo sekondë dhe kurrë nuk fle.

Ndalemi një copë herë,

S’ka ajer e s’ po mbushem dot me frymë.

Toka e paska diellin ka shumë pranë!

Shihe në krah të majtë lëvizi.

Me siklet pelerinën e llavës shkopsiti,

Të nxehtë ka, temperaturë të lartë.

Sikundër dhe ne…

Ja dhe hëna nuk ka qetësi.

Si mace kobashe nëpër në qiell kacavirret.

Shiko si i shkëndijojnë sytë.

Sa e zbehtë!

Nuk ka qime dhe fanellë

Të mbulojë kocka dhe kokalla.

Është lakuriqe.

Iu ronitën, i mbetën cepave të yjeve

Dhe ortekëve të asteroideve.

 

Kur donte të rrëmbente lëndë dhe dritë prej tyre.

Prandaj vidhet ditën dhe del me natë…

Qyteti  dihatën, ashpër merr frymë?

Ditë e natë nxjerr pluhur dhe tym të zi.

Shihe si dridhet, si lëviz, si shtrihet anë e mbanë?

I pangopur, përpin fusha, pyje të lashta.

Nuk ka kohë të fshijë sytë,

E lëbyrura prej dritës së fortë.

Nuk mundet të flejë si kafshë,

Mbi kokallat e vjetra,

Në tokën e shpirtrave

Të shtrojë çarçafë dhe batanije.

Djalli ndryshoi formë dhe përbërje, është bërë i çeliktë,

Me brirë shtyn dhe shfryn lumenjtë e makinave,

Kurdis trurin e çmendur të qiellgërvishtësve.

Me sfurk përzien në kazan gjellën e marrisë

dhe pangopësisë së njerëzve…

Shihe.

Sa njomezak dhe shtazarak duket qyteti, i egri nuk mundet më,

Të mbajë si dikur pizhame, picete dhe benevrekë.

Papion dhe kostum dopiopetë.

Është bërë përbindësh i hekurtë.

S’ ka më gjumë.

Xhindi se lë të flejë.

Vaj e nafte derdh në xhade…

As unë nuk kam gjumë.

Më lër të prehem një copë herë.

Mbi gjinjtë e tu të ngrohtë.

Me dy kokrra qershi binjake.

Ti u shmange dhe më the:

Dhe këto kanë ngjyrë flake.

Kujton se edhe gjinjtë e mi do bëhen të  çelnikët?

E dashur më lër të përvëlohem atje.

Prej kocke dhe mishi jemi ende…

Të kujtohet libri me poezi i ‘Valles së yjeve’,

Të plakut të vjetër me kone?

U zverdh, u harrua mbi komodinë.

S’ka më valle të tilla, as yje.

Plaku i vjetër i fshehu me merak nën vete.

Vazhdon, më thua, vërtet nuk ka më,

Koncerte me  Bethoven dhe Moxartë!

I them, ndoshta nuk ka.

S’ më le të luaja me qershitë.

Prej aty buron jeta.

Ti më thua:

Nudizmi dhe mania

Janë komode në këtë jetë.

Enigmatike shtrihet nesërmja.

Duart vendose mbi gjunjë, e trishtuar pëshpërite:

Mendimet e rënda s’më lënë të fle…

Ju  lutem më jep orën e zanave,

Fëshfërimën e pyjeve.

Zemrën e kreshnikëve,

Tik-takun përgjues të ëndrrave.

Tingujt e ëmbël të kitarave.

Dhe një lule ku është fshehur një puthje.

Përsëri më thua: përse nuk mund të fle…

Zëri i nënës u bë erë dhe vërtitet skajeve.

Fjala e babait u bë gjethe pishe.

Zhurmat, marrëzitë dhe dashuritë,

Strukur janë  në qenien time.

Pëshpëritin, flasin në të njëjtën kohë, gëlojnë,

Të fle s’ më lënë.

Dua të them, e di, dhe unë, bares si somnambul në memorie,

Njëlloj sikur endem nëpër labirinte e monopate.

Atje nuk ka zgjidhje.

Ka veç litarë hijeje.

Lidhje, duan të më tërheqin pas tyre.

Pas është ndehur pëlhura e lashtë e legjendave.

Mos më lodh, eja më zgjidh po munde.

Bëre sikur s’ dëgjove,

S ‘më zgjidhe,

Më vure kryet mbi supe,

Pëshpërite: Lëvizje të çmendura, ikni, na lini të flemë.

Po unë, a mund të fle në lidhje!

Nuk ka gjumë…

Tre orë,

njëqind e tetëdhjetë minuta,

pezull qëndrojnë,

si kopsa te broncta në kapotën e ditës sime.

Sigurisht katër bileta shumë pak janë,

Të përshkosh autostradat e gjëra,

Për të shkuar dhe ardhur nga puna.

Më thua, pa ngjyrime:

Më mirë që nuk ka gjumë.

Të marrët  dhe të paditurit flenë.

Është germa e parë mbi një libër të brymtë.

Se sheh, turmën shtyj me bërryla,

Të hap ty rrugë,

Qenka vërtet vapë.

Djersa mbiu në qerpikë.

Përsëri më thua:

Dielli nuk ka kohë të fshijë sytë.

Është zënë në duel me diejt të tjerë.

Humbas në rrëmujë.

Shtyhu pak më tutje.

Po mbytem prej erës kozmetike.

Pranë meje tualet bën një prostitutë.

Më bën me shenja dhe paturpësisht më shkel synë.

Sa pështirë!

Indiferentizmi ha hamburger dhe flak përdhe thërrime.

Dua ti them më lërë rehat me të.

Kurvëria është e vjetër sa vetë bota.

Zgjidhmë dhe mbanë pranë.

Mos më lër të ngatërrohem me të tjerët dhe me vete,

Prit të thërres taksinë.

Në vend të hyj atje,

Shkel në togun me gjethe vjeshte.

Nuk mund të fle…

Eja shkojmë te pragu i metrosë,

Lypsari Joe veshur me fustanellë hije,

i bie kitarës së thinjave

prej shpellës tinguj pikojnë,

lot fëmije,

dhe thërret merrni prej meje çaste çmendurie.

Gjarpërinjtë trena shkasin mbi shina,

Në shpinën e fushës të mbushur me plehurina.

Dëgjove, u gëlltiten, u ngritën dhe ranë banka,

Si kështjella rëre.

U hodh në ankand një fustan i bardhë nusërie.

Nëpër tunele,

Lëvrijnë minjtë,

Rrëshqasin zvarraniket e metalikë,

Zemra e tokës nuk rreh më, është shterpë.

Më rroke për qafe, më puthe, por nuk më zgjidhe,

Më pëshpërite për të satën herë:

Më përkund pak, të endem për një gjumë.

Doja të bërtisja:

Zgjidhmë.

Dita është bërë plumb nga djersa.

Nuk janë kurrgjë tre orë,

ose katër bileta.

Autobusët e ditëve dhe të netë

Tunden, shkunden në çdo ndalesë

Gjithnjë ata mbajnë mbingarkesë…

KOMUNITETI SHQIPTAR NË AMERIKË PRITI ME NDERIME ISH KRYEMINISTRIN E KOSOVËS, RAMUSH HARADINAJ

by

      Të dielën në orën 10 paradite, z. Haradinaj do të ketë një takim në Shtëpinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA,ku do të pritet nga kryetari i Vatrës dr. Gjon Bucaj dhe Këshilli i Vatrës, për të kaluar më pas në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, ku do të pritet nga famullitari dom Pjetër Popaj,do të takohet me ambasadorin Wizner, do të vizitojë Konsullatën e Republikës së Kosovës,ndërsa në mbrëmje,në orën 7 pm,  ai është i ftuar nga dega e Vatrës Hudson Valley-NY,e cila do të shtrojë një darkë në Fiorino Restaurant në NJ, pronë e bashkadhetarit Sabit Bytyci, një vatran i vjetër,anëtar i Këshillit të Vatrës. Të hënën lideri Kosovar është i ftuar në Columbia University, ndërsa të Martën do të ketë takime në Washington DC./

Ish Kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj, është pritur me nderime nga komuniteti shqiptar në Amerikë. Ai ka udhëtuar me Austria Airline dhe ka zbritur në aeroportin Ndërkombëtar JFK të New Yorkut rreth orës 14.00 të ditës së Shtunë. Heroi i Luftës për liri, i ashtuquajturi” Rambo”, që nuk u kap dot nga serbët, dhe sfidanti i Tribunalit të Hagës, ish kryeministri që dha dorëheqjen më 2005- duke u vetëdorëzuar për t’u gjykuar dhe tashmë i liruar plotësisht nga akuzat, gëzon një popullaritet në rritje, jo vetëm në Kosovë, por edhe në Diasporë. Haradinaj së bashku me bashkëshorten Anita, janë ndjerë të befasuar sapo janë shfaqur në mjediset e Aeroportit të New Yorkut. Atyre u janë lehtësuar proceduart e kontrollit dhe janë shoqëruar nga shërbimi policor amerikanë, djem të Kosoëvs dhe të Shqipërisë, që punojnë për policinë amerikane dhe Shërbimin Federal.

Cifti Haradinaj është pritur nga shumë shqiptaro-amerikanë, që kanë dalë ta presin me nderime. Biznesmenë dhe veprimatrë të njohur shqiptaro-amerikanë si Harry Bajraktari, Rrustem Gecaj, Elmi Berisha, Anton Raja dhe shumë të tjerë, i urojnë mirëseardhjen Haradinajt dhe bashkëshortes. E bija e Rrustem Gecaj dhuron një buqetë të madhe me lule shumëngjyrëshe. Në mjediset e aeroportit bëhen fotografi, më pas një intervistë e shkurtër nga TV 21 dhe nisja drejt Hotelit, që u është rezervuar.Në mbrëmje për mysafirin e nderuar u shtrua një darkë në Benjamin Steakhouse në Manhattan nga miqpritësit e tij.

Duke filluar nga dita e dielë dhe në vijim ish Kryeministri Ramush Haradinaj do të ketë takime të shumta sipas një kalendari të ngjeshur. Takimet e tij do të përqëndrohen në New York, New Jersey për të vijuar të martën me 24 Shtator në Washington DC.

E diela e 22 shtatorit do të nisë me një Vizitë në Vatër. Z. Haradinaj do të ketë një takim në Shtëpinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA,ku do të pritet nga Kryetari i Vatrës dr. Gjon Bucaj ne oren 10.00,rreth orës 11 e 30 do të shkojë në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, ku do të takohet me famullitarin e Kishës Shqiptare, dom Pjetër Popaj, më vonë do të takohet me ambasadorin Wizner ndërsa në mbrëmje, në orën 7 pm, ai është i ftuar nga dega e Vatrës Hudson Valley me kryetar z. Elmi Berisha,- darkë që do të shtrohet në Fiorino Restaurant, në Nju Xhersi, pronë e bashkadhetarit Sabit Bytyci.

Të hënën lideri Kosovar është i ftuar në Columbia University, ndërsa të Martën do të ketë takime në Washington DC., ku do të ketë takime të planifikuara me politikanë amerikanë, anëtarë të Kongresit etj.

Zoti dhe zonja Haradinaj do të jenë të pranishëm edhe në darkën vjetore që organizon Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikanë, ku do të nderohet ndihmës sekretari Philip Riker, ndërkohë që do të nderojë me pjesmarrjen e saj edhe ish Sekretarja Amerikane e Shtetit,zonja Hillary Clinton. Në këtë eveniment do të jenë edhe Presidenti i Shqipërisë Bujar Nishani, Kryeministri Edi Rama, Kryeminsitri i Kosovës Hashim Thaci, Ministrat e Jashtëm të Shqipërisë Bushati dhe Hoxhaj i Kosovës. Po ashtu do të jetë i pranishëm edhe personaliteti i njohur politik i Malit të Zi, Milo Gjukanovic.(Dalip Greca)

 

 

Rubrika e DIELLIT: Tingëllime vëndemrash ilire-BAIAKE

by

Ku e hodhi stuhia Odisenë?/

Nga Nelson ÇABEJ/

Pozita gjeografike në Ballkanin perëndimor i bëri ilirët që në një numër rastesh të shërbenin si medium përmes të cilit bota perëndimore u njoh me botën e lashtë greke. Kështu, sipas arkeologut gjerman Wolfgang Helbig (1839–1915) emri etnik grekë (graeci) u përhap në botën perëndimore nëpërmjet iliro-epirotëve, të cilët ishin në kontakt me një fis të vogël të Greqisë së lashtë, të quajtur graikoi (γραικοί) dhe e përdorën emrin e atij fisi për të treguar tërë bashkësinë e fiseve të lashta që kishin të njëjtën gjuhë, prejardhje dhe kulturë. Helenisti i madh Paul Kretschmer, mendonte se kjo ndodhi në një epokë prehistorike, para se ndër ata vetë të gjente përhapje emri “helenë”1, që ishte gjithashtu emëri i një fisi të lashtë grek.

Përhapja e emrit “grekë” qysh në lashtësi ndër romakët lidhet me emigrimin e fiseve iliro-epirote, të njohur me emrin e përgjithshëm “mesapë” në Siujdhesën Apenine, nën presionin e dyndjes egjeane ose dorike rreth shekullit XII ose XI, p.e.s. Përmes romakëve, më vonë, ky emër u përhap në tërë kryetruallin (kontinentin) Europian.

Me sa duket, përmes ilirëve, te romakët kaloi edhe emri Ulisses, që është forma latine  e Odisesë. Por, lind pyetja  “Si shqiptonte heroi emrin e tij Odiseus apo Ulisses? Odiseus apo Oliseus?”. Latinët e shkruanin emrin e tij Ulixes dhe Olixes dhe jo Odyseus sepse ata nuk e morën këtë emër nga eposi jonian por nëpërmjet mesapëve, fiseve iliro-epirote që emigruan nga Iliria jugore në Italinë e jugut. Kretschmer-i mendon se l- e Ulixes ka dalë “nga një burim joepik”. Në Athinë, Beoti dhe në Korinth emri i heroit në një sërë mbishkrimesh del si Olysseus (Όλυσσεύς), Olyteus (Όλυττεύς), Olyseus (Όλυσεύς) dhe jo Odyseus (Όδυσσεύς). Këto të krijojnë përshtypjen, shkruan ai, se Odysseus (Όδυσσεύς) i përket vetëm eposit jonik të Homerit dhe ka dalë nga origjinali Olysseus (Όλυσσεύς) nëpërmjet etimologjizimit popullor të fjales greqishte të lashtë odissestai (όδύσσεσϑαι) që do të thotë “të zëmërohesh”. Kretschmer-i ka argumentuar se shndërrimi i anasjelltë d>l  është i pamundur sepse nuk është karakteristik për greqishten2.

Kretschmer-i, ashtu si Helbigu dhe Vilamovici, beson se edhe saga e Odisesë është një sagë epirote3 dhe ka treguar se në dialektin epirot të ilirishtes njihet mundësia e shndërrimit d à l (siç ka ndodhur me emrat e lashtë ilirë të njerëzve, Dasimos à Lasimos4). Këtu duhet kujtuar edhe se të shumtën e herëve  d e ilirishtes ka dhënë  dh në shqipe e kjo vihet re ende sot në disa nëndialekte në jug (Gjirokastër) e në veri (Shkodër) të Shqipërisë ku dh alternohet me ll (p.sh., radhë à rallë dhe dhogë à llogë, etj.).

Në eposin homerik ilirët nuk kanë luajtur vetëm rolin e ndërmjetësit për përhapjen dhe njohjen në perëndim të fqinjëve të tyre grekë. Fqinjësia e lashtë me grekët ka bërë që ilirët, me sa duket, mund të kenë qënë edhe subjekte të atij eposi, siç është vënë në dukje edhe nga Engjëll Sedaj, kurse qytetet e tyre – kanë qënë sheshe veprimi të heroit të munduar e të papërkulur, Odisesë.

Pa u ndalur në pikëpamjen e shprehur nga një numër studjuesish rreth prejardhjes epirote të vetë heroit, natyra meditative dhe gjakftohtësia e të cilit sipas Karl Shuhardit (Carl Schuchhardt (1859-1943), bën kontrast të theksuar me botën heroike të Akilit, Agamemnonit, etj.5, do të ndalem këtu vetëm në një vrojtim tjetër të Kretschmer-it.

Homeri tregon se Odisea shkoi në Skeria (Σχερία) ku banonin phajakët (Φαίακες) [këtu  është ë rëndësishme të mbahet mënd se Φ (phi) në greqishten e lashtë shqiptohej ph (si në anglishten uphill, p.sh.), e jo f, siç u shqiptua ajo më vonë në greqishten bizantine dhe greqishten e sotme). Te “Odisea” lexojmë se heroi:

 

”…në  ditën e njëzetë arriti në Skeria, në tokën pjellore të pheakasve.”6

 

Është e vërtetë se në kohën e tij historiani grek Straboni (64/63 p.e.s.-24) shkruante: “…ai la Kersikratin, një komandant i fisit të Heraklidëve që të zbresë me një pjesë të ekspeditës në atë që tani quhet Korkira, por më parë quhej Skeria; Kersikrati, megjithatë, i nxori liburnët që ishin zotër të ujdhesës dhe krijoi aty një koloni”7. Nga ky njoftim i Strabonit del se, ashtu siç dihet mirë, banorët e Korfuzit në kohën e luftës së Trojës kanë qenë ilirë të fisit iliro-verior të liburnëve8 (Kiepert, H. (1881). A Manual of Ancient Geography. Macmillan and Co. London, p. 174) dhe kolonizimi grek i Korfuzit, nisi nga mesi i shekulli VIII, pikërisht në vitin 733 p.e.s. nga kolonë dorianë të qytet-shtetit të lashtë grek, Korinthit8, kurse ngjarjet që përshkruhen në “Odisea”  kishin ndoshur 4-5 shekuj para atij kolonizimi, kur Korfuzi ishte ende një ujdhesë ilire, që do të nënkuptonte se Odisea zbriti në një ujdhesë ilire.

Deri sot, përgjithësisht, Phaiaka e Odisesë është identifikuar me Korfuzin, por, vëren Kretschmeri, fakti që në epos tregohet se Phaiake ndodhej në Skeria (Σχερία), që në  greqishten e lashtë do të thotë terë ose kontinent, dhe është sinonim i fjalës Epir (Ήπειρος), të bën të mendosh se Phaiake mund të ndodhej në Epir. Sepse është e pabesueshme që grekët e lashtë të mos e dinin se Korfuzi ishte ujdhesë. Duhet mbajtur mënd edhe se në Korfuz nuk gjënden gjurmë të vëndemrit të lashtë Phaiake (Φαίακε).

Këto na bëjnë që ta kthejmë vëmëndjen nga një historian më i vjetër i lashtësisë greke, Hekateu (rreth 550 p.e.s.-rreth 476 p.e.s.), i cili na njofton se në Epir gjëndej një vëndbanim ose qytet me po këtë emër, Baiake (Βαιάκη). Hekateu e lokalizon Baiake-n në Epir. Sot pranohet përgjithësisht se vëndbanimi i lashtë me emrin Baiake ka qënë në Epir9.

Edhe Stefan Bizantini jep një fakt me vlerë për identifikimin dhe lokalizimin e qytetit të lashtë. Ai njofton se Baiake (Βαιάκη) ndodhej në territorin e fisit të kaonëve10, njoftim që na i ngushton zonën e kërkimit nga pika më jugore e Republikës së Shqipërisë në krahun perëndimor të lumit Vjosa deri në gjirin e Vlorës. Faktet e mësipërme përbëjnë arsye të mjaftueshme për t’i kërkuar gjurmët e vëndemrit të lashtë Phaiake brenda këtyre kufijve në Shqipërinë e jugut.

Duke shqyrtuar toponiminë e sotme të kësaj zone, menjëherë të tërheq vëmëndjen emri fshatit të sotëm Bajkaj, në afërsi të Delvinës. Hipoteza ime duket se konfirmohet jo vetëm nga përputhja gjuhësore e habitshme e emrit të qytetit të lashtë Baiake me emrin e fshatit Bajkaj të Delvinës, por edhe nga fakti që ky fshat është ngritur mbi themelet e një vendbanimi prehelenistik. Arkeologët shqiptarë kanë zbuluar aty një vendbanim prehistorik të epokës së bronxit,  d.m.th. që ekzistonte të paktën qysh prej kohës kur mendohet të jenë zhvilluar lufta e Trojës dhe ngjarjet e eposit homerik, nga fundi i mijëvjeçarit II p.e.s.  Më tej akoma, fshati Bajkaj jo vetëm që në atë kohë ishte më pranë detit, por ka pranë edhe një lumë që na kujton lumin ku Nausikaa me shërbëtorët e saj shkoi me karrocë për të larë “te rrymat e bukura të lumit”11.

Duhet mbajtur mënd se forma Φαίακες, që del në eposin homerik shqiptohej sic shkruhet  Phaiake (sepse φ në greqishten e lashtë shqiptohej ph dhe jo f). Ne nuk dimë se kur ndodhi shndërrimi i aspirates indoevropiane bh në bashkëtingelloren e thjeshtë b në ilirishte (në greqishten e lashtë ajo dha ph). Në qoftë se kjo nuk kishte ndodhur ende në kohën e luftës së Trojës, atëhere, në përputhje me rregullat e fonologjisë së lashtë ilire, vendbanimi në atë kohë mund të jetë quajtur Bhaiake. Kjo mund të shpjegojë edhe faktin që ndërsa poeti e quante Phaiake, më vonë Hekateu (rreth 550 BC – rreth 476 BC), një historian që jetoi disa shekuj më vonë, e shkruante emrin e vendbanimit të lashtë – Baiake (në këtë kohë processi i shndërrimit të bh indoevropiane në b në ilirishte mund të kishte përfunduar). Forma Baiake që del te Hekateu është e beuseshme sepse, si historian, ai do të kujdesej më shumë për shqiptimin e drejtë të vëndemrit.

Mund të përfytyrohet se forma prehistorike e toponimit ka qenë *Bhaiake, nga e cila, sipas regullave të fometikës iliro-shqiptare, ka dalë forma historike ilire Baiake që jepet nga Hekateu.

Evolucioni i formës së lashtë dëshmuar Baiake deri në formën e sotme të  toponimit shqiptar Bajkaj, është plotësisht i mundshëm për të mos thënë i pashmangshëm:

Bhaiake à Baiake à Bajke à Bajkaj (me prapashtesën karakteristike –aj të shqipes).

Kështu, në bazë të hipotezës se Phaiake (Φαίακες) është forma prehistorike (në shekujt XII-XI p.e.s.) homerike e vendbanimit iliro-epirot Baiake (Βαιάκη), të dëshmuar nga  Hekateu  ne shekullin VI p.e.s. dhe  Stefan Bizantini (sipas tij) në fjalorin e tij gjeografik në shekullin VI10 ne arrijmë në përfundimin paraprak se Baiake ndodhej po aty ku gjëndet sot fshati Bajkaj, në afërsi të Delvinës.

Kështu, të dyja format (Phaiake dhe Baiake) që dalin në burimet e lashta greke do të mund të evoluonin në formën e sotme Bajkaj, në përputhje të plotë me regullat e fonetikës historike të shqipes, si vazhduese e drejtpërdrejtë e ilirishtes.

Nga sa  më sipër,  mund te arrihet në përfundimet paraprake se:

Së pari, qyteti Phaiake (Φαίακες,), që del në eposin homerik, ndodhej në kontinent (Σχερία), d.mth. në Epir e jo në ujdhesën e Korfuzit.

Se dyti, kudo që të ndodhej Phaiake/Baiake, në Epir apo në Korfuz, Homeri na tregon se Odisea zbriti në një teritor jo grek sepse, dihet me siguri që Korfuzi në kohën e luftës së Trojës ende banohej nga ilirë veriorë (liburnët) e jo nga grekë, të cilët, sipas historianëve grekë të lashtë, e kolonizuan ujdhesën e Korfuzit disa shekuj pas luftës së Trojës.

Së treti, se, në dritën e fakteve të mësipërme, teza Kretschmerit, Wilamowitz-it etj. se saga e  Odisesë është një sagë epirote meriton të rishqyrtohet.

 

 

Referencat

 

1. Kretschmer, P. (1896). Einleitung in die Geschichte der griechischen Sprache. Vandenboeck and Ruprecht, Göttingen, f. 280.

2. Kretschmer, P. (1986). Po aty, f. 280-81.

3. Kretschmer, P. (1896). Po aty, f. 281.

4. Kretschmer, P. (1896). Po aty, f. 282.

5. Schuchardt, C. (1935). Alteuropa: Kulturen, Rassen, Völker. 3. Aufl., W. de Gruyter, Berlin.

6. Homer, Odyssey, Libri V, 34-35: “ἤματί κ᾽ εἰκοστῷ Σχερίην ἐρίβωλον ἵκοιτο,
Φαιήκων ἐς γαῖαν,.

7. Strabo Geography, 6, 2: “τοῦ τῶν Ἡρακλειδῶν γένους Χερσικράτη συνοικιοῦντα τὴν νῦν Κέρκυραν καλουμένην, πρότερον δὲ Σχερίαν. ἐκεῖνον μὲν οὖν ἐκβαλόντα Λιβυρνοὺς κατέχοντας οἰκίσαι τὴν νῆσον”.

8. Kiepert, H. (1881). A Manual of Ancient Geography. Macmillan and Co. London, f.. 174.

9. An Inventory of Archaic and Classical Poleis: An Investigation Conducted by The Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation by Mogens Herman Hansen, 2005, f. 339.

10. Stephani Byzantii ethnicorum quae supersunt. Red A. Meineke, 1849, Berlin.

 

11. Homer, Oddysey 6, 85: “ποταμοῖο ῥόον περικαλλέ”.

 

Histori: Çfarë ndodhi më 20 shtator?

by

Nga Astrit LULUSHI/

480 pes. – Grekët mundin persët në betejën detare të Salaminës, ishull pranë Athinës. Kjo betejë shënoi pikën kulmore të pushtimit persian. Një vit më pas, grekët hidhen në ofensivë, mundin persët në betejën e Plateas, duke i dhënë fund pushtimit.

1187 – Saladini fillon rrethimin e Jeruzalemit që zgjati deri më 2 tetor kur qyteti u dorëzua dhe banorët u lejuan të largoheshin kundrejt një pagese. Disfata e Jeruzalemit sinjalizoi fundin e Mbretërisë së parë të Jeruzalemit. Evropa u përgjigj në vitin 1189 me Kryqezatën e tretë të udhëhequr nga Richard Zemërluani, Filip Augustus, dhe Frederik Barbarossa, secili me ushtritë e veta.

1519 – Ferdinand Magellani fillon lundrimin rreth globit. Ai kishte nën komandë një flotë prej 5 anijesh (Trinidad, San Antonio, Concepcion, Santiago, Victoria) dhe rreth 240 marinarë. Magelani ishte portugez, por i shërbeu mbretit të Spanjës në kërkim të një rruge detare drejt perëndimit për në ishujt indonezianë të pasur me erëza e bimë ekzotike. Magelani ishte i pari që lundroi nga Oqeani Atlantik në Oqeanin Paqësor (i quajtur “deti paqësor” nga vetë ai), duke kaluar nëpër Ngushticën që u quajt “e Magelanit”. Ekspedita arriti të kryejë lundrimin e parë rreth tokës, megjithëse nga 5 anijet, vetëm “Viktoria” me disa marinarë në bord mundi të mbërrinte në brigjet spanjolle. Madje, as vetë Magelani nuk arriti t’a përfundonte lundrimin – ai mbeti i vrarë gjatë një beteje në Filipine.

1685 – Në Padova të Italisë del nga shtypi libri “Çeta e profetëve” i Pjetër Bogdanit, vepër teologjike-filozofike, edhe letrare shqipe. Pjeter Bogdani – kryeipeshkëv, teolog dhe filozof – lindi me 1625? në Gur te Hasit (midis Kukesit dhe Prizrenit) dhe vdiq me 1689 në Prishtinë. “Çeta e profetëve” cilësohet jo vetem si libri i parë i prozës origjinale shqipe, por edhe si një nga monumentet e gjuhës për konceptet që artikulon duke u shtuar shqiptarëve të asaj kohe krenarinë për pasurinë shprehëse të gjuhës së tyre. Zhdërvjelltesia e të shprehurit të Bogdanit tregon gjithashtu se gjuha shqipe është shumë më e vjeter sesa dolumentohet – prandaj Pjeter Bogdani edhe është quajtur përfaqësues i hershëm i lëvizjes së Rilindjes Kombëtare. Ja si shkruan ai në parathënie për lexuesin: “…Të lutemi pra, litari em i urtë, të më ndijeçë në gjeç fjalëzë, që të trazon veshëtë. Përse as dielli pa hije as hëna pa mjegullore mbi faqe nuk anshtë…” Rreth Pjeter Bogdanit jane kryer shumë studime ku veçojmë librin “Vepra e Bogdanit 1675–1685” nga doktor Ibrahim Rugova më 1982, atëhere studiues e kritik i njohur para se të bëhej i famshëm edhe si politikan dhe shtet-formues.

1848 – U themelua në Filadelfia Shoqata Amerikane për Avancimin e Shkencës. Fillimisht me vetëm 87 anëtarë, sot, kjo shoqatë është organizata më i madhe dhe më e njohur në botën shkencore; ka rreth 127-mijë anëtarë, dhe është botuesja e revistës së njohur Science me një tirazh javor prej 140 mijë kopjesh.

1870 – Trupat italiane marin kontrollin e Shteteve të Papës, duke çuar në bashkimin e Italisë.

1881 – Nënpresidenti Chester A. Arthur përurohet si Presidenti i 21-të i Shteteve të Bashkuara pas vrasjes së James Garfield në stacionin hekurudhor Baltimore – Potomak afër Uashingtonit. Garfield u qëllua nga Charles J. Guiteau më pak se katër muaj pasi ishte zgjedhur President. Garfield vdiq më 19 shtator, duke u bërë i dyti mes katër Presidentëve të vrarë; pas Abraham Linkolnit, dhe duke i paraprirë William McKinlit dhe John F. Kennedit. Garfield jetoi më gjatë pas të shtënave,11 javë, në krahasim me presidentët e tjerë. Lincolni dhe Kennedi vdiqën ditën që u qëlluan, ndërsa McKinley vdiq një javë pas të shtënave.

1946 – Hapet festivali vjetor i filmit në Kanë. Festivali ishte planifikuar të fillonte në vitin 1939, por shpërthimi i luftës së dytë botërore detyroi anulimin e përurimit të kësaj ngjarjeje. Festivali i parë ndërkombëtar i filmit u mbajt në Venecia në vitin 1932. Deri në vitin 1938 ky festival ishte kthyer në vegël propagande fashiste e naziste, me Musolinin dhe Hitlerin që diktonin përzgjedhjen e filmave dhe i ndanin çmimet mes vendeve të tyre. E zemeruar nga kjo, Franca vendosi te organizoje një festival alternativ filmi, atë të Kanës në rivierën franceze.

1909 – Parlamenti britanik miraton Aktin për krijimin e shtetit të Afrikës së Jugut nga bashkimi i kolonive britanike; Kepi i Shpresës së Mirë, Natal, Orange River, dhe Transvaal.

1955 – Në Tiranë, Zëri i Popullit, duke cituar Gazetën Zyrtare, shpall planet për riatdhesimin e te gjithë italianëve që mbaheshin në burgje politike, në kampe të punës së detyruar ose në fshatra internimi në Shqipëri. Mes tyre ishte edhe prifti jezuit At Giacomo Gardini, i cili u transportua nga një kampi i punës së detyruar për në portin e Durrësit. Natën e 24 shtatorit, ish-të burgosurit u nisën me anije për në Itali. Pak vite më vonë, At Gardini botoi edhe një libër me deshmi mbi jetën në burgjet dhe kampet e punës së detyruar ku njerëzit mbaheshin në kishte çnjerëzore.

2001 – Në një fjalim para dy dhomave të Kongresit dhe drejtuar popullit amerikan, presidenti George W. Bush shpall luftën kundër terrorizmit.

2011 – Shtetet e Bashkuara shfuqizojnë politikën “Mos Pyet, Mos thuaj” duke lejuar homoseksualët për të shërbyer hapur për herë të parë në ushtri.

Mendim i ditës

“Ne do të donim për të jetuar si dikur, por historia nuk n’a e lejon këtë.”

John F. Kennedy

SHKAMBI I THETHIT… AT DANIEL GJEÇAJ O.F.M.

by

Nga Fritz RADOVANI/

Ne Foto: AT Daniel Gjeçaj O.F.M,(1913 – 2002)/

  Malet e Veriut i kanë dhurue Shqipnisë shumë gurë të çmueshem e të fortë! Pak kush ua di vleren e Tyne! Nuk janë shumë të mëdhej para se me u ba ortek e me u rrokullisë nga majet e atyne Bjeshkëve të Nêmuna, që shumë vizitorë e dijetarë i kanë ba me folë me vete…

Bukuria e pejsazhit asht mahnitëse! Ajo shijohet vetem kur i sheh me sy! Madhështia e atyne maleve të ashpra e t’ veshuna me pyje, kullosa e kësula bore, nderthuret me harmoninë dhe zhdervjedhtësinë e trupit njeriut të skalitun nder shekuj nga vetë Dora e Zotit! Atje kanë lindë dhe kanë trashigue deri në ditët tona drangojt e shpellave formulen e patjetersueshme në shekuj, “Atdhé e Fé”, kur edhe Lekë Dukagjini ua vuni emnin në Kanu trashigimtarëve t’ Ilirëve.

At Daniel Gjeçaj O.F.M., ka lé me 14 Tetor 1913, në Thethin e bukur të Dukagjinit, mu në mes t’ atyne Alpeve ku ruhej nder shekuj tradita e paster Shqiptare. Aty filloi mësimet e para të cilat i vazhdoi në Shkoder, në Liceun “Illyricum”, i njohun Kolegji i Fretenëve të Gjuhadolit. Në vitin 1939 asht në Siena t’ Italisë per me vazhdue studimet e nalta. Në vitin 1940, vazhdon një vit studime në Gjermani dhe kthehet në Theth, ku thotë edhe Meshen e parë. Ishte në brezin e njohun të Françeskanëve ma të kulturuem, kur punoi në njenen prej tri bibliotekave ma të pasuna që ka pasë Shqipnia, Biblioteka Françeskane e Shkodres, një nder thesaret e kulturës kombtare, që u plaçkit, u dogj dhe u shperdorue barbarisht mbas vitit 1946, kur kuvendi u kthye në burg nga komunistët. Në vitin 1946, kur po shiheshin gjurmët e shkatrrimit sllavo komunist në Shkoder dhe provinçial i Fretenëve ishte At Mati Prennushi, e largon nga Shkodra At Danielin, per në famullinë Plan, tue e këshillue që të tregohet i kujdesshem, mbasi shpejtë pritej të mbyllej kuvendi dhe do të fillonin edhe arrestimet. (Dishmi gojore e At D. Gjeçaj, 1997, në Shkoder).

Në vitin 1948, një mik i veti e njofton se shpejt At Danielit, do t’i vinin prangat. Per mos me ra në kurthen mizore të sigurimit të shtetit, tue perfitue nga acarimi i mardhanjeve shtetnore mes dy shteteve “miq” Shqipni – Jugosllavi, arratiset atje dhe vetem mbas shtatë vjetësh, arrinë me kalue në Itali, në vitin 1955. Vendoset në Toskana t’ Italisë dhe mbas pak kohe atje shumë të njohun e ngarkojnë me detyrë të pergjegjësit të kulturës pranë Komitetit “Shqipnia e Lirë”.

Lidhjet e Tij edhe me t’ arratisunit tjerë si Prof. Ernest Koliqi, Prof. Karlo Gurakuqi, Prof. Namik Ressuli dhe një brez i tanë i papersëritshem i kulturës Shqiptare në mergim, kalon në Radio Vatikanin, ku zani i At Danielit dha kushtrimin e Lirisë pa pushue deri në vitin 1992.

Emnohet nga Selia e Shejtë, Perfaqsues i Katolikëve Shqiptar në mergim, ku ndihmesa e Tij u njoh edhe në Shoqninë Katolike Shqiptare të Melbournit, së ciles i perpiloi dhe Statutin e saj, të cilin, me pak ndryshime ajo Shoqni e ka edhe sot me nenshkrimin At Daniel Gjeçaj.

Gjatë gjithë jetës së Tij, Ai u qendroi besnik parimeve të veta per “Atdhe e Fe”.

 

Kontributi i At Daniel Gjeçaj në lamen e kulturës, shkencës, letersisë, gjuhës, historisë së persekucionit komunist në Shqipni, arkivave kulturore, perkthimeve dhe trashigimisë së asaj të së shtrejtes aftësi dhe perkushtim, me ua percjellë të paster brezave të rij porosinë e të Parëve të vet, që jo vetem ishin vra dhe nuk u dihej as vorri, por edhe çdo fjalë e Tyne ishte zhdukë me Ta, per të gjithë kohen sa jetoi, jo vetem punoi pa u kursye, por edhe u dhuroi gjithë thesarin e Tij, Kuvendit Françeskan të rindertuem. Ai erdhi në Kishen e Tij në vitin 2002, i veshun me zhgunin e vet, per me pushue nder Ato temele, ku ishte i fresket Gjaku i Martirëve të Asaj Kishë, që per 47 vjet nen robninë e terrorin ma të tmershm  ka provue Ai kler prej gjenocidit komunist. Ai sot asht nder ata vorre ku nuk asht ma asnjë kafkë e Atyne Fretenëve t’ Asizit, që At Danieli i adhuroi dhe i dishroi gjithë jeten e vet.

At Danieli asht puntori ma i perkushtuemi në mergim me ringritë Monumentet e perdhosuna, tue fillue me “Lahuten e Malcis” e deri tek vepra e vet, “Prelë Tuli i Salcës”, ku me një mjeshtri të rrallë na ka dhurue një mbrekulli të vertetë, per trimninë e guximin e Maleve tona kreshnike.

At Daniel Gjeçaj dhe Prof. Gjon Sinishta kanë ngritë Monumente të pavdekshme!

Fjalori që perdori At Danieli, asht ma i pasuni i Gegnishtes letrare mbas At Fishtës. Ai të duket sikur buron nga goja e një figure legjendare që don me na kujtue: “Shifni shka jeni tue rrenue o Shqiptarë!”. Perkthimet e Tij, asht e vertetë se nuk shohin “driten” e botimit, mbasi janë zevendsue me “perkthimet në gjuhen e njësuar të kongresit 1972”, kur u vorros Gegnishtja.

Me të drejtë At Gjeçaj konsiderohet si një nder  ma të aftit dhe të pergatitunit si perkthyes i disa veprave kishtare me vlerë: “Meshari i të kremteve” (1966) “Rendori i meshës” (1973) Meshari i përditshëm, Psalmet, trajtue si një pjesë e madhe e Biblës etj., ku spikatë një mjeshtri e rrallë e njohjes së atyne veprave fetare të perkthyeme me saktësi në Gjuhen e bukur Shqipe. Ungjillin ia kishte kerkue Don Simon Filipaj, dhe At Danieli ia kishte dergue…Asnjëherë nuk i kishte shkue mendja se Don S. Filipaj, e kerkon që ta bastardhoi me gjuhen e “njësuar” të “Kongresit 1972”.

Ribotimi i “Lahutës së Malcisë” në vitin 1958, e shoqnueme me komente nga At Danieli, risjellë në kujtesen historike gjurmët e pavdekshme ku shkelën sandalet e Françeskanit tonë.

At Daniel Gjeçaj, në ditët e para të fitores së zgjedhjeve të 22 Marsit 1992, me anen e një mesazhi drejtue fituesëve “demokratë”, të cilët, do të merrnin pushtetin nga “socialistët”, që deri atë ditë ishin komunista terroristë, u ban të dijtun nga Radio “Vatikani”, me rreth 14 ose 15 pika me të cilat duhet ndertue binaja e Demokracisë së vertetë në shtetin e porsa lindun në Shqipni. Jam i sigurtë se as sot e asaj ditë që nga viti 1992, nuk asht zbatue asnjë nga ata pika udhrrëfyese per qeveritarët tanë! – Pse?! – Se asnjëherë, askush nuk ka mujtë me pa të pakten një anderr, që na mund ta quejmë sot, se kjo i perket rrugës sonë “drejtë demokracisë”…

Me datën 3 Janar 1997, kam pasë fatin me u njoh dhe me kalue disa orë në një drekë, që më pat thirrë At Konrrad Gjolaj, ku ishte edhe At Danieli. Ishte e para herë që u njoha afer…

Na tregoi se me datën 5 Janar, do të shkonte në një takim me presidentin Sali Berisha. As At Konrradi, dhe as unë mbas Tij, nuk i dhame asnjë mendim. Kujtoj si tashti, kur e takova me daten 6 Janar në darkë, mbas takimit me presidentin… dhe më tha: “Gjatë gjithë kohës që ishe aty dhe po bisedonim me te, asnjëherë nuk më ka shikue drejtë në sy… E mjera Shqipni!”

Kur e pyeta se, “klerikët e rijë që po bahen, a mendon se ndonjë… mund të ndjekin rrugën Tuej, të pakten në fushen e traditave Atdhetare dhe Fetare, në edukimin e Rinisë Shqiptare?”

– “Nuk mjafton me dashtë, po nuk duhet me drashtë!”… më tha, shumë i topitun.

Dhe, nuk u pame kurrma!

Melbourne, 2013.