Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2014

Uran Butka: Linda shkrimtar, historian më detyruan të bëhem

by

Historian kam qenë i detyruar të jem nga nevoja për të ndrequr sadopak padrejtësitë dhe falsifikimin e historisë së mëparshme tejet të politizuar, ndërsa prirjen për letërsi e kam të lindur”. Uran Butka e rrëfeu në këtë mënyrë dyzimin e tij mes historisë e letërsisë, me rastin e promovimit të librit të vet me tregime /            

 “Më në fund të lirë”. 

Për të, titulli i librit lidhet me përpjekjen e mundimshme të shqiptarëve për lirinë, e cila siç u shpreh autori, erdhi natyrisht vonë, por që edhe sot nuk është e plotë. “Shqiptarët nuk ndjehen plotësisht të lirë, sepse nuk janë të sigurt për jetën, nuk i gëzojnë plotësisht liritë e të drejtat e njeriut, nuk e gëzojnë ende pronën, nuk funksionon shteti ligjor, sidomos drejtësia e të tjera”, tha Butka. Autori i librit me tregime, nënvizoi se tipari që e dallon krijimtarinë e tij, prej të tjerëve është sjellja e imazhit letrar përgjithësisht nëpërmjet vuajtjes, jo të trishtë e pa shpresë, po vuajtjes së hapur, vuajtjes së bukur. “Vuajtja, kur e përballon, kur nuk të vret, kthehet në një pasuri të madhe, të bën më të fuqishëm e më të thellë. Jeta ime e vështirë ma ka mundësuar këtë pasuri. Shto këtu edhe vuajtjet e të tjerëve, me të cilat jam angazhuar apo shkrirë gjatë këtyre njëzet e kusur vjetëve”, sqaroi autori, duke shtuar se, -“vuajtje që të dhemb gjer në palcë, por që të shtyn ta mposhtësh, të nxit të luftosh, të jetosh, të gëzosh, madje edhe të qeshësh e të bësh humor. Puna është sesi ta kthesh këtë vuajtje në art të vërtetë. Kjo ka të bëjë me mjeshtërinë e shkrimtarit. Këtu fillon edhe brenga tjetër, ajo drithëruesja e krijuesit, nga e cila përftohet imazhi”.
Sa i takon dyzimit historian-shkrimtar, Butka theksoi se u detyrua të bëhej historian, për të trajtuar objektivisht ngjarje e personalitete historike të denigruara e të përbaltura apo fare të patrajtuara, por mbi bazën e dokumenteve të reja të arkivave shqiptare e të huaja. “Një popull që nuk njeh historinë e tij, nuk orientohet dot nga e ardhmja. Kjo fushë ka të bëjë me shpirtin, me ndjesitë dhe imazhet që përcillen artistikisht. Historia dhe letërsia janë dy botë të ndryshme, që e ushqejnë mirë njëra-tjetrën, por edhe e dëmtojnë nëse përdorin të njëjtat mjete”, tha ai. Në fund, autori tregoi se për historinë punon në çdo kohë, mes zhurmave, njerëzve, pluhurit të arkivave, luftës me të tjerët, ndërsa kur shkruan letërsi, duhet të jetë krejtësisht i qetë, i vetmuar, i ngërthyer në vuajtjen e krijuesit, brenda vetes dhe në luftë me veten.
Kritika
Për librin e tij folën edhe dashamirës të letërsisë, shkrimtarë e pedagogë. Shkrimtari Teodor Laço kumtoi se autori sjell një mënyrë origjinale procedimi, që modelin letrar e përcjell nëpërmjet përjetimeve të tij emocionale, që do të thotë, se atë që shkruan, e ka prekur dhe e ka ndjerë vetë, e ka përjetuar thellë nëpërmjet kontaktit me jetën dhe nëpërmjet kontaktit me historinë, e cila është ndihmëse e shkëlqyer për autorin. “Disa tregime i lë të hapura si ‘Peizazh vjeshte’, ‘Tryeza’, ‘Sytë e Xhirafës’, ‘Muret’, gjetje të bukura, që të kujtojnë procedimin e O.Henrit. Do të veçoja tregimin ‘Basti’ që më ka tronditur. I denjë për penën e Solzenicinit. Një tregim jashtëzakonisht tronditës dhe i arritur artistikisht”, tha Laço.
Një analizë më të thellë shpërfaqi shkrimtari Agron Tufa, i cili kujtoi që Butka ka qenë një politikan aktiv i së djathtës shqiptare me një vizion historik e bashkëkohor për tërësinë e pandashme në fatin historik, të kaluarën e të tashmen e përbashkët dhe ëndrrën e përbashkët të një perspektive moderne properëndimore. “Ndoshta me një ndikim vendimtar kanë qenë studimet e tij historike, veprat monografike e tematike si historian kontestator i linjës së historiografisë sonë zyrtare, duke provuar me një faktografi të dendur falsitetin, manipulimin dhe kursin e përqendruar të vazhdimësisë së trashëgimisë enveriste të historisë edhe në ditët tona”, nxori në pah Tufa.
Ai u rikthye te kontributi si shkrimtar i Butkës kur tha se materia e tregimeve të tij është e thjeshtë, e kapshme, e përfytyrueshme në përjetim, e kjo është dhe arsyeja se pse të mbeten gjatë në kujtesë.
“Po ta shohësh artin e tregimit të Butkës, ai duket se nuk pretendon të çudisë askënd; madje ke përshtypjen sikur ai është i zënë me zgjidhjen e një farë enigme, njëfarë habie, që e ka torturuar. Është një pëshpëritje me veten apo një kallëzim në mirëbesim, siç ndodh të qahen hallet me dikë të ngjashëm, për një përvojë të njohur e të bashkëjetuar”,- u shpreh Tufa. Studiuesi shtoi se në tregimet e Uranit nuk ka vetëm rrëfim, pasi shpesh përvojat e tij mobilizojnë një linjë që nëpërduket qartë në të gjitha librat, një përvojë rrëfimi të tregimit pa syzhet, i cili ushqehet me spontanitetin e situatës, përjetimit, kujtesës së një pengu të vjetër, si në tregimin “Vjeshta e tretë”, duke krijuar efektin e një tabloje psikologjike, në të cilën zbulohet metafora ose metaforizmi vetëm nga një vështrim i tërësishëm i detajeve. Për të, koloriti i mimikës, ripërtëritja ose ngrysja e natyrës shkrin së bashku një rrjedhë meditative të jetës që kalon dhe të pengut që ka mbetur, po ai që ka qenë, përkundër ndryshimeve të thella që ka bërë koha me njeriun. Të njëjtën strukturë vegimi kanë dhe tregimet pa syzhet si “Ikja”, “Shiu”, “Ligjvënësi”, “Dilema”, “Maloja”, “Radhët”, “Këpucët”, etj.
Ndërkaq, Floresha Dado, teoriciene e letërsisë, theksoi se në vëllimin me tregime të Butkës bie fort në sy intuita e shkrimtarit për të kapur detajin, që është tepër ekspresiv dhe që i jep dorë për zhvillimin e problematikave, apo të zgjidhjeve. Në këtë vëllim ka tregime shumë interesante, madje dukshëm sheh një rritje cilësore, krahasuar me vëllimet e mëparshme.
“Ai, ai i bën një shërbim të madh kulturës shqiptare, duke e zbuluar historinë dhe pastaj, në fazën e dytë, kalon në estetizim të saj. Duhet që patjetër të të krijojmë një marrëdhënie të shëndetshme me historinë tonë kombëtare dhe më vjen mirë që kjo ndodh në librat e Butkës dhe kultivohet në letërsinë shqiptare”, do të vinte në dukje Mark Marku, analist i njohur.
Sakaq, për kritikun Bashkim Kuçuku “Urani është shfaqur qysh në krye, si shkrimtar i angazhuar. Ai sjell anën tjetër të medaljes, atë të panjohur, duke thënë të vërtetën me humanizëm dhe art. Urani ka linjën e realizmit. Butka është nga ata shkrimtarë që e ka këtë stil realist, që është njëherësh, shtrati më i mirë i çdo letërsie të vërtetë”.
Ndërsa shkrimtari Lazër Stani, tha se duke lexuar tregimet e Butkës, ne nuk e shtrojmë pyetjen se ç’ishte diktatura. Por rrëfimet e Butkës, me fuqinë e tyre, shtrojnë pyetjen: Ç’është njeriu? Sepse njeriu është një qenie komplekse, pjesë e genit dhe racës njerëzore, me të mirat e të këqijat, me vetëdijen, por edhe me instinktet shtazarake. Si çdo libër, edhe ky të shtyn në një reflektim: Ajo betejë e përjetshme, nuk ka të bëjë vetëm me komunizmin, por është e vjetër sa vetë jeta, qysh në ekzistencën njerëzore. Ajo betejë e përjetshme ndërmjet të mirës e të keqes dhe ajo kosto e përjetshme, që paguan raca njerëzorë në këtë përballje, jepet realisht dhe fuqishëm. Merita e Butkës është se nga mijëra histori, ai di të zgjedhë dhe di t’i kthejë në art, histori që flasin shumë e mbeten gjatë në memorien e lexuesit dhe që ia vlen të lexohen.
Shkrimtari Visar Zhiti u përqendrua te krahasimi, kur tha se “ishim në një kohë që nuk lejohej kujtesa, dokumenti. Uran Butka këtë gjë po bën: Po jep kohën, kujtesën, dokumentin, imazhin, kaq të rëndësishme për historinë dhe letërsinë”.
Zhiti, teksa vuri në dukje se bën pjesë tek ata njerëz që besojnë se letërsia pas ’90-ës po bëhet më e mençur, më e mirë, më e vetvetishme, tha se Butka ka spikatur dhe ka udhëhequr në këtë letërsi. “Bën pjesë në majat e të sotmes. Tregimet e shkurtra, me një buzëqeshje çehoviane, janë të dhimbshme, por jo të hidhura, nuk janë cinike, por janë brengosëse, tek shpalosin një mirësi, një mirësi të madhe, që mungon aq shumë në kohën tonë”,-përfundoi ish-ministri.
E në fund, foli Bardhyl Londo, duke theksuar se i kishte bërë përshtypje struktura e librit. “Ai hapet me një tregim, me një temë të përjetshme, njerëzore, që e kemi të gjithë në zemër. Tregimet e Uranit vijnë nga vuajtja e tij dhe e shoqërisë njerëzore. Tregimi që më ka pëlqyer më shumë, është “Fotografi”, një tregim me të vërtetë çehovian, ndërsa tregimi “Basti”, një tregim që, nëpërmjet një fabule të thjeshtë, sjell një dramë të jashtëzakonshme njerëzore. Ky është thelbi i krijimtarisë së Uran Butkës”, -deklaroi Londo(Kortezi:Fatmira Nikolli- G Shqiptare.)

“Kosova” në gjuhën angleze e Jusuf Buxhovit u promovua në Nju Jork

by

Nga Nju Jorku, botimi në anglisht i veprës “Kosova” të professor Isuf Buxhovit merr rrugëne promovimeve  para lexuesve amerikanë. Promovimi i librit të autorit Jusuf  Buxhovi thotë shtëpia botuese dhe shkrimtari do të vazhdojnë rrugëtimin nëpër Shtetet e Bashkuara, mbas Nju Jorkut, në Detroit dhe Çikago/

Nga Beqir Sina, Bronx – Nju Jork/

BRONX NEW YROK : Fondacioni i Shoqërisë Shqiptaro Amerikane në lidhje me Monroe College mbajti përzemërsisht të dielën pasdite një leksion nga profesori i njohur botën shqiptare, Jusuf Buxhovi,( 23 shkurt 2014) në King Hall të Kolegjit Monroe në Bronx- Nju Jork, duke bërë promovimin veprës së professorit kosovar Isuf Buxhovi, në rrugëtimin e tij, nëpër univeristetet amerikane.Veprimtarinë e drejtojë ish Assemblymani dhe  anëtar i hershëm i Bordit të Drejtorëve të Fondacionit të Shoqërisë Shqiptaro – Amerikane, avokati Stephen B. Kaufman, presidentit AASF, zoti Esad A. Rizai dhe Zëvendës – presidenti i saj – profesor Haxhi Berisha, të cilët ishin dhe organizatorët e këtij promovimi ku morën pjesë dhjetra vetë.Në këtë përmovim foli edhe botuesi i kësaj vepre në anglisht Ramiz Tafilaj nga kompania “Jalifat Publishing”, ambasadori Bekim Sejdiu – Konsulli i Përgjithshëm e Kosovës në Nju Jork, Dean Karenann Carty, nën/presidente e Çështjeve Akademike e kolegjit Monroe, Esad Rizai, dhe vetë professor Buxhovi, i cili në fund edhe iu përgjigjë interesimit të pyetjeve nga auditori lidhur me këtë vepër.

Esad Rizai, iniciatori i kësaj veprimtarie, thotë se “Këto vepra ne duhet t’i vlersojmë se këto janë vepra historike, të cilat flasin me gjuhën e hulumtimeve serioze dhe kan argumente të rëndësishme, për ne shqiptarët kudo që jemi. Ato janë busulla jonë për të na treguar se pa kthyer kokën mbrapa për të parë historinë tonë, ne shqiptarët nuk mund të ecim përpara. Ne duhet të dimë se nga kemi ardhur dhe se çfarë kan bërë shqiptarët për çështjen shqiptare – me vite të tëra”.

Në promovimin, që i është bërë kësaj vepre të dielën në Monroe College në Bronx Nju Jork,, përfaqësuesi i shtëpisë botuese “Janifat Publishing”, Ramiz Tafilaj, ka thënë se ai ka pasru  peripecitë e tij për ta përkthyer këtë vepër, të cilat ceku ai kanë qenë shumë të mëdha. “Jemi munduar ta bëjmë përkthimin e ‘Kosovës’ në gjuhën angleze ashtu siç është përpjekur ta shkruajë miku ynë Jusuf Buxhovi, theksoi ai duke shtuar se peripecitë, sipas tij kanë qenë shumë të mëdha për ta përkthyer, mbasi nuk është punë e vogël për ta bërë përkthimin e 2 600 faqeve, sa i ka kjo vepër madhështore”, ka thënë Tafilaj.

Ai shtoi se promovimi i këtij libri në Nju Jork, madje edhe në një universitet të till, natyrisht që merr një rëndësi të veçantë, për ne shqiptarët, duke parë me këtë rast edhe auditori i cili ishte megjithse jo në numër të madh – por me një nivel vlerësues edhrdhi me një interesim të madh për pyetur për këtë libër, të  professor Buxhovit, kështuqë, .”mendojë se ka qenë një promovim i shkëlqyeshëm i një vepre të shkëlqyeshme, e cila nëpërmjet Kosovës, mendojë se i bashkon të gjitha territoret shqiptare, edhe pse e ka emrin “Kosova”, por  nën emrin e saj është Dardania”, u shpreh Tafilaj.

“Vepra “Kosova” e shkrimtarit dhe historianit Jusuf Buxhovi, botuar në tri vëllime, tha më tej për gazetën tonë, përfaqësuesi i shtëpisë botuese “Janifat Publishing”, Ramiz Tafilaj, ka prirë si libri më i shitur(bestseller) për vitet 2012 dhe 2013 dhe ka mijëra kërkesa për ribotim. Njëkohësisht, vepra “Kosova”,  është edhe libri më i shitur ndonjëherë në historinë e Kosovës,” deklaroi ai.

Autori fillimisht ka falënderuar Fondacionin e Shoqërisë Shqiptaro-Amerikane,e cila në bashkëpunim me Monroe College dhe shtëpinë botuese Jalifat Publishing, ishin mikëpritësit e këtij promovimi. Gjithashtu, edhe sh-anëtarin e Asamblesë Shtetërore të New Yorkut, avokatin e njohur Stephen B. Kaufman, i cili  drejtojë ceremoninë, kryetarin e Fondacionit, z. Esad A. Rizai, nënkryetarin Haxhi Berisha, konusllin e Kosovës, zotin Bekim Sejdiu, dhe mediet shqiptare për mbulimin e kësaj veprimtarie.

Autori i kësaj vepre Jusuf Buxhovi ka nënvizuar se vepra e tij  “Kosova”, është përkthyer në gjuhën angleze falë bashkëpunimit me shkrimtarin e njohur Nazmi Rrahmani nga shtëpia botuese “Faik Konica” dhe Ramiz Tafilajn nga shtëpia botuese “Janifat Publishing”, e cila gjendet në Huston Texas të SHBA-ve..

Me këtë rast professor Buxhovi, vlerësoi lart nderimin që i bëri atij me këtë rast Kolegji Monroe, me dhënjen e nderimit “Mirënjohje” të këtij tempulli të diturisë, duke thënë se ” Në një kohë kur ky libër në disa qarqe të caktuara po kontestohet – vjen një Kolegj i njohur në Shtetet e Bashkuara që e sheh të rrugës ta nderojë autorin dhe veprën e tij “Kosova” dhe t’a stimulojë atë për një punë të më tëtutjeshme shkencore dhe historike për Kosovën”.

“Vepra ‘Kosova’ tha professor Buxhovi  është shkruar për ta përcjellë mesazhin e historisë së shqiptarëve, të cilën duhet ta shkruajnë vetë autorët shqiptarë, e kjo historiografi të jetë në përputhje me qëndrimin tonë që të rrënohen stereotipat dhe klishetë, që i ka krijuar për shekuj me radhë historiografia serbo-madhe e Beogradit, Greqisë dhe Rusisë”, është shprehur ai. Sipas tij, deri më tani historiografia shqiptare, nuk ka autor që i janë përkthyer veprat e tyre kushtuar ngjarjeve dhe çështjeve të rëndësishme historike për Kosovën.

Në fund Zëvendës – presidenti i Fondacionit të Shoqërisë Shqiptaro-Amerikane, professor Haxhi Berisha, ka faleminderuar autorin dhe pjesëmarrsit dhe ka premtuar se Kolegji Monroe, mirëpret dhe i ka “dyert e hapura” për komunitetin shqiptarë, që  të organizojnë aktivitete kulturore dhe artistike, si dhe promovime të tjera në mjediset e këtij kolegji – duke pasur edhe mbështejen e tij personale si profesor i pa kursyer për shqiptarët në Kolegjin Monroe, dhe adiministratës së këtij kolegji amerikan.

Përkthimin e këtij libri e kanë bërë Avni Spahiu, Getoar Mjeku dhe Faton Bislimi. Përkthimi anglisht i tri vëllimeve i cili ka dalë nga shtypi në fund të vitit të kaluar ka titujt: “Dardania in Ancient and Medieval Times”, “The Ottoman Empire” dhe “From Occupation to International Protectorate”.Vepra është botuar ekskluzivisht nga shtëpia Jalifat Publishing, me seli në Houston të Texasit.

Jusuf Buxhovi është shkrimtar, historian dhe publicist. Romanet e tij janë shpërblyer me çmime dhe janë përkthyer në shumë gjuhë. Për dekada me radhë, z. Buxhovi jetoi në Bonn të Gjermanisë, ku shërbeu si korrespondent i gazetës “Rilindja”. Në Gjermani filloi një punë të gjatë gjurmimesh për historinë. Më 1989, bashkëthemeloi Lidhjen Demokratike të Kosovës në emër të përpjekjes së intelektualëve për krijimin e shtetit të Kosovës. Tani jeton në Prishtinë ku vazhdon të merret me shkrime dhe studime historike.

Qyteti i Bronxit nderoi me Proklamat disa figura të çështjes shqiptare

by

Presidenti i Bronxit, Ruben Diaz Jr, pati nderuar në ditën e pavarësisë së Shqipërisë disa prej figurave të çështjeskombëtare shqiptare: Ali Ibra – Neza, Isuf Gervalla, Musli Mulosmani, dhe Ambasadoriin Bekim Sejdiu konuslli i përgjithshëm i Kosovës në Nju Jork. Ceremonia e dorëzimit u zhvillua të dielën në kolegjin Monroe në Nju Jork/

 BEQIR SINA, Bronx New York/

BRONX NEW YORK : Një nga politikat e administratës lokale në pushtetin vendor në Shtetet e Bashkuara është ajo e ndërtimit të marrëdhënieve shumë të mira mes komuniteteve. Duke bashkëpunuar me udhëheqës të këtyre komuniteteve lider lokal , kryetar bashkie, apo president qytetesh me iniciativën e liderve të komuniteteve vlerëson me nderimin më të lart të qytetit, apo shtetit përkatës, figura dhe personalitete të dëshmuara të këtyre komuniteteve, edhe në se ata janë nga vend origjina e tyre.

Në këtë praktikë, ka qenë dje dhe nderimi që bëri me Proklamat – mirënjohjen më të lart të qytetit të Bronxit, Presidenti i saj  Ruben Diaz Jr, i cili pati nderuar në ditën e pavarësisë së Shqipërisë disa prej figurave të çështjes kombëtare shqiptare: Ali Ibra -Neza, Isuf Gervalla, Musli Mulosmani, dhe Ambasadoriin Bekim Sejdiu konuslli i përgjithshëm i Kosovës në Nju Jork.

Ceremonia e dorëzimit të Proklamatës, u zhvillua të dielën në Kolegjin Monroe në Bronx – Nju Jork, dhe morën pjesë dhjetra vetë, mes tyre edhe anëtarët e familjes Neza, nipi i Ali Ibrës, Gani Neza, si dhe lider të komunitetit, veprimtarë të dalluar të komunitetit dhe professor e studentë të Kolegjit Monroe. Ndërkohë, që duhet theksuar se Proklamata është ndarë në kuadër të kremtimeve të 101 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, e organizuar nga Fondacioni i Shoqërisë Shqiptaro – Amerikanë, dhe është një inisiativë e presidentit të saj zotit Easd Rizai, për të nderuar edhe fugura të tjera kombëtare.

Trashgimtarët e patriotit të flakët nga Malësia e Gjakovës, Ali Ibra – Neza, Halit dhe Gani Neza, me këtë rast kan shprehur një falënderimin të thell për Presidentin e qytetit të Bronxit, zotin Ruben Diaz Jr, për nderimin që ai i ka bërë figurës së Ali Ibrës. Ata shprehen gjithashtu kënaqësin që morën pjesë në këtë ceremoni për të marrë pjesë në nderimin e një prej figurave të shquara të kombit shqiptar, të periudhës së Lidhjes së Prizrenit, Ali Ibër Nezaj, shtatorja e të cilit, është vendosur, në qendër të Gjakovës, dhe është nderuar me medalje edhe nga ish Presidenti i Shqipërisë Sali Berisha dhe Presidentja e Kosovës Atifete Jahjaga.

Gani Neza, tha se “Faleminderojë Zotin dhe SHBA që sollën këtë ditë të vlersohen edhe këto figura të mëdha kombëtare, që rregjimi i Enver Hoxhës, i përbalti dhe i mbuloi me pluhurin e harresës dhe denegrimit- Zoti e bekoftë Shqipërinë, shqiptarët dhe Amerikën”, tha ai.

Një faleminderim të posaçëm me këtë rast për presidentin e qytetit të Bronxit, zotin Ruben Diaz Jr, shprehu edhe anëtari i Senatit të Partisë Lëvizja e Legalitetit, zoti Musli Mulosmani, një veprimtar i dalluar i komunitetit, si dhe Konsulli i Përgjithshëm i Kosovës, ambasadori Bekim Sejdiu, të cilët u nderuan me Proklamatën e Qytetit të Bronxit.

Pinjolli i Nezajv të Tropojës, Halit Neza me këtë rast kujtojë ish Kryeministrin e Shqipërise, zotin Sali Berisha i cili ka thënë se :“Në historinë tonë të gjatë ne, shqiptarët, nuk kemi ngjarje tjetër më kryesore e më frymëzuese se Lidhjen e Prizrenit. Ndaj gjithnjë nderimi në krye të radhës u takon atyre burrave që u mblodhën në Prizren, si shenjë e bashkimit kombëtar dhe e përpjekjes së përbashkët kombëtare për liri e dinjitet. Ali Ibër Nezaj, me burrat e tjerë të shquara të të gjitha trojeve etnike shqiptare, në një përpjekje mbinjerëzore ndezën luftën e shqiptarëve për liri, por, mbi të gjitha, dritën e bashkimit të kombit shqiptar” tha Neza, ka deklaruar ish Kryeministri Berisha ” në nderimin që i ka bërë kësaj figure me përmasa kombëtare në Gjakovë vitin e kaluar.

 

KUSH ËSHTË MË (ANTI) ENVERISTI?

by

 Nga Frank Shkreli/

”Unë do të isha shumë i interesuar, që duke u bazuar në fakte, të zgjidhë disa situata bazë ekzistenciale të jetës së njeriut — për tu përballur jo vetëm me frikën që kemi për të ardhmen, dhe frikën që ndiejmë ndaj lirisë si një fenomen i ri, por tani duhet të vendosim se si të merremi  edhe me frikën që kemi nga e kaluara.”  (Vaclav Havel 1991)

Problemet e tranzicionit në Shqipëri nga diktatura komuniste në demokraci vazhdojnë.   Jo vetëm në çdo përvjetor të rrëximit të monumentit të Enver Hoxhës, siç ndodhi edhe javën e kaluar, por pothuaj në çdo debat publik — përfshirë edhe seancat e parlamentit shqiptar — gjatë këtyre dy dekadave të tranzicionit politik, ka mbizotëruar një atmosferë që të bindë se edhe i vdekur, Enver Hoxha edhe sot e luan rolin e tij shkatërrues në jetën e shqiptarëve.  Hija e turbulltë e Enver Hoxhës  fatkeqsisht vazhdon të pengojë ato që duhet të ishin rrezet e një transformimi dhe të  një dekomunistizimi të vërtetë të vendit dhe të shoqërisë, ashtu siç ka ndodhur dekada më parë në  shumicën e vendeve të tjera ish-komuniste.  Kjo hije e zezë e ka zënë dritën e zhvillimit të një demokracie të vërtetë, të përparimit të një shoqërie që dëshiron integrimet europiane dhe euro-atlantike — aty ku shqiptarët gjithmonë e kanë pasur vendin.  Por fatkeqsisht, duket sikurë kjo klasë politike është e pa-aftë të heqë dorë, njëherë e mirë, nga trashëgimia e një sistemi që ka lënë rrënjë të thella në psikikën e shoqërisë dhe të politikës shqiptare.  Nga ky debat, është shumë e vështirë të dallohet se kush është “enveristi” dhe kush është “anti-enveristi”.

Ëndërrat  shekullore të 23 viteve më parë për krijimin, e një shoqërie shqiptare të lirë dhe me vlera demokratike, janë këthyer gjatë dy dekadave të fundit në një zhgënjim dhe jo siç pritej, në një demokraci funksionale, për të cilën ka qenë dhe është aspirata e të gjithë shqiptarëve kudo.  Në vend të një shkëputjeje përgjithmonë nga ai sistem, edhe kohët e fundit vihet re një nostalgji për ish-diktatorin dhe regjimin e tij që fatkeqsisht vazhdon të frymëzojë dhe të drejtojë jetën politike të vendit. Ishte ky një sistem që dallohej nga mos tolerance dhe I cili bazohej në zhdukjen e kundërshtarit politik me çdo mjet.   23 vjetë pas rënjes së atij regjimi, lufta për vlerat e vërteta të demokracisë është zëvëndësuar me një luftë të re politike të klasave, për të siguruar interesat personale dhe partiake, kryesisht të një natyre materiale.

 

Pothuaj në asnjë vend tjetër ish-komunist nuk ndodhë që 20- e sa vjetë pas rënjës së komunizmit, debatet politike në parlament dhe në media të mbizotërohen nga akuzat dhe kundër-akuzat se kush ishte më shumë ose më pak mbështetës i atij regjimi dhe idhullit të tij, sikurë vendi nuk ka probleme të tjera serioze.  Në përgjithësi, ky debat pothuaj ka marrë fund anë e mbanë Europës ish-komuniste, pasi në shumicën e këtyre vendeve, gjatë kësaj periudhe, ishin zgjedhur disidentë dhe kundërshtarë të regjimit komunist për president dhe detyra të larta qeveritare dhe shtetërore. Andaj debate të tilla, sidomos në parlamentin e kombit, nuk i bëjnë nder shqiptarëve dhe duken më tepër si një përbuzje dhe nënçmim i parlamentarizmit demokratik dhe rregullave të tij, se sa një forum i përfaqsuesve të popullit, ku duhen debatuar zgjidhjet e problemeve të vjetëra e të reja të vendit, përfshirë edhe dekomunistizimin e politikës.
Andaj duhet më shumë se kujtimi i një përvjetori që të zhduket hija dhe trashëgimia e Enver Hoxhës dhe regjimit të tij të errët.  Por, nëqoftse me të vërtetë urrehet aq shumë figura e Enver e Hoxhës, siç u përpoqën të tregonin anti-enverizmin e vet në debatet e parlamentit shqiptar javën që shkoi pozita dhe opozita,  atëherë ky mund të jetë momenti historik që të dy palët, me përpjekje të përbashkëta, të tregojnë seriozitetin  dhe gatishmërinë e tyre për tu marrë me këtë çështje dhe  të ulen në një tryezë e të miratojnë ligje për de-komunistizimin e vendit, bazuar në ligjet dhe në përvojën e vendeve të tjera ish-komuniste, si dhe në një numër rezolutash të Këshillit të Europës dhe të Parlamentit europian.  Ky duhej të ishte debati i vërtetë që duhet të bëhet aty në tempullin e demokracisë, në parlament duke ulur poshtë gishtin akuzues, për lidhjet me ish regjimin e Enverit, ndaj njëri tjetrit dhe të drejtonin akuzat dhe të dënonjnë hijen e atij regjimi që ende mbizotëron politikën dhe jetën shoqërore.  Ekziston nevoja për një marrveshje  mbi standardet morale dhe cilësi jetese ekonomike dhe shoqërore europiane, nëqoftse klasa politike shqiptare, me të vërtetë, dëshiron t’i bashkohet Europës.  Është shënjë e mirë që shoqëria shqiptare ka elementë që megjithëse të zhgënjyer nga periudha e tranzicionit, ata nuk pushojnë t’i bëjnë thirrje klasës politike, që të dalë nga ky qorrsokak e të shkëputet nga kjo e kaluar.  Ndër këta zëra u dalluan thirrjet e përfaqsuesve të Lëvizjes Studentore të vitit 1991. “E duam Shqipërinë si gjithë Europa! nuk janë realizuar nga bartësit e pushtetit politik në të dy krahët politikë”, tha për median Ilir Dizdari, Kryetar i Lëvizjes Studentore.  Ndërsa Blendi Gonxhe, një tjetër ish-student i asaj Lëvizjeje deklaroi javën e kaluar duke i bërë thirrje   shoqërisë shqiptare se, “Duhet t’i themi të gjithë ndal kësaj lufte klasore që vazhdon për 23 vite, ku njëra palë del dhe konteston palën tjetër dhe pas një paqeje 4-mujore jemi përsëri në prag të një lufte dhe përsëri në prag të një mohimi total të gjithçkaje dhe pastaj gjithë shoqëria gjendet përballë këtyre dy krahëve që sa herë përplasen, krijojnë këtë lloj stanjacioni ku ndodhemi gjithmonë”.   Edhe deputetja e Partisë Demokratike, Mesila Doda, gjithashtu pjesëmarrëse në Lëvizjen Studentore të vitit 1991, e konsideron gjëndjen në të cilën ndodhet vendi, si pasojë e mbizotërimit të filozofisë komuniste në jetën politike të Shqipërisë dhe i kërkon, “Të gjithë spektrit politik shqiptar që të distancohen nga krimi politik i 45 viteve të shkuara dhe nga mentaliteti i kohës”, që sipas saj ”është nj mentalitet që po na mban të mbërthyer të gjithë krahët e politikës shqiptare.”

Veç këtyre, javën e kaluar u dëgjuan edhe zëra të tjerë, përfshirë edhe grupet dhe zëdhënsit e të përndjekurve të regjimit komunist, të cilët bënë thirrje për dekomunitizimin e shoqërisë shqiptare për hapjen e dosjeve tani të famëshme.  Por ndërkaq, disa të tjerë bënë thirrje për rivlersimin pozitiv të veprës dhe jetës së Enver Hoxhës, madje shkojnë aq larg sa e fusin ish-diktatorin në të njëjtin thes me Nënë Terezën dhe Gjergj Kastriotin Skënderbe, si njërin ndër figurat kombëtare që po fyhen këto kohët e fundit.  Është kjo një përpjekje e këtyre revizionistëve të historisë – në mungesë të një shprehjeje më të përshtatshme — që të konfuzojnë brezin e ri duke fshehur faktet dhe traumat e tiranisë komuniste.   Një konfuzion i vërtetë moral!  Është e vështirë të merret me mend se cilat, sipas këtyre njerëzve, janë vlerat morale dhe njerëzore që Enver Hoxha ndanë me Nënë Terezen dhe me Gjergj Kastriotin -Skendërbe!
Nëqoftse kjo klasë politike dhe jo vetëm klasa politike, nuk ballafaqohet me të kaluarën komuniste, atëherë sipas shkrimtarit gjerman Jurgen Fuchs i cili ka folur nga përvoja gjermane, hija e asaj historie do të ndjekë përgjithmonë ata vet dhe vendin e tyre, me pasoja të dëmshme dhe afatgjatë për politikën shqiptare.   Ka qenë dhe është detyra e qeverive të këtyre 20- viteve të fundit që të përpilonin një strategji — ashtu siç ka ndodhur në vende të tjera — për t’u ballafaquar me atë histori, në mënyrë të drejtë dhe të balancuar, dhe për të vendosur përgjegjësitë — pa hakmarrje — për krimet dhe abuzimet sistemike dhe sistematike kundër të drejtave të njeriut.  Ky është një obligim moral për çdo qeveri!   Vendosja e drejtësisë, madje edhe në nivelin  simbolik, do të ndihmonte në procesin e pajtimit kombëtar,  në ndërtimin dhe në zhvillimin e një shoqërie morale, të një shteti përgjegjës dhe llogari -dhënës dhe njëkohësisht do të shërbente si mjet frenues për abuzime të tilla në të ardhmen.

Përballimi me të kaluarën, përveç zbulimit të fakteve dhe të së vërtetës, nevojitë edhe kujtesa të përherëshme siç janë monumentet, muzeumet  dhe të përcaktohen me ligj ditë përkujtimi për viktimat  e tiranisë komuniste dhe të abuzimeve të të drejtave të njeriut, ashtu siç ka bërë e gjithë Europa.

Viktimat e komunizmit janë vrarë e kanë vdekur, ndërsa shumë prej tyre as varrezat nuk u dihen dhe si të tillë nuk kërkojnë dëmshpërblime as nuk kërcënojnë pozitat politike të asnjë njeriu. Andaj, enveristët e dikurshëm dhe anti-enveristët e sotëm, si hap të parë, nëqoftse janë serioz për  dekomunistizimin e vendit të propozojnë:  Një minutë heshtje, njëherë në vit në Kuvendin shqiptar për viktimat e komunizmit si dhe të caktojnë me ligj një ditë kushtuar viktimave të atij regjimi. Një propozim i tillë, do të ishte — të pakën simbolikisht — një hap përpara në këtë drejtim.   Një gjë e tillë, nuk nevojitë as fonde as debate maratone, por vetëm kurajo morale për të bërë atë që është e drejtë.  Kjo është rruga që është ndjekur nga shumica e vendeve ish-komuniste të Europës Lindore.   Mos kini frikë nga e kaluara!

 

Të kërkosh njerëzoren në çmendurinë e orgjive

by

Esse-analizë rreth romanit “Orgji në famullinë e at Ludovikut”, të shkrimtarit Leonard VEIZI/

nga Raimonda MOISIU /

“Orgji në famullinë e at Ludovikut” titullohet romani më i fundit i shkrimtarit e publicistit Leonard Veizi, dalë nga shtëpia botuese OMSCA-1, Tiranë. Është një libër i ri, bashkëkohor dhe modern, i mirëkonceptuar, frymëzues e letrar, krejtësisht intelektual, që përfshin shumë mistere të thella, metafora e ide të fshehura, të shprehura mes thrillerit e ndjeshmërisë psikologjike të realitetit e surrealitetit në jetën e përditshme. Autori Veizi me finesë dhe magjepsje intensive depërton në thellësi të Famullisë së qytetit dhe historisë së saj, hedh vështrimin te ndodhitë e të shkuarës, mite e legjenda, që vazhdojnë ende të trazojnë të tashmen. Rrëfenjat për Famullinë dhe raportet e krijuara mes personazheve, konfliktet dhe tensionet e tyre brenda e jashtë saj dhe që lidhen me to, e autorizojnë autorin të kërkojë risitë dhe hapësira të reja në kufijtë e së zakonshmes e të pazakonshmes, me të cilat autori Veizi ka krijuar boshtin themelor simbolik letrar-artistik të romanit. Kjo është mëse karakteristike, e thjeshtë dhe strukturë narrative e detajuar, me një stil për t’u admiruar në nivel artistik, psikik dhe filozofik, në kufijtë e hyjnores e njerëzores. Autori ndan personazhet e rrëfenjës dhe imazhet në dy botë kontradiktore; ajo e dritës dhe errësirës, engjëjt e djajtë. Pothuajse çdo detaj në roman pasqyron historinë, një botë apo tjetër të përshkruara me kalvarin e vuajtjeve dhe sakrificave, dëshmi mes vdekjes e jetës, mes dobësisë e forcës, mes dhimbjes e ndjeshmërisë, dashurisë e tragjikes, ide të shkëlqyera këto, që simbolizojnë dualitetin rrëfyes të mëkateve, orgjive dhe krimeve, së bashku me botën e engjëjve, histori magjepsëse konspiracioni, bindëse, inteligjente dhe prekëse në dukje më të mëdha dhe më të fuqishme, që kërkojnë njerëzoren në çmendurinë e tyre dhe japin një goditje jashtëzakonisht të fuqishme emocionale në zemrën e lexuesit. Rrëfimin e mëkateve dhe orgjive nën optikën e dritës së qiririt që ndriçon dhomëzën e at Ludovikut, nga errësira e jashtme, por që afron distancat e tyre dhe i bën mëkatarët, njerëzit e thjeshtë, të çlirojnë shpirtin prej tyre dhe të besojnë se e nesërmja do të jetë më ndryshe. Në jetë ka vështirësi, lumturi, diskriminim, lindje e vdekje. Përvojat e saj janë të zeza e të bardha, ngushëlluese e të tmerrshme, të egra e të mëshirshme, kurajoze e të frikësuara, me të metat dhe defektet e psikologjikes, njerëzores. Adhurojnë e urrejnë nga naiviteti dhe pafajësia e ekzaltimit moral të shoqërisë. Këto janë të gjitha gjërat që ne fatkeqësisht nuk mund t’i shmangim, sepse janë thjesht pjesë të jetës. Rrëfimi na tregon situata realiste, që përfshijnë ndodhi të ndryshme të jetës dhe dualitetin e imazhit modern dhe degradimin e vlerave morale. Personazhe, që mund ta kalojnë tërë jetën pa e kuptuar se çfarë ata kërkojnë në jetë. Ata janë vetë-tolerues e të vetë-mashtruar nga të dyja anët e natyrës me shpresat dhe fatet njerëzore individuale. Policët dhe kriminelët, të pasurit e të varfrit, të fuqishëm e të pafuqishëm, të gjitha, të përcaktuara në një mënyrë apo tjetër nga roli i tyre në shoqëri dhe krizave të ndryshme, që ndeshen brenda e jashtë komunitetit ku jetojnë. Me ashpërsinë e butësinë e të vërtetës, e grotesken e kohës së pakohë, që të gjithë janë viktima dhe që të gjithë janë fajtorë për këtë realitet të hirtë. Ndonjëherë, po ata ngrihen mbi të, edhe pse asnjëherë nuk është kaq e thjeshtë. Impulset e tyre negative mund të jenë të pavetëdijshme, ndërsa impulset e tyre pozitive mund të jenë të rrezikshme, dhe kush e di se çfarë tjetër mund të jenë duke menduar, personazhe të zakonshëm e të thjeshtë, jetët e të cilëve bëhen të ngatërruara, në një mënyrë apo tjetër me botën e tyre grishëse, që autori Veizi është ndalur, për të na i rrëfyer me mjeshtëri artistike e intuitë filozofike, mes modernes e postmodernes, në kohë e hapësirë. Romani “Orgji në famullinë e at Ludovikut” presupozon që shumica e njerëzve, mendojnë e paragjykojnë stereotipet, për të kuptuar strukturën sociale të shoqërisë, kush janë personazhet dhe se si ata veprojnë, prej nga ku rrjedhin edhe pasojat e ndjenjave të tyre të lënduara apo të paragjykuara. Sipas mendimit tim, komponenti më i fuqishëm i këtij romani është forca narrative dhe mënyra në të cilën autori Veizi jep dualitetin simbolik të ndërthurjes së personalitetit dhe mentalitetit, injorancës e inteligjencës së personazheve dhe manifestime të të njëjtit personalitet. Mes 47 fragmenteve që përfshihen në këtë libër, famullia dhe at Ludoviku janë përfaqësues të hyjnores e njerëzores, janë protagonistët që falin qetësi e ngushëllim shpirtëror pa dallim moshe dhe shtresave të ndryshme sociale. Temat dhe idetë e lakmisë, laicitetit, kapitalizmi, urrejtja dhe hakmarrja, dashuria dhe dhimbja janë sigurisht të pranishme në këtë roman. Ato theksojnë paaftësinë e arsyes për të luftuar pushtetin e mërzisë, vështirësive, fatkeqësisë dhe dëshpërimit, ngjarjet me plot të papritura dhe personazhet që i shkaktojnë ato, por që nënkuptojnë eksplorimin e gjerë, që në titullin e veprës së Veizit. Janë në antitezë me madhështinë e orgjive e dashurisë së vërtetë, të moralit shpirtëror e vlerave njerëzore. Ngjarjet zhvillohen në një qytet të vogël të largët dhe romani fillon me një skenë krimi: “Famullia, i vetmi objekt kulti në qytet, ishte shkrumbuar nga flakët e një zjarri masiv. Aty-këtu kishte vatra që ende nuk ishin shuar. Policia kishte arritur ta rrethonte vendin me shirita të verdhë, ndërsa dy ekspertë me kostume të zeza u silleshin rrotull mureve të nxira nga tymi, për të mbledhur ato pak fakte, që kishin mundur të shpëtonin…”(fr.nga f.7.) Autori Veizi, që në hyrje me mjeshtëri artistike e filozofike demonstron fuqinë e dy botëve të kundërta – të dritës ende të pashuar të vatrave të zjarrit dhe ato gradualisht fitojnë rezonanca të tjera simbolike ndaj (errësirës) – kostumeve të zeza dhe mureve të nxira nga tymi, të cilat gjithashtu paraqesin jetën e vdekjen dhe nënkuptojnë shpresat e kota të një jete, sugjerojnë homologët e jashtëzakonshëm – qiellin dhe ferrin e tyre: “Duket sikur është bërë luftë”-iu drejtua ai (Edi) policit Eno, fjalë që tingëlluan më shumë se një psherëtimë”(fr.f.9) – në kontrast me vizionin e tmerrshëm të tragjedisë: “Aksident tragjik, të cilin ia kishin përcjellë me gjysma fjalish, ishte më tepër se aq, ndoshta,…nuk ishte aksident…”(fr.f.6), -mbledhjes së fakteve dhe sublimen e asgjëje të përjetshme, që e bindin autorin për një shpjegim më racional. Këto nuk do të mjaftojnë për të shtjelluar ngjarjen, por autori Veizi mjeshtërisht do të përshtatë faktet e jashtme në vazhdim dhe përforcon natyrën në thelb simbolik të rrëfenjës, do të pajisë ngjarjen me rëndësi të mbinatyrshme. Situata narrative e romanit karakterizon në mënyrë të përsëritur dhe të qartë, kontrastin mes hyjnores e njerëzores, qiellor e engjëllor me terma demonike të pranueshme dhe në mënyrë rigoroze. Duke lexuar romanin, rezultati është një magjepsje intensive për të njohur personazhet, cilët janë dhe cila është jeta e tyre, nuk kemi idenë se si do të sillen ata, për shkak se kjo varet nga ngjarjet që do të precipitojnë në vepër. Shumica e ngjarjeve nxjerrin ritualet, autori njeh formën e përmbajtjen e tyre dhe hedh sytë nga variacionet, nga vullneti i lirë i personazheve dhe çdo gjë mund të ndodhë. Autori Veizi është përpjekur ta paraqesë rrëfimin e tij në disa etapa dhe në të njëjtën kohë ai operon në disa linja, duke krijuar kështu lidhjen e fortë mes personazheve kryesorë dhe anësorë. Në këtë esse-në time do të mundohem të paraqes këndvështrimin tim rreth personazheve kryesorë dhe nëpërmjet tyre mesazhin themelor që ka dashur të përcjellë autori Veizi.

 

-Dyzim personazhesh për zbardhje karakteresh….

 

Shkrimtari Leonard Veizi përfshin disa breza personazhesh duke na dhënë qasjet dualiste imagjinare dhe reale. Kemi personazhe që kanë rolin kyç dhe kemi personazhe që kanë role mënjanës, me përshkrimin e gjallë të bukurisë dhe brutalitetit, ironisë e sarkazmës, harmonisë dhe horrorit, tjetërsimit e zhgënjimit, frikës e paqartësisë, dashurisë dhe dhimbjes, mëkateve dhe orgjive, pesimizmit e fajit, dëshpërimit e paranojës, krimit e ndëshkimit – qasje të kundërta këto, por që sintetizojnë efektin dhe ekspresivitetin e fuqishëm të reagimeve emocionale në jetën individuale dhe karakterin e gjithsecilit. Personazhe të pavarura, por që autori Veizi mjeshtër i përdorimit të elementit artistik, narrativ dhe elementit filozofik, u jep idenë e plotësimit me njëri-tjetrin, duke e bërë kauzë të përbashkët dyzimin e personazheve, dyzimin e momenteve fillestare, me momentet që pasojnë në rrëfim, dyzimin e masakrës së masonëve të mbetur legjendë, me masakrën e tragjedisë aktuale në Famullinë e qytetit, pleksje moderne kjo e të kaluarës me të tashmen – me qëllimin e vetëm diskret të autorit – për zbardhjen e karaktereve të tyre.

Personazhet, Edi, Inspektori i policisë dhe Oficeri i krimeve të fshehta janë karaktere komplekse dhe për arsye jo tërësisht të qarta, njërin e emërton me emrin EDI, ndërsa tjetri nuk ka emër, gjetje artistike e filozofike kjo e autorit, që simbolizon jo vetëm rivalitetin mes dy kolegëve, absurditetin e pikës eksiztenciale e njerëzore, por edhe jobesueshmërinë ndaj njëri-tjetrit. “Inspektor Edi po e shihte me dyshim. Megjithatë e mori revistën në duar. -E ke fare të thjeshtë, – foli – mënjanës. – Nëse nuk ke fakte, propozo të arkivohet çështja. Kjo ishte fare e papritur për inspektor Edin. Ai mund të priste çdo sugjerim nga oficeri i shërbimit të fshehtë, por jo propozimin për mbylljen e dosjes. Ky do të ishte dështim i plotë. Dhe ai (Edi) nuk e kishte njohur dështimin deri atëherë. -Je në vete?! – u hodh përpjetë si ta kishin pickuar. – Janë shtatë viktima, kam trysni të llahtarshme për ta zgjidhur çështjen, dhe ti më thua ta arkivoj!” Për të dy, si për inspektorin Edi dhe për oficerin e krimeve të fshehta, është një prani e padëshirueshme, por secili prej tyre kanë shumë nevojë për njëri-tjetrin, për të kuptuar se çfarë shkon mirë apo keq, si palë përgjegjëse për të investiguar më shumë rreth zbulimit të shkaqeve të asaj tragjedie me shumë mistere, – ishte aksidentale apo krim dhe ndëshkim?! Inspektori Edi përpiqet për të parë më thellë në njerëzoren e dosjes e të krimit. Krenaria në aftësitë e tij zbuluese e çon atë të urrejë hipokrizinë e nënvetëdijes të oficerit të shërbimit të fshehtë dhe paaftësisë të atmosferës kolektive (personazhe anësorë si Nora policja dhe kapiteni) që janë përfshirë në mbledhjen e fakteve dhe zgjidhjen e shkaqeve të vërteta të krimit, të cilët inspektor Edi, (polici Eno) nuk mundin t’i ndalojnë në gjetjen e shkaqeve, aq më tepër kur oficeri i shërbimit të fshehtë e shikon dosjen si asgjë me vlerë! Ndjenjë kjo e besimit tmerrësisht të vetmuar. Para së gjithash, gjurmët e krimit i kanë çuar të dy ata në Famullinë e At Ludovikut, krim e ndëshkim bazuar në marrëveshje misterioze e të fuqishme njerëzore, dhe si detektivë bëjnë më të mirën, për të qëndruar në anën e djathtë të ligjit, që nuk e ndryshon dot faktin, se ata duhet të merren me njëri -tjetrin dhe me taktikat e tyre hetimore, për të arritur objektivin bazë – zgjidhjen e misterit. Në fund të fundit, të dy janë detektivë dhe kjo është ajo që bëjnë detektivët. Dy personazhe të mirëvendosur e të parashikueshëm në lëvizjet dhe veprimet e tyre, pavarësisht nga preferencat e partnerëve përkatës, por që autori Veizi ka ditur të krijojë partneritetin e shëndoshë dhe emocional të inspektorit Edit dhe Oficerit të krimeve dhe të zbardhë mjeshtërisht karakteret e personalitetin e tyre.

Eva është një personazh i rëndësishëm në roman. Relativisht e re në moshë dhe tërheqëse, e divorcuar nga një martesë e pakënaqur, dhe pas divorcit, Eva e sjellshme në dukje dhe e komunikueshme në heshtje, jetonte ferrin në një skllavëri shumëfishe me vështrimet e përvjedhura mashkullore dhe marrëdhënieve seksuale disa vjeçare me “hije” dhe anonimë në jetën e saj, perspektiva të pashpresa këto, të cilat jo vetëm kurrë nuk u morën vesh, por edhe për ironi të fatit, Eva do të lindte një fëmijë të jashtëligjshëm, djalin e “vëllanë” e saj – Vikin, i cili fillimisht e dinte që e kishte “motër”. Vonë në shtratin e agonisë, ajo i tregoi sekretin e atij misteri. Një nga komponentët më të fuqishëm të këtij romani, është dualiteti simbolik i këtyre dy personazheve të ndërthurura mjeshtërisht në kohë e hapësirë. Eva vdiq me ndjenjën e dilemës se kush ishte ati i vërtetë i fëmijës së saj, por edhe me ndjenjën se At Ludoviku ishte babai i Vikit, si rezultat i një orgjie në agoninë e dyzuar njerëzore dhe epshndjellëse, që flakëronin nga sytë e saj e të at Ludovikut, në dhomëzën e rrëfimit nën dritën e qirinjve. “Ajo i ishte afruar më shumë nga sa duhej. Gjithçka e saj ishte fare pranë. Mjaftonte që të zgjaste pak dorën dhe… – Më kurorëzo atëherë, – i kishte thënë ajo dhe frymën e saj të ngrohtë e kishte ndier në fytyrë. – Pse të mos vij në shtrat me ty më parë? Eva po e shihte me ca sy joshës. Gjoksi i ngrihej dhe ulej thekshëm nga frymëmarrja. Kurse at Ludoviku ishte turbulluar i tëri.(fr.f.225).” Në atë çast ai nuk ishte më prift, por një mashkull që po tërbohej pas erës së femrës. Ajo po i afrohej atë çast, ishte një mrekulli e pakrahasueshme. Frat Ludoviku nuk e kishte kuptuar se si ishte gjendur midis shalëve të saj. Nuk e kishte kuptuar, se çfarë kishte ngjarë mes tyre në ato çaste të ethshme, nuk e kishte kuptuar, se kush e shtynte të bënte atë veprim krejt të papërgjegjshëm, veçse kishte ndier orgazmën të rrëshqiste ethshëm dhe ai në vend që të ç’tensionohej, ishte tensionuar më tepër.”(f.226)

Padyshim ky monolog provon vlerën e tij në kontekstin seksual, ankthit pëshpëritës dhe mëkatit mbi shpinë të mashkullit, që dominohet nga besimi te perëndia; “-Oh Zot, kjo ishte…..Pse Eva-t janë mëkataret e pandreqshme të kësaj bote?!(f.226),- por edhe nga zgjedhjet dhe vendimet morale të dashurisë njerëzore. Shumica e qenieve njerëzore duket se kanë aftësinë për të gjetur gëzim e kënaqësi jo vetëm nga gjërat e thjeshta, por edhe nga zgjedhjet dhe forca shpirtërore e tyre. Qasje të ndryshme këto, për jetën dhe zgjedhjet që bën gjatë saj, në bazë të pikëpamjeve të tyre morale dhe etike.

Ka një ndryshim thelbësor, se si këta dy personazhe, e shohin botën dhe njerëzit që i rrethojnë. Bota për ta është e ashpër, zbrazëti dhe krizë vlerash, e pamëshirshme.

Autori Veizi mjeshtërisht hyn në thellësi të marrëdhënieve të tensionuara në heshtje të Evës, Vikit dhe at Ludovikut me ambientin familjar dhe njerëzit përreth. Autori menaxhon mrekullisht forcën rrëfyese dhe krijon lidhjen e fortë mes këtyre personazheve. Viki beson thellësisht në fuqinë e misterit se kush është babai i tij, mënyra se si autori e prezanton atë, ato që Viki thotë, premton e bën. Ai nuk e sheh veten, ashtu sikundër të tjerët e shohin atë. Atij i duket sikur ata nuk e shohin drejt, qoftë edhe në situata delikate të jetës së tij, por edhe në ato të gabuarat. Përfundimisht, ai është verbuar nga misteri dhe mënyra si të bëjë para për të jetuar. Ai zgjedh fitimin personal mbi vlerat personale dhe të afërmeve të tij. Nuk është e rastit që Viki ka mentalitetin sundues të korruptimit shpirtëror dhe përfitimit material, nëpërmjet grabitjes, drogës, skllavërisë seksuale, precedentëve penalë e plot vese të tjera, për realitetet e jetës së përditshme. Shpesh, në pamje të parë, ato i duken deklarative, mes hipokrizisë e trysnisë së jetës e mbijetesës, metaforë kjo se krimet e shkeljet janë për njerëzit. Nga ana tjetër, ai kërkon atin e tij, dashurinë e nënës së tij, për të korrigjuar gabimet që “këta prindër të hershëm” kanë shkaktuar ndaj tij. Kështu që dashuria e tij për ta, përmban në vetvete një kontradiktë; përpjekja për t’u kthyer në të kaluarën dhe në përpjekje për ta ndrequr të kaluarën. Jeta e tij tashmë është shkatërruar dhe ai tashmë është aty në Famulli, dëshmitar i asaj orgjie, ngjizjes së deklaruar tashmë triumfalisht.

“Njëzet vjet më parë mamaja ime më ngjizi këtu, në këtë shtëpi të zotit. Dhe me kë do të thoni ju? Jeni kureshtarë ta dini….? Me priftin e kësaj famullie? -Domethënë na qenke djalë prifti!-kishte thënë njëra nga vajzat… -Po, – kishte thënë Viki, – jam djali i priftit dhe për njëzet vjet me radhë nuk e kam ditur. Nëna ma mbante të fshehtë. Jo më larg se dje e mori vesh edhe ai vetë; sot e morët vesh ju, por nesër do ta marrë vesh i gjithë qyteti.”(f.238). Viki beson thellësisht në fuqinë e fjalëve të tij, se at Ludoviku është edhe prift edhe baba. Arroganca e tij në të folur me humor indikativ nënkupton jo vetëm rrugën e mundimshme të tij, por pothuajse “nxjerr në dritë” dëshirat e tij mbi të tjerët. Deklaratat e Vikit janë ironike, dëshmi monumentale të arrogancës së jetës dhe Viki përfundimisht pajtohet me tezën e tij radikale, se nuk ka kthim mbrapa, por ajo mbart në vetvete të pavdekshmen e njerëzoren. Sepse, me kalimin e kohës, ai ndjente më pak keqardhje, për atë që kishte bërë dhe atë çfarë po bënte aty në famulli, si hakmarrje kjo ndaj së kaluarës. Tek emri i at Ludovikut merr kuptim edhe titulli i romanit. Ai jeton në atë mënyrë që tregon respekt dhe dinjitet për të gjitha shtresat e shoqërisë dhe banorët e qytezës. Ai di shumë gjëra e sekrete për shumicën e tyre dhe muret e dhomëzës së rrëfimit mbartin mëkatet e gjithsecilit dhe të at Ludovikut.

“Veçse ishte i lodhur. Mbante mbi vete gjithçka të atij qyteti. Brengën e tij. Ai dukej vërtet i qetë dhe u buzëqeshte qytetarëve, kur rastiste të dilte ndonjë shëtitje të shkurtër nëpër qytet. Ishin po ata që kishin rrëfyer te ai mëkatet e tyre. Të pabesueshmet… ‘Mjaft më! Njerëz të pacipë! Ky vend qelbet erë. Ju të gjithë jeni kurvat e qytetit’. Por nuk mund ta bënte këtë. Ndaj, veç buzëqeshte dhe lutej nën zë”.(f.198-199).

At Ludoviku i ndjek në luftën e jetës dhe lutet për të mbijetuar. I mëshiron, i fal dhe i qetëson në mënyra të ndryshme, pa i treguar askujt. Titulli i plotë “Orgji në Famullinë e at Ludovikut” në kuptimin fjalë për fjalë, nënkupton mëkatin njerëzor të orgjive, që do të thotë, se do të ketë dashuri dhe dhimbje. Kuptimi i dytë është se këto ndodhin në shtëpinë e Zotit mes hyjnores e njerëzores dhe kuptimi i tretë më i rëndësishëm është analogjia e legjendës që flitet e tregohet -orgjia madhështore e masonëve, ku burra të fortë e hamshorë pinin, deheshin e shkonin me gra të bukura, me absurditetin e orgjisë të Vikit, shokëve dhe mikeshave të tyre, nën hundën dhe vëzhgimin e at Ludovikut. Ndërgjegjja e at Ludovikut nis me dilemën filozofike, për shkak të statusit të tij religjioz dhe social-politik, ekonomik, të dramave njerëzore e të realitetit të jetës, në të cilën ai duhet të pyesë besimin dhe moralin e tij. Ai ka besim tek Zoti. Pasi kupton se si do të vazhdojë ta jetojë jetën e paskëtaj nate orgjish, gjendja e tij bëhet një shembull i relativizmit moral, nëse nuk ka të vërteta universale morale. Kthimi mbrapa paraqet dy të kundërtat filozofike e morale, përmasat tragjike që at Ludoviku detyrohet të marrë përgjegjësitë vetë: Djegien e Famullisë! Por më e rëndësishmja është se sa më shumë rrëshqisni nëpër faqet e romanit, ju bën me të vërtetë të mendoni dhe ngrini disa pyetje hipotetike. Ju do të kuptoni se si personazhet përpiqen për të gjetur përgjigjet dhe të pajtohen me to. Çfarë do të bëjnë at Ludoviku, Eva, Viki, Inspektor Edi, Oficeri i krimeve të fshehta, masakra e masonëve me masakrën aktuale, at Engjëlli, gjyshi dhe gjyshja, Nora, polici Eno, Venera, piktori, historiani, arkeologu, e disa personazhe në hije? Sa larg do të shkojnë për të mbrojtur të vërtetën, dashurinë, enigmën, dhimbjen, misterin e reputacionit të tyre në kërkim të njerëzores dhe në çmendurinë e orgjive? Sa egoistë do të jenë? Mendimi i Inspektor Edit që i ofron gazetares Venera për të shkruar një roman, a është ky ngushëllimi i tyre me vlerë më shumë se jeta e njerëzve? Fundi i romanit është e fshehta shumë më e mprehtë, duhet ta lexoni dhe të mësoni “enigmën” që posaçërisht shkaktoi këtë tragjedi, këtë masakër. A është kjo e mjaftueshme për t’i dhënë kuptim njerëzores në çmendurinë e orgjive? Secili nga personazhet dhe ne lexuesit jemi të lindur nga dashuria. Po ashtu, gjithkush ka nevojë për marrëveshjen e madhe të dashurisë njerëzore, për të na bindur se ia vlen të jetosh dhe jeta është e bukur. Pasi kemi marrë e dhënë dashuri, kjo zakonisht zgjat jetën. Por universi, bota reale dhe shoqëria është një vend mjaft i ftohtë me mure socialë, politikë dhe historikë të hirtë. Ajo ç’ka ne duhet të investojmë, janë ndjenjat tona për ta ngrohur e qartësuar atë. Shkrimtari dhe publicisti Leonard Veizi i ka kushtuar një vëmendje jashtëzakonisht të admirueshme strukturës narrative. Dialogu i personazheve është i mrekullueshëm e i mprehtë. Struktura gramatikore, zhargoni gjuhësor, koha e foljeve dhe drejtshkrimi i fjalëve, tregojnë se autori ka njohuri të shkëlqyera e profesionale të gjuhës shqipe, që e bëjnë romanin shumë interesant, me ide dhe mendime të thella e të detajuara, rreth konfliktit shpirtëror, artistik e filozofik, dhe jo vetëm kaq – mesazhi i tyre është mjaft prekës.

Hartford CT USA,Shkurt 2014