Archives for April 2014

AMBASADORI MAL BERISHA TREGON SE SI E TAKOI TE BIJEN E CHARLS ERICKSON

April 9, 2014 by dgreca

*Mirënjohje për amerikanen 103 vjeçare që ka lindur në Shqipëri/

*“A ekziston shkolla e tim eti”,- më pyeti. Po i thashë madje mban emrin “Charles Telford Erickson” në Kavajë. “Oh,- tha,- faleminderit! Babi im ka qenë burrë i madh dhe ka bërë shume për atë vend”/

Nga Mal Berisha*/

Elizabeta Erickson, e cila jeton në Amerikë, është vajza e publicistit Charles Telford Erikson, njeriut që i dedikoi një jetë të tërë historisë dhe traditës shqiptare. Elizabete ndjehet krenare, për kontributin që ka dhënë babai i saj për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe ndjen kënaqësi kur takon shqiptarët dhe merr lajme të mira për Shqipërinë. Charles Telford Erikson, është një prej personaliteteve që kanë dhënë kontribut të shquar në Shqipëri dhe për Shqipërinë. I angazhuar thellësisht në çështjet shqiptare, ai i ka kushtuar një pjesë të jetës dhe veprimtarisë së tij, promovimit të shqiptarëve dhe mbrojtjes së çështjes së tyre, si përmes veprimtarisë diplomatike, ashtu edhe përmes artikujve në shtypin botëror të kohës dhe studimeve shqiptare. Eriksonit, një personalitet, ky i cili ka jetuar për tre dekada në Shqipëri, në periudhën 1908- 1939, si misonarët e kësaj miqësie të fort që kemi ne sot. Në vitin 1919, Erikson është delegat i Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris, në vitet 1921-1922 është komisioner i posaçëm për Shqipërinë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në vitin 1945 është delegat i vetëm shqiptar i Federatës Panshqiptare të Amerikës, “Vatra”, në Konferencën e Kombeve të Bashkuara në San Francisco, për pranimin e Shqipërisë anëtare e OKB-së. Gjatë qëndrimit të gjatë në Shqipëri, përpjekjet e Erickson, u përqendruan edhe në ndërtimin e shkollave. Ai ngriti shkollën Shqiptaro-Amerikane të Bujqësisë në Kavajë dhe shkollat e vajzave në Tiranë dhe në Kavajë. Nga viti 1937-1941, ai studion tërë literaturën e deriatëhershme në bibliotekat e Muzeut Britanik, Athinë, Romë, Stamboll dhe Uashington dhe shkruan pafund për shqiptarët dhe Shqipërinë.

Ideja për të takuar pasardhësen më të afërt të njeriut që është shprehur me bukur se gjithkush për ne shqiptarët kishte kohë që më mundonte. Për më tepër po të konsiderohej edhe mosha e saj. Fjala është për fëmijën e pestë të Charles Telford Erickson, Grace Elizabeth. Ajo ka lindur ne Manastir, atë kohe territor shqiptar i pushtuar nga osmanët, në kushtet kur familja Erickson u internua për shkak se Charles Telfordi hapi shkollën shqipe në Elbasan. Shkolla e tij u mbyll menjëherë ndërsa familja u largua me forcë në Manastir. Aty lindi Grace dhe u kthye përsëri në Elbasan për të qëndruar deri në dhjetor të vitit 1912, kur Shqipëria, ndërsa u shpall e pavarur, zona të tëra deri në Elbasan u pushtuan nga serbët. Në këto, kushte familja u largua me forcë nga serbët dhe Grace ndoqi jetën e vet, në fillim nën kujdesin e një zonje në Zvicër dhe me vonë në SHBA. Ideja për të takuar familjen e Charles Telford Erickson më ka tunduar për shumë kohë. Kjo u arrit në tetorin e vitit 2012, kur nipat dhe një mbesë ë tij erdhën për të përuruar librin kushtuar gjyshit të tyre dhe festimet e 100 vjetorit të pavarësisë. Por, të takoje Grace Elizabeth Erickson ishte një kënaqësi e veçantë dhe shumë emocionuese. “A ekziston shkolla e tim eti”,- më pyeti. Po i thashë madje mban emrin “Charles Telford Erickson” në Kavajë. “Oh,- tha,- faleminderit! Babi im ka qenë burrë i madh dhe ka bërë shume për atë vend”. Një person i tillë si ajo, të krijon e të pushton me ndjenjën se ke takuar vetë historinë, kur mendon se ajo ka lindur më shumë se një vit para se të shpallej Shqipëria e pavarur dhe se jeta e babit të saj dhe e asaj vetë ka filluar në Shqipëri dhe ka mbetur e lidhur me Shqipërinë deri në atë moshë.

*Autor i librit “Charles Telford Erickson, jeta dhe vepra për Shqipërinë dhe në Shqipëri”

Hoxha i Sanxhakut kërkon rrënjët ilire

April 9, 2014 by dgreca

Nga Gani MEHMETAJ/

“Nuk jemi boshnjakë, nuk jemi as sllavë, jemi ilirë’, u drejtohet hoxha nga Pazari i Ri në Sanxhak besimtarëve të vet. “ I keni parë rrënojat e kështjellës ilire në afërsi të Pazarit të Ri, ajo është e jona, e ilirëve’, vazhdon ai i emocionuar. “Pse pushteti i Serbisë nuk na lejon t’i afrohemi qytetit të vjetër ilir? Sepse nuk do që ta kujtojmë të kaluarën tonë!”, pyet e përgjigjet hoxha, duke iu drejtuar besimtarëve të shushatur të cilët e dëgjonin pa lëvizur nga vendi. Hoxha duhet të ketë folur edhe më për fatkeqësinë e tyre të asimilimit të ngadalshëm e të pandalshëm, për zgjimin po aq të rëndë nga gjumi gati një shekullor, për frikën e tashmë se ata mund të zhduken në tërësi.

Ligjërata e tij, drejtuar bashkëkombësve, nuk ishte vetëm ftesë të këndelleshin për të gjetur vetën, por njëkohësisht ishte grishje shqiptarëve të Kosovës e të Shqipërisë t’u ndihmonin e t’i shpëtonin nga asimilimi. Hoxha sa donte t’ua hapte sytë bashkëkombësve të vet, aq përpiqej të dërgonte mesazhin se nuk janë të mbaruar.

Kaluan disa muaj nga kushtrimi i tij i trishtë, vajtues e i dhembshëm, kaloi edhe më shumë kohë kur qindra të tjerë që e kërkuan mbështetjen tonë, ndërsa dy shtetet shqiptare me probleme të brendshme, që nuk ua gjejnë zgjidhjen, nuk bënë asgjë për ta. Me ndonjë reportazh televizive a shkrim, i japim fund “detyrës patriotike” për hallet e popullatës shqiptare në Sanxhak e Peshterë. Reagim tjetër nga intelektualë, artistë, shkencëtar, apo akademikë ekscentrik që dinë të bëjnë zhurmë në kupë të qiellit për hiçgjë, apo pse nuk po vlerësohen si ua thotë mendja atyre, nuk pati. Sikur të ishte fjala për problemet e fiseve të Amerikës latine!

Hoxha i Pazarit të Ri të Sanxhakut, krahinë shqiptare të cilin ngadalë po e mbulon muzgu i shkombëtarizimit me emocionoi, gati me nxiti të qajë, sepse e ndjeja dhimbjen e thirrjen e tij, e ndjeja vetminë gërryese e braktisjen që i kishte kapluar. Por i pafuqishëm ta ndihmoja e ndiqja pa bëzajtur filmimin në FB (Facebook), ndërsa nga pafuqia e zemërimi sytë mu mbushën më lot, grykën ma ngushtoi një ngashërim që as me vinte lartë e të shpërthente as nuk zhdukej. Ai duhet të ketë folur edhe herë të tjerë, duhet të ketë qarë edhe halle të tjera (pushteti mizor i Serbisë, viktimat e shumta që ranë në luftën e Bosnjës, që nuk ishte lufta e tyre, viktimat tjera që i përpiu terri i natës jo vetëm në kohën e Milosheviqit, por edhe më vonë). Por unë nuk i dëgjova, megjithëse edhe po t’i dëgjoja me çka mund t’i ndihmoja?

Ata kanë vuajtur edhe më parë, por kurrë nuk jemi marr me ta. Atyre terrori nuk iu nda që kur i pushtuan, ndërsa ne nuk i shpëtuam. U vranë rugovasit e dukagjinasit e mi në kufi të Pazarit të Ri e gjithandej nëpër Peshterë, por heroizmi i tyre nuk mjaftoi, lipseshin më shumë rugovas e dukagjinas, më shumë shqiptarë të tjerë që të mbronin kufinjt e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

Hoxha i Pazarit të Ri me bashkëkombësit e vet i kërkonte rrënjët nën rrënojat e kështjellës ilire afër qytetit të tij, kurse bashkëkombësit dhe besimtarët që e kishin rrethuar si zogjtë e klloçkës, sikur kërkonin t’i mbronte, sepse askush tjetër nuk merrej me ta, as nuk ua qante hallin. Ai megjithatë ua hapte sytë që t’u ktheheshin rrënjëve. Kohë të gjatë i kishin mashtruar, kur përpiqeshin t’i bindin më të gjitha mjetet se ata nuk janë shqiptarë, por myslimanë, herë serbë të islamizuar, herë boshnjakë. Dhe ishin të hutuar, meqë shteti i tyre kombëtar ende nuk ishte formuar, por edhe atëherë kur u themelua qe aq i dobët sa nuk i mbronte dot.Askush deri me sot nuk i ktheu asnjë përgjigje hoxhës së Pazarit të Ri. Askush nuk u mor me te dhe problemin që ai nxori në Facebook. Sikur të kishte hedhur gur e dru mbi ilirët, sikur të kishte fyer heronjtë kombëtar, sikur të kishte thënë se është mysliman e jo ilir, sigurisht të gjitha mediet në Kosovë e në Shqipëri, me Diasporën e afërt e të largët do ta nxirrnin në faqe të parë, do t’i jepnin hapësirë për kolumne, ku do t’ia qante hallin Erdoganit e satrapëve të tjerë oriental që e terrorizojnë popullatën e vet, do t’ia dhuronin xhaminë më të mirë të kryeqytetit të rekrutonte të rinjtë për luftën absurde në Siri e gjetiu nëpër shkretëtirat arabe. Nuk do të mungonin as intervistat dhe rekordet në youtuve, do ta lavdëronin shumica e medieve, do ta falënderonin, do ta bënin yll, madje ndonjë akademikë i frustruar e paranojak do ta priste e promovonte si shpëtimtar.

Por hoxha i Pazarit të Ri, fatkeq tha se nuk është sllav, nuk është as turk, as i kombit mysliman, por rrënjët i ka thellë në Iliri.

Ai nuk tha se shqiptarët do t’i shpërngulin përtej detit si në kohën e pas Skënderbeut, sikurse thanë një grushtë mjeranesh të shoqatave të shpifura të ‘komunitetit arabë e myslimanë”, të cilët madje e kërcënojnë deputeten puro shqiptare duke e quajtur refugjate në atdheun e vet!

Sërish e dëgjova në FB ligjëratën pikëlluese të hoxhës së Pazarit të Ri. Mu duk më pikëlluese se sa rrafshnaltat e trishta të Peshterit, ku era ta thanë fytyrën, në pikun e verës, ndërsa të ftohtit të bënë koçanë. Por ata me gjithë këtë klimë të akullt nuk e braktisen vendlindjen, paçka se atdheu po i braktisë mizorisht, me heshtjen e shpërfilljen e pafalshme.

Me kujtohet marsi i ftohtë në Sanxhak në fund të viteve të tetëdhjetë, era që të depërtonte në eshtra, ndërsa vendësit me shikonin më frikë. Ata druanin më shumë për mua se sa për vetën, megjithëse kishin mbetur në një çark të mbyllur, përderisa Serbia po i shkelte pa mëshirë. Bosnja nuk i pranonte për të vetët, shqiptarët i shikonin më dyshim për shkak të gjuhës së tyre të bjerr, turqit i përbuznin duke i quajtur arnaut, ndërsa serbët u thoshin me nënçmim “shqiptari”. E kujtoja edhe dokumentarin e xhiruar me 1908 në qytetin e hoxhës së pikëlluar, ku banorët shqiptar shumicë atëbotë lëvizin para kamerës, ndërsa veshje të kombeve tjera nuk kishte. Disa vjet më vonë një dorë e zezë këtij dokumentari- margaritarë i vuri sipëri muzikë të rëndë turke, duke e mbytur sharmin e pastërtisë e të vërtetësisë filmike, sepse ndërsa filmi ishte pa zë. Por pati edhe një hile në këtë kurdisje, muzika turke synonte të falsifikonte përkatësinë shqiptare të banorëve të Pazarit të Ri.

Derisa bluaja në mendje fatin e bashkëkombësve të hoxhës, kujtoja rugovasit e mi të cilët më këngë maje krahu ftonin kushërinjtë e tyre në Peshterë apo edhe më larg në Sanxhak bjeshkë pas bjeshke: “Ooo Bardhosh Lisi! Zhuja i Ndrecës po e marton djalin. Mos e leni pa ardh!”, jehonte ftesa për dasmë. Sot ka teknologji shumë të avancuar komunikimi, por komunikimet në mes të rugovasve e kushërinjve të tyre në Peshterë e Sanxhak janë shkëputur, nuk hyjnë as nuk dalin në mes veti.

I kujtoja edhe fjalët e babait tim për luftën e rreptë të vullnetarëve nga Dukagjini e Rugova për të mbrojtur territoret etnike në Luftë e Dytë Botërore. Sepse atëbotë ata e flisnin shqipen më pastër se ne, me thoshte babai. Por erdhën partizanët e na dëbuan sërish, ishin më të shumtë dhe më të armatosur, vazhdonte i dëshpëruar babai ish ushtar vullnetar i territoreve etnike .

Ndërkaq, hoxha i Pazarit të Ri vazhdonte të kërkonte rrënjët ilire në qytetin e vjetër shqiptar. Kërkonte edhe fijet e shkëputura me fisin e vet të Kelmendit. Këtë ua thoshte besimtarëve të vet më pikëllim sikur te që një lloj amaneti, ndërsa një lukuni hoxhallarësh tonë mercenarë të tërbuar nga lirat turke e dinari serb, kanë marr kazmat e përpiqen të shkulin çdo rrënjë ilire e shqiptare, duke ulëritur si të çmendur kundër kombit të tyre, duke ua shpërlarë trurin besimtarëve për t’i bërë mish për top, për t’i degdisur prapa diellit.

PSE “HESHT” INTELIGJENCIA “OPOZITARE”?

April 9, 2014 by dgreca

Nga Fadil LUSHI/

Dikur moti presidenti francez Fransua Miteran kishte vizituar Londrën dhe pasi kishte përfunduar takimi protokolar me Margaret Thaçerin, ai kishte kërkuar prej saj të takohet me intelektualët anglezë. Fatkeqësisht, shefi i protokolit nuk e përmbushi kërkesën. Jo se nuk i kishte pranë, por pse mungonin intelektualë të tipit të Zhan Pol Sartri! Shefi i protokolit e kishte ditur saktë konceptin francez mbi intelektualin dhe nuk e kishte zgjatur këtë lojë të presidentit francez.

Se nënqielli ynë politik, ekonomik dhe kulturor ka intelektualë të mirëfilltë apo të kalibrit evropian, unë nuk kam as prova e as argumente, se sa është “numri” i tyre, edhe për këtë nuk kam informacion, por se cili është statusi i tyre shoqëror do të bëj përpjekje të mos e paragjykoj. Para se ta diskutojmë këtë, do t’i referohemi Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe rreth nocionit “intelektual”, jepet ky shpjegim: Ai që ka një përgatitje të veçantë në një fushë të shkencës, të teknikës, të kulturës e një formim të gjerë arsimor dhe merret kryesisht me punë mendore, njeri i punës mendore… Intelektualët popullorë. Shtresa e intelektualëve. Që ka të bëjë me mendjen, me arsyen e me gjykimin, që i përket intelektit; mendor. Zhvillimi intelektual. Punë (jetë, veprimtari) intelektuale. Që merret kryesisht me punë mendore. Rrethe intelektuale… e të tjera.

Me sa duket shoqëria shqiptare ka “ndërtuar” dy lloje intelektualësh:

intelektualë të cilët pa “dëshirën dhe vullnetin e tyre ikin nga shkenca dhe kultura” për të shkuar në takim me politikën dhe për t’iu ngjitur asaj në qafë si dhe intelektualë “opozitarë”, apo thënë ndryshe, ata që nuk parapëlqejnë të heshtin. Të parët, që në fillim janë të destinuar të etiketohen si “puçistë a si horra bulevardi”! Të gjithë këta “ikanakë” do të veprojnë nën ombrellën e pushtetit, do të frymojnë pranë ca partive politike (sidomos atyre partive politike që u janë ngushtuar rrugët e veprimit) dhe kryeparëve të tyre, pranë ca pushteteve dhe pushtetarëve, pranë ca presidentëve të shteteve dhe presidencave, pranë ca akademive të shkencave dhe arteve që janë shndërruar në bastione nacionalizmash të rrezikshëm a në kuzhina politike, pranë biznesit dhe biznesmenit, pranë arrogancës dhe rrëmujës, pranë vlerave të sajuara, pranë fjalës së heshtur dhe gjuhës të bastarduar, pranë pseudokritereve, pranë pseudostandardeve, pranë paragjykimit dhe marrëzisë sonë kolektive, pranë sekserëve, pranë “tyxharit dhe tyxharëve”, pranë recidivistit dhe butaforisë mashtruese, pranë Makiavelit dhe makiavelistëve, pranë njerëzve të cilët arsimin universitar e kanë përfunduar para se ta kalojnë atë të mesmin, pranë kalorësve të vonuar të çështjes kombëtare apo pranë atyre që rrahin gjoks për shqiptari, pranë njerëzve që nuk i takojnë “entitetit akademik”, pranë njerëzve “që nuk durojnë padrejtësinë”, pranë zyrtarit dhe zyrtarëve, të cilët nevojtari nuk i takon dot kollaj, pranë njerëzve me nga “dy palë surrate” dhe me një buzëqeshje tallëse, pranë njerëzve që mbajnë kokën përpjetë, por ama që nuk duan të mbajnë çfarëdo përgjegjësie morale dhe materiale… e të tjera!?

Nëse të gjithë këta intelektualë edhe në të ardhmen do të qëndrojnë pranë institucioneve a subjekteve që u përmendën më lart dhe nëse mbeten nën përkujdesjen “e veçantë materiale” të shtetit, të pushtetmbajtësit si dhe të politikës ditore, atëherë që nga ky paragraf duhet t’i perceptojmë si “specie në zhdukje e sipër”, si pseudointelektualë, si njerëz që vuajnë nga sindroma i intelektualizmit provincial, si njerëz të cilëve u mungon pragmatizmi, interesimi për gjymtimet tona…, interesimi ndaj degradimit të arsimit si dhe ndaj mungesës së perspektivave…, si njerëz të cilët “preferojnë” heshtjen madje edhe që përjashtojnë çdo raport të tyre me realitetin, si njerëz që nuk “çojnë dorën” për të diskutuar sjelljet tona të shthurura.

Janë njerëz që fare pak shqetësohen me mungesën e të menduarit autonom dhe prej aristokrati, njerëz të cilët përjashtojnë çdo komunikim me njerëzit e rëndomtë, janë njerëz që pavullnetshëm u nënshtrohen urdhrave a imponimeve të atyre që dinë fare mirë të të çojnë në rrugë të gabuar a në kahun negativ. Janë njerëz të paguar që të mos e demaskojnë vulgaritetin, të mos i hetojnë jovlerat, thjeshtë do të veprojnë sipas udhëzimeve “që vijnë nga lart”! Në instancë të fundit, ata parapëlqejnë të “hiqen si intelektualë” që mund të “ekuilibrojnë” mendimet, inatet dhe zënkat e “kalamajve të lagjes” së tyre…, ata parapëlqejnë të “hiqen si intelektualë” po njëkohësisht vetëpromovohen a vetëshpallen Promete të inteligjencies gjithëshqiptare, si njerëz që janë pa “kusure, pa hipoteka a me borxhe të pashlyera”! Mbase kur një ditë do të “pendohen” për veprimet e tyre të gabuara dhe kur do të ballafaqohen me “dhembjet e tyre teatrale”, lëre që nuk do të kursehen nga ata që i “futën” në ato rrugica “qorre”, por edhe do të tallen nga ana e “punëdhënësit a atij që bën punë inati ose punë qejfi”!?

Intelektualët e mirëfilltë që nuk heshtin gjithsesi se nuk duan të jenë as cinikë e as arrogantë si dhe mosbesues ndaj gjithë asaj që ndodh pranë tyre…, asnjëherë nuk do të bëjnë miqësi me pushtetin, me politikën a me biznesmenin…, dhe, kur nuk do ta bëjnë këtë, atëherë nuk do të parapëlqehen nga pushtetarët dhe politikanët. Statusi i tyre (edhe ashtu i palakmueshëm dhe i mjerueshëm) këmbë e krye do të margjinalizohet…, pa marrë parasysh se ky status i tyre është i përcaktuar me ligj. Se ky epitet (“opozitarë”) që u ngjitet intelektualëve të mirëfilltë është tamam ose jo, ne nuk e dimë, por një gjë është e saktë: intelektualët e mirëfilltë nuk janë as heshtakë, as frikacakë, as konformistë, as partiakë dhe as apatikë. Ata me zërin kritik edhe në të ardhmen do të luftojnë që ta mbajnë gjallë frymën progresive…, ata nuk do lejojnë që përpjekjet e tyre të anashkalohen dhe të nënçmohen. Një gjë është e vërtetë, sot e gjithë ditën ne ende nuk jemi të ndërgjegjshëm se në çfarë “pike të mjeruar ka arritur një pjesë e inteligjencies shqiptare, përballë injorancës” a nëpërkëmbësve të vlerave tona kombëtare.

Njohësit e mirëfilltë të teologjisë thonë se Zoti e krijoi shoqërinë njerëzore me Ademin a.s dhe Havën a.s. Fillimisht, këta të dy i largoi nga parajsa për arsye se nuk kishin përfillur urdhrat e tij. Të parin e dënoi që të punonte, ndërkaq të dytën që lindjet t’i bënte me dhimbje. Që të dy nuk kishin kërthizë. Vallë sot, ca intelektualë shqiptarë”vërtet” nuk kanë “kërthizë”!?

Dikur moti Jeffersoni, president i Amerikës, kishte thënë: “Kur njerëzit kanë frikë nga qeveria e tyre, atje është tirani: kur qeveria ka frikë nga populli: atje është liria”! Se qeveritë u frikësohen intelektualëve që nuk tremben, ne këtë nuk e dimë.

Shqipëria është një mozaik në ditët e mia

April 9, 2014 by dgreca

Pierfranko Bruni/

Ne Foto: Pierfranko Bruni ne nje fotografi me Kryegjyshin Edmomd Brahimaj/

Kur e takon Pierfranko Brunin, biseda së pari fillon me nostalgjinë e tij për Shqipërinë. Flet për vendet që ka vizituar me një dashuri dhe pasion që do ta kishte zili çdo shqiptar. Në të gjitha konferencat ku kam qënë, bashkë me të, të mahnisin fjalët e magjishme çiltërsisht të zgjedhura që thotë gjithmonë për vendin e Shqiponjave, kujtimet që i ruan të freskëta në memorie, traditat dhe zakonet tipike ballkanike, mikpritja që i rezervohet një miku arbëresh. E ky ekzaltim, që do ta quaja në kuptimin e vërtetë të fjalës, poetik shpirtëror nostalgjik, flet më bukur se kushdo për dashurinë e madhe që ai ruan brenda vetes për rrënjët e paraardhësve të tij shqiptarë, për atë memorie që është trashëguar brez pas brezi dhe për memorien e tij të sotme, kur viziton Shqipërinë. Një memorie e gjallë me nota të theksuara delirante që shprehet mrekullisht me fjalët e tij që nxjerrin në pah kulturën e tij të jashtëzakonshme. Le ta shijojmë së bashku këtë moment idilik mes tij dhe Atdheut të të parëve. (Përkthyesi).

***

Shqipëria është një tregim! Tirana, jo një kujtim, por një e tashme në të tashmen e vet në jetën time. Një qytet që e marr me vete në udhëtimet e mia. Është Adriatiku që dialogon me Mesdheun. Ëshë vallja ballkanike që tregon historinë e tokës sime në tregimet për Skënderbeun dhe koha e çfaqosur në ditët që prekin aventurat e babait tim. Kam qënë më shumë se një herë në Tiranë, Shkodër. Një ecje mes melankolive dhe regëtimave të shpirtit. Kishat dhe xhamitë ku u luta, e ruajnë fjalën e një zoti që gjithmonë na ndriçon. Ato fytyra, ato rrugë, rrugicat janë gërshetime në fjalët dhe në bisedat mes një shqiptari që bashkohet me lashtësinë me theksin e Italisë jugore. Në vendin tim, jug dhe ai, është dhe Shqipëria. Në Shqipërinë time në udhëtimet e lëna gjithmonë përgjysëm ka pjesë të rrënjëve të mia. Dëgjoj muzikën edhe në netët dhe në të ftohtit e vakët nga dielli, ajo Lindje depërton brenda meje. Në fotografitë e ruajtura janë vitet ku kam shkuar në takime dhe konferenca. Shkodra, jo shumë vite më parë, më priti me simpati dhe me buzëqeshje të tendosur në aventurën shqiptare. Të jetosh mund të shndërrohet në një zakon, por shpesh ai thyhet. Të jetosh aty do të thotë të lësh gjithmonë nëpër rrugë një pjesë të jetës tënde. Kujtimet më kujtojnë t’i mbledh shtëpitë e rrënuara dhe lagjet e reja të Tiranës që janë një lojë në një imagjinatë që nuk më braktis kurrë. E kam ditur gjithmonë se në fijet e rrënjosura të origjinës sime ka zëra Shqipërie, qysh nga fëmijëria ime ku jetova në një vend të Kalabrisë që mirëpriti shqiptarët e parë që mbërritën në Itali, dhe u gërshetuan melankolitë. Nga dritarja e hapave të mi atëherë, shikoja në hartën e botës ku ishte Shqipëria. Pastaj e kuptova se tek I moshuari i Tiranës, një tregimi im i shekujve më parë, jetonin metaforat e qënies sime. Nuk e di përse e shkrova, shekuj më parë, një tregim me titull I moshuari i Tiranës. Më pas i zbulova rrugët e mia. Mbërrita në horizontet ku Adriatiku gërshetohet me Mesdheun tim dhe Shqipëria është qëndra e fateve të mia. Pastaj eca nëpër rrugët e Shqipërisë dhe aty në ato valle ku gratë janë, magji e Lindjes në Perëndim, gërshetova shtigjet e shpirtit me shikimet që s’mungonin kurrë. Ngjyrat e verdha dhe të kuqe të fustaneve të grave shqiptare janë një rrotullim mes imazheve të mia. Njëlloj sikur të mbidheshin ditët e festive dhe ata sy, si deti mes jeshiles së kaltër dhe kaltërsisë, janë një ecje mes përthyerjeve të nostalgjisë. Nostalgjia! Nuk e di nëse jam unë që e shoqëroj nostalgjinë, apo nëse është nostalgjia që ndjek fytyrën e atyre grave me lëkurë larashe dhe kënga që ka motive orientale. Joshja e misterit nuk e ka kohën e arsyes. Por unë jetoj me misterin në joshjen e magjisë. Dhe pastaj misteri shqiptar është një magji në fjalët e mia. Fjalët e mia, a kanë nostalgji? Ose nostalgjia i ka fjalët e mia të lidhura në kujtimet e një Shqipërie që e mbaj në zemër. Jam përpjekur të kthehem gjithmonë në Shqipërinë e fjalëve të thyera dhe të gjuhës së rigjetur. Është një këngë që reciton. Është një këngë që përcakton fate. E ruaj Shqipërinë në heshtjen dhe zërat e saj. E ruaj Shqipërinë në rrënjët e mia të memories. Do të kem takime të shumta me të. Të tjera takime ende më presin në diellin që e thyen erën midis Tiranës dhe Shkodrës. Ka tinguj Ballkani dhe copa orientale në Shqipërinë time dhe mes grave valltare që e ruajnë ëndrrën në alkiminë e magjisë. Ekziston gjithmonë një alkimi që lidhet me udhëtimet. Unë që kam udhëtuar shumë, nuk e kam thyer kurrë mozaikun e ditëve. Shqipëria është një mozaik në ditët e mia. Dhe vallet nuk pushojnë së jetuari në ritmet e heshtjes sime.

Përktheu Arjan Th. Kallço

SHENIME UDHETIMI NE TROJET ARVANITASE

April 9, 2014 by dgreca

DITË VERE LUGINËS SË THIVAS…/

Shënime udhëtimi në troje arvanitase/

Nga Abdurrahim ASHIKU/

1. AUTOBUS…/

Të nesërmen e protestës të “furgonave” para Kryeministrisë dhe Kuvendit, më 7 mars, rasti e solli të udhëtoja me autobus në linjën ndërqytetëse Athinë-Thiva, e më tej në linjën vendore drejt fshatit bregdetar të Sarantit.
Motivi i udhëtimit ishte ti dorëzoja mësuesit Eqerem Elezi certifikatën “Mësuesi Model”, titull i dhënë nga revista “Mësuesi” për ndihmesën e tij në mësimin e Gjuhës Shqipe në një fshat të largët të Greqisë. Gjithashtu më duhej të takoja Lamin, arvanitasin 103 vjeç që me atë gjuhën e tij shqipe që vinte nga shekujt më kërkonte të shkoja se… e kishte marrë malli…
Në Kato Patisia bëra vend në autobusin e linjës. Kisha udhëtuar shumë herë në këtë linjë ndërqytetëse ashtu siç kisha udhëtuar edhe në shumë linja këto tetëmbëdhjetë vjet të jetës time në Greqi. Isha mësuar me rregullat dhe me shërbimin e kulturuar, gjë që njerëzve në udhëtim në shërbimin qytetës e ndërqytetës nuk u bën përshtypje, e quajnë element të zakonshëm të jetës, detyrim e kulturë qytetare.
Nuk do të thellohesha në hollësi sikur, siç shkrova në kryeradhë të këtyre shënimeve, mos të më ngacmonte “protesta e furgonave”…
…Ndërsa autobusi ecte, unë vrapoja…
…Ulur në një ndenjëse të rehatshme, mes një hapësire që ta zgjeronte gjoksin nga frymëmarrja, e përcolla mendjen larg në dheun tim…
…Kohë me diell !
…Ulur në një ndenjëse të rrafshët dyvendëshe, çjerrur nga kushedi ç’thika e hanxharë mesjetarë, ngjeshur me dy të tjerë, duarmbledhur e këmbështrënguar, në hedhje prekjetavani një rruge me gropa, në kërkim të dikujt që do të zinte dy vendet e para bosh që furgonisti nuk la njeri të ulej. Pas një ore pritjeje në mishmashin e furgonëve të linjës së qytetit tim verilindor, ora e bredhjes rrugëve të Bathores mu bë e tmerrshme, ashtu siç mu bë edhe rruga drejt vendlindjes…
…Kohë me shi !
Ndërsa autobusi la rrugët që gëlonin nga lëvizja dhe mori tërmalen në autostradën e veriut, u ktheva në vështrimin e pamjes dhe lëvizjes në kërkim të detajeve të udhëtimit, të autostradës ku mund të hyje dhe dilje nga rrethimi i teltë vetëm në pika të caktuara, e të ndalesave në stacione ku ngjiteshin dhe zbrisnin pasagjerët.
Nuk kisha hypur në autobus në stacionin e Liosionit nga ku nisen të gjithë autobusët e Veriut, kësisoj nuk kisha prerë biletë. Në kilometrin e gjashtëdhjetë u ngjit në autobus një njeri që mbante në dorë një celular dhe në krahun e djathtë, në lartësinë e brezit, një aparat një gjysmë pëllëmbe të gjatë ku një dritë e kuqe tregonte se për diçka shërbente..
– Biletën ju lutem! – mu drejtua me dashamirësi ndërsa kontrolloi biletat e rradhës së parë.
– Nuk e kam prerë. – i them me të njejtën notë zëri.- Mund të më presësh një gjysmë bilete?
– Pa tjetër, por më parë më jepni një dokument.
Nuk e kisha marrë pasaportën me vete, kisha vetëm fotokopjen e saj. Kisha edhe abonenë mujore për lëvizjen nëpër gjithë Athinën me gjysmë çmimi, një vlerësim ky për të gjithë qytetarët që kanë mbushur moshën 65 vjeç.
Për kopjen e pasaportës sime ngriti supet. Ndërsa matej të pyeste syr i kapi abonenë në të njejtën faqe.
– Faleminderit!- më tha duke e ndalë vështrimin mbi ekranin e celularit. Diçka shtypi dhe nga aparati në lartësinë e mesit rrodhi një letër.
– Urdhëro!- më tha. – Gjysmë çmimi, katër euro!
Ndërsa ai iu drejtua pasagjerëve prapa meje unë e ndala vështrimin mbi biletën ende të ngrohtë të sapodalë nga aparati i vogël.
Në biletë shënoheshin të gjitha të dhënat me datë, orë të prerjes, adresa e stacionit dhe të dhënat financiare…
Autobusi, shumë më i rehatshëm se autobusët e linjave ndërkombëtare Athinë-Tiranë, ndër të tjera kishte edhe dy ekrane, një në ballë të autobusit dhe tjetri në mes, në krah tek porta e dytë e tij. Në ekrane jepeshin të shkruara linjat që zgjasteshin tej Thivas, fshatrave deri në lartësi të maleve. Linja që do të udhëtoja unë, më e largëta, për kohë nisjeje kishte orën 13.45, kohë që do ta arrija duke pritur një orë e gjysmë pas mbërritjes. Duke mos ditur kohëzgjatjen e udhëtimit unë isha nisur një orë më përpara…
Një shesh me autobusë, një sallë e madhe me stola, një bufe, një mjedis i pastër për kryerjen e nevojave vetjake, një sportel ku priteshin biletat, dy ekrane të mëdhenj që të informonin për oraret e nisjes në rreth tridhjetë fshatra në tërë hapësirën e trevës, nisje në ditët e javës, nga e hëna në të premte dhe veç e veç të shtunat dhe të dielat…
Në orën 13.30 një zë në altoparlant, brenda dhe jashtë sallës, më informoi për numrin dhe vendqëndrimin e autobusit drejt fshatit të Sarantit. Nja 30-40 nxënës të moshës së liceut zbritën nga mikrobusët e shkollave dhe iu drejtuan autobusëve të linjave në tërë hapësirën ku ato banonin. Ora 13.45 ishte koha e nxënësve, piku i nisjeve të autobusëve…
…Fiks në orën 13.45 autobusi i linjës së Sarantit do të shtrinte perimetrin e rrotave në fillim rrugëve të qytetit të Thivas e më tej fshatrave në tërë luginën.
E kisha bërë disa herë këtë rrugë, kisha përshkruar fshatrat njeri pas tjetrit, fshatra që për nga rregulli urbanistik u ngjanin qyteteve, madje po ti krahasoja me qytetin tim të lindjes, Peshkopinë e sotme, do tu veja notë më të lartë.
Në të gjitha udhëtimet, sa herë kam kaluar mespërmes Liontarit, mendjen e kam ndalë tek biri i këtij fshati, tek Aristidh Kola, Arvanitasi i madh që luftoi në gojën e ujkut për rrënjët shqiptare të arvanitasve. Nuk mund të mos luaja nga vendi, të ngrihesha paksa nga ndenjësja siç ngrihen njerëzit në kthesën e fortë drejt Krujës kur syu fikson teqenë e lashtë bektashiane krutane. Liontari për mua që e kam njohur Aristidh Kolën, madje i kam marrë edhe një intervistë, ndoshta të fundit e jetës së tij, më 9 shkurt 2000, është një vend i shenjtë.
Autobusi ndalej stacioneve nga njera qendër e banuar në tjetrën. Disa zbrisnin, disa ngjiteshin…
Shoferi u uronte natë të mirë atyre që zbrisnin. U buzëqeshte atyre që ngjiteshin duke i ftuar me mirësjellje të merrnin biletën.
Një kuti elektronike me madhësi 30 me 30 centimetra, me bateri, pas shtypjes mbi tastierë, nxirrte për secilin biletën përkatëse me gjysmë vlerë për të moshuar dhe për nxënës e studentë dhe vlerë të diferencuar për gjatësinë e rrugëtimit të secilit.
Përsëri, edhe unë, megjithëse i huaj, me gjysmë bilete udhëtova. Kështu në vajtje. Kështu në kthim.
Rrugëtimit luginës kësaj rradhe, krahas ngastrave të gjelbruara nga qepa e famshme e Thivas, gruri dhe ugarit në përgatitjet për mbjelljen e pambukut dhe duhanit, syu m’u fiksua në panelet diellore, panele të vendosura në fushë e në kodra, madje edhe mbi taracat e shtëpive.
I shënova këto hollësi si një mesazh për njerëzit e vendit tim, njerëz në protesta politike me “furgonë”. Në Evropë shkohet me ligje, me rregulla, me shërbim të kulturuar…
Saranti me atë gjirin si nallç kali me atë pamjen e bukur dhe detin e qetë më ftonte ta fiksoja në kujtesën digitale ndërsa autobusi nisi të marrë teposhten drejt tij…

2. NJË “MËSUES MODEL” I SHQIPES NË MËRGIM

Në Saranti më priti Lida. Eqeremi, i shoqi, kishte shkuar diku i detyruar nga rutina e përditëshme e punës së tij pas kthimit nga peshkimi, shpërndarjen e peshkut.
Lida është nënë e tre fëmijëve, dy prej të cilëve, binjakët Dhimitra dhe Jani, kanë lindur e po rriten në fshatin e Sarantit. I madhi, Elisi ka ardhë foshnjë nga Shqipëria për tu rritur e bërë lis në trup e zanatçi në riparimet e motorëve pas mbarimit të liceut, krah i fortë i familjes.
Punëtore e pastërtore si ajo, e përkushtuar për familjen si ajo, e dashur dhe e respektuar si ajo, Lida na udhëheq drejt shtëpisë.
Eqeremi nuk vonon. Nuk vonojnë as fëmijët, nxënësit e Eqeremit…
Kam qenë në Saranti ditën e parë të hapjes së kursit për mësimin e gjuhës shqipe. Kam shpërndarë abetaret të cilat i kisha marrë drejtpërdrejt nga autorja, Mimoza Gjokutaj, kam bërë fotografi një për një nxënësit, dhe me mësuesin bashkë, me detin në sfond. Një kujtim i bukur i 5 majit 2009 që do të pasohej me kujtime e me fotografi të tjera, tashmë jo në një tavernë në pregdet ofruar nga Edi Sula, dibrani nga Ostreni, por në një klasë të vërtetë një fshat më lart, në Ostja.
Kam shkuar e shkruar disa herë mes fëmijëve të shqipes të Sarantit. Janë në faqe gazetash e revistash, janë edhe në dy libra të mi. Ajo që më ka mbetur në mendje është një fragment nga biseda me Eqeremin, fragment që shpalos botën e madhe të mësuesit, dhëmbjen e ikjes nga ora e mësimit dhe detyrimin shpirtëror që këtë orë mos e mbayllte larg, në vendlindje, në malet e Librazhdit por ta merrte e ta sillte në mërgim si një mesazh për të mos e harruar punën fisnike të mësuesit…

“…Gjithmonë e kam pas brenda vetes. Profesioni i mësuesit më ka pas pëlqyer shumë. Të them të drejtën kur u larguam ato vite, flasim për vitin 1997, unë e quaj si një punë që nuk e çuam në fund, një punë që e lamë përgjysmë. Që të jem i sinqertë, mbase kjo është ajo forca shtytëse më e madhe që më detyron, që më bren se kam lënë diçka pa bërë nga ajo që mundja të bëja.
Nuk flasim vetëm për ëndrra. Flasim këtu se kemi detyrime.
Është ëndërr, por kemi edhe detyrime. Kemi detyrime ndaj Atdheut, në qoftë se do të themi këtë fjalë që sa vjen e nuk po dëgjohet më. Kemi detyrime ndaj atij mjedisi që na përgatiti ne për mësues, që të luanim një rol që duhet të luanim, por siç e thashë e lamë në gjysmë. Shtoj edhe ndaj kërkesës që njeriu ka ndaj vetes. Ajo bile duhet të jetë kërkesa më e lartë: Çfarë kërkesash ke ti ndaj vetes? Këtë e bëj për të shlyer diçka që e kam lënë në gjysmë dhe në rast se do t’ia arrij qëllimit, siç duhet të them sinqerisht, do të ndjehem i lumtur. Është një ëndërr për mua sikur këta të arrijnë të lexojnë dhe të shkruajnë në atë shkallë që dua unë…”
E përcolla furtunën shpirtërore të Eqerem Elezit në një reportazh për revistën “Mësuesi”. Një komision e radhiti midis shtatë mësuesve në shkallë republike si “Mësues Model”. Një nder për të, nder edhe për tërë mësuesit vullnetarë shqiptarë në Greqi, Rilindës të kohës sonë, siç i ka vlerësuar Dritëro Agolli.
Shkova në Saranti pikrisht ditën më të shënuar për gjuhën shqipe, më 7 Mars. Shkova me një certifikatë në dorë për ti përcjellë nderin si “Mësues model”.
Shkova edhe me një brengë. Certifikata nuk ishte origjinale, si të gjashtë certifikatat që u shpërndanë në Shqipëri. Origjinalja shoqërohej me një dhuratë jo thjesht simbolike, me një lap top. Dy vjet kërkime në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës nuk hodhën dritë mbi hajninë. Dikush, në atë institucion të lartë të shtetit kishte vënë dorën e zezë mbi nderimin e një njeriu, një mësuesi që edhe emri “Model” është pak për të dhënë portretin e punës dhe përkushtimit qytetar. Ministria jonë nuk qe në gjendje që ta plotësonte “dosjen” e nderit të mësuesit, të gjente një sponsor (siç gjeti për të shtatët) për ta mbyllur me “dinjitet” turpin e vet…
Ceromoninë modeste, midis familjarëve dhe nxënësve, e kam përshkruar në një kronikë.
Ditën e 7 Marsit 2014 ndjeva në sytë e fëmijëve, në bisedat me ta shqip, kënaqësinë e njeriut që ka vënë një fjalë në themelin e shqipes për fëmijët e një fshati dyqind kilometra larg Athinës, një fshati me dyqind banorë në ditët e verës dhe me gjithnjë e më pak mërgimtarë e fëmijë mërgimtarësh. Kriza i ka larguar shumë familje e bashkë me ta edhe fëmijët. Megjithatë shkolla e vogël e Sarantit vazhdon të jetojë, vazhdon në sajë të mësuesit model Eqerem Elezi.
Do të shkoj përsëri në Saranti. Midis fëmijëve që më përqafojnë me mall e dashuri e ndjej veten të gëzuar…

3. BARBA LAMI, ARVANITASI 103 VJEÇ…

…Kur e takova për herë të parë dhe i mora zërin në diktofon, më tha në të folmen e nënës së tij: “jam njëqind pa tre vjet”…
…Kur u ngjita në katundin e tij lart në mal, në Kukuri, dhe i dhurova librin “Rilindësit e kohës sonë” ku në disa faqe ishte biseda me të, pashë të përshkonte brazdave të moshës shekullore një rrjedhë loti…
“Unë nuk di të lexoj”- më tha ndërsa pika e parë e rrjedhës ra mbi tavolinë.

…N’atë zë ndjeva një ngashrim shekullor, një brengë të madhe. Ai kishte një shekull që fliste shqipen e të parëve, e fliste vetë, e flisnin edhe djemtë, edhe nipërit…
…Dy vjet të shkuara, kur u ulëm të derdhim në shpirt fjalën e vjetër arvanitase përcjellë me një gotë verë më tha se “jam njëqind vjet e tre muaj”
…Më 30 nëntor 2013 më mori në telefon. “Më ka marrë malli, më tha, eja të të shoh”.
U ula të shkruaj diçka, vura një titull dhe formova një fjali… NJË BISEDË MALLI TË SHTUNËN E 30 NËNTORIT 2013…!
Lamin, Barba Lamin, e kishte marrë malli. Kisha që në prillin e vitit të kaluar që nuk…
Nuk e vazhdova. Desha të shkoj ta takoj, ta përafoj si çdo herë, të flas me të, ta dëgjoj tek nxjerr me një dashuri të pashoqe fjalët e shqipes së vjetër të brezave të bjerrur, gjakut të shprishur.
E vonova me sot me nesër. Më pengoi vetvetja por edhe shoku im i viteve të mërgimit, Shpëtimi, rrëfimet e të cilit për Barba Lamin dhe arvanitasit e luginës së Thivas më kishin bërë aq për vete sa shkrova një libër të tërë me 332 faqe, librin “Rrëfimet e komshiut”. Shpëtimi nuk i bënte dy ditë bashkë të lira nga puna. Nuk i bënte dhe nuk i bën, ndaj udhëtimi shtyhej javë pas jave.
Pak kohë më parë Eqeremi, shoku im që banon tash më se një dekadë në Saranti, më tha se Barba Lami është sëmurë, sapo ka dalë prej spitali.
Nuk mund ta shtyja me sot e me nesër udhëtimin.
Më 7 mars isha në Saranti.

Eqeremi më tha se nuk dilte si më parë bregut të detit Barba Lami. Nuk shkonte as në stanet ku dimronin delet. Me to merrej djali dhe nipi. Mbrëmjeve zbriste në lokalin e djalit për tu takuar me njerëzit që e duan dhe e respektojnë jo thjesht për moshën por për zemrën e bardhë dhe dashurinë që përcjell.
E gjetëm në shoqëri me djalin dhe nipin, ulur me një gotë verë në dorë. U përqafuam me mall.
– Sa vjeç u bëre?- e pyes ndërsa bëjmë vend në tavolinë.
– Sa u bëra? I drejtohet djalit.
– Njëqind edhe tre.- i thotë djali.
– Njëqind edhe tre vjet- përsërit ai.
E zgjasim bisedën. E pyes për shëndetin, për Kukurin, fshatin e tij të lindjes diku majëmalesh ku nuk rritet as ulliri e as agrumet, e ku pleqtë me njeri tjetrin në gjuhën e të parëve merren vesh. E pyes për dashurinë e jetës së tij, delet, sa janë shtuar dhe sa qingja kanë lindur.
Më thotë se janë treqind…
Ishte i lodhur Barba Lami. E kishte lodhur shekulli i viteve, sëmundja por më shumë e kishte lodhur (do ta merrja vesh pasi u ndamë) vdekja e djalit…
Kur u takova për herë të parë me të para gjashtë vjetësh e kishte lodhur vdekja e gruas. Kishte kaluar statëdhjetë vjet me të. E kishin lodhur edhe kujtimet e hershme. Kishte qenë në Shqipëri ushtar në vjeshtën e vitit 1940 dhe mbante në gji shumë kujtime nga mikpritja shqiptare. Kishte dëshirë të shkonte edhe njëherë në ato vende. Nuk e mbështesnin fëmijët, kishin frikë se mos mbetej peng i kujtimeve të largëta.
…U ndava me Barba Lamin duken marrë me vete të fiksuar një fotografi me të.
…U ndava me shpresën që do ta takoj dhe bëj fotografi të tjera në vitet që vijnë.
Barba Lami është një mal midis maleve që mbajnë dhe përcjellin fjalën e bukur arvanite, fjalë që ai e ka ngulitur fort tek bijtë dhe nipërit…

4. TAQI, NJË LEGJENDË QË KOHA S’TË MJAFTON TA LEXOSH

E kisha takuar edhe një tjetër herë. Në një ngjitje malit me një makinë të vogël që shtërzonte gropave të rrugës e kërcente gurëve të mprehtë shkulur nga shkëmbi e vënë çapraz. Aso kohe, në prill dy vjet të shkuara, me shkencëtarin Andrea Shundi shkonim të kërkonim fjalët e përveçme arvanite për vreshtarinë dhe verëtarinë. E kishim vjelur thjesht siç degustohet rrushi diagonal vreshtit ditë para se të vendosësh ta këpusësh bistakun e ta përcjellësh nëpër dhëmbët e makinës grirëse e shtrydhëse në dilemën e specialistit ta lësh edhe ca ditë sa lëngu të të ngjisë gishtrinjt nga trashësia e sheqerit apo jo.
…Atë ditë kisha bërë disa fotografi fokusuar pastër, i pata stampuar dhe futur në një zarf doja t’ia jepja në sebep të një bisede që më dukej se kishte mbetur në mes. Kjo sepse kur je me miq, ia le vendin atij në zinxhirin e pyetjeve. Për më tepër kur miku kishte kaluar Atlantikun vetëm e vetëm që ta dëgjonte, ta shkruante e ta jetonte fjalën e moçme për hardhinë dhe prodhimet që i vijnë pas.
Taqin ma kishte përshkruar Shpëtimi, komshiu im i tregimeve mbledhur e publikuar në “Rrëfimet e komshiut”. Dhe sa herë takohemi, tek gjerbim qetë kafenë e miqësisë , mes do të na futet Taqi me tërë madhështinë e njeriut që e do me shpirt Shqipërinë dhe shqiptarët, që ka dëshirë të çmendur të flasë e kuvendojë shqip, që t’i numron edhe gropat e rrugës për në Shqipëri në njëqind udhëtimet e tij bamirëse për mërgimtarët. Tregimet për të, gurë-gurë, po më formojnë një mur legjende arvanite.

…Atë ditë të 8 marsit 2014 ngjitjen nga Saranti në Ostja e përshkova në sediljen e makinës së Eqeremit, i cili, si edhe Shpëtimi e ka në gojë Taqin në tregimet e gjata jetësore, e ka mik ashtu siç e kanë miq të gjithë mërgimtarët e fshatrave në skaj të luginës së bukur të Thivas. Bashkëfshatarët e Taqit, në moshë e në gjuhë të lashtë, përkushtimin e tij e kanë shndërruar në llagap. I thërrasin Taqi i Shqipëtarëve.
Pas kafes u ngushtova në ndenjësen e një kamjoçine me dy diferencialë, apo katër herë katër, siç i thonë rëndom, dhe pasi lam fshatin iu ngjitëm malit në një rrugë malore që ndërsa të lodhëte nga vallja e rrotave herë mbi gurë çakëlli, herë mbi kalldrëm të hedhur mbase pesëdhjetë vjet më parë, mbase edhe më shumë, e herë mbi tokë të butë. I mësuar me rrugët e Dibrës sime që ende janë siç i kam lënë, në gurë e tokë të butë, syun e kisha tek pamja që sa më shumë ngjiteshim aq në pëllëmbë të dorës më vinte, sa doja ta gjerbja me syun e ftohtë të digitalit tim të vogël. Provova ta bëj disa herë por në të gjitha rastet pamja më vinte e shpërfytyruar nga kërcimet e makinës. E lash detin që m’u shfaq poshtë, fshatin me shtëpitë rradhë-radhë si në një ngastër mbjellë me përpikmërinë e makinave të kohës, luginën e gjelbëruar, kanalin e madh që e merr ujin nga 180 kilometra larg për ta sjellë në gotën time të ujit në Athinë, të pastër e të freskët…
– Këto që sheh, më tha Taqi, gjithë këto kodra të bukura, kanë qenë mbjellë me vreshta.
– Çfarë ndodhi?- e pyes dhe me njohuritë e specialistit vazhdoj: – Mos i zhduku filoksera?
– Jo. I zhduku pleqëria?
– Pleqëria!?- e pyes duke ngritur supet i habitur.
– Jo pleqëria e vreshtit por pleqëria e njerëzëve. Vreshtin mund ta rinosh por njeriun që tërë jetën qe plakur me të nuk e rinon dot. Djemtë morën kurbetin. Rinia mori qytetin. Vreshti, “nuk rritet me urata, por me shata e lopata”. E kam dëgjuar edhe në Shqipëri këtë. E themi edhe ne.
Kamjoçina vazhdon të kërcejë gropave. Taqi si të dojë t’i imitojë herë hidhet në të kaluarën e herë ndal vështrimin e thotë:
– Këto pemë i kam mbjellë unë. Shikoji cerasjet, dardhëtt, pjeshkët, mollët…Kanë mbushur degët me sythe e shpejt do të nxjerin lule…
– Ky është vreshti që mbolla para dy vjetësh. E mba mend?
– E mbaj, bile e kam edhe në fotografi ku ti ke dalë bashkë me Shpëtimin.
– Sivjet do të marr vilat e para të rrushit…

Ndërkohë kamjoçina ndalet e ne marrim rrugës mes dy ngastrave me vresht, mes hardhive të krasitura me sythat fryrë nga limfa pranverore.
Këtu është perandoria e re e jetës së Taqit. Një ndërtesë që në katin përdhes ka mjetet mekanike të punimit të vreshtit e në katin e sipërm një dhomë me oxhak të mermertë, një dhomë me një divan, një ballkon që ta jep në dorë pamjen, rreshtat e hardhive si në një qëndismë prike të moçme vajzash.
Në krah të saj gica në rritje, lepuj, pula fushe, pula deti… që lëshojnë zëra të gëzuar tek ndjejnë dorën e kujdesëshme të së shoqes së Taqit që mbush grazhdet me ushqime të koncentruara apo hap dyert e vogla të kotecëve për tu dhënë liri të përkohëshme pulave ku gjeli i madh i detit gugulit duke i hapur krahët pushtetshëm mbi ta.
– Ujin, më thotë Taqi, e kam marrë nga një burim lart në mal. Kam ujë të pastër burimi. Rrymë elektrike nuk kam. Është shumë larg dhe më kushton shumë ta sjell. Do të ve një panel diellor dhe dhe do të ngre lart një elikë për prodhimin e energjisë elektrike.
– Dhe sa të kushton kjo? –e pyes.
– Jo më shumë se pesëmijë euro. Nuk do të paguaj as ujë e as energji elektrike…
Një zjarr në oxhak, flaka dhe prushi i të cilit na ngrohu në një bisedë të gjatë shqip, në shqipen e vjetër arvanitase, në arvanitishten që mbahet gjallë në shpirtin e tij.
Vazhduam gjatë pa e pikasur që shiriti e kishte përfunduar rrugtimin e tij rrotullues. Nuk e dëgjova sinjalin e mbarimit që ta ktheja në anën tjetër…
Ani, një orë e kam zërin e tij shqip mbi shirit. Do ta zbardh për ta futur në zarfin kompjuterik arvanitas për ta përcjellë një ditë për vete dhe për të tjerë që e kanë përjetuar mallin arvanitas shqip.
Zbritjen e bëmë nëpër një rrugë tjetër, rrugë që hidhej e përdridhej mbi një kodër dikur pyll, djekur para një gjysmë shekulli, kodër që mbarte në bark një prej dhjetëra tuneleve të kanalit të madh të Mornosë, konsideruar si vepra më e madhe greke, vepër e viteve tridhjetë të shekullit të kaluar. Për të kam shkruar në një reportazh vite më parë…
Taqi kishte dalë në pension nga puna në këtë vepër të madhe.
Ndërsa makina ecte në rrugën paralele me kanalin në beton dhjetë metro mi kokën tonë, Taqi më tha:
– Kanali sot përcjell njëzet metra kub ujë në sekondë…
Grekët i vunë lumit të Mornosë një digë, krijuan një liqen artificial, e morën ujin nëpër një kanal të betontë mes shkëmbejsh e tunelesh për ti dhënë ujë Athinës dhe të gjithë hapësirës në të 180 kilometrat e rrjedhës së tij…
Sikur…nga liqeni i Shkopetit, fill pasi uji përshkon turbinat e del i shkumëzuar të bëhej një kanal betoni…uji i pijshëm do të mbyste tërë hapësirën që nga Miloti, Laçi, Fushë-Kruja, Sukthi, Shijaku, Durrësi, Kavaja…
Sikur … të kishim një shtet me kokë!?

ARVANITISHTJA, GJUHA E LASHTË SHQIPE, ENDE RRËNJËZON

Autobusi erdhi fiks në orën 12.15, pa luajtë sekondin. U përqafova me Taqin dhe me Eqeremin, që i lirë atë ditë nga udhëtimi në det, nuk deshte të më linte pa përqafimin e mallit dhe pa kërkesën e përsëritur sa herë takohemi e sa herë flasim në telefon: “Eja, të pres të vish me Natashën, me Shpëtimin dhe Dhuratën!”. Këtë ma përsëriti edhe Taqi duke shtuar se tërë kati i dytë i shtëpisë së tij është i kompletuar për të qëndruar ditë e netë të tëra.
Para se të ngjitesha në autobus shoferi më tha që çantën ta mbaja me vete sepse rrugae tij ishte e shkurtër, deri në fshatin pesë kilometra larg, në Domvrenjë.
Në të dalë të Ostjes u ngjit në autobus një burrë tek të gjashtëdhjetat. U ul në ndenjësen pas shoferit dhe u shtruan në kuvend.
Ndërsa pamjet ndërroheshin herë ngushticash shtëpishë me kthesa njera pas tjetrës e më tej hapësirës së një rruge të gjerë bashkëkohore që kryet e lidhte në Ostja, meditimin tim ma bënte copë-copë biseda e shoferit me pasagjerin. Ishin të njohur të hershëm, mbase të rritur bashkë që në fëmijëri e biseda herë shkulej e ngulej pas në vite, e herë ngulej e bënte rrënjë në të sotmen.
Në një çast, mes greqishtes së tyre mu duk se dëgjova një fjalë shqipe, thjesht fjalë të gjuhës së sotme shqipe …”pastaj”…
E tunda fort kokën për t’i thënë vetes se më bënë veshët.
E ndala edhe vështrimin, edhe dëgjimin mbi ta. Vazhduan të flasin greqisht kur…
– O të piqemi sonte ta pimë një raki?…
Kaq tha shqip dhe vazhdoi përsëri greqisht.
– Arvanitas jeni? Flisni shqip?
Atë çast autobuzi ndali. Para ishte autobuzi tjetër që më priste.
Zbrita duke i përshëndetur e duke marrë për përgjigje një buzëqeshje që u buronte nga shpirti.
Bëra vend në autobuzin e linjës. Mbi furkën e sajuar nga një furdë e nxjerr nga një arrnenë e kujtesës së pyjeve të vendlindjes vura shtëllungën e nxjerrë nga bashka e jetës. Me të djathtën lëviza boshtin e me të majtën nisa të nduk leshin rudë të kohëve. Fija nisi të mbështillet lëmsh…
Shumë furka kanë mbajtë shtëllungat, e duar të kujdesëshme kanë tjerë penjë e mbush boshtin e jetës kësaj treve të moçme ku është folë e kënduar shqip…
Shumë…
Në Saranti një mësues kërkon të lajë një borxh…
Një shekullorë e ka përcjellë fjalën e të parëve tek djali dhe nipi…
Taqi i Shqiptarëve ka zgjuar vreshtarin e moçëm dhe më ngroh me shqipen e tij me sy mbi prushin në oxhak…
Një pasagjer në autobus nuk gjenë fjalë nga gjuha e tij e përditëshme për ta ftuar mikun veçse në shqipen e moçme, marrë e përcjellë shekujve nga brezi në brez…
– O të piqemi sonte ta pimë një gotë raki?…
Udhëtoj i menduar luginës së Thivas…
Udhëtoj dhe në mendje më vjen thënia vite më parë e një taksixhiu rrugëve të Athinës…
“Na jeshëm skipëtarë një qind për qind po greku na thithi. Nuk na la të vazhdonim skolinë dhe nuk mundëm me mësue dhe me shkrue gluhën tënë. Edhe juve kështu do t’ju ndodhë. Fëmijët tuej nuk e mësojnë gluhën e mëmës, nuk kanë disirë të këthenenë në Skipëri, do bënenë grekër si na…”
Rrugëtoj dhe mendoj për atë që është tretur shekujve…
Udhëtoj dhe mendoj për atë që ka mbetë nga shekujt…
Rrugëtoj dhe tund kokën për atë që po tretet sot…
Për fëmijë që nuk flasin gjuhën e nënës…
Për nëna dhe baballarë që nuk u flasin fëmijëve shqipen e nënës së tyre…
Për presidentë, kryeministra e ministra… që shkojnë e vijnë nga Tirana në Athinë, pa thënë një fjalë shqip për shqipen…
Dhe përsëri më vjen në vesh fjala e taksixhiut…
”Fëmijët tuaj…do bënen grekër si na…”

Mars 2014