Archives for May 2014

Shkrimtarja Sabije Dervishi Veseli promovoi 5 librat e saj në New Jersey

May 7, 2014 by dgreca

Sabije Dervishi Veseli, zëri krijues, intelektual, femëror – që i përket Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, dhe e njohur tashmë edhe si autore bilinguale , mjeshtre e rrëfimit në gjininë e thrillerit/
Nga BEQIR SINA, New Jersey/
NEW JERSEY : Vitet e fundit shkrimtarët shqiptarë në Amerikë, janë shtuar si bletët. Ka një “prodhimtari” të madhe, nga autorë të ndryshëm. Librat e rinjë, të autorve shqiptarë, po promovohen gati çdo muaj në komunitetin tonë, ku më së shumëti janë të përqendruar shqiptarët, në qytet ku jetojnë, por ndonjeri prej tyre zgjedh edhe në vendlindjen të promovojë ndonjë libër të ri.. Për shembull vetëm këtë javë dy autorë(Halit Nezaj dhe Sabije Dervishi Veseli) promovuan 8 libra – ndërsa një tjetër shkrimtar nga Amerika, Ilir Ikonomi, zgjodhi Tiranën të promovojë librin e ri “Pushtimi” në Panairin e Librit 2014 në Tiranë.
Prej kohës së kolonive të para shqiptare në diasporë, dhe izolimit komunist të Shqipërisë, ka një histori të pasur shkrimtarësh të ndryshëm shqiptarë, që emigruan në Shtetet e Bashkuara. Shumica e librave të autorve shqiptaro amerikan, natyrisht, që ishin shumë më pak, atëhere, por ishin nga autor që kan lënë gjurmë. Autorë nga ata që kan shkruar libra cilësor dhe me nivel, libra që zenë vend kryesorë edhe sot në biblotekat e kombëtare dhe ndërkombëtare, dhe atyre të lexuesve të shumtë, si në Shqipëri, Kosovë dhe viset shqiptare e diasporë.
Ndërsa, tani duket se raportet në dy dekadat e fundit kan ndryshuar në mënyrë drastike, në komunitet. Mbasi tani kemi shumë autorë, dhe një “prodhimtari” të madhe me libra të autorëve nga diaspora – promovimi i të cilëve në SHBA po përjeton një “bum” të vërtet.
Sabije Dervishi Veseli promovojë 5 librat e saj në komunitetin shqiptar të Patersonit

Promovimi më i fundit, i saj ishte një takim i konceptuar si një masdite-artistike, nën organizim të prof. Esat Ahmetit dhe përkujdesjen e Fondit të Përbashkët Shqiptarët të Patersonit, me Xhaminë Shqiptare, të dielën më 4 maj në kantonin Paterson, të Nju Xhersit (New Jersey). 5 librat në gjuhën Shqipe dhe Anglisht librat me titull : “?” – ” Why Did You Fall in Love With Me” – “Mysterious secret (After dhe death), “Interpretation of dreams” “Dangerous Road”,, të shkrimtares dhe poetes shqiptare nga Struga, Sabije Dervishi-Veseli, patën një interesim të madh në këtë komunitet.
Ky aktivitet kulturor e artistik, paksa i veçantë i këtij lloji mblodhi së bashku dhjetra shqiptarë, si dhe udhëheqësit e lart të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë, presidentin e saj Adnan Mehmeti dhe kryetaren Raimonda Moisiu, Akademinë Shqiptaro Amerikane të Shkencave, Institutin Gjergjë Kastrioti Skëndërbeu, Organizatën e Gruas Shqiptaro Amerikane “Motrat Qiriazi”, përfaqësuesit e shtetit të Kosovës, autor librash, artist, krtik, studiues, veprimtar, studentë, gazetar dhe dashamirë të fjalës së shkruar shqipe të gjithë, nga zona e ashtuquajtur e Tri-Shtetshit.
Drejtuesi i këtij aktiviteti në fillim të fjalës së tij, tha se: “Sabije Dervishi Veseli, është autore që ngadalë por sigurt ecën drejt sukseseve në artin letrar. Për më tepër, tha professor Ahmeti, ajo këtë arrin ta bëjë në një terren të vështirë, siç është lloji i romanit, i njohur pak në letërsinë tonë, romani horror, por edhe në një vend, ku nuk mund të çash përpara nëse nuk ke talent dhe cilësi, siç është Amerika,”
Hymni Kombëtarë, i të, të dy vendeve SHBA dhe Shqipërisë, hapi aktivitetin në qendrën kulturore shqiptare, sallën e figurave historike Shqiptare.
Mbas fjalës së organizatorit të kësaj veprimtarie, professor Esat Ahmeti , ai lexoi letrat përshendetëse drejtuar autores, prej atyre që nuk morën pjesë, për arsye të ndryshme , ndërsa vazhdoi programi i pasur me një preformim të shkëlqyer prej muzikanteve nga vendorigjina Ergin Brahimaj – Bariton dhe Lule Ballata në Viole. Me të cilët u ndërthur ky aktivitet, i cili ishte shëmbullor për komunitetin dhe u ndoq me shumë vemendje nga dhjetra të pranishmën.
Në emër të përfaqësisë së shtetit të Kosovës, e përshëndeti veprimtarinë diplomati kosovar Korab Mushkolaj , Konsulli i Kosovës në Nju Jork, kurse Zulfi Alla përshëndeti në emër të Fondit të Përbashkët Shqiptar të Patersonit, si kryetar i saj. Fadil Curri, autor i 10 librave, kritik letrar, nëpermjet sistemit elektronik Skypit, do të përshëndeste autoren dhe të pranishmit e këtij promovimi.Ndërsa, Xhevat Limani, aktor, regjisor i njohur, përshëndetjen e tij – si gjithënjë zgjodhi ta bëjë me interpretimin e tij artistik, duke imrpovizuar nëpërmjet vargjeve të bukuar të rilindasve tanë, Naim Frashërit dhe Çajupit, skena tërheqëse.
Raimonda Mojsiu, poete, shkrimtare dhe publiciste, autore e disa librave, e quajti kolegen e saj Sabije Dervishi Veseli- një zë krejt i veçantë në letërsinë amerikane dhe shqiptaro-amerikane dhe aktivitetin si një promovim i vlerave të letrave shqipe, në diasporë.
“Sabije Dervishi Veseli, është romanciere bilinguale në dy gjuhë; shqip e anglisht, tha Moisiu, duke shtuar se me përpjekje e sakrifica, ngarkesë emocionale, ajo është lumë atdhedashurie për Shqipërinë e vendlindjen. Me dhimbjen e mergimtares, por me sytë nga atdheu, me pasionin dhe talentin për letërsinë, ajo hodhi ne letër nëpërmjet komunikimit anglisht, përvojat jetësore, kalvarin e dhimbjeve e sakrificave, dhimbjen e dashurinë, të mirën e të keqen, mallin dhe kujtesën, groteskën dhe paradoksen, dallgët e jetës që na rrahin çdo ditë, vuajtjet e mbijetesën, jetën e vdekjen”.
Autorja, për shkrimtaren Moisiu, shpreh shpirtin fenomenologjik me qartësinë e mendimit filozofik e artistik, ide shprehëse dhe emocionale këto, krejt të veçanta nën efektin e njerëzores.
Ajo e cilësoi shkrimtaren Sabije Dervishi Veseli, si zërin krijues, intelektual, femëror – që i përket Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, dhe e njohur tashmë edhe si autore bilinguale , mjeshtre e rrëfimit në gjininë e thrillerit, e cila tha Moisu “ka zgjedhur të shkruajë në gjuhën angleze nën aureolën e kauzës së lirisë e shpirtit të lirë në tokën e lirë, çka ka bërë që këto ngarkesat emocionale të jetës , t’i ndaje edhe me “bashkëqytetarët e saj amerikanë”, t’i bëjë pjesë të dhimbjes e gëzimit të saj, në Amerikën multi-kulturore, si një metaforë dhe best seller për letërsinë bashkëkohore, zë krejt i veçantë në letërsinë amerikane, shqiptaro-amerikane dhe promovim i vlerave te letrave shqipe.”
Ndërsa, duke iu referuar promovimit të librave të koleges së saj, kryetaria e shoqatës së shkrimtarëve shqiptaro amerikan, tha se kishte lexuar librin e saj “Dangerous road”- një libër mbrësëlënës, që Moisiun e kishte tërhoqur, për vetë subjektin dhe idetë që autorja, ka shpalosur aty në libër.
Adnan Mehmeti poet dhe shkrimtarë nga Presheva në SHBA, President i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikan, e vlersojë shumë autoren dhe librat e saj e cila ështnëtare e kryesisës së kësaj shoqate, duke shtuar se ajo është mjaft aktive edhe në Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, e cila tubon shkrimtarë shqiptarë nga e gjithë hapësira shqiptare që jetojnë dhe veprojnë në SHBA, duke u zgjedhur së fundmi atë anëtare e kryesisë së kësaj shoqate.
Shqipe Biba, aktiviste e dalluar dhe e njohur e komunitetit, shprehu respekt dhe dashuri për autoren duke vënë në pah veprën e shoqes së saj nga Struga në SHBA.
Dr. Skender Kodra, kryetar i Akademisë së Shkencave Shqiptaro-Amerikane, gjithashtu përgëzojë autoren dhe vuri në dukje vlerat e mëdha të këtij komuniteti, ku si tha professor Kodra, në shqiptarët tani kemi “tre armët kryesore në dorë, kemi diturinë, institucionet tona që na përfaqësojnë, penën e shkrimtarve dhe poetëve, dhe atdhedashurinë e patriotizmin që na karakterizonë të gjithëve” .
Rock stari strugan në SHBA, Haxhi Dauti, përshëndeti autoren, duke iu rikthyer edhe një herë rinisë së tyre të hershme. Ai ashtu si edhe autoria , ishin nga ata që ëndërronin të bëheshin të suksessshëm. “Prishtina, si kryeqyteti shqiptar nën ish Jugosllavi, tha Dauti, për rininë shqiptare ishte vatra e realizimit të ëndërrave tona – ndërsa, rruga e jonë për në Kosovë, ishte gjuha e bukur dhe e ëmbël shqipe, që na mbajti gjallë, dhe na frymëzojë të gjithëve dhe gjithë jetën, ne si këngëtar, artistë, poet dhe shkrimtarë”
Marija Dushi, një aktivste e komunitetit, nëna e aktorit të hollivudit Mike Dusi, tha se :”Katër veprat e saj të botuara në anglisht nga “ New Age Publishing”, ndërkaq e kanë bërë të njohur Sabije Dervishi Veselin tek lexuesi dhe kritika në SHBA. Kritika dhe kompania që merret me botimin dhe shpërndarjen e librave të saj atë e prezantojnë si autoren e parë shqiptare që ka paraqitur interes për të shkruar rrëfime horror”.
Fjala përshëndetëse e shkrimtares dhe poetes Sabije Dervishi- Veselit në përurimin e librave të saj në nisi me faleminderimet . Më pasë ajo ceku fatin se suksesi i krijimtarisë, është një rrugëtim i gjatë dhe i lodhshëm, kur krijuesi shpesh-herë edhe mund të dorëzohet, por shpresa ishte teper e madhe. Vetëm shpresa më dha kurajo të vazhdoja ëndrrën time të madhe, tha ajo.
“Shtëpia botuese “ New Age World Publishing”, m’i hapi dyert tha autoria, për botim me një vlerësim tepër të rrallë :” se edhe pas 100 viteve subjekti im eshte actual dhe original. Nuk humb si vlerë as tema, as karakteri, prandaj jeni e mirëseardhur dhe çdo veper e juaja do te botohet”. Kjo porosi për mua ishte më tepër se një nxitje dhe motivim. Lejomëni të shpreh falenderimin dhe respektin tim për këtë gjigand të madh amerikanetë botimeve”.
Dhe kështu filluan botimet e saj të njëpasnjëshme.

Por ajo “rrëfehet” se përseri shpirti i saj nuk rrinte qetë ,mbasi ajo ëndërronte edhe më larg. Mesazhi që po e pranonte ishte filmi dhe Hollivudi. Në gjithë këtë kalvar, apo në të gjitha këto udhetime dhe perpjekje Sabija nuk isha e vetme. Sepse, përkrah saj tha ajo ishte njeriu më i besuar, njeriu që i jepte kurajo , njeriu që si u shpreh ajo i hapte rrugët e shpresës.
“Ishte pra, tha Sabija bashkëshorti im njeriu që më shoqëroi në çdo hap. Pa ndihmën e tij nuk do ta kisha suksesin qe dalëngadalë po troket në dyert tona. Lejomëni të them se pa ndihmën e burrit tim I cili ka meritën më të madhe nuk do t’isha kjoqë jam. Andaj, kam dashrui dhe respekt për bashkshortin tim. Ai meriton gjithçka ndaj unë jam krenare që jam në krahët e tij “.
Ndërkohë gjatë fjalës së saj ajo nuk “fsheheu” atë se dëshira dhe qëllimi i ëndrrës së saj ishte tepër konkret: libri im i parë të behet film me subjekt shqip dhe me personazhe shqiptar duke dëshmuar para të tjerëve se edhe ne shqiptarët dimë dhe kemi talent të depërtojm në dyert e mëdha të qytetërimit dhe kulturës botërore. “Edhe ne meritojmë të jemi prezent në kinematografinë Hollivudiane, shtoi autoria, unë isha këmbëngulese deri sa t’ia arrij qëllimit tim. Pas gjithë këtyre përpjekjeve më në fund të rrugës u hap një dritë e gjelbër. Mrekullia po afrohej. Jemi në proces me shtëpin filmike hollivudiane “Gold Rush Pictures INC” me producentin shqiptaro- Amerikan Mike Dusi me qendër në Kaliforni”.
Promovimi e konceptuar si një masdite-artistike, nën organizim të prof. Esat Ahmetit, u përshëndetën edhe, nga kandidati demokrat për në kongresin amerikan Emin Eddie Egriu, poeti dhe prozatori Mëhill Velaj, si edhe veprimtarë, actor, poet dhe artistë të ndryshëm . Kurse, me interpretimet e tyre, përshëndetën edhe aktori i njohur i diasporës Shaban Lajçi me rapsodin Tom Gjergji.
Në fund u shtrua një koktel i përgatitur nga organizatori, ndërkohë që çifiti Ergin Brahimaj – Bariton dhe Lule Ballata në Viole, kënduan këngën “Lule bore”, ku si në korë së bashku me ta kënduan të gjithë pjesë-marrësit.

Sabije Dervishi Veseli :

Sabie Dervishi ka lindur në vitin 1967 në Livadhi të Strugës, ndërsa shkollimin e mesëm e kreu në Prishtinë në vitin 1987. Për shkak të gjendjes së krijuar në Kosovë, në ato vite e ndërpret shkollimin dhe së bashku me bashkëshortin e saj dhe dy fëmijët shpërngulet për në SHBA.
Libri i parë i saj është botuar në gjuhën shqipe në vitin 2003 dhe titullohet “Pse u dashurove tek unë?“, por ëndrrën e saj që krijimet t’i botohen edhe në anglisht, e bëri realitet marrëveshja me New Age World Publishing, e cila bëri të mundur për përkthimin e veprës së saj të parë në anglisht dhe më pas edhe të librave të tjerë. Vepra e parë e saj e përkthyer në anglisht mban titullin Why Did You Fall in Love With Me. Libri i dytë i autores është botuar në vitin 2006 dhe mban titullin Mysterious secret (After dhe death), kurse i treti “Interpretation of dreams”.
Libri më i ri i Sabije Veslit mban titullin “Rrugë e rrezikshme”, në të cilin ajo i qaset në mënyrë artistike, tragjedive të ndodhura në një rrugë të vendlindjes së saj. Në këtë libër ajo përsëri eksploron lidhjet e errëta ndërmjet ëndrrave dhe fateve njerëzore; ëndrrat që mund t’i bëjnë të rinjtë të vuajnë; ëndrra të mund të provokojnë katastrofa, ëndrra që mundtë shkatërrojnë dashuri. Duke udhëtuar e shoqëruar nga një vajzë e re, e mbushur plot shpresë për jetë dhe dashuri, atë e ndjekin nga pas ëndrrat e trishta të dhunës e të vdekjes.

Operation Valuable Fiend:The CIA’s First Paramilitary Operation against the Iron Curtain

May 7, 2014 by dgreca

By Albert Lulushi/
Synopsis/
In 1949 a newly-minted branch of the CIA, flush with money and burning with determination to roll back the Iron Curtain, embarked on the first paramilitary operation in the history of the Agency. Theirs was an elaborate plan, coordinated with the British Secret Intelligence Service, aimed at detaching Albania, the weakest of the Soviet satellites in Europe, from Moscow’s orbit. The operation suffered a dismal failure and was substantially shut down by 1954.
Operation Valuable Fiend: CIA’s First Paramilitary Operation against the Iron Curtain uncovers the true story behind CIA’s Albanian operation – beyond the simplistic view often taken on the subject that assigns the blame for the failure of the operation to Kim Philby, the most famous Soviet mole inside the British SIS.
Operation Valuable Fiend is the first book to offer a full accounting of the operation based on hundreds of declassified CIA documents, memoirs, and recollections of key participants in the operation. The book is unique not only for its extensive use of primary sources, but also because it presents a multi-faceted view of the story, correlating and juxtaposing facts and elements of the operation reported by participants on the American side against those recounted by their opponents on the Communist side.
Valuable Fiend reveals the true factors that contributed to the ultimate failure of the operation, including: An atmosphere of competition and jealousy, rather than cooperation, between branches of the CIA and between the CIA and other friendly intelligence services.
Distracted and inexperienced CIA case officers outsmarted by operatives of a ruthless Stalinist regime determined to consolidate its power with no mercy for their opponents.
Conflicts and rivalries among the anti-Communist factions, exacerbated by the intrigues of King Zog, CIA’s colorful ally who was Europe’s only Muslim monarch, married to a Hungarian-American countess, and a member of Egypt’s Muslim Brotherhood, all at the same time.
In addition, and perhaps most importantly, the book shows the imprint that the operation left on the planning and execution of other Cold War paramilitary actions that followed, including CIA’s coup d’états in Iran and Guatemala, and the Bay of Pigs invasion in Cuba.
***
[Operation Valuable Fiend: The CIA’s First Paramilitary Strike Against the Iron Curtain]
[front flap]
History US $24.95
In 1949, a newly minted branch of the CIA, flush with money and determined to roll back the Iron Curtain, embarked on the first paramilitary operation in the history of the agency. They hatched an elaborate plan, coordinated with the British Secret Intelligence Service, to spark an uprising and detach Albania, the weakest of the Soviet satellites in Europe, from Moscow’s orbit. The operation, called Valuable Fiend, resulted in dismal failure and was shut down by 1954.
In this groundbreaking book, Albert Lulushi gives the first full accounting of this CIA action, based on hundreds of declassified documents, memoirs, and recollections of key participants, including Albanian exiles recruited for missions and their Communist opponents. Up till now, the story of the operation has been obfuscated and even distorted. Some blamed the Soviet mole Kim Philby for sabotaging it, and CIA memoirs were heavily sanitized.
Narrating the early days of the operation, Lulushi recaptures its heady promise, the zeal of the men in charge, and the courage of the Albanian patriots who risked and often gave their lives in paramilitary actions. He also documents the range of factors that led to its failure, from inexperienced CIA case officers outsmarted in spy-vs.-spy games by their ruthless Stalinist opponents to inter-branch rivalries within the CIA and conflicts and lax security among anti-Communist exile groups. Yet Operation Valuable Fiend was also the proving ground for techniques used in later CIA paramilitary actions—involving some of the same agency operatives—including the successful coups d’état in Iran and Guatemala and the disastrous Bay of Pigs invasion of Cuba.

[back flap]
[insert author photo] [And list the author photo credit if any]
Albert Lulushi, a native of Albania, fled to the West in 1990. He moved to the United States in 1991 and built a successful career as an information technology entrepreneur working with US government agencies and Fortune 500 companies. He has assisted US government officials at the highest levels in establishing and conducting relations between the United States, Albania, and Kosovo since the fall of Communism. He lives in Oakton, Virginia.

[Arcade Publishing logo]
Arcade Publishing, and imprint of
Skyhorse Publishing, Inc.
New York, New York
www.skyhorsepublishing.com

Jacket design by TK
Jacket[/Front cover/Author] photograph [or illustration] by TK [if this line applies to your book]
Printed in TK [fill in if you know any of these TKs]
[back panel]
“Albert Lulushi has told a fascinating story well and made excellent use of untapped archival resources.”
— David Robarge, chief historian, Central Intelligence Agency
“An important and well-researched account of one of the Cold War’s less known and often misunderstood clandestine operations . . . The book tells a lively and well-written, if discouraging, story. The reader has a treat in store, and any student of the history of America’s role in the Cold War will find the book indispensable.”
—Ambassador Frank G. Wisner, former ambassador, Under Secretary of Defense for Policy, and Under Secretary of State for International Security Affairs
“In Operation Valuable Fiend, Albert Lulushi has done a splendid job in updating our knowledge of the clandestine activities that CIA and its partners conducted in Albania in the late 1940s and early 1950s.”
—Nicholas C. Pano, professor emeritus of history, Western Illinois University
[Barcode with ISBN: 978-1-62872-322-9 and price: $24.95]

Poeti që bën “gjymytyrë” për mjegullat

May 6, 2014 by dgreca

Nëpër gjymtyrët e mjegullva të Adem Zaplluzhës/
Nga Përparim Hysi/
Të fundit po e them që në fillim: kam njohur një Poet të një shkalle të epërme. E kam fjalën për Poetin Adem Zaplluzha. Jo vetëm e kam njohur, por jam befasuar. Kjo befasi imja është shumë domethënëse. Shkruaj dhe vet poezi, po jam i një “lloji” tjetër: unë kurrë nuk heq dorë nga poezia me rimë dhe kjo ndodh për një arsye të fortë: nuk jam i zoti të ligjëroj në poezi me vargje të lira apo të bardha. Sado që jam i një “mizure” tjetër (ata që nuk më njohin mos më marrin për ndonjë poet kushedi?!!!), e çoj gojën vesh më vesh kur lexoj poetë që të çudisin me poezitë që s’kanë rimë. Po si mos qeshja kur lexoja Majakovskin me ” Re me pantollona”. Në vizionin tim më dukej sikur Poeti e kish kapur renë prej veshësh dhe po ia “vishte” pantollonat me zor. Dhe ashtu si oreksi që vjen duke ngrënë, zura t ‘i doja poetë të tillë. Kjo dashuri imja kish filluar që me Migjenin e Qemal Stafën apo dhe ndonjë poet tjetër, por thashë dikur-dikur se si Janis Ricos zor se do këndonte dikush më bukur. Këtë mendim e pata për “Mëhallat e botës”. Mirëpo, dalngadalë, poezia me rimë sikur po asfiksohej dhe po dilnin poetë që, me të vërtetë,që të vinin në mendime. Në letërsinë botërore kjo kish ndodhur me kohë, por vërshimi i bukur filoi dhe në letërsinë shqiptare. As pretendoj që njihja Martin Camën ( ky as njihej në letërsinë tonë të realizmit socilaist), por kur ndodhi “hopi” i bukur letrar me Kadarenë,Agollin, Arapin, Shehun e të tjerë, natyrisht zura ta doja edhe këtë lloj poezie: por duhet theksuar që Kadareja dhe Arapi xhëku e “thyen” atë poezinë me rimë.

* * *
NJeriu plaket duke nxënë,- thotë populli. Dhe unë lexoja dhe ngazëllehesha dhe me këta poetë që “dolën nga rruga e Zotit”. Po si ishe e mundur që mos ngazëlleheshe
nga poetë që e rritën cilësisht poezinë e tyre. Tek i lexoja, më dukej se po ua “zhvishja pantollonat reve” të Majakovskit,se kisha parë Moikom Zeqon që i “vishte syze dielli Menduzës së dashuruar”; shihja Dhimitër Pojanakun ( theksoj poetin Dhimitër Pojanaku!!!) që i zinte “xhindët prej veshi dhe i bënte të kërcenin polka”; shihja princin e lirikave ( mbret i lirikës në vizionin tim është Lasgushi), bohemiin e bukur, Frederik RReshpja që më bënte gati të nisesha fluturim dhe t’ia puthja ballin e vuajtur tek këndonte: “… qante dreri në korie dhe lotët bëheshin shi” apo “… po bien ëndrrat e pyjeve një nga një… ose “… mjegulla e hollë ndan dritares sime qan me lot shiu. Poeti tjetër i bukur, Faslli Haliti këndonte për pranverën: ” sythi shkrin dëborën në zjarrin e lules… Poezia e Faslliut të bënte për vete me mesazhet që jepte: “Njerëz” Ruani njerëzit nga njerëzit! Apo dhe më bukur: ” Turmat i ngrenë/ populli ngrihet vet!. Epo daullet bien për ata që kanë veshë dhe jo për ata që veshët i kanë zënë me dyllë. Kjo lloj poezie me kaq mesazhe, pak e nga pak, sikur po merte domenin edhe në letërsinë tonë. P.sh. Petraq Risto “hipën në një karuselë, që për bosht ka një ylber”. Fatmir Teziu “ëndrrat i qep në çarçaf” apo”ishte koha që kafenë për qokë e pinte Atdheu”.
Në një përmbledhje, me pak fjalë, kjo lloj poezie po lëvrohet çdo ditë e më shumë në mbarë letërsinë shqiptare.

* * *
Çdo njeri që njeh sadopak letërsinë apo historinë e letërsisë shqiptare, është i ndërgjegjshëm që letërsia me vargje të lira apo të bardha, pothuajëse, tërësisht është lëvruar në Kosovë. Në Kosovë ka një aradhë poetësh që shkruajnë një letërsi të tillë ku mesazhet, shpesh, fshihen mes kodeve të autorëve që i krijonin këto poezi. Që shkruanin një poezi të tillë, kuptohet që ishin të shtrënguar nga kondicioni historiik i kohës. Natyrisht, nuk është objekt i kësaj esseje vështrimi dhe analiza e një poezie të tillë, por kjo “esse” modeste ime është për të sjellë para jush një Poet që ka bërë emër me poezi të tillla cilësore. Cilësore nga ana artistike dhe, ca më shumë, me mesazhet që përcjell për lexuesit. E kam fjalën për Poetin Adem Zaplluzha! Nuk pretendoj se e njoh mirëfilli poezinë e tij. Por, në iu futa kësaj pune, e bëra veç nga një befasim. U futa në “Google” dhe, kur lexova, se ç’ka bërë ai gjatë gjithë jetës, jo vetëm që u inspirova, por ndjeva që t’më skuqeshin faqet prej turpit. Pashë që, Adem Zaplluzha, qenka sa unë: 71-vjeç! 71-vjeç dhe ka botuar deri tani 110 ( po e shkruaj me shkrim:njëqind e dhjetë) libra. Më gjeni gjëkund të gjashmin?! Me aq sa kam lexuar dhe di unë: një bum të tillë ka patur Lope de Vega në Spanjë! Që të bindeni se shifra që çitoj nuk është shpikja ime, sa për një “mbrojtje të vogël nga ç’shkruaj”, po ju citoj atë që ka shkruar, Profesor Murat Gecaj: “… Adem Zaplluzha më dhuroi 37 (tridhjetë e shtatë libra!!!). Këto shifra janë shumë kokëforte: janë si një fshat që duket,që nuk don kallauz. Ka dhe diçka tjetër: libri që ka botuar, së fundi, “Nëpër gjymtyrët e mjegullave” është shkruar brënda muajit mars- prill 2014.
* * *
“Nëpër gjymtyrët e mjegullave” është një libër me gati 90 poezi. Të gjitha shkruar me një gjuhë artistike që ta mbushë trupin me morrnica. Figurat artistike (dominojnë metaforat deri hiperbolike) mënd hedhin valle. Ato jo vetëm dominojnë gjithë poezitë por të përdorur me dorë mjeshtri (Poeti ka një poezi të kultivuar që zor se tretet nga çdo stomak lexuesish) dhe ajo që duhet theksuar është fakti shumë domethënës: asnjeherë, në asnjë prej poezive, Poeti nuk harron të jap mesazhin. Nuk shkruan “mbill e mos korr”, por me një qëllim të caktuar. Unë, për fat të keq, nuk e kam librin e tij, por s’kam si mos ndalem në vargje” …babai im urrente njerëzit që binin në dy gjunjë/… dhe vdiq “vertikalisht”./ ose, kur flet për masakrat në Kosovë” 7 vetë varrosen në një metër katror” Dhe mund të vazhdoj e mund të vzahdoj me citime pa fund. Unë ju siguroj vetëm për një gjë: në do kini fat e ta lexoni librin e fundit të Poetit Adem Zaplluzha, kini për t’u bindur se keni njohur me një Poet që, në se nuk e ka marrë deri tani dafinën e lavdisë , kjo ka ndodhur se ende kritika letrare po bën gjumin e saj letargjik. Kritika, në një farë mënyre, për mua është si ai farmacisti i mirë,që korregjon doktorin në lëshimin e një recete. Pse fle gjumë kritika, ka dhe inflacion vlerash. Ka ardhur koha që një Poet si Adem Zaplluzha të renditet në Fronin e bukur të Poetëve cilësorë të Shqipes. Jo se ka shkruar kaq shumë, por se ka shkruar dhe shkruan aq bukur. Se poezia e tij ka art. Se poezia e tij ka mesazhe. Se poezia e tij është cilësore.
Hierarkia e vlerave ka nevojë për t’u riparë. Të marrë Cezari atë që i takon. E quaj të vonuar, shumë të vonuar që të lihet në “hije” (vetëm me një çmim karriere e një përkthim në rumanishte) një poet i tillë. Ai e ka bërë dhe vazhdon ta bëj aq bukur punën e tij krijuese dhe ka përse ta mbaj kokën lart. Unë ( s’jam vetëm unë) pres që Poeti Adem Zaplluzha të marrë atë që meriton.

Trianë, 6 maj 214

NE TRYEZE ME POETET

May 6, 2014 by dgreca

Mendime rreth antologjisë poetike me përkthime të Ligor Priftit: “Në tryezë me poetët”/
Nga KRISTAQ TURTULLI/
Sa herë i rikthehesh një vepre të përkthyer me dinjitet dhe përkushtim, prej kolosëve të mëdhenj të letërsisë botërore. Si të ulesh në gjunjë pranë një burimi me ujë të kulluar, dhe të pish me etje pa ndërprerë freskinë, pastërtinë dhe mrekullinë. Përsëri dhe përsëri zbulon në to një minierë të re me xhevahire dhe diamante. Dhe përsëri, qëndron i hutuar, si një fëmijë adoleshent dhe magjepsesh prej tyre. Kjo gjë më ndodhi me librin e përkthyer nga talentuari Ligor Prifti: ‘NË TRYEZË ME POETËT.’ E mora përsëri në duar, fillova ta lexoja, ta përpija. Libër ky ku autori me çiltërsi dhe përgjithësi ka ftuar ti vijnë në tavolinë figurat më të shquara, të artit poetik, të ulen bashkë me të dhe të fillojnë një bisedë të gjatë, të hapur, si rrallë herë. Kjo ndodh për shkak se përkthyesi ynë Ligor Prifti ka derdhur pa kursim polemin e mrekullueshëm të tij. Pasi ai, në brendësi, është vetë poet i lindur.
Çdo krijues në fillimet e veta gjithnjë ka qenë i tunduar kur ka qëndruar i hutuar përpara shkallinave të mermerta ku ngrihej dera dy kanatesh me tokëza ari por e mbyllur hermetikisht e tempullit të letërsisë së madhe botërore. Është zgjatur, kacavarur, përpjekur të hapë derën dhe të hyjë brenda tempullit, shpesh herë ka shkarë dhe është rrëzuar, nuk ka mundur mësojë, të fisnikërohet, të mrekullohet për vlerat dhe madhështinë, sepse i ka munguar çelësi i domosdoshëm për të hapur atë derë dhe hyrë në tempull: ‘Gjuha’.
Rilindësit tanë të mëdhenj, Naim Frashëri, Asdreni, Çajupi , dhe më pas të tjerët, të cilët e ngritën në një stad më të lartë me vlera të pazëvendësueshme si: Fan Noli, Lasgush Poradeci , Mitrush Kuteli, Jusuf Vrioni, Vedad Kokana, Petro Zheji, Pertaq Kolevica më të rinjtë Aurel Plasari, Adrian Klosi, Vangjush Ziko etj e dinin mirë rëndësinë e thembrës së Akilit. Për të bërë një popull që të shtyhet të dojë artin dhe kulturën duhet ti japësh një ‘Peshqesh’ të kushtueshëm për ta joshur dhe shijuar dhe ata i u futën përkthimit të veprave më të shquara të letërsisë botërore. Personalitet e artit dhe kulturës me përkushtim me obligim të pa imagjinueshëm në kushtet në të cilat jetuan dhe punuan, bënë letërsi të rëndësishme dhe njëherësh hapën dritare të mrekullueshme për të njohur botën dhe dashuruar atë.
Ne kemi lexuar, përpirë vepra të përkthyera nga letërsia botërore dhe jemi ngazëllyer. Të marrësh përsipër të shqipërosh një letërsi të madhe nuk është e lehtë, është sakrificë, është punë e paçmuar dhe e papaguar dhe para së gjitha duhet njohje e thellë, pra është një rikrijim. Mbasi dihet historikisht në eksperiencën dhjetëra vjeçare të fatit të artistit dhe poetit, ata gjithnjë kanë dhënë nga vetja dhe nuk kanë marrë kurrgjë, shpesh herë pas tyre është mbjellë harrimi por fatmirësisht ka ngelur i pazëvendësueshëm vepra e sjellë e dhuruar, përkthimi.
Në këtë kuadër, në këtë vazhdimësi është edhe njeriu serioz dhe inteligjent, përkthyesi i talentuar Ligor Prifti i cili para do kohe botoi antologjinë poetike: ‘Në tryezë me poetët’. Përkthime nga poetë të shquar të letërsisë botërore, në shtypshkronjën e mirënjohur edhe shumë vite më parë në qytetin e Korçës: ‘Kotti’. Ligori duket sikur hyn me ndrojtje, disi me pasiguri, por në realitet përkthyesi ynë hyri me dinjitet në kurorën e përkthimeve me vlerë të letërsisë së huaj
Qysh në titull të librit ‘NË tryezë me poetët’:ndjehesh i joshur, i afruar me bujari të ulesh në tavolinë, të pish një gotë prej mushtit më të përzgjedhur të autorit nga poetët e mëdhenj. Ligori me bujari, sinqeritet dhe thjeshtësi, të jep të lagësh buzët dhe të shijosh bukurinë e paçmuar të mrekullisë poetike të mjeshtrave të mëdhenj. Përnjëherësh ndjehesh i çliruar prej trusnisë, je ulur dhe bashkëbisedon me gjenitë, të cilët kanë lënë gjurmë në zemrën e njerëzimit dhe në botën e madhe të artit e të kulturës. Ata janë fare pranë teje.
Pastaj autori me përkushtim, inteligjencë, dashuri dhe guxim na merr për dore dhe bashkërisht futemi në tempullin e shenjtë dhe përnjëherësh përpara syve tanë hapet një kopsht i mrekullueshëm ku të në harlisen lulet më të bukura dhe plot aromë të letërsisë botërore. Ligor Prifti çiltërsisht e thjeshtësisht dhe me përzgjedhje profesionale, na afron diamante të letërsisë botërore. Vizioni i tij në këtë libër ka një shtrirje gjeografike të gjerë në pjesën më të madhe të globit, nga Evropa e gjer në Amerikë, nga Izraeli e gjer në Japoninë e lindjes së largët. Vargu i ëmbël e lakonik i këtij përkthimi të tërheq fuqishëm. Ne ecim të hutuar prej magjisë së artit por ai na shkund dhe na fton të shijojmë sonetet e më të madhit e më të mëdhenjve, gjeniu i letrave Uilliam Shekspirin, më pas shijojmë Bajronin, Lermontovin, Edgar Allan Poe-n. Të mençurin Omar Khajanin me rubairat e tij të papërsëritshme, Emili Dickinson, Pjetër Pavlloviç Ershov. Bashkëkohësin e Shekspirit, i lindur vetëm dy muaj përpara tij, Kristofer Marlou. Odat e mrekullueshme japoneze etj. Janë shumë autorë që ka përzgjedhur përkthyesi i talentuar Ligor Prifti, i cili ecën me kujdes në një fushë të madhe me lule shumëngjyrëshe, na jep një panoramë të mrekullueshme. Ky libër që në dukje është shumë modest ka vlera të veçanta.
Qysh në bankat e shkollës kemi lexuar pjesë nga tragjeditë e Shekspirit, Hamletit, Makbethit dhe më pas libra të plotë të përkthyer me mjeshtëri prej Nolit të madh. Ligori matet me guxim dhe na sjell me mjeshtëri dhe profesionalizëm disa nga sonetet e mrekullueshme të Kolosit Shekspir si: ‘ Venera dhe Adonis’. ‘Ankohet një vajzë e dashuruar’. Sa bukur jepet në harmoni dhe mjeshtëri bota shpirtërore të dy të rinjve:
Ajo si prush në faqe flakëruar,
Ai në turp, në epsh i akulluar…
Ky hir u lodh e më tepër po mundohet
Të japë prova shumë, pa mbarim.
Kjo dashuri, që de e s’dashurohet
Një tjetër çmim e meriton shpërblim. ( Venera dhe Adonis)

Baluken kafe krelë përmbi vetull;
Puhis’ e lehtë kur vinte nga lumi
Në ato buz’ parcelën kishte gjetur,
Më e ëmbël ç’ ish e bënte më së shumti.
Kush sy e shihte zvjedheshe nga gjumi.
Në atë fytyr’ kur binte mbetej mbytur,
Aty parajs’ e tërë rrinte zhytur…( Ankohet një vajzë e dashuruar)
Ligor Prifti përpiqet japë vlera të mirëfillta duke e respektuar metrikën, ritmin dhe rimën, si një princip besnikërie ndaj origjinalit. Në rastin e poezisë angleze një handikap ku nuk mund të mposhtë densitetin 11- rrokësh. Në sajë të numrit të madh të fjalëve një- rrokëshe, veçanërisht në këtë poemë ku mund të përmbajë deri në gjashtë elemente kategori gramatikore emër, mbiemër, folje etj. Ligor Prifti na ka dhenë me sukses të plotë ndjelljen e magjishme të Shekspirit.
‘Krahasuar me tekstet e përfituara në gjuhët gjermanike- anglosaksone, forma e vargëzimit në këtë poemë shfaqet menjëherë si një formë që nuk nxë më shumë njësi të tilla gjatë përkthimit në shqip. Përkthyesi e kupton qartësisht se duke u nisur prej një kriteri poezia kthehet në një problem të fizikës së fjalëve, të shfrytëzimit sasior të hapësirës metrike të vargut. Ekzistojnë elemente karakteristike shekspiriane të cilët nuk mund të lihen pa u vëne re në asnjë mënyrë, i të thuash pa u tradhtuar e madje edhe struktura thellësisht, betimet patetike të poezisë trilli imagjinar, antitezat e forta, vargjet përmbyllëse proverbiale që japin kolorit dramatik, mesazh filozofik, timbër sugjestionues dhe nj imponim për tu ngulitur në kujtesë’, thotë autori në parathënien e librit.
Përkthyesi Ligor Prifti përkthen me art dhe bukuri poemën: ‘I burgosuri i Shilonit’ vepër prej ikonës së poezisë angleze dhe botërore Xhon Gordon Bajron. Shumë nga ne jemi njohur me poemën madhore: ‘Shtegtimet e Çajld Haroldit’. Kjo poemë është e ndjerë, e trishtueshme dhe e fuqishme. Shkruar me art dhe temp të madh.
Një dritë më llapsi brenda trurit-
Më bujti zogu perandor;
Këngën e pyllit ktu ma pruri
Tek hyn e del në kraharor.
Kalimi nga poezia klasike anglofone, e cila e ndërton poezinë mbi të tjera struktura mbi hapin lambik, mbi një tjetër temp të krahasuar me shqipen është kryer në mënyrën me të disiplinuar.
Ne i kemi lexuar dikur në fletë fletoreje të kaluara dorë më dorë ‘Rubairat’ e Omar Khajanit, të përkthyera me mjeshtëri të lartë nga i madh Fan Noli. Sipas specialistëve të kohës këto përkthime ishin të dorë së parë. Mund të jetë modeli i përkthimit të tyre në të gjitha gjuhët e botës, të reja e të vjetra, të gjalla dhe të vdekura. ‘O Zot, Ti e di, që unë të kam njohur Ty sipas kutit të mendësive të mia. Më fal, njohja që kam bërë është njohja drejt teje.’ Sipas një legjende besohet që këto janë fjalët e fundit të Omar Khajanit para vdekjes.
Tani na i sjell Rubairat e të madhit Omar Khajanit përkthyesi Ligor Prifti, me të njëjtën temp, intensitet, forcë dhe freski:
Ësht’ fushë shahu, bota, ja se si;
Një dit’,një natë, ushtarë un’ e ti.
Na lëvizin, rrethojnë e na vrasin,
Të prehemi, na venë në kuti.
Apo:
U shfletua libri i jetës. Sa keq!
Haretë, pranverat shkuan për dreq.
Rinia si zog s’ e kuptova si erdhi,
E si m’u zhduk, si nga dora një qelq?
Ligori Prifti na sjell me mjeshtëri Petrarkën, poetin e madh të rilindjes italiane me sonetin XLVII me një varg të shkathët dhe lakonit që i këndon me aq zjarr dhe dashuri ndjenjës së lartë:
Kur, i burgosur në syt’ e tu, një rreze më ndriti…
Ligori Prifti në antologjinë e tij : ‘Në tryezë me poetët’, na magjepsën nga faqja në faqe, për rrjedhshmërinë dhe origjinalitetin edhe pse janë krijues të ndryshëm, me karakteristika të veçanta dhe shumë të mëdhenj. Përkthyesi na befason dhe ngjan si kërkuesit e arit të cilët kërkojnë, punojnë pa u ndalur për të gjetur ar të pastër. Ai është i përkushtuar për të na dhenë me realizëm të gjithë vlerat dhe mrekullinë e artit botëror. Ai nuk ndalet por përpiqet dhe operon me kolosët e mëdhenj për të përftuar tek lexuesi emocion të fuqishme me një muzikalit habitës.
Ne e kemi njohur të madhin Edgar Allan Poe dhe poemën e tij të famshme: ‘Korbi’ të sjellë me aq art dhe mjeshtëri nga Noli ynë i madh. Jeta e Poes është më melodramatikja nga të gjithë shkrimtarët e gjeneratës së tij. Përkthyesi Ligor Prifti e qëmton figurën, fjalën e bukur, muzikalitetin, dhe na sjell me dinjitet një tjetër perlë të përkthyer me art prej tij poezinë: ‘Anabela Li’:
Dhe yje në qiell në mos pastë
Mjaftojnë syt’ e saj të zes.
Do shtrihem e do shoh nga deti
Mos del gjëkundi e do ta pres.
Hëna kallaj përsipër meje
Më ngjan me Anabela Li,
Por kjo e fundit poshtë dheut
Të bëhet nuse pret e ri…
A ka më të fuqishme dhe me figuracion të gjetur se kjo poezi kushtuar vajzës që dashuron. Sytë të së dashurës i krahason me yjet e qiellit por me një figuracion mahnitës. Apo hëna kallaj përsipër meje ri, më ngjan me Anabela Li, e cila në një mënyrë apo tjetër pret të bëhet nuse…!
Lexuesi kalon, lexon me kërshëri nga faqja në faqe të antologjisë poetike, nga një krijim në tjetrin. Përnjëherësh bindesh se përkthyesi di të përzgjedhë, të krijojë një larmi të këndshme, di të fokusojë dhe të krijojë emocione të fuqishme, në krijimet më të mira e më të rëndësishme të krijimtarisë të poetëve. Duke bashkëbiseduar me ta gjithnjë dhe përcjellë tek lexuesi emocione të mëdha.
Nuk mund të lihet mënjanë dhe pa përmendur poezia izraelite të Shaull Cernikocski me titull: ’Ninull’
Është një ninullë e veçantë gati epoke, i këndon me shpirt nëna birit të saj, i cili është shumë i vogël dhe që pret të ritet. Të rrëmben dhe të mallëngjen nga patosi, forca dhe dashuria e nënës për fëmijën, familjen, mëmëdheun, të cilat për të janë të gjitha të lidhura nyje në mënyrë të pazgjidhshme. Sa bukur e jep në përkthim Ligor Prifti:
Zogjtë heshtën, fli dhe ti,
Hijet kudo ranë.
Mos ki frik’ nga terr’ i zi,
Fli, se më ke pranë.

Je hebrej. Përmban kjo fjalë
Jet’ e hidhërim.
O filiz nga lashtësia,
Rritu bëhu trim..!
Përkthyesi Ligor Prifti përcjell tek lexuesi poezi nga lindja e largët, të panjohura deri më parë, ode të fuqishme japoneze, të cilat janë peizazhe për jetën dhe dashurinë. Këto ode janë shumë të njohura e të pranishme në çdo familje japoneze. Ato përbëjnë perlat antike të mençurisë dhe të shprehjes personale të jetës dhe dashurisë.
Ah! Dashuri, tu binda unë i tëri.
Livadheve jam bërë arrakat.
Këtë pranver, për ty jehoi zëri,
Në fushë lule mblodha e në shpat.
Mbi mëngët e mia, a se sheh?
Bora bie, gjurmët e saj le.
Duke parë dhe ndjekur një krijim nga një tjetër, një autor nga një tjetër, nga një anë e globit në tjetrin cep. Në tematikën e larmishme të kësaj antologjie poetike me vlerë dhe nuk mund të mos vihet re se tema që parapëlqen më shumë përthyesi ynë Ligor Prifti është tema e madhe dhe universale e dashurisë, sepse vetëm këtu shpërthen forca e artit dhe jep poezi brilante të pa arritshme në artin botëror. Në secilin autor tema e dashurisë zë një vend të merituar dhe të pazëvendësueshme. Përkthyesi e di mirë këtë ndaj e parapëlqen dhe na jep përkthime të bukura me musht poetik.
Një vend të rëndësishëm në këtë antologji poetike zë dhe krijimtaria e poetit të madh rus, Mihail Jurjeviç Lermontov. Ikonë e poezisë ruse e botërore. Prozator i ndritur. Shumë i njohur për lexuesin shqiptar me romanin:’Një hero i kohës sonë’, me ‘Lirikat’, përkthyer nga Lasgushi ynë i madh. Gjithashtu dhe poemën:’Demoni’ përkthyer me mjeshtërisht nga Petraq Kolevica. Lermotovi ka qenë dishepull i Pushkinit dhe vazhdues i veprës së tij. Lermontovi i ka kënduar dashurisë dhe të zgjedhurave të tij si asnjë tjetër.
Unë pres i përmalluar,
Veç me sy marr ushqim;
Kurse ti , e dëshëruar,
Më bën shenjë për afrim…( Çast i lumtur)
Apo një tjetër:
O shpirt! Që sot do jesh jetime!
S’do gjesh të afërm, as strehim,
As te një tjetër përqafim!
Të qeshur kurrë s’do ti kesh sytë,
Kush gjeti lumturi të dytë:! ( Engjëlli i vdekjes)
Në disa poezi të tjera shpirti i poetit të madh shpërthen dhe Përkthyesi na i jep me art në poezitë: ‘Kupa e jetës’,’Mërzi e trishtim’, ‘I burgosuri’ etj
Rusi e pistë, lamtumirë,
Vend skllevërish e me sundimtarë,
Ju uniforma blu me ngjyrë,
O popull, që të vënë samarë.
Po ta vëresh me kujdes përkthyesi i jep me intensitet dhe emocion, përcjell me mjeshtëri shqetësimin, brengën, revoltën e poetit të madh. Bukuria qëndron kudo , intonacionet e zërit shtjellohen në izofoni vertikale. Goditja nuk stonon gjatë gjithë idesë e cila është thellësisht e rrjedhshme. Përkthyesi ynë Ligor Prifti me elementet e shkathëta artistike që ka përdorur nuk e tejkalojnë dhe as e lënë pas origjinalin. Për këtë ia vlen ta respektosh dhe ta shijosh deri në fund kupën e mbushur buzë për buzë të artit të krijuesit të shquar dhe kjo shije e pazëvendësueshme është një meritë dhe rezultat i një pune të vazhdueshme dhe këmbëngulëse.
Ndërkohë nëpër faqet e internetit në shohim dhe lexojmë përkthime të reja prej përkthyesit të talentuar Ligor Prifti nga poetë të mëdhenj. Ai është gjithnjë, natë dhe ditë në tempull, mes sofrës së pasur të poetëve të mëdhenj. Edhe pse shëndeti shpesh herë nuk e ndihmon. I lexon të mëdhenjtë e ftuar në sofrën e pasur të tij, bisedon me ta, pastaj vendos se çfarë do të dhurojë lexuesit shqiptar.
Përkthyesi ynë i talentuar Ligor Prifti shpesh herë punon me lente, mbasi nuk e favorizon dhe aq drita e syve, por ai nuk e ndërpret studimin dhe përkthimin. Përpara se veprat, poemat dhe poezitë të marrin rrugën e shqipërimit, ai i lexon dhe i rilexon veprat e mjeshtret të mëdhenjtë. Më pas i përkthen me durim, i limon, u jep ëmbëlsi me shumë kujdes dhe dashuri. Na i dhuron neve me zemërgjerësi, ne i lexojmë i shijojmë dhe e përshëndesim..

Reliket e bandës “Vatra” dhe si mbërritën në Shqipëri

May 6, 2014 by dgreca

Nga Frederik STAMATI/
Kush e di historinë e Bandës Kombëtare “Vatra” me siguri që do të provonte nxitjet e papërmbajtura të pasionit për të ndjerë në shpirt flladin impresionues të famës së saj… Thuhet se ajo u formua më 17 dhjetor të vitit 1916, në qytetin e Usterit të Amerikës. Mirëpo ka diҫka që nuk shkon, sepse vula ka datën 11. Por kjo është një ҫështje që nuk i takon këtij shkrimi, prandaj edhe nuk do ta shtjellojmë. “Faik Konica dha mendimin që ajo të quhej Banda Kombëtare “Vatra” e që kjo bandë të kthehej në Shqipëri”, të merrte pjesë në ҫlirimin e saj dhe menjëherë mbas ҫlirimit të shpërndahej.“Banda Kombëtare “Vatra”! Historia i dha fatin e legjendës; reputacioni i saj ishte legjendar. Ajo u projektua si një gonxhe shpirti. Këtë mund ta bënte vetëm gjenia e Faik Konicës. Lulja do të ҫelte dhe kjo lule nuk do të lihej të vyshkej, do të këputej në kulmin e saj. Kështu do të mbetej në kujtesë e freskët, e bukur në përjetësi… Zor se mund të ishte projektuar një trajektore me një apogje më mbresëlënëse!…”
Thuajse i gjithë shekulli i kaluar, sidomos nga fillimi i tij, ka qenë vetëm një kushtrim trumpete lufte sa ushtarak, aq edhe policor. Njerëzit shtynin njëri-tjetrin në radhët e historisë dhe vetëm ata më pak tahmaqarë, por më shumë spiritual, vëzhgonin të kaluarën për të parë të ardhmen. Këta ishin pak, konsideroheshin si jashtë kohës, si edhe sot xhanëm, e për ta nuk e ҫante kokën njeri. Si për inat të neglizhencës pikërisht këta pak njerëz që njohën ligjësinë e ecurisë së shoqërisë njerëzore menduan për vulën historike të kombit të tyre. Kështu ata përjetësuan fakte materiale, pra objekte, për të cilat sot ne, që merremi me muzeologjinë e që konsiderohemi po aq kot apo të tepërt, i falenderojmë. Sot nuk ka më nostalgjikë të asaj periudhe, por ka vlerësues maksimalë, ka nga ata kuq e zinj, sublimatë të ndritur të atdhetarisë. Këta dhe të tjerë që do të dëshironin të preknin apo të ndjenin Bandën Kombëtare “Vatra” do të mund ta bënin atë vetëm në dy mënyra: duke dëgjuar të regjistruar në disqe muzikën e realizuar nga ajo ose duke parë instrumentet me të cilat është luajtur ajo muzikë, partiturat, uniformat e instrumentistëve dhe gjithҫka tjetër të orkestrimit. Në Fondin ertnografik janë zbuluar herë mbas here relike të saj. I pari ka qenë flamuri i bandës. Vite të tëra e patëm enigmë historinë sesi u bë pjesë e këtij fondi, por ja, erdhi një ditë dhe fare rastësisht gjetëm në Arkivin e Shtetit disa dokumente që na ngritën mendjen. Ato mund të kërkohen në AQSH, Fondi 295, Viti 1939, Dosja 272 (450). Po i botojmë për herë të parë:Dokumenti i parë:MBRETNIJA SHQIPTAREMINISTRIJA’ E ARSIMITNr 2351Tiranë, më 13/6/1939Drejtoris së Bibliotekës KombëtareKëtuShkurtim:Autorizoheni me marrë në dorëzim nga P.T. Komanda e Mbrojtjes Kombëtare nji gran cassa (daulle e madhe) e nji tambure (daullkë) t’ish Bandës Kombëtare “Vatra” si edhe nji Flamur i dhuruem Bandës në fjalë prej Shoqnisë Drenovare t’Amerikës në vjetin 1918 për t’i ruejt si vlera historike.MinistriDokumenti i dytë është ai i datës 3/VII/1939, me Nr. Prot 1461 që Biblioteka dhe Muzeu Kombëtar i dërgonte Ministrisë së Arsimit:Ministrisë së ArësimitTiranëNë lidhje me shkresën Nr 2351 dt. 13/VI/1939 të së Shkëlq. Ministri, kemi nderin t’ju bëjmë të njohur se të Premten më 30 Qershor 1939 na u dorëzuan për t’u ruajtur si vlera historike, prej Kapterit Aleks Lubonja, sekretar i Bandës Ushtarake, një flamur, një gran cassa dhe një tambure, pronë të ish Bandës Kombëtare “Vatra”. Me rastin e dorëzimit të tyre u nënshkrua një proces-verbal, dy kopje prej të cilave u ҫkëmbyen dhe njëra ju përcjellet bashkë me këtë shkresë.DrejtoriDokumenti i tretë është procesverbali përkatës:MBRETNIJASHQIPTARE Tiranë, më 3/VII/1939BIBLIOTEKA DHE MUZEU KOMBETARPROCES –VERBALSot, më tridhjetë Qershor një mijë e nëntëqint e tridhjetë e nëntë, në selinë e Bibliotekës dhe Muzeut Kombëtar, në praninë e Kapterit Zotit Aleks Lubonja, Sekretar i Bandës Ushtarake, në vështrim të shkresës Nr 2351 dt 13/VI/1939 të Ministrisë së Arësimit, iu dorzua Bibliotekës dhe Muzeut Kombëtar, në praninë e Drejtorit të saj Zotit A. Tasi, për t’u ruajtur si vlera historike, sendet që vijojnë:1)Një flamur i vjetër me shkronjat:BANDAKOMBETAREVATRADHURATENGA SHOQERIADRENOVAREBASHKIMI19182)Një Gran Cassa3)Një Tamburozv. Drejtor i Bandës Ushtarake Drejtori i BibliotekësKapiten. IIKështu u zgjidh enigma e pazbuluar e dorëzimit të flamurit të Bandës Kombëtare“Vatra” dhe e trashëgimisë së tij në Fondin etnografik që na ngacmonte që nga viti 1999. Mirëpo aq sa na qetësoi nga ana “muzeore”, po aq na trubulloi mendjen enigma e ekzistencës së dy instrumenteve të tjerë, e trumpetës dhe e daulles së madhe që në gjuhën e specialistëve të muzikës quhet “gran cassa”. Jemi të sigurtë se shumë lexues që nuk e dinë historinë e Bandës Kombëtare “Vatra” do të ҫuditen për shqetësimin tonë, do ta quajnë të kotë, madje edhe të ҫuditshëm dhe kanë të drejtë. Po ju lutemi, mos u ngutni në mendimet tuaja. Rilexojeni paragrafin e parë të këtij shkrimi, mundohuni të gjeni botime të tjera për Bandën Kombëtare “Vatra” dhe atëherë do ta kuptoni përkujdesjen tonë dhe përpjekjen e vazhduar për zbulimin e enigmave tunduese. Gjithҫka lidhet me ata instrumentistë në mos virtuozë, patjetër përҫues të entuziazmit të lirisë.Deri më sot janë shkruar disa artikuj studimorë ose përkujtimorë për këtë bandë, por ka akoma aromë për të thithur nga ajo lule. Në rolin e konservuesit kemi detyrën e trashëgimisë së relikeve të saj, të gjithҫkaje, sado të vogël të ardhur deri në ditët e sotme, pasojë e një neglizhence të pashpjegueshme jo nga ata që nuk lidhen me botën e muzeumeve, por nga ata që duhej ta kishin bërë këtë dhe ndoshta të larguar nga padija apo prirja e kufizuar nga atraksioni për profesionin e ngushtë: se kush ka thënë që po të jesh në fushë nuk sheh dot përtej kilometrit të nëntë.Gjetja në nëntorin e vitit të kaluar e disa prej flamujve më të famshëm historikë të Shqipërisë na bëri të ndjejmë drithërimën shtytëse për të zgjidhur enigmat e tjera që flenë në fondin etnografik. Të gjithë punonjësit u bënë robër të interesit që imponon zbulimi. Kurrë ndonjëherë më parë nuk ishte parë një këmbëngulje aq e shqetësuar, një shqetësim përpara dëshirës së papërmbajtur. U bë temë e ditës, e ҫdo dite. U kërkua në të gjitha mënyrat. E në këtë rast duhet të përmendim patjetër të dyja punonjëset e Fondit etnografik, Vilma Nallbanin dhe Violeta Malokun.Ethim Dodona na dha një fotografi të bandës. Ajo është kopjuar nga kalendari i “Vatrës” i vitit 1918. I ati i Ethimit, Petro Themistokli (Dodona), ka qenë klarinetist në atë bandë. Ethimi e di historinë e saj ashtu si nxënësi di mësimin. Në fotografi duket edhe trumpeta dhe daullja me një shkrim rrethor.E në këtë moment njëri nga autotët e këtij shkrimi, F. Stamati, shprehet:“Dhe atëherë kujtesa e fjetur nga vitet e kaluara filloi të riprodhojë trubullt ngjarje të dyzet vjetëve më parë… Sapo kisha filluar punën…Detyra ime ishte arkeometria dhe jo trashëgimia. Po kaloja nëpër korridor… Nga një derë e hapur pashë në gjysmë errësirën e dhomës një daulle të madhe… Në të ishte shkruar në formë rrethore diҫka e palexueshme nga larg…Shkrimi ishte i kuq dhe blu…Lëkura në mes të daulles ishte e ҫarë…I telefonova menjëherë Pandora Plakut, njërës nga punonjëset më të para të fondit etnografik. Nuk e mbante mend një daulle të tillë. Mbas dy javëve i telefonova përsëri. Si është njeriu! Pandora ka më shumë se tridhjetë vjet që ka dalë në pension. E megjithatë gjatë atyre dy javëve ishte përqendruar në kujtimet e mëparshme. Po, i kujtohej diҫka e tillë…U zhyta më tepër në kujtime…Atëherë bëhej një festival apo një konkurs midis grupeve amatore të shtëpive të kulturës. Grupi i Tiranës nuk kishte daulle. Nuk e di sesi iu drejtuan për ndihmë Institutit tonë. Me fondin etnografik merrej i ndjeri Abaz Dojaka. Më pyeti nëse mund të rregullohej ajo daulle e të bëhej për t’i rënë. I thashë se jo…Dikush u shpreh se ajo daulle nuk duhej për gjë…Atëherë shfaqën mendimin për t’i vënë një lëkurë të re…Nuk e di sesi shkuan punët më tej…I shkruajta këto tre paragrafë jo vetëm për kuriozitet, por për të parë se ҫfarë ndodhi…”Ethimi na tregoi se tamburisti i bandës kishte qenë babai i Aneta Takes. U lidhëm në telefon. Emocione nga të dy receptorët…Ndërkohë vazhdonte kërkimi intensiv, ndonjëherë edhe me deziluzion. Pastaj përsëri, përsëri. Dhe ja, erdhi një ditë kur u zbulua trumpeta. Është po ajo që shihet në fotografinë e bandës. Lëkura e njërës anë është ҫarë nga rrudhosja e tharjes së përtejme, kurse nga ana tjetër sapo ka marrë ndonja dy dëmtime të vogla. Kurioziteti na shtyu t’i biem. Tingulli i saj të kujton akordet e baterisë: ai vjen i thellë, i thellë… Apo është vetëm një iluzion psikik i shkaktuar nga hershmëria e kohërave nga ku vjen? Trokitëm më fort: thirrje luftarake! “Tamburxhi, tamburxhi, thirrja jote ushton…”Si shuam kuriozitetin muzikal u përqendruam në të tjera kuriozitete. Brenda tambures është ngjitur stampa e firmës prodhuese; ruhet shumë mirë. Në të lexohet:WALBERG & AUGEWORCESTER . MASS USATë nesërmen u zbulua daullja. Ajo kishte patur fatin e transformimit shfytyrues…apo të një restaurimi primitiv, jo muzeal, i cili i kishte hequr përgjithmonë ndjesinë e të qenit të atyre kohërave aq emocionuese. Lëkura origjinale ishte zëvendësuar me një të re, që ta bënte daullen të binte në konkurrimin amator. Cili vallë ka qenë ai daullexhi fshatar që ka patur fatin të luajë me një instrument historik? Edhe lëkura e re, e vënë në fillimvitet e shtatëdhjeta që lamë pas, është ҫarë në të dyja anët. Si lëkurë përdoret lëkura e kecit. Sa më i madh instrumenti, aq më i madh duhet të jetë keci që theret. Lëkura pastaj përpunohet, rregjet dhe montohet. Me sa duket kecat e therur nuk kanë qenë aq të mëdhej, prandaj kanë therur katër për të plotësuar daullen. Pastaj dy lëkurat janë ngjitur bashkarisht me rripa lëkure. Ata rripa lëkure ishin prerë nga lëkura origjionale; në ta dalloheshin disa gërma blu dhe kuq, që po t’i shikoje me kujdes dalloje fjalët ALBAN dhe BAND dhe disa të tjera të cunguara më keq. Nuk gjejmë dot fjalë për të përshkruar këtë punë xherahu!Në faqen e përparme të daulles ka qenë shkruar në formë rrethore me gërma të mëdha blu e me hije të kuqeALBANIAN NATIONAL BAND VATRAORGANIZED DECEMBER 11 1916WORCESTER. MASSQë përkëthehet:BANDA KOMBËTARE SHQIPTARE VATRAORGANIZUAR MË 11 DHJËETOR 1916USTER.MASS. Në mes ishte pikturuar lira.Në trupin e daulles është montuar edhe një pafte metalike, prej bronzi të nikeluar, e punishtes së prodhimit.
Në të shkruhet:
MADE BYC. G. CONN LTD9563ELKHART-IND
Pra kjo është ҫfarë ka mbetur nga daullja e fotografisë së vitit 1918, ndoshta pranë së cilës qëndron Petro Bexho, ai “i daullkave”, apo në një gjuhë më “akademike” instrumentisti i perkursionit, gjë që duhet përcaktuar më mirë. Dhe me siguri dikush po punon.Të gjitha veglat muzikore u blenë në Amerikë, të reja dhe nga më të mirat, sipas udhëzimeve që u dha instrumentistëve Thoma Nashi.Ja përshembull të dy rastet. C. G. Conn LTD , (Charles Gerard Conn), ishte fabrika më e madhe dhe më e mirë në botë për prodhimin e instrumenteve muzikorë, të cilët njiheshin si instrumenta “kon”. Kaq të famshëm ishin, sa që pronari i ri, Diamond Greenleaf, që e bleu në vitin 1915, vazhdoi të mbante të njëjtën markë tregëtare, pra C. G. Conn LTD. Ndërsa Ëalberg & Auge ka qenë një nga firmat më të famëshme të shekullit të njëzetë për prodhimin e instrumentave muzikore të perkursionit.Duke i parë me kujdes këto dy instrumente vërejmë se ato janë shumë të dëmtuar, gjë e shkaktuar nga përdorimi dhe koha. Trumpeta është prekur edhe nga insektet që sulmojnë drurin. Disa pjesë mungojnë apo janë dëmtuar. Daullja ka edhe arna prej sholle, të mbërthyera nallbanҫe. Restaurimi do të jetë një brazdë mëdyshjeje midis teorisë së rikthimit të funksionit dhe këshillës së urtë të Kongresit të Berlinit, në mos gabojmë, e vitit 1990, për të mos ndërhyrë në instrumentet muzikore, por vetëm për t’u krijuar kushte të mira ruajtjeje, duke i mbajtur të mbyllura nëpër kutitë e tyre.Bandat veprojnë si një e tërë. Kanë një harmoni të përgjithshme, edhe në paraqitje. Nuk besoj se mund të ketë njeri që ta parafytyrojë një bandë pa uniformën e saj. Edhe Banda Kombëtare “Vatra” e kishte uniformën e vet: një kostum të zi dhe kasketë me stemë. Prej kohe ëndërronim të kishim në koleksionet tona muzeale një kostum përfaqësues. Por ja, e pamundur! Dhe pikërisht kur i kishim humbur të gjitha shpresat gjetëm në Fondin Etnografik të QSA një xhaketë të zezë të uniformës. Gjoksi dhe mëngët janë mbushur me dekoracionet standarde të zbukurimit të uniformave ceremoniale, të realizuara me shirita kuq e zi. E ka grirë mola! Në kopsat e verdha është stampuar lira.Gjetëm edhe një kasketë po të bandës. Ajo ka të qëndisur me fill të verdhë shqiponjën me krahët e ngritur përpjetë: mbi shqiponjë shkruhet VATRA. Edhe kasketa është shumë e dëmtuar. Madje kësaj i mungon edhe shiriti mbi strehë. Rrethi prej lëkure sintetike në pjesën e brëndshme të saj është thërrmuar keq.Megjithatë u kënaqëm me fatin: ai na dha një ҫek kulture. Restaurimi i të gjitha këtyre sendeve, duke përfshirë edhe flamurin, do të jetë një punë që do ta dinë vetëm ata që do të merren me të!Kurioziteti na shtyu të interesohemi më tej për relike të mbetura nga kjo bandë.Takuam z. Ilia Terpini. Babi i tij, Petroja apo Peti, ka qenë flautist në bandën “Vatra”. Ilia e ruan me kujdes të rrallë instrumentin e trashëguar. Madje një herë e mori në Amerikë. Ҫfarë nuk i ofruan për shkëmbim! Por jo! Besojmë se ai do ta botojë vetë me hollësi historinë e tij. Kurse Ethim Dodona na premtoi se do të na dhurojë diҫka nga ajo bandë. Sado që u munduam nuk arritëm ta mësonim me saktësi se ҫfarë: ai e ruan surprizën për ndonjë rast më të shënuar. Mësuam se zoti Kristaq Jorgji i ka dhënë zotit Pandi Bello një fotografi të bandës, së bashku me emrat e instrumentistëve. Por ka edhe një rast të cilin nuk duam ta besojmë: zoti Vaskë Morcka thotë se vëllai i tij, Roberti, ka dorëzuar në Muzeun Historik të Korҫës, natyrisht në kohën kur ai muze funksiononte, një uniformë të plotë të njërit prej instrumentistëve të bandës. Sot ajo uniformë nuk gjëndet më. Aktualisht muzeu është i mbyllur dhe materialet e tij ndodhen diku në ruajtje. Kërkuam informacionin që ka Qendra Kombëtare e Inventarizimit të Pasuriveve Kulturore. Në inventarin e muzeut nuk figuron një uniformë e tillë… Ndoshta është harruar diku…Duhet kërkuar! Disa vite më parë Muzeu Historik Kombëtar bleu nga Zonja Krisidha Rali një instrument frymor, i cili quhet korno, e që sipas saj ishte i një instrumentisti të Bandës Kombëtare “Vatra”. Por në kartelën përkatëse nuk mund të lexosh asnjë hollësi më tepër. Duke e shqyrtuar me kujdes instrumentin pamë stampën në të cilën shkruhet se është e prodhuar në Milano. Me sa duket ky instrument duhet të lidhet me një kohë të mëvonshme, ndoshta mbas dy-tre viteve, kur Banda Kombëtare “Vatra” u përfshi në Bandën Presidenciale.(Dielli Arkiv)