Më 13 mars, kujtojmë peshkopin e madh ortodoks shqiptar, Imzot Fan Nolin, në përvjetorin e vdekjes. Pra, si sot, më 13 mars 1965, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mbylli sytë peshkopi Theofan Stilian Noli.
Imzot Fan Nolit, si një nga themeluesit e Kishës ortodokse autoqefale shqiptare, teolog, shkrimtar, atdhetar dhe figurë e ndritur e kombit.
Me rolin e tij diplomatik, Fan Noli siguroi edhe anëtarësimin e Shqipërisë në Ligën e Kombeve, paraardhëse e Organizatës së Kombeve të Bashkuara , duke i siguruar vendit të tij njohjen ndërkombëtare brenda kufijve të sotëm, njohje që i mungonte deri atëherë shtetit të ri shqiptar. Edhe Aneksimi i Epirit të Veriut nga Shqipëria ishte rezultat i punës politike e diplomatike tij të jashtëzakonshme.
Imzot Fan Noli lindi në Qytezë, fshat i banuar nga shqiptarë në rrethin e Edrenesë, më 6 janar të vitit 1882. E gjatë dhe shumë e pasur në ngjarje jeta e tij, që e çoi nga në vise të ndryshme të botës, e edhe në Shqipëri. U nis nga Qyteza në Greqi, nga Greqia në Egjipt e, që këtu, në Sh.B.A. ku luajti rol udhëheqës në përpjekjen për bashkimin e shoqërive shqiptare dhe për botimin e gazetës Kombi.
Në këto vite Fan Noli krijoi vargjet e para, duke nisur edhe shqipërimet, shkroi drama, botoi artikuj në gazetën “Drita”, përktheu në greqisht veprën e Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”… Megjithëse jetoi larg Shqipërisë, dha shumë për të.
Në moshën 27 vjeçare, kur shqiptarët ortodoksë të Amerikës kërkonin të shpëtonin nga kontrolli i ortodoksisë greke mbi kishën, Noli u dorëzua prift. Si prift ortodoks kremtoi për herë të parë më 22 mars 1908 në sallën e marrë me qera, Knights of Pyrhias Hall, në 159 Tremont Street në Boston Liturgjinë Hyjnore në gjuhën shqipe. Ky akt përbënte hapin e parë drejt organizimit dhe njohjes zyrtare të Kishës Ortodokse Shqiptare Autoqefale. Në vitin 1913 vizitoi për herë të parë Shqipërinë dhe kremtoi të parën shërbesë hyjnore kishtare ortodokse në gjuhën shqipe, në prani të princit Vilhelm Vid.
Qe kryeministër, shumë i diskutuar, i qeverisë që doli nga revolucioni i Qershorit (17 qershor 1924). Pas kthimit të Zogut, u largua përgjithnjë nga Shqipëria.
Veprimtaria e tij mund të ndahet kryesisht në tri degë: në atë kishtare, politike e diplomatike dhe letraro-artistike. Në përvjetorin e vdekjes përkujtohet si një nga personalitetet më të shquara të kombit shqiptar, si figurë e shumanshme e letërsisë, teologjisë, kulturës, jetës fetare e kishtare, veprimtarisë politike e atdhetare shqiptare. Si njeri i alternativave, kontradiktave, tensioneve të brendshme, si poet, teolog, dramaturg, muzikant e muzikolog, historian, politikan, publicist, një nga përkthyesit më të mëdhenj në gjuhën shqipet, njohës i thellë i disa gjuhëve e i gjuhës amtare. Pastaj peshkop ortodoks që organizoi në Amerikë Kishën ortodokse autoqefale shqiptare dhe që shqipëroi me shumë sukses një pjesë të mirë të Shkrimit Shenjt. Me të drejtë përkthimet e Imzot Fan Nolit përdoren edhe sot e kësaj dita për nevojat e liturgjisë në Kishën ortodokse.
Përsa i përket krijimtarisë letrare peshkopi Fan Noli shquhet për krijime origjinale po aq sa edhe për përkthime letrare e liturgjike. Përmendim këtu vjershat monumentale “Anës Lumenjëve,” “Marshi i Barabajt” apo “Historinë e Skënderbeut”. Ndër përkthimet e tija zënë një vend të rëndësishëm veprat e Shekspirit si edhe romani i shkrimtarit spanjoll Servantes “Don Kishoti i Mançës”. Vdiq në Florida më 13 mars të vitit 1965 në moshën 83 vjeçare.
Archives for March 2015
FAN NOLI DHE LUIGJ GURAKUQI
NGA FRANK SHKRELI*
Z. Kryetar, së pari dëshiroj tu falenderoj ju dhe Komisionin përgatitës për ftesën që më bëtë për të marrë pjesë në këtë takim përkujtimor me rastin e 50-vjetorit të vdekjes së Fan Nolit.
Unë, në atë temen — duke mos qenë studjues i Nolit, as akademik dhe as historian, por pikërisht nga pikpamja e një publicisti të thjeshtë — u përpoqa ta shënoja këtë përvjetor me një shkrim modest para nja 10 ditësh, për arsye të respektit që kam për të, por edhe me shpresën se do të ketë kujtime të tjera me rastin e këtij përvjetori, prandaj u përgëzoj që kini organizuar këtë takim përkujtimor.
Unë nuk kam arritur ta njihja personalisht Fan Nolin, ndonëse emigrova në këtë vend 5 vjetë pasi ndërroi jetë ai, por gjatë viteve kam pas fatin ta njihja atë nepërmjet disa njerëzve të cilët e kishin njohur mirë Nolin.
Një prej tyre, ishte Louis Prifti, një ish-koleg imi në Zërin e Amerikës, i cili gjatë karierës së tij tek VOA kishte mbuluar shumë prej aktiviteteve të Nolit dhe kishte marrë një numër intervistash prej tij. L. Prifti – ishte një thesar mbi jetën dhe veprimtarinë e Nolit. Përveç kësaj, Fan Nolin e simpatizojmë më shumë edhe për arsye se ai është i yni, si shumë prej nesh, bir i diasporës, i cili pjesën dërmuese të jetës e kaloi jashtë trojeve shqiptare. Ndante pra një fat si të gjithë ne, që pjesën më të madhe të jetës tonë jemi duke e kaluar në mërgim.
Veprimtaria e Fan Nolit ishte e shumëanshme dhe roli i tij i mrekullueshëm. Sepse Noli, siç ka thënë një bashkohas i tij Baba Rexhebi i Teqesë Bektashiane në Detroit, “Ishte një prijës i denjë në fushën shpirtërore, kulturore dhe kombëtare.”
Ndërsa folësit e tjerë prekën fushë të ndryshme nga veprimtaria e Nolit, si dhe prirjet e tija të rralla krijuese poliedrike, unë deshta që ndër të tjera, të përmend, shkurtimisht, lidhjet e tija të veçanta me Luigj Gurakuqin dhe rolin e tyre të përbashkët në mbrojtje të interesave të kombit – ashtuqë të kujtojmë edhe Gurakuqin, pasi 2 marsi i këtij viti shënoi 90-vjetorin e vrasjes së mikut dhe bashkpuntorit të ngushtë të Fan Nolit.
Është me vend që t’i kujtojmë këta shqiptarë të mëdhej që s’janë më – ndonëse nganjëherë të harruar — ata janë të pranishëm me veprat dhe me trashëgiminë e tyre, me idealet e tyre të shënjta, me shembëllat e tyre dhe me përpjekjet dhe rolin e tyre prej titanësh, që ata luajtën për t’a bërë Shqipërinë dhe shqiptarët ashtu siç janë sot, megjithse besoj se do të dëshironin Shqipërinë, Kosovën dhe shqiptarët kudo — më mirë se ç’janë sot.
Këta dy përvjetorë shëndrisin me germa të mëdha ari historinë e shqiptarëve, sepse Noli dhe Gurakuqi — veçmas dhe së bashku — luajtën role të mëdha në fatin e kombit shqiptar. Në të vërtetë, ishin aq bashkpuntorë të ngushtë sa që Noli, në elegjinë kushtuar Gurakuqit pas vrasjes së tij, e quan Gurakuqin, “vëlla”, “Gojë mjaltë dhe zemër hekur”:
“Sa më mirë e kam njohur”, do të thoshte Noli për Gurakuqin“, aq më tepër kam qenë i shtërnguar ta respektoj.” Noli do ta bënte Gurakqin Ministër të Financave në qeverinë e tij dhe si këshilltar të ngushtë e merr Gurakuqin me vete pjesë e delegacionit shqiptar në mbledhjen e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, në shtator të vitit 1924. Fillimisht ata morën pjesë në punimet e komisioneve të ndryshme, ku folën të dy në emër të qeverisë shqiptare, por ishte fjalimi i Fan Nolit në sesjonin plenar të Lidhjes së Kombeve ai që do të tërhiqte vëmendjen më të madhe ndërkombëtare. “Peshkopi, Kryeministër Fan Noli i Shqipërisë i bëri delegatët e Lidhjes së Kombeve të mbeten gojëhapur, kur u mbajti një nga fjalët që bëri bujë dhe pa dyshim një nga fjalët më piktoreske”, do të shkruante në atë kohë gazeta amerikane Nju Jork Tajms.
Suksesi i Fan Nolit në mbrojtjen e Shqipërisë dhe të Shqiptarëve në Konferencën e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, e vërtetoi dhe e ngriti atë në një nivel diplomati të rangut botëror dhe e bëri Nolin si njërin prej udhëheqsve më të dalluar të jetës politikës dhe diplomatike shqiptare, ndoshta i të gjitha kohërave, ndërkohë që nga Shtetet e Bashkuara ai shërbeu si një zëdhënës dhe përfaqsues i denjë i të të drejtave të Shqiptarëve kudo.
Në këtë përvjetor të vdekjes së tij, kujtojmë pra një burrështeti dhe diplomatin shqiptar i cili me veprat e tija kombëtare atdhedashëse, në vazhdimësi dhe në përjetësi, nderon kombin shqiptar. Sipas një komenti të gazetës britanike, Manchester Guardian të vitit 1924, sot kujtojmë “një burrë me të cilin do krenohej çdo vend, një diplomat i përkryer, një ekspert i politikës ndërkombëtare, një debatues i aftë, i cili la një përshtypje mbresëlënse në Gjenevë. Ai, me një mjeshtëri të pazakontë, i mundi kundërshtarët e tij ballkanikë, gjithmonë duke u qeshur”, shkruante gazeta britanike.
“Një prelat shqiptar, i krishterë, kërkonte një Shqipni të lirë dhe hynte dorëzanë se ndjeksat e tri besimeve do të jetojshin në harmoni të plotë vullnetesh e qëllimesh. Pranija e Tij ishte një përgnjeshtrim i akuzave të anmiqvet”, do të shkruante Ernest Koliqi me rastin e vdekjes së Nolit, duke thënë se armiqtë e kombit shqiptar, “Nuk e pritshin aty në atë mbledhje (të Lidhjes së Kombeve) atë plotni argumentash historikë e gjeografikë të paraqitun me stil të naltë, që dëshmonte pregatitje të jashtzakonshme kulturore. Si mos me e pranue një shtet që nxirrte njerzë me gjithë ato veti të rralla?”, pyeste Ernest Koliqi në shkrimin e tij në revistën Shëjzat me rastin e vdekjes së Fan Nolit në mars të vitit 1965.
Pjesëmarrja aktive në punimet e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë në vitin 1924 nga përfaqsuesit shqiptarë Fan Noli dhe Luigj Gurakuqi mund të konsiderohet si përpjekja e parë shqiptare, në një nivel të tillë ndërkombëtar, për t’ia bashkuar vendin e tyre të izoluar dhe të harruar Europës dhe vlerave universale të njeriut. Nolit e Gurakuqit, në të vërtetë, iu bashkuan pak më vonë edhe Bajram Curri dhe Hasan Prishtina, të cilët shkuan në Gjenevë për të protestuar para Lidhjes së Kombeve duke kërkuar drejtësi për popullin shqiptar të Kosovës, që shovinistët serbë donin ta zhduknin nga faqja e dheut. Për shumë vite Bajram Curri e Hasan Prishtina mbanin mbi shpatulat e tyre vuajtjet dhe dhimbjet e një populli i cili nuk kërkonte asgjë më tepër veçse të jetonte i lirë në trojet e veta autoktone. Nuk ua merrte mendja të shkretëve se pjesmarrja në atë sesion të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë më 1924, do të ishte e fundit për të gjithë këta rilindas të kombit si përfaqësues të Shqipërisë dhe shqiptarëve në atë nivel të diplomacisë ndërkombëtare.
Prandaj, me rastin e këtyre përvjetorve për Luigj Gurakuqin dhe Fan Nolin, nuk mund të harrojmë as 90-vjetorin e vdekjes së Bajram Currit, gjithashtu në mars të vitit 1925. Në një kohë kur Shqipëria sot është anëtare e NATO-s dhe vend kandidat për anëtare në Bashkimin Europian dhe kur Kosova është shtet i pavarur dhe kurë shqiptarët janë më të lirë se kurrë – duhet të kujtojmë se ishin pikërisht këta burra të cilët ndërtuan urat e para drejtë Europës dhe perëndimit. Porta e Europës ishte e mbyllur atëherë për shqiptarët, për arsye se të huajt nuk i donin shqiptarët. Por Fan Noli, Luigj Gurakqi, Bajram Curri dhe Hasan Prishtina — si individë dhe si grup — ishin të qartë dhe të vendosur mbi interesat aftagjata të kombit të vet, se bazuar në traditën, vlerat dhe në kulturën e kombit, Shqiptarët ishin dhe janë pjesë e Europës.
Në një shkrim të Ernest Koliqit në të cilin thotë se edhe ai vet ishte një “nëpunës i vogël por besnik në Qeverinë e kryesueme prej Fan Nolit më 1924”, thekson tiparet e këtyre burrave sipas Nolit, duke u shprehur se “Në Luigj Gurakuqin, Fan Noli njofti burrninë që rrjedh nga vetitë shqiptare, trashigue nga të Parët dhe të zhdrituna shkëlqimisht në rrezet e nji kulture së gjanë. Në Bajram Currin njofti e përlavdoi instinktet e shëndosha burrnore që me gjarpënim vetimash e shungllim bubullimash shfaqen papritmas në përpjekje për ideal, pa dalë nga vijat e urtisë dhe pa u shkoq nga trashigimi stërgjyshnuer i nderit e i drejtësisë.”
Sot, 25 vjetë pas shëmbjes së komunizmit, aspiratat e kombit shqiptar për hapjen e portës së Europës nuk po realizohen – megjithë fjalët e mira. Kjo kryesisht për arsye të një politike përçarse dhe korruptive, si dhe të mungesës së mirëfilltë të një dialogu politik, anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkan, për një bashkrendim të një politike mbarë kombëtare, në mbështetje të interesave të përgjithshme strategjike, afat-shkurtëra dhe afta-gjata të kombit. Duke marrë parasyshë gjëndjen aktuale politike në trojet shqiptare, është vështirë të mos vihet në dyshim sinqeriteti dhe gatishmëria e kësaj klase politike shqiptare, për të ndjekur shëmbëllin e këtyre rilindasve. A duan këta politikanë të sotëm ta çojnë trenin shqiptar drejtë vlerave universale, drejtë Europës, në ato shina dhe mbi ato ura që ndërtuan me aq mund e sakrifica, Noli dhe Gurakuqi me bashkohasit e tyre.
Ndryshe nga sot, Luigj Gurakuqi dhe Fan Noli ndiqnin një politikë parimore konsekuente diplomatike në favor të interesave të kombit shqiptar. Shqiptarët në fillim të shekullit të kaluar e kishin punën shumë ngusht, me shumë armiq të cilët ishin të vendosur të copëtonin vendin — por pa shumë miqë — në krahasim me situatën e sotëme, kur kombi shqiptar radhitë si miq e përkrahës vendet më të zhvilluara perëndimore. Por, megjithë sfidat e kohës, fatbardhësisht Shqipëria mbijetoi, falë veprimtarisë, sakrificave, atdhedashurisë dhe patriotizmit pa interesa personale — të burrave si Noli, Gurakuqi e Bajram Curri — të cilët mbronin para botës interesat e vërteta të kombit. Këta i përkisnin një brezi viganësh të Rilindjes së vërtetë të kombit shqiptar, të cilët shkrinë jetën për idealet e kombit.
Ishte ky një brez pra patriotësh shqiptarë, i cili synonte me çdo kusht dhe pa kompromis sigurimin e të drejtave të shqiptarëve në trojet e veta, por njëkohësisht ishin të gatëshëm të merrnin përsipër edhe angazhimin e tyre për përvetsimin dhe zbatimin e vlerave të përbashkëta, të standardeve dhe vlerave universale të kombeve të zhvilluara. Ata ishin të gatëshëm ta bënin këtë si një përgjegjësi dhe obligim, jo vetëm kombëtar, por edhe personal.
Shënimi i 50-vjetorit të vdekjes së Fan Nolit natyrisht bëhet për të kujtuar jetën dhe veprimtarinë e njerzve të mëdhej të kombit siç ishte ai, por duhet gjithashtu të shërbej për brezat e sotëm të politikanëve, në duart e të cilëve është sot fati i kombit — si një rast i mirë për të mësuar diçka nga jeta dhe veprimtaria e tyre, e rolit të tyre altruist, madje edhe nga gabimet e tyre, megjithse ata jetuan dhe vepruan nën rrethana shumë më të vështira se sot dhe në krahasim me arrijtjet e tyre të metat dhe gabimet ishin të vogëla.
Trashëgimia e tyre, në këtë rast trashëgimia dhe roli i Fan Nolit, është monumental në historinë e shqiptarëve. Aktiviteti i tij ishte gjithpërfshirës!
Por, siç shkruante Ernest Koliqi me rastin e vdekjes së Nolit, asgjë tjetër mos të kishte bërë Fan Noli për atdheun e vet, kur për hir të zotësisë së Emzot Nolit, Shqipëria u pranua si anëtare e Lidhjes së Kombeve, kur Shqipëria siguroi të drejtat e veta dhe doli faqebardhë – kjo vepër e tija në vetvete meriton mirënjohjen e përjetshme të të gjithë shqiptarëve.
Më shumë se asnjëherë më parë, kombi shqiptar ka nevojë sot për Fan Nola, Luigj Gurakuqa dhe Bajram Curra. Brezi i sotëm i shqiptarëve nuk mund të thotë se nuk ka shembuj për tu ndjekur! Nëqoftse ka vullnet, ja shembujt e burrënisë, të nderit, të atdhedashurisë, të pajtimit e të harmonisë, por edhe të kulturës perëndimore, të cilët gjithë jetën e tyre – megjith rrethanat e vështira nën të cilat jetuan — ata u munduan gjithmonë të sjellin ujin në mulli të atdheut të vet.
I madh mbetet Fan Noli 50-vjetë pas vdekjes! I përjetshëm qoftë kujtimi i tij!
* Kumtese e mbajtur ne Seminarin e Vatres per perkujtimin e Fan S. Noli ne 50 vjetorin e ndarjes nga Jeta
FAN S. NOLI, KY KOLOS I KULTURES SHQIPTARE
Nga Sinan Kamberaj*/
Kritikë të letërsisë, biografë, kulturologë dhe studiues të veprës së Nolit, kanë pohuar njëzërit se figurën e Fan Nolit e stolisin të gjitha atributet që mund t’i ketë një figurë si ai: peshkop patriot e vizionar, ikonë e “Vatrës” dhe e “Diellit”, poet e përkthyes, politikan e ideolog, diplomat e strateg, filozof e historian, publicist e botues, biograf, polemist, kritik, dramaturg, muzikolog, poliglot … Me një fjalë, Fan Noli është vlerësuar me të drejtë si njeri ndër figurat më të spikatura, poliedrike, të kulturës e të dijes shqiptare të shekullit qe e lamë mbas.
NOLI POET
Fan Noli ishte një poet i shkëlqyeshëm. Ndonëse nuk ishte një prodhimtar i madh në gjininë e poezisë, Noli, megjithatë, e lëvroi me pasion të madh atë dhe, me aq sa shkroi, – një dyzinë vjershash e poemash, – spikati me artin e tij, duke zënë një vend të nderuar në të gjitha antologjitë e poezisë shqipe.
Brezi im, në Kosove, prej nga vi unë, i rritur e i formuar në frymën e gjakimit të lirisë së munguar, e përjetonte poezinë patriotike të Fan Nolit në mënyrë tëvezante; kjo poezi kishte një kuptim dhe jehonë, përtej artit letrar, – ishte protestë kundër dhunës dhe pushtimit, pra një frymëzin i fuqishëm për liri. Mund te them se pjesa dërmuese e këtij brezi, nxenës e studentë, i kanë ditur përmendësh shumicën e poezive të Nolit.
Në krijimtarinë poetike të Nolit, kryet e vendit e zë, natyrshëm, poezia me motive patriotike. Le ta kujtojmë këtu poezinë ‘Hymni i Flamurit’, (1926) një tekst që i bën karshillëk edhe sot tekstit të Hymnit të sotëm Kombëtar me tekst të Asdrenit, si dhe teksteve të autorëve të tjerë, me pretendime për Hymn, si një poezi e Gjegj Fishtës (1913), një tjetër e Ernest Koliqit (1921), Mihal Gramenos, Hil Mosit e deri te Lasgush Poradeci (1933). Mjafton të kujtojmë poezinë programatike, Jepni për Nenën, këtë Hymn nolian të Mërgatës së Amerikës, që u bë këngë gjithëpopullore, pastaj poemën Anës së Lumenjve, qeë gurgullon nga figuracioni stilistik, poezitë Rent or Marathonomak, Thomsoni dhe Kucedra, e deri te poezia elegjiake, sa pikëlluese aq edhe trishtuese, Syrgjyn Vdekur, qe ta shohim Nolin – Poet, ne dritën vezulluese të artit të tij poetik.
Krahas poezisë me motive kthjelltësisht patriotike, pastaj asaj me motive elegjiake-përkushtuese, si Shpellë e Dragobisë, Te ura, ura, etj. pjesa dërmuese e krijimtarisë së Nolit dominohet nga motivet politike, me frymë polemiste. Kënga e Salep Sulltanit, Marshi i Barabajt, si dhe një varg poezish të tjera te kësaj fryme, godasin kundërshtarin e tij politik, kryeministrin e vendit Ahmet Zogun e fuqishëm, të cilin Poeti i brishtë e rrëzoi dhe e dëboi nga Atdheu. Për ironi të fatit, Noli, ky ‘demokrat fatkeq’, sic është quajtur shpesh, që provoi ta bënte shtet demokratik Shqipërinë e sakatosur e të cfilitur nga varfëria e injoranca, midis shteteve armike të egra të Ballkanit, që ia kishin gllaberuar 12 vjet me parë me shumë se gjysmën e trollit historik e etnik te saj, te dy Polet, Jugun dhe Veriun, e përjetoi vetë një rrëzim edhe më të ashpër nga froni kryeministror, pas gjashtë muajsh, dhe, krahas rrëzimit, edhe dëbimin e përjetshëm nga Ardheu.
Megjithëkëtë fatkeqësi, Noli nuk e pushoi asnjëherë veprimtarinë e tij patriotike per Atdheun e tij, Shqiperinë.
Pertej analizes ideo-estetike, asaj metode, tashmë fatmirësisht të tejkaluar të kritikës së arteve, të cilës iu nënshtrua shpesh edhe poezia e Nolit, ajo, si art, përgjithesisht është vlerësuar lart nga kritika letrare, ndërsa autori është cmuar dhe cmohet si njëri ndër mjeshtrit e rrallë të poezisë politike satirike shqiptare.
Kritikët e poezisë së Nolit e kanë cmuar jo një herë fuqinë fshikulluese të artit të tij satirik, të realizuar me mjete artistike letrare, të zgjedhura me sqimën noliane.
NOLI PERKTHYES
Noli Patriot, është Noli përktheyes dhe botues i librave doracakë liturgjikë, për nevojat e Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare. Autoqefalia, kjo vepër madhështore dhe e jashtëzakonshme e Nolit, duhej te merrte urgjentisht frymë shqip, pra e kishte të ngutshme nevojën e ligjërimit kishtar në gjuhën shqipe. Dhe, kush do ta bënte e mund ta bënte këtë, përvecNolit?
Do ta përkthente më 1908 librin liturgjik “Shërbes’ e Javes së Madhe”, pastaj tjetrin ‘Libri i Kremteve të Medha’, (1911), etj. Në përkthimin shqip, nga greqishtja, të Librit të Kremteve të Mëdha, krahas rëndësisë së botimit shqip që e thekson në parathëien e saj, Noli shprehet i kënaqur që po shkarkohej nga detyrimi i përkthimit të librave fetarë të nevojshëm, sicthote ai, “në mënyrë që të më lërë të lirë të merrem me kthime veprash letrare, për të cilat kombi ynë ka aq nevojë”. Pra, Noli i quante të barasvlefshme detyrimet dhe prioritetet, përkthimin e librave fetarë dhe të atyre artistikë,packa se kënaqësinë e ndjente te e dyta.
Kjo s’kishte si të ndodhte ndryshe, nga që një njëri me një kulturë elitare boterore, s’e ndali punën e përkthimit shqip të veprave te mëdha të letërsisë botërore, në mënyrë që ta ngriste kombin e tij në rradhët e kombeve të ditura të botës. I prirë nga kjo ndjenjë fisnike iluministe, Noli i bëri të flasin shqip kolosë të mëdhenj botërorë, si Shekspirin, Allan Poe, Ibanjezin, Khajamin, Servantesin, Longfelloë, etj.
Noli i shoqëronte përkthimet e këtyre veprave të përbotshme me parathënie për lexuesit dhe dedikime për njerëzit e shquar, shqiptarë e të huaj. Në parathënien e përkthimit të njërës prej kryeveprave të letërisë botërore, të kryedramaturgut botëror Ëilliam Shakespeare, “Tragjedia e Othellos”, (Boston Mass. 1915), Noli thoshte se kjo vepër i kishte marrë pesë muaj ta shqipëronte dhe dy të tjerë ta ‘limonte” e t’i jepte “formën e funtme’, pra kishte bërë një punë shumë të madhe. “Këndonjësit do të gjykojnë në e ktheva mirë”, thoshte ai, dhe shtonte me humorin e tij fin: “Unë mburrem vetëm që munda ta kthenj”.
Libri i dedikohej aktorit shekspirian dhe menaxherit të famshëm të Teatrit Londinez, Herbert Tree, i cili e kishte frymëzuar ta përkthente shqip, pra, sic thote Noli në tekstin përkushtues anglisht, “në gjuhën e lashtë të ilirianëve”.
Nje vit më vonë (1916) Fan Noli e kishte përkthyer nga anglishtja me një zell të jashtëzakonshëm poemën “Skanderbeg” (“Skcenderbeu”) të shkrimtarit amerikan Henry Longfelloë. I rrëmbyer,përvec artit te padiskutueshëm që përmbante poema, edhe nga motivi patriotik, pra nga ekzaltimi që ndjente që një i huaj, poet i madh gjithësesi, ishte marrë me kryeheroin e shqiptarëve, Skenderbeun, Noli e përktheu poemën aq bukur, sa që “kritikët konspiracionistë” mund të “dyshojnë”(!) se Lonfelloë e kishte shkruar veprën me qëllim parësor – që të përkthehej shqip.
Tema e saj, sic dihet, është episodi i betejës së Nishit, midis ushtrisë Osmane dhe asaj Hune, prej nga kryeheroi shqiptar, Gjergj Kastrioti, kryekomandant i ushtrisë turke në këtë betejë, ikën dhe kthehet në Krujen e tij, me një ferman të Sulltanit në dorë dhe e merr Fronin shqiptar për ta mbajtur me luftë të pandërprerë kundër osmanëve, deri në frymën e tij të fundit.
Anglisht:
“In the middle of the night,
In a half of the hurrying flight
Ther came a scribe of the King
Ëearing his signet ring
And said in a voice severe:
This is the first dark blot
On the name, George Castriot!
Alas the army of Amurath slain.
And left on the battle plain?”
Shqip:
“Mes’ i nates kur afroj
Ikja e rreptë kur pushoj
Një qatip na i vjen Mbretit
Me myhyrin e Dovletit
Edhe tha me zemërim:
“Njoll’ e parë t’u vu sot
N’emër, o Gjerq Kastriot!
Pse kështu? Oh, mjerë ne!
Ushtërine pse e le?
Therrur fushës për vajtim?
Kritika letrare e ka vënë në pah përkthimin mjeshtëror të poemës së Longfelloë-s, ritmin dhe muzikalitetin e vargut. Këtë mund ta bënte vetëm Fan Noli.Ai vetë thoshte se gjatë përkthimit ishte përpjekur të mos largohej shumë nga teksti, “duke përdorur masën dhe ritmin e këngëve tona popullore”.
“Skenderbeu” anglisht-shqip, paralelisht, ishte botim i Librarisë Popullore të Nolit, të cilën, sicthotë vetë, e themeloi, me qëllim që t’u jepte bashkatdetarëve “ca vepra të zgjedhura nga letratyra e përbotshme”. Ai thotë, midis tjerash se “kjo poemë, ndoshta, mund të jetë më e bukura, e shkruar në gjuhë të huaj për trimin tonë kombëtar”, ndaj e meritonte vendin e parë në mesin e vëllimeve që kishte ndërmend të nxirte në dritë për lexuesit shqiptarë. Ai nuk ngurronte t’i luste lexuesit ta blenin këtë libër, me qëllim që të përballonte shtypjen e librave të tjerë, që kishte në plan të botonte.
Libri i dedikohej mikut të tij, Faik Be Konicës, “Lëronjësit të gjuhës Atërore dhe Kaloresit të Kryqësatës Kombëtare, si shenjë nderimi, nga shoku i tij i armëve, Noli”.
Fan Noli solli në shqip edhe një kryevepër të letersisë botërore, romanin me teme kalorsiake, “Don Kishoti i Mances”, një roman humoristik-satirik i Miguel Servantesit, botuar spanjisht me 1555. Eshtë një nga përkthimet më të bukura në gjuhën shqipe. Ndoshta pse satira dhe sarkazma, që e përshkon veprën fund e krye, ishte mjet artistik që i përkiste prirjes së lindur të Nolit.
Një poemë tjetër, një nga më të mirat e letërsisë botërore, “Korbi”, e Edgar Allan Poe-s, është poashtu perlë e përkthimit nolian. Eshtë vlerësuar si përkthimi më i mirë në gjuhët e botës, që ruan plotësisht origjinalitetin, madje shkon edhe përtej vlerave të origjinalit.
Me poaq ëmbëlsi stilistike Noli i ka sjellë në gjuhën shqipe, pa humbur asnjë akord të muzikalitetit poetik të artit te Lindjes, Rubairat e famshme të Omar Kjajamit, njërës prej kryeveprave jo vetëm të letërsisë persiane, duke e vënë shqipen në piedestalin e gjuhëve që përballojnë stilet shkrimore të kryeveprave të letërsisë botërorë.
Fan Noli, sic u tha, lëvroi me sukses shumë fusha të artit e të dijes shqiptare. E provoi veten edhe si dramaturg. Vlerësohet e suksesshme vepra e tij në gjininë e dramës “Israelitë dhe Filistinë”.
Janë dy vepra madhore që e përplotesojnë figuren komplekse e të jashtëzakonshme të Fan Nolit, si njeri me kulturë e dije të thellë: “Histori e Skenderbeut”, me temë shqiptare, një nga kryeveprat e tij, dhe tjetra – Bethoveni dhe Revolucioni Francez, një studim i thelluar nga fusha e muzikologjisë dhe kulturës frënge.
…
Noli – ky Kolos i Kombit, bashkë me Konicën, po aq te madh, ngritën bashke Shtepinë e Shqiptarëve të Amerikës, Vatrën famëmadhe, zjarri i pashuar i së cilës mbijetoi një shekull dhe arriti te ne, bashkë me dritën e “Diellit” të saj.
Do të mjaftonte vetëm kaq, që ky Kolos të kujtohet brez pas brezi.
* Ligjëratë e mbajtur në Seminarin Përkujtimor të VATRËS për 50 vjetorin e ndarjes së Nolit nga Jeta.
13 mars 20015
Selam nga Plava e Gusija: Nuk jemi shqiptar edhe pse kishim plis!
Nga Fahri Xharra/
Armiqtë janë të elektrizuar nga ëndrra se me veprimet antishqiptare do të arrijnë shkombëtarizimin e tyre dhe një ditë, do të ushtrojnë një kontroll të plotë mbi ta. Kodoshët shqipfolës, në bashkëpunim me armikun e jashtëm, duan ta shtrydhin Atdheun tonë. Misioni i tyre është të vazhdojnë të na bezdisin me llomotitje të çoroditura dhe në thelb të pakuptim. Lehjet e tyre janë një përzierje e shushatur vetëmburrjeje primitive, përgojimesh të gjithçka-je shqiptare dhe profeci të flakta të predikuesve injorantë përçarës antikombëtar.( Aurel Dasareti)
Por të shkojmë më tutje , e të bindemi që hapi i parë dhe i rëndësishëm pët një pushtues
që të pushtuarit t`ia shpërlanë trurin , t`ia mëshef historinë , të krijon njeriun e ri të atij vendi sipas kuteve të veta dhe ai popull e mbaroi të vetën.Humbet dhe vështirë që e gjen vehtën ; as sa mund të gjendet një gurë i çmuar në rërën e shketëtirës.
Me siguri ju kujtohet kur myftiu i Novi Pazarit , Zukorliq pati thënë që nuk janë as turq e as serb. Kjo deklaratë ishtë shumë e guximshme për ne , dhe ia filluam të krenohemi që një myfti nuk po e pranon origjinën e imponuar. Si çdo gjë që vjen nga andej e ka një vegëz të madhe që të lë pa mend , por që duhet të meodh shumë nëse do të kapesh për te.
Nuk ka ilir nëse nuk flet shqip , dhe nuk ka shqiptar që e mohon plisin – pata shkruar.
Ndjenja e të qenit diçka tjetër, në Sanxhak të Novi Pazarit po lëviz, por nuk kanë shpjegime të duhura. Kur këto lëvizin, kur ndjenja po rrëqeth trupin, Serbia nuk reagon, sepse e ka Turqinë për shuarjen e zjarrit. Para ca kohësh në shtypin e Sanxhakut lexova : “U zbuluan të parët e boshnjakëve të para 3000 vjetëve (Otkriveni bošnjački preci od prije 3000 godina)”. Në kërkim të gjurmëve materiale për jetën e sllavëve në shek X pas Krishtit në fshatin Puzhan në rrafshnaltën e Peshterit (afër Novi Pazarit) arkeologët gjetën gjëra edhe më të vjetra. Gjetjet e reja datojnë 1000 vjet para Krishtit, ato janë ‘urnat’ që janë mbi 3000 vjet të vjetra dhe me siguri iu takojnë Dardanëve. E krejt kjo u zbulua në tentim të gjetjes së fakteve “të autotoktonisë” sllave në këto anë dhe se gjoja se ata e paskan pas praktikuar ritin e djegies së të vdekurve.
Mandej shtypi vazhdon: “Në atë kohë, kohën e Bronzit, banorët e parë të këtyre anëve ishin Dardanët. Ky fis Ilir ka jetuar në Maqedoni, Serbi, Kosovë dhe në Sanxhak në Peshter “
Por Zukorliqi e kishte me sherr ! : “Ky është një shembull që tregon se Boshnjakët i kanë rrënjët tek Ilirët, të cilën e vërteton edhe zbulimi i fundit”!! Pra , duan t`ia mveshin vetit një prejardhje , që të dallohen nga sllavët tjerë.
Por të pranojnë që janë shqiptarë nuk duan.(Fjalën e kam vëtëm për “ boshnjakët “ e Sanxhakut të Novi Pazarit, apo më mirë të themi për shqiptarët që u : boshnjakuan” )
Para dy -tri vitesh doli në internet një regjistrim i vitit 1902 , ku shiheshin shqiptarën në Novi Pazar me plisa të bardhë ( https://www.youtube.com/watch?v=3BYfcfCgQoc ) një document shumë vlerë , për të kaluarën tonë.
Këto ditë e lexova një shkrim në portalin me zë (http://www.gusinje-plav.com/) që nëse ke plis nuk do të thot që je shqiptar, .ndërsa pë filmin që e permenda thot që është pjellë e propagandës shqiptare ……(Ne dopustivo je kada neko svjesno ispreskace jedan niz historiskih cinjenica, kao sto g. Metjahic to cini kada je govori o Bosnjacima Plava, Gusinja i Sandzaka, a pritom se koristiti propagndistickim materijalom nekih pronacionalista i etno-homogenih bolesnih umova. U dokazivanju nacionalnog identiteta i nacionalne pripadnosti, mnogi Albanci koriste taj propagandisticki snimak u svrhu da prikazu Bosnjake, nacionalno kao “Albance”. Ovime g. Metjahic dovodi u pitanje svoj kredibilitet i reputaciju koju uziva vjerujem kod mnogih Bosnjaka koji drze do argumentiranih povjesnih fakata po pitanju povjesnih i nacionalnih (www.Gusinje-Plav.com) )…… dhe se gjëja se të gjithë thirrn në vërtetësin e çulahit ( si shkruan aty )- plisit.
A është plisi shenjë që të jesh shqiptarë ? Jo thot autori , se plisi ësht kapuç grek
Ja se si spjegon ai:” kur Perandoria Romake e pushtoi Ilirinë , atëhrë ata u detyruan ta marrin fenë dhe të bëhen katolik. Ilirët e nështruar filluan ta bartnin Plisin romak , të cilin romakët e morrën nga Grekët . Në fotot më larte – vazhdon ai, shihet heroi heleno -grek Odiseu , që bartëte çulah (plis0, dhe se helenet janë popull para-grek dhe të një civilizimi shumë më herët se ai ilir. Nga kjo rrjedhë që plisi nuk është i shqiptarëve, por se ësht kapuç grek dhe se romakët iu sollon shqiptarëve.” Por ai arrinë në një “përfundim” shumë historik : “Shqiptarët e përvetësuan çulahin (plisin) nga grekët por nuk janë grekër por Plavasit dhe Gusinjasit dhe boshnjakët e Sanxhakut janë ‘ nuk janë ” Shqiptar ” sepse bartnin plis” (Vidjet ce mo da, pored culjaha i ostali djelovi albanske nosnje su preuzeti od drugih naroda i civilizacija i da nosnja nije iskljucivo albanska.) dhe pastaj e spjegon me foto që plisi dhe tirqit nuk jane vetëm shqiptare por edhe te bullgarëve , maqedonasve, serbëve , rumunëve , çerkezëve etj.
A e dini se pse malesorët e Plavës dhe Gusinjës e paskan bartur plisin në kokë ? . sepse paskan tregtuar ne veriun e Shqipërisë dhe që të depërtojnë më lehtë ???????
Lajmi më ri ; Zukorliq: Nikolla Teslla ka vdekur si musliman! Shkencëtari Nikolla Teslla në fund të jetës së vet kishte kaluar në islam. Kështu ka thënë në Rozhajë muftiu i Sanxhakut Muamer Zukorliq, shkruan novosti nga rs, transmeton koha.net.
Po e përfundoj me Aurel Dasaretin : “Një mik më pyeti: “Aurel, nga e nxjerrësh këtë kënaqësi emocionale, nga dashuria apo rreziku që vjen nga kjo lojë?”
Përgjigja ime ishte: “Nga rreziku. Sepse më nxit. Por, të lutem, mos më keqkupto, rreziqet nuk më pëlqejnë, më pëlqen t`u bëj bisht. Kështu u hapet rrugë energjive të mia.”
Ata që nuk kujdesen për ndjenjat e të tjerëve mund të bien shpejt në telashe. Shumica e vendimeve të marra janë të bazuara në emocione. Kjo ndoshta nuk duket ashtu sepse ne i maskojmë me fjalë të arsyeshme dhe shpjegime, por shpesh janë “ndjenjat e barkut” ato që vendosin.
Fahri Xharra 14,Mars 2015
Gjakovë
NJË DITË TE VARRI I NOLIT ME PRESIDENTIN RUGOVA
Nga Harry Bajraktari/
Në vitin 1993 së bashku me presidentin e Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, i cili asaj kohe ndodhej për një vizitë zyrtare në SHBA, në shoqëri te At Arthur Lioninin, Kancelari i Kishës Orthodokse Shqiptare ”Shën Gjergji”, Antony Athanas, veprimtarin dhe biznismenin e njohur i komunitetit shqiptaro- amerikan dhe Dr. Alush Gashin, vizituam varrin e Fan S. Nolit në Forrest Hill Cemetery në Boston, njërit ndër figurat më të spikatura të kulturës shqiptare, politikës dhe diplomacisë dhe themeluesi i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, që u bë Kryedioqeza e shqiptarëve ortodoksë të Amerikës.
Presidenti Dr. Ibrahim Rugova, duke njohur mirë veprimtarinë e Nolit dhe të Konicës dhe kontributin e tyre në fushën e letërësisë dhe të kulturës shqiptare, kishte një dëshirë të jashtëzakonshme të vizitonte Bostonin. Një kënaqësi tjetër e tij ka qenë edhe takimi me mikun tim të ngushtë Anthony Athanas, i cili kishte bashkëpunuar ngushtë një kohë të gjatë me Nolin dhe Konicën. Me vemendje të madhe Dr. Rugova e ndiqte fjalën e zotit Anthony Athanas për këta dy kolos të papërsëritshëm të komunitetit tonë në SHBA.
Noli dhe Konica, me punën e tyre intelektuale, bënë që shqiptaro -amerikanët të ngrisnin zërin kundër pushtimit të Shqipërisë nga Perandoria Osmane dhe kundër pushtimeve të tokave shqiptare pas vitit 1912 nga Greqia, Serbia dhe Mali i Zi. Noli ishte takuar edhe me presidentin e atëhershëm të SHBA Wilson para Konferencës së Paqes në Paris, duke kërkuar ndihmën e tij që të ndaleshin pretendimet e fqinjve për copëtimin e mëtejshëm të tokave shqiptare. Noli, ku sot shënojmë 50 vjetorin e vdekjes së tij, ishte njëri ndër themelusit e Organizatës Panshqiptare ” Vatra” në SHBA, udhëheqës i saj dhe editor i gazetës “Dielli”, e cila vazhdon të botohet edhe sot pas 100 vjetësh të themelimit. Komuniteti ynë ka ndjekë dhe po ndjek rrugën e Nolit dhe të Konicës e të intelektualëve të tjerë që asaj kohe selinë e kishin në Boston. Zoti Athanas ka qenë ndërlidhës i brezit të vjetër me brezin më të ri të “Vatrës” dhe të brezave të komunitetit tonë. Ishte një figurë me influencë në Qeverinë amerikane, ngaqë kishte një lidhje të ngushtë me presidentin e Kennedy.
Duke iu falënderuar Nolit dhe Konicës dhe shumë veprimtarëve të tjerë, sot kemi një komunitet të fuqishëm me ndikim në Washington. Ne punuam në vazhdimësi që të kemi një komunitetet veprues, aktiv dhe të koordinuar për çështjen shqiptare. Mendoj se me punën që po bëjmë së shpejti do të jemi të pranishëm në Kongresin dhe Senatin amerikan.
- « Previous Page
- 1
- …
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- …
- 80
- Next Page »