Archives for March 2015

Elbasani dhe roli tij në Historinë e Arsimit Kombëtar

March 8, 2015 by dgreca

Pergatiti:ARTUR AJAZI/
Elbasani padyshim ka rolin e tij themelor në gjithë historinë e arsimit tonë kombëtar, kjo për faktin se ky qytet, jo vetëm ka qenë qendra e zhvillimeve të rëndësishme historike, por edhe se, nga ky qytet dolën vazhdimisht emra dhe figura të shquara që kontribuan deri me jetën e tyre në periudhat e vështira të kombit. Historia e arsimit dhe ngritja e shkollave shqipe në Shqipëri, është një periudhë e mbushur me fakte të rëndësishme historike. Etapat e zhvillimit, janë të vështira dhe të lavdishme, dinjitoze, dhe tragjike. Rrugëtimi i Shqipërisë ka qenë i vështirë krahasuar në historikun e Ballkanit dhe Europës, pasi fati i kombit shqiptar, i historisë tij, ka kaluar periudha dramatike.Historia e arsimit në Shqipëri dhe veçanarisht në Elbasan, meriton një vend të veçantë për zhvillimin, kontributin, për ta ngritur e lartësuar shkollën shqipe e mendimin pedagogjik shqiptar. Profesori i UE dhe studiuesi Kujtim Bevapi mendon se “fillimet e arsimit në Elbasan, i takojnë periudhës së mesjetës dhe lidhen drejpërdrejtë me Manastirin e Shën Gjon Vladimirit, në shekullin XIV, kohë kur u ngrit ky manastir (1381).Gjuha kishtare, nën ndikimin dominues të kishës lindore dhe asaj romane, u vu në shërbim dhe si gjuhë shkrimi për administratën shtetërore”. Sipas Profesor Bevapit “bazuar tek kushtet dhe rrethanat politike, greqishtja, latinishtja dhe në pak sllavishtja (me vendosjen e sundimit serb) u përdorën si gjuhë shkrimi nga paria sunduese shqiptare, për veprimtarinë shtetërore. Rasti i Karl Topisë, dëshmon në mbishkrimet e rëndësishme të heraldikës së tij, të vendosura në 1383, në Manastirin që ngriti në Shën -Gjon në Elbasan, të shkruara në tre gjuhë. Këto gjuhë mësoheshin në shkolla, që vepronin nën mbikqyrjen e manastirit apo të kishës, pranë tyre, ku fillimisht mësimi bëhej individualisht me lexime e këngë kishtare. Manastiri Shën -Gjonit, krijoi traditë, që nga shekulli XIV e disa shekuj më pas, për arësimin e shkollën, kushte të favorshme për përdorimin e shkrimit, çka e dëshmon kohë më pas, numri i klerikëve qytetarë nga Elbasani, ata që dolën nga kjo qendër kishtare, nuk dalin jashtë kuadrit të frymës teknologjike, por ato janë të rëndësishme, sepse u shkruan nga autorë vendas të Elbasanit dhe i përkasin jo vetëm historisë së këtyre trevave, por dhe mbarë historisë së trojeve shqiptare”. Studiuesi Bevapi mendon se “krijimi i shkollës në këtë qendër është bërë me nismën e urdhërit kishtar ortodoks, apo dhe të administratës komunale e princërore të qytetit, që para se të merrte emrin Elbasan, njihej i emërtuar me emrin Valmi.Është i njohur historikisht fakti, që në mesjetën e hershme, kisha e krishterë luajti rol të rëndësishëm në veprimtarinë kulturore e arsimore. Si udhëheqës shpirtërorë, ata kishin në duar jo vetëm anën ekonomike, por dhe atë kulturore e arsimore. Manastiri i Shën- Gjon Vladimirit, ishte një qendër, jo vetëm e prapagandimit të doktrinës fetare, por dhe e propagandimit të arsimit e veprimtarive kulturore.Ishte koha, kur në shek. XIV, jepen shumë dëshmi të shkrimit të gjuhës shqipe, kur dokumentohet për herë të parë, se shqipja përdorej si gjuhë shkrimi”. Por gjuha shqipe, si gjuhë e shkruar, në këtë kohë, në Manastirin e Shën Gjon Vladimirit, apo dhe kisha të tjera, nuk ishte në gjendje t`i bënte ballë shkrimit në greqisht, latinisht apo sllavisht, gjuhë kishtare me rëndësi, që mbështeteshin nga institucionet kishtare dhe administrata shtetërore.Në shekullin XVI – XVII, e më pas, nën Perandorinë osmane, nuk u njohën kombësitë , por vetëm komunitetet fetare, myslimanët, rumët (ortodoksët) dhe latinët (katolikët). Arsimi dhe kultura lejoheshin të funksiononin në gjuhët turko– osmane, greke dhe latino-italiane. Shqiptarët u privuan nga përdorimi i gjuhës amtare shqipe në kisha e në arsim. Kjo për faktin se gjuha shqipe është shprehja më e arrirë e identitetit kombëtar dhe shkolla shqipe është institucioni, brenda të cilit ky identitet formësohet.

Xhamitë dhe shkollat në sundimin osman

Shkollat, që u ngritën gjatë periudhës së sundimit osman në Elbasan, ishin ato të komuniteteve myslimane, në gjuhët turko-osmane dhe arabe. Ndërtimi xhamive e teqeve, si “Xhamia Mbret”, “Xhamia e Nazireshës”, “Xhamia e Ballijes”, “Xhamia e Gazi Sinan Pashës”, “Xhamia Sulejmania” “Xhamia e Idrait” u shoqërua pranë tyre me hapjen e shkollave. Studiuesi Kujtim Bevapi thotë se “një shekull më pas u çelën dhe shkolla të një rangu më të lartë si medresetë, ku nxënësit krahas gjuhës, gramatikës, leksikut të arabishtes, persishtes, osmanishtes, mësonin dhe letërsinë orientale e doktrinën islame. Elbasani përvijoi një shtresë intelekualësh me arsim e kulturë islame. Shkollat mbaheshin me të ardhurat që vinin nga pasuritë e vakëfeve dhe besimtarëve myslimaë. Mësuesit ishin hoxhallarë.Një rol, jo të vogël për arsimin e shkollën në Elbasan, luajtën esnafët (korporatat), të dokumentuar në këtë qytet që në vitin 1580”. Krahas funksionit ekonomik, shoqëror, politik e ushtarak, ata kishin dhe funksioin fetar e arësimor. Esnafët e krishterë të Elbasanit dhanë 122000 akçe për ngritjen e një shkolle.Kjo për vetë faktin se shkollat e komunitetit ortodoks në Elbasan, ashtu si edhe në gjithë vendin, ishin nën mbrojtjen e Patrikanës së Stambollit dhe jeta e tyre qe më e gjatë. Mësimi në to bëhej greqisht, në gjuhën e kishës dhe fondet për mbajtjen e tyre jepeshin dhurata nga besimtarët për kishën. Nga gjysma e dytë e shekullit XVII jepnin kontribut financiar dhe esnafët ortodoksë të qytetit.Elbasani veçohet në këtë periudhë, jo vetëm për hapësirën kulturore që rrok me figura si Onufri, Kostandin Shpataraku, por dhe për lërimin e gjuhës shqipe të shkruar, arsimit, të cilat janë shumë të lidhura me njëra – tjetrën. Ai, qe ndër qytetet e mëdha e më të rëndësishme të zhvilluara në shekullin XVI – XVII, duke u bërë dhe një nga qendrat kryesore të Shqipërisë.Burimet arkivore, konsideratate udhëtarëve të huaj siçështë rasti i funksionarit të lartë perandorisë E. Çelebi (në Elbasan vjen më 1640) tregojnë se ky qytet kish bërë një hap të madh përpara, veçanërisht në atë arsimor e kulturor.Në këtë kohë (shek. XVII) Theodhor Bogomili, i njohur si “Anonimi i Elbasanit” shkroi një vepër, që përmban përkthime pjesësh të 4 ungjijve në gjuhën shqipe, me një alfabet origjinal, të veçantë, më i vjetri i njohur deri më sot për shqipen, vepra ka 60 faq, dhe një predikim të lirë fetar të ritit ortodoks. Është gjendur në Manastirin e Shën Gjonit. Më 1690, në Venedik, botohet libri i parë elbasanas mbi Shën Gjon Vladimirin, vepër në greqishte e titulluar “Akoluthi” (Jetëshkrim).Këto dëshmi tregojnë së pari se liturgjia në këtë qendër dhe në kisha ortodokse të qytetit jepej apo thuhej pjesërisht dhe në shqip, e cila vazhdoi dhe në shekullin e XVIII e më pas, ku në proçesin mësimor të shkollës të drejtuar nga kleri vendas, hynte dhe shqipja, përmes teksteve fetare, me vendin më të madh në program, por dhe lëndëve të tjera. Së dyti, tregon për dëshmi të një tradite pararendëse, e cila lidhet drejtpërdrejt jo vetëm me origjinat e shqipes së shkruar, por dhe me historinë e arësimit të Elbasanit dhe më gjerë.Elbasani, në shekullin e XVIII, ashtu si shumë qytete shqiptare, për kohën e pushtimit osman, njohu zhvillim kulturor e arësimor me vepra të arkitekturës e ngritjen e shumë shkollave. Intelektualë e klerik elbasanas , të arsimuar në atë kohë, si Theodhor Haxhi Filipi, i njohur si Dhaskal Todri, që kish mbaruar Akademinë e Re të Voskopojës, u bënë bartësit e ideve ilumuniste, duke i rënë ndesh patriarkanës, Stambollit dhe Malit të shenjtë Athos, të cilët ruanin me fanatizëm, ngulmonin në paprekshmërinë e traditave dogmatike të kishës në fushën e arsimit dhe të kulturës. Pavarësisht nga kjo, mendimet dhe idetë progresiste, përparimtare penetruan në shkollat, që erdhën duke u shtuar në Elbasan, veçanërisht tek ortodoksët e kalasë, dhe pse shkolla ishte nën drejtimin e klerit. Ky është një fenomen që vërehet ndër të krishterët e Shqipërisë së Mesme dhe të Jugut. Dhaskal Todri dhe pjesa më e avancuar e klerit të qytetit, e cila duket açik një shekull më pas, i bën të vetat këto ide, luftuan dhe u rrezikuan nga kishat. Ai u bë martir për gjuhën e shkollës shqipe dhe mbeti pjesëtar aktiv në qëndresën e ortodoksëve shqiptarë kundër kishës greke. Todri qe njeri me shumë emër në komunitetin ortodoks të Elbasanit ç`ka e dëshmon mbajtja e një kodiku të kishës së Shën Mërisë së kalasë së qytetit. Ishte akti i kishës greke, e cila ishte kundër shkrimit të gjuhëve jo greke për më tepër të gjuhës shqipe, e cila nuk mund t’a lejonte kur bëhej fjalë për ngritjen e një shtypshkronje. Sipas albanologut Han (J. G. Von Hahn), Todri me përkthimet e tij në shqip si: “Dhiatën”, “Meshën e Shën Joan Gojartit” etj., vijoi traditën pararendëse duke u përpjekur të fusë shqipen në kishë dhe për mësimin e saj në shkollë. Shkroi elbasanishten e kohës dhe krijoi traditën e shkrimit të shqipes në Elbasan me alfabetin e tij të njohur, që nga fundi i shekullit të XVIII. Më 1736 në lagjen “Kala” u ngrit një shkollë greke, e cila mori emrin dhe njihej si “Shkolla e Kalasë”, ku klerikë të kohës organizonin futjen e shqipes në shërbesat fetare dhe mësimin e saj në shkollë. Ky është shekulli i përpjekjeve për gjuhën e shkollës shqipe në Elbasan e në trevat e tij për ruajtjen e identitetit, forcimin e ndjenjës kombëtare për të ruajtur gjuhën, doket dhe zakonet. Një fenomen i tillë vërehet jo vetëm në masën e gjerë të popullit, por dhe tek shtresat e larta. Madje, ndjenja kombëtare tek shqiptarët e islamizuar nuk u fashit. Po t`i referohemi statistikave të kohës, rezulton se fillimi i shekullit të XVI-të, Sanxhaku i Elbasanit kishte 8916 familje të krishtera dhe 526 myslimane, rreth 94.5% e popullsisë ishte e krishterë, ndërsa në fund të këtij shekulli ishte islamizuar rreth 79% e popullsisë. Për zona që kërcënoheshin nga sllavizimi e greqizimi, ndjenja kombëtare u fuqizua dhe më shumë .Gjatë Rilindjes Kombëtare (shekulli i XIX – XX-të), Elbasani mbetet një vatër e zjarrtë e luftës, jo vetëm për emancipimin shoqëror, politik, por dhe për atë arsimor dhe kulturor. Gjithashtu ai mbetet qendër e ideve kombëtare, vatër e rëndësishme e arsimit shqiptar dhe atyre lëvizjeve, të cilat çuan në shpalljen e Pavarësisë Kombëtare në 1912. Një nga rilindasit e shquar, që dha kontribut për shkollën e Elbasanit dhe të asaj mbarëkombëtare mbetet Kostandin Kristoforidhi, themeluesi i “Shkollës shëtitëse” shqiptare, prej të cilit shumë patriotë mësuan gjuhën shqipe. Tekstet e “Abetareve”, “Gjahu i malësorëve” etj., i shërbyen drejtpërdrejtë shkollës kombëtare. Rreth vitit 1918 depoja pranë dyqanit të bojaxhiut, dhe atdhetarit Losh Papamihalit, ishte shndërruar në një “Mësonjëtore të fshehtë”. Dyqani i Elbasanit të njohur, Osman Berberit që vete populli e “pagëzoi” Muç Shqiptari, i cili më tepër se kinkaleri ishte kthyer në një librari ilegale të librave shqip.Mësuesi i shkollës greke të kalasë, Dhimitër Pina pas orëve të mësimit greqisht, u mësonte nxënësve të besuar, abetaren e gjuhës shqipe. Çelja zyrtarisht e së parës shkollë shqipe Mars 1887 i dha një hov të mëtejshëm zhvillimit të arsimit të shkollës shqipe. Ndërkaq, patriarkana e Stambollit; kërkonte një veprim më energjik të krerëve të kishës ortodokse, për të forcuar pozitat ortodokse, në Shqipërinë e Mesme veçanërisht në Elbasan dhe në trevat e tij. U bë e mundur që përveç një shkolle greke, që funksiononte të Shtërmen (1882), në shtator 1898, filloi të funksiononte dhe shkolla greke e fshatit Valas dhe në janar 1899, shkolla greke e Shelcanit.

Zhvillimi arsimit mbi baza kombëtare

Në Elbasan, veçanërisht në zonën e Shpatit, e njohur për fenomenin e kripto- kristianizmit (Laramania fetare), shfaqet jo rastësisht Lëvizja e Uniatizmit, (1900 – 1904) që do të trondisë nga themelet botën ortodokse greko – sllave, me demonstrime të guximshme, për të kaluar në uniatizëm. Uniatizëm, do të thotë bashkim. Ndaj dhe shpatarakët, parapëlqejnë uniatizmin për fenë e tyre të krishterë, mbi baza kombëtare. Lëvizja udhëhiqej nga ati shpirtëror, kleriku i shquar elbasanas, Papa Jorgji Thehoari. Mesazhi, që ai jepte ishte “Një kishë , një komb dhe feja në shërbim të përbashkësisë kombëtare”. Duhej ndjekur udha e drejtë e mësimit të shqipes në shkolla, si gjuhë e mëmës, në institucionet fetare shqiptare.Shtypi i kohës shkruante për Shpatin se “Veç në shkollat ku mësohet shqip, është shpëtimi”. Më 1890 Abdyl Abdullah Xhinsi, i arsimuar në Stamboll, hap shkollën private turke në qytet, ku kryente dhe mësimin e gjuhës shqipe. Më 1897 një mësues i ri nga Elbasani, kish hapur një shkollë private, duke thirrur bashkëqytetarë të shkruajnë e të mësojnë në shkollë gjuhën amtare: “ Të gjith dyqanet në Elbasan, janë transformuar në shkolla….”“ Të gjithë elbasanasit e kultivojnë gjuhën e tyre….”“ Në shkollat ekzistuese turke e greke, fëmijëve u mësohej gjuhë shqipe”. Të ndodhur përballë ndjekjeve e persekutimeve, që i bëheshin mësimit e shkollës shqipe, patriotët elbasanas përpiqeshin të shfrytëzonin shkollat e huaja dhe në zonat e thyera malore, siç ishte ajo e Shpatit, i njohur ky, për tradita patriotike.Në këtë periudhë shkrimi shqip dhe shkolla shqipe në Elbasan dhe krahinat e tij bënë përparime të dukshme.Në vitet 1908 – 1912, lëvizja arsimore dhe kulturore në qytet dhe treva, karakterizohet nga një ngritje e mëtejshme e shkallës së organizimit të saj, e cila gjen shprehjen në krijimin e një rrjeti të gjerë shkollash, klubesh dhe shoqërish kombëtare. Deri në prag të shpalljes së kushtetutës Xhon Turke (korrik 1908) në qytet funksiononin disa shkolla për komunitetin mysliman dhe ortodoks, të cilat ishin shtetërore e private sipas cikleve. Në komunitetin mysliman zhvilloheshin në gjuhën turke dhe ishin iptidaije, ruzhdije, idadije. Disa nga mësuesit ishin Hafiz Sulejman Lunike, Mahmut Bobrati, Sheh Ibrahim Guma, Mustafa Qafmolla, Ali Krypa, Adem Grykshi, Hafëz Uku. Gjithsej ishin 5 shkolla private, dhe funksiononin pranë “Xhamisë së Agait” me mësues Fejzullah Guranjakun, pranë “Qoshes” (dy shkolla) me mësues Hafëz Karadakun, Ibrahim Shehun, pranë “Xhamisë Idrait”, Hafëz Gjeli, Imam Vrapi, në pjesën perëndimore të Kalasë, shkolla me mësues Mullah Tahirin.Për komunitetin ortodoks të kalasë ishte shkolla greke e kalasë me mësues Dhimitër Papariston, Simon Shuteriqin, Josif Haxhimiminë etj. Ndërsa, për atë ortodoks të lagjes “Shënkoll” funksiononte një shkollë në gjuhën rumune me mësues Jovan Dimitreskun, Prokop Demon, etj. Një rrjet i tillë shkollash shtetërore për komunitetin mysliman si fillore (Iptidajie), qytetare (ruzhdie), gjimnaze (idadije) u krijuan enkas nga Porta e Lartë, pas reformës arsimore dhe mësimet zhvilloheshin vetëm në gjuhën turke. Ndonëse, quheshin laike prej tyre në planet mësimore bënin pjesë lëndë fetare islamike. Ndërsa, hapja e shkollave në gjuhën greke bëhej nga mitropolitë ortodoksë grekë që në marrëveshje me konsuj grekë emëronin personelin e shkollës. Mjetet kryesore financiare për mbajtjen e tyre siguroheshin nga qeveria e Athinës, nëpërmjet silogut, që ishte krijuar aty për përhapjen e gjuhës dhe kulturës greke.Menjëherë pas shpalljes së Hyrjetit, në 2 gusht 1908 çelet zyrtarisht në Elbasan shkolla e parë shqipe nga Fejzullah Guranjaku me pjesëmarrjen e autoriteteve vendore. Shtypi i kohës do të informojë se: “U çel në Elbasan shkolla e parë shqipe. Ishin mbledhur mijra shqiptarë me gaz në buzë dhe me shpresë në zemër. Erdhi Mytezarifi dhe gjithë nënpunësit. U thanë një tok fjalë shqip dhe Hafëz Sulejman Efendiu (Luniku) këndoj një lutje. Pastaj për të uruar këtë ditë të bekuar dhe të madhe u shtinë 21 topa”10. Pak kohë pas fillimit të saj shumë nxënës lanë shkollat shtetërore turke dhe filluan të ndjekin mësimet në të.Ndërsa mësuesin e saj populli do ta përshëndesë dhe urojë: “Shkolla e Fejzullah Efendiut u hap dhe zunë mësimet me rregull. Me qenë që vetëm në gjuhën amtare, këtë shkollë kemi në Elbasan, gjithë çunat po urojnë njëri – tjetrin duke thënë doli shqipja. Fejzullah efendinë e urojmë dhe dëshirojmë përparim për shkollën”. Shkolla e posaçme, në një periudhë të shkurtër kohore, ndërroi disa godina dhe ndër mësuesit e parë renditen: Fejzullah Guranjaku, Hasan Graceni, Myrteza Karadaku, Haxhi Myslimi, Hysen Ceka dhe më pas (1909 – 1913) Simon Shuteriqi, Petër Dodbiba, Jovan Dimitresku, Ahmet Gathi, Mustafa Curri, Sheh Ibrahim Guma, Dhimitër Gjerga, Filip Leci, Abedin Çaushi, Mustafa Gjergji, Vasil Llapushi, Ibrahim Shëngjergji.Në Vlorë, Tiranë shkollat shqipe hapen në 7 e 8 gusht dhe në Filat e Çamërisë më 7 shtator 1908.Rrjeti i shkollave në Elbasan, ishte i tillë: 4 shkolla fillore e gjysëm të mesme në gjuhën turke, 2 shkolla fillore në gjuhën greke dhe 1 shkollë e porsaçelur shqipe.E ndodhur përballë kërkesave këmbëngulëse të popullsisë shqiptare për ngritjen e shkollave shqipe, Ministria e Arsimit Turke, nxori në tetor 1908, urdhëresën, sipas së cilës gjuha shqipe të futej si lëndë mësimi në shkollat shtetërore turke, ato fillore (mejtepe) dhe gjysëm të mesme.Vitet 1908 – 1912, për lëvizjen arsimore e kulturore, në shkollën shqipe, qenë të mbara, pavarësisht nga baticat e zbaticat e krijuara, rrjedhojë e mosmbajtjes së premtimeve nga Xhon Turqit kur hipën në fuqi. Janë të njohura në Elbasan ekspeditat ndëshkimore të gjeneralit famëkeq Shefqet Turgut Pashës, drejtuar ndaj shkollës shqipe, mësuesve të saj e shumë atdhetarëve elbasanas.Në këtë hark kohor, kjo lëvizje, gjeti shprehjen në krijimin e një rrjeti klubesh e shoqërish kulturore dhe në thirrjen e forumeve të tilla gjithshqipëtare, siç ishte “Kongresi i Elbasanit” dhe hapja e së parës shkolle të mesme kombëtare, “Shkolla Normale”.Në Elbasan radhiten :Klubi “Bashkimi”, “Vëllazëria”, shoqëritë “Afërdita”, “Drita”, “Dielli”, “Lahuta” etj.Këto klube e shoqëri u shndërruan në shkolla e qendra mësimi në gjuhën shqipe. Para tyre shtrohej si detyrë imperative: të futnin gjuhën shqipe, mësimin shqip në shkollat e huaja të qytetit e më gjerë, duke caktuar vetë ata, mësues të shqipes, si dhe ti financonin me paratë e mbledhura. Rreth 200 napolona u vunë në shërbim për shkollën shqipe të porsaçelur dhe të tjerat që do të hapeshin.15Klubet e shoqërisë, bënë përgatitjet e rastit për mësuesit shëtitës, që do të mësonin gjuhën shqipe në fshatrat e Elbasanit dhe në shkollat shqipe, që ishin piketuar enkas për t`u çelur, menjëherë pas asaj të Elbasanit. Ata caktuan kontigjentin e mësuesisë, të cilët do të bënin mësimin e gjuhës shqipe në shkollat e huaja të qytetit.Për shkollat turqisht, caktohen: Josif Haxhimima, Hysen Ceka, Fetah Ceka, Hasan Misiri. Ndërsa, në shkollat greqisht emërohen mësues të shqipes: Petër Avrami, Simos Shuteriqi, Lef Nosi dhe zonjat Parashqevi Cico e Athina Cico. Por, ndërkohë në periudhën shtator – tetor 1908 Lef Nosi hap një shkollë shqipe nate për të krishterët e kalasë, ku mësues të gjuhës shqipe qenë vetë Lefi tok me Fot Papajanin, Dhimitër Delianën. Në janar 1909, vetë klubi “Bashkimi” çel një shkollë shqipe në ambientet e tij. Në zonën e Shpatit, ndër të parët që dallohen për mësimin e shkollën shqipe ishin mësuesit Dyl Dervishi, Kodhel Dedja e Bim Panxhi. Të dhënat, janë dëshmi, për një konturim të qartë të shkollave shqipe në Elbasan e në trevat e tij, por tregojnë dhe për punën madhore të klubeve e shoqërive, në ngritjen, organizimin e financimin e këtyre shkollave. Kjo lidhet drejtpërdrejtë dhe me faktin, që në to drejtonin e organizonin figura si Aqif Pashë Biçakçiu, Lef Nosi, Emil Haxhiadem Shijaku, Alush Saraçi, Qemal Karaosmani etj. Problem i mprehtë mbetej gjithmonë emërimi i mësuesve në shkollat e hapura: Çështja e mësonjësve që do të emërohen, duhet të zgjidhen me kujdes të madh. Mësuesi përveç dijes, metodës pedagogjike, duhet të jetë atdhetar dhe i njohur si i tillë. Lipset të jemi të sinqertë, se punën e lartë, që do të marrë përsipër e ka me zemër e koshiencë për detyrat, me të cilat do të ngarkohet. Ndërsa, përsa i takon rolit të gruas si mësuese në shkollat shqipe, artikujt në shtypin e kohës, do të shënojnë se: “Mendja e gruas shqiptare mbeti virgjërisht dhe kthjelltësisht shqiptare. Shqiptarkat janë një fushë e përgatitur, për të ngritur arsimin kombëtar dhe mësonjëset shqiptare do të jenë njemijë herë më të zonjat dhe më të besës për barrën që do të marrim përsipër…. Le të harrojmë ngathtësinë origjinale, e cila na bën të besojmë se i mbaruam të gjitha, kur vetëm sa kemi vënë gurin e parë. … Le t’i gëzohemi punës së djeshme, duke përgatitur të nesërmen”. Ndërkohë, që parimet e këtyre shkollave ishin të dukshme, të prekshme, jehona dhe entuziazmi në popull, ishte i madh. Në këtë kuadër, të një mjedisi vërtet entuziast arsimor, kulturor, të progresit, përparimit, Elbasani në fillimet e këtij shekulli (XX), po gatitej të futej me një potencial të vrullshëm intelektual të kohës. Ky qytet, historikisht ishte truall i begatë, ku lindën idetë, përmes aspiratave të pashuara për liri e pavarësi, dije e kulturë, ide të cilat kishin bartësit e tyre, luftëtarët e tyre dhe shprehësit e tyre. Ndaj dhe rrezatimi i tyre nuk mbeti vetëm në suazën e Elbasanit, por u shtri në një rrafsh gjithkombëtar. Nuk është rastësi, që në këtë qytet do të kemi në rrafshin arsimor dhe një kontribut amerikan, apo një prani amerikane në këtë lëmë. Është e njohur në Korçë prania e misionarëve Kenedi, ndihma e tyre për shkollën shqipe, por pak e njohur, është në Elbasan, përkushtimi i një tjetër misionari, Thelford Erikson( Telford T. Erickson). Më 1908, kur vjen në Shqipëri, në periudhën gusht – shtator, vendoset familjarisht në Elbasan. Misionerët amerikanë, projektuan hapjen e një kolegji, në përmasa të mëdha në këtë qytet. Ndonëse, si projekt ishte Korça për disa arsye ndërron kursin dhe piketat u vendosën në Elbasan. Marrëveshja i takon periudhës maj – qershor 1909, nga ku mendohej se kolegji, mund të hapej në vjeshtë të vitit 1910. Patrioti i njohur Grigor Cilka, do të shkruajë në shtypin e kohës se: “Shumë mirë e fortë e pëlqyer do të jetë në u bëftë kjo shkollë në Elbasan…. Si do që jam korçar nuk e kam për turp se elbasanasit janë më tepër mirënjohës…. Njoh nga afër atdhetarë elbasanas dhe kam të madhen shpresë se Elbasani do të arrijë më të lartën shkollë se çdo qytet tjetër i Shqipërisë. Në një korrespondencë të kohës së Simon Shuteriqit, informohemi se përveç kolegjit do të hapej dhe një shkollë me profil bujqësor nga misionerët amerikanë. Ky lajm entuziazmoi, jo vetëm rrethin patriotik të qytetit, por dhe tërë popullin arsimdashës të Elbasanit. Klubet qendrore “Bashkimi” dhe “Vllazëria”, enkas vunë në shërbim të këtyre shkollave, për ngritjen e godinave, 100 lira turke, si fillim të punës në adresë të misionerëve amerikanë, sipas porosisë së tyre. Pritej vetëm konfirmimi nga qendra amerikane. “I detyrohemi dhe i jemi mirënjohës për jetë, misionarisë amerikane – shkruhej në shtyp – me padurim presim, që puna e bërë dhe e menduar të fillojë e të marrë mish e eshtra”. Me t’u dhënë vendimi, me fondet e misionit amerikan u ble tokë në Krastë, ku vendos të ngrihej kolegji. Fillimisht, autoritetet turke nuk kundërshtuan, por më pas nuk u lejua të ngrihej kjo shkollë. Shpronësuan truallin, me pretekste të ndryshme. Kolegji amerikan nuk arriti të hapej, kurse T. Erikson do të hapë në Elbasan një shkollë fillore.

Patriotët elbasanas dhe vendi i tyre në historinë kombëtare

Elbasani mbetet qyteti që ka nxjerrë intelektualë, mendimtarë dhe patriotë të shquar për hapin e tyre të guximshëm, duke u bërë faktor në periudha historike. Ata në 2 deri 9 shtator 1909 në Elbasan mbajnë një aktivitet i rëndësishëm, mbarëkombëtar, ngjarje e shënuar në historinë e arsimit, shkollës së kulturës shqipe, që njihet si “Kongresi i Elbasanit”, apo “Kongresi i Shkollave Shqipe”. Morën pjesë 35 përfaqësues nga 28 klube e shoqëri patriotike, brenda dhe jashtë territorit shqiptar. Kongresi parashikonte: Së pari, njohjen zyrtare të gjuhës shqipe në kulturë, në gjithë sistemin egzistues arsimor dhe përhapjen e mëtejshme të arsimit në gjuhën shqipe. Së dyti, krijimin e një shkolle të mesme në Elbasan “Shkollën Normale” . Së treti ngritjen e shkollave të tjera në gjuhën shqipe brenda vendit, krijimin e një shoqërie me qëndrim në Korçë, shoqërisë “Përparimi”, që do të përkujdesej për normalen dhe zgjedhjen e një klubi qendror, “Bashkimi” të Manastirit. Kjo shoqëri do të financonte Normalen me ndihmat, që do të grumbulloheshin, si dhe do të ndihmonte shkollat shqipe egzistuese, futjen e mësimit shqip në të gjitha shkollat e huaja të vendit dhe celjen e atyre, të reja, në shumë vise të Shqipërisë.Ndër vendimet më të rëndësishme të Kongresit, ishte hapja e shkollës Normale dhe si e para shkollë e mesme shqiptare, e cila çeli dyert e saj më 1 dhjetor 1909. Ajo nuk ishte thjesht një shkollë e mesme, por një institucion arsimor, e cila përfaqësoi dinjitetin e kombit dhe rrezatoi dritën e diturisë shqiptare, si vepër diturie e patriotizmi. Normalja shënoi krijimin e sistemit të parë arsimor në Shqipëri, që dallohet, jo vetëm për misionin historik e arsimor, por dhe për vlerat kombëtare e didaktike e pedagogjike. Mbas çeljes së saj në Shqipëri kemi një sistem arsimor me hallkat e tij: arsimin fillor e të mesëm më pas dhe arsimin parashkollor. U caktuan rregullat e drejtimit të shkollës, hartoi programet shkollore. Ajo zgjidhi problemin e përmbajtjes së shkollës në aspektin shkencor dhe pedagogjik dhe nga ana administrative filloi veprimtarinë në kërkesa të përcaktuara për numrin e klasave të nxënësve, pagat e drejtuesve, mësuesve, të drejtat dhe detyrat e nxënësve, buxhetin e shkollës etj.Normalja dhe Elbasani ishin për njëri – tjetrin. Elbasani e mbajti Normalen pse e deshi dhe Normalja qëndroi aty, pse Elbasani e mbajti. Jo rastësisht në shtypin e kohës, Normalja, citohet si Instituti i Parë Shqiptar.Viti 1910 karakterizohet nga një luftë e ashpër me reaksionin Xhon Turk në mbrojtje të shkollës e gjuhës shqipe, e cila manifestohet në protestat e mitingjet masive, kundër futjes së alfabetit arab për shkrimin e shqipes. Në shkurt 1910, në Namazgjah të qytetit, morën pjesë 7000 vetë qytetarë e fshatarë të ardhur nga zonat. Shpallja e Pavarësisë e gjen Elbasanin me disa shkolla shqipe, ndonëse Normalja pati një jetë të trazuar me hapje e mbyllje, në periudha të ndryshme kohore. Ajo zhvilloi një veprimtari kualifikuese, përmes kurseve të kualifikimit në nivel kombëtar. Më 1913 u hap për herë të parë kursi 1-vjeçar dhe më 1914 u hap një kurs i shpejtë 1-mujor me mësuesit e fshatrave të prefekturave te Beratit dhe Elbasanit. Në 1917, u bënë përpjekje nga Drejtoria e Përgjithshme e Arsimit në Shkodër, për një kurs pranë Normales. Gjatë periudhës 1916 – 1918 nën okupimin austrohungarez, në Elbasan, funksiononin shkolla Fillore, Qendrore dhe Qytetëse, shkolla në lagjet “Karavelie” “Shënkoll” “Kala”, shkolla e vajzave në lagjen “Dylgjer Hysen” si dhe shkolla “Normale”, me drejtor A. Xhuvanin. Në vitet ’20 e më pas do të kemi një tjetër tablo të arsimit dhe të shkollës shqipe, e cila do të lidhej drejtpërdrejtë me ngjarje dhe situatat e reja politike të krijuara. Veç shkollës Normale, në 1923 do të krijohet shkolla ushtrimore, si laborator i saj, e cila për një periudhë të gjatë kohore, deri në vitet ’40 do të mbetet pikë referimi në të gjithë vendin për arsimin fillor. Ajo u krijua me mësues të shkolluar në perëndim si: Sulejman Harri, Fadil Gurmani, Ahmet Duhanxhiu etj. Ajo ishte një shkollë bashkohore shqiptare. Veprimtaria arsimore e pedagogjike, në përmbajtje synonte nivel shkencor, përgatitje teorike e praktike të nxënësve, duke i dhënë prioritet gjuhës shqipe, lëndëve shoqërore, baza e të cilave mbeti edukimi atdhetar. Duke qenë se mësuesit e saj u shkolluan në Evropën Perëndimore në fushën e metodave të mësimit , edukimit për shkollën fillore, ecën në arritjet e pedagogjisë bashkëkohore, me pikësynimin për ta bërë atë sa më shqiptare. Në praktikën pedagogjike të shkollës Ushtrimore, vendin e disiplinës formale, metodike në orën e mësimit e zuri metoda aktive.24. Revista “Normalisti” (1929 – 1937) është dëshmi dhe tregues i shkollës ushtrimore. Me botimin në të, të materialeve didaktike dhe pedagogjike, në ndihmë të mësuesve, kijoi vlera për vetëkualifikimin e mësuesve. Në shërbim të tyre, ajo vuri materiale si: përkthime, trajtesa për psikologjinë e nxënësit, disiplinën në shkollë, problemet të pedagogjisë së shkollës aktive etj. Si e përkohshme pedagogjike, letrare, shkencore, dilte një herë në muaj. Por, qe organi i nxënësve të shkollës “Normale”, që përfaqësoi lëvizjen pedagogjike kombëtare, prodhimi i mendjes së nxënësve, normalistë e ish normalistë. Nëpërmjet rubrikave të shumta, veçanërisht të atyre pedagogjike, krijoi vlera në këtë rrafsh dhe shërbeu si organ për kualifikimin e mësuesit e shkollave fillore. Në të njejtën kohë këto probleme, u trajtuan dhe teorikisht nga normalistët që mbaruan në Zvicër, Gjenevë, institutin e njohur “Zhan Zhak Ruso”. Në vitet ‘30 të shek. XX, këtë institut , shkollë të lartë e përfunduan dhe u diplomuan elbasanasit: Abdyl Kajanaku, Idajet Ceka, Mehmet Daiu, Mehmet Qorri, Sotir Pararisto, Skënder Sejdini, Sul Spahiu.25 Në historinë e arsimit dhe të shkollës shqipe, është i njohur merita dhe kontributi i Ernest Koliqit ( Ministër i Arsimit 1941 – 1942) në krijimin e shkollave shqiptare në Kosovë e trevat shqiptare të Maqedonisë e më gjerë. Por, në këtë kuadër nuk mund të mos prekim kontributin madhor të mësuesve elbasanas, që shkuan atje. Elbasani numëronte 130 arsimtarë, që mbajtën peshën kryesore, duke shërbyer në qytete e fshatra për hapjen e shkollave të reja, kualifikimin e mësuesve vendas etj, në çdo komunë të Kosovës dhe trevave shqiptare të Maqedonisë. Mes tyre ishin dhe 14 mësuese vajza.Elbasani, krijoi traditë në historinë e arsimit të shkollës shqipe duke nxjerrë figura që iu përkushtuan shkollës kombëtare, duke lënë një trashëgimi të vyer të cilën e kemi për mburrje ta kemi edhe sot.

LULE TË PRANVERËS PËR TË HUMBURIT E 9 MARSIT ‘96

March 8, 2015 by dgreca

Me rastin e 19 vjetorit të harresës/
Nga Abdurahim Ashiku/
Nëntëmbëdhjetë vjet pa Ata, pa djemtë e Maqellarës, Grevës, Melanit, Brezhdanit, Reçit, Grevës, Rashnapojës…, djem në moshën më të bukur të jetës që më 9 mars të vitit 1996 lanë brigjet e detit të Vlorës për të mos arritur kurrë në brigjet e ëndrrës së tyre, brigjet Italisë.
Një plagë e madhe që Dibra e mban të mbyllur pa vullnet e dëshirë ta hapë, një plagë që nuk e di pse s’bëzan, pse nuk thërret e bërtet për të vërtetën e zhdukjes pa lënë gjurmë, një plagë që asokohe pushteti dhe shteti politik ia bllokoi gurmazin që të mos dalë zë.
Le të mblidhemi në breg të Drinit apo në breg të detit për tu përcjellë djemve të Dibrës tufa me lulet e verës, mbledhur në kodrat e Maqellarës, Grevës, Melanit, Rashnapojës, Brezhdanit, Reçit…
T’ia përcjellim detit, dallgëve që mbajnë dhimbjen e madhe shqiptare…
Në kujtim të tyre po shkëpus një shkrim të Q. Hamzajt bërë publik më 15 maj 1996…
* * *
KU BIE SANTA MAQELLARA?…
14 marsi, dita kur fëmijët bëjnë ritet e Ditës së Verës, kur nuset dhe vajzat e reja sjellin në shtëpi ujin e kristaltë të krojeve, ky 14 mars, këtë vit, fushën e Maqellarës e gjeti nën dëborë. Poshtë saj nxinte toka e mbi të rëndonte i plumbtë qielli…Por më i zi e i rëndë se plumbi erdhi në familjen e Ziaudin Qokut në Kllobçisht lajmi i kobshëm se djali i tij 20 vjeçar, Sulejmani, i sapomartuar, humbi jetën në det, duke kaluar me skaf për në Itali…
Djemtë e Maqellarës, mjeshtër në bujqësi e punëtorë të fronteve më të vështira në minierë e gjeologji, mbetur pa punë, u janë drejtuar rrugëve të kurbetit, rrugëve të Maqedonisë, Greqisë, Italisë. Vetëm në një vend në rrethinat e Napolit punojnë më shumë se njëmijë maqellaras. Vendi ku punojnë më shumë thirret Santa Maqellara, se sa me emrin e vet, Santa Maria.
Dhe ndodhin ngjarje të kobshme…
E prapë emigrimi vazhdon. Rendin të rinjtë maqellaras drejt shpresës së madhe si fluturat drejt dritës, ndonëse si fluturat edhe digjen. Mjaft prej tyre kthehen me ndihmat e bashkëkombësve, me ndihmat e qytetarëve të mirë italianë. Listat, me emrat e njerëzve nga e gjithë Shqipëria, lexuar nën lotët çurkë para varreve, sa vijnë e shtohen. Djemtë kthehen në arkivole druri e metali. Ndodh që nuk kthehen as të vdekur…
Trupi i pa jetë i Sulejmanit u preh në gjirin e vendlindjes.
Për djelmoshat e tjerë, 29 a më pak, kryesisht maqellaras, që ishin në të njëjtin skaf, asnjë lajm, asnjë shenjë. Dikush tha se i ka marrë një anije e huaj. Dikush thotë se janë burgosur në një vend të huaj. TVSH, tepër thatë, dy javë më pas njoftoi vdekjen e S. Qokut dhe të një viktime të pa identifikuar. Tha se ekspertët shqiptarë më 18 mars kanë shkuar në Itali për të ndriçuar ngjarjen.
Që atëherë heshtet…
Ankth dhimbjeje dhe pritjeje, vegim shprese në familjet e 2 vëllezërve në Burim, të 2 vëllezërve Elezi në Vojnikë, të njerëzve të një gjaku e të një moshe në Kllobçisht, Majtarë, Burim, Vojnikë, Maqellarë, Grevë, Melan, Trepçë, Rashnapojë, Brezhdan…
Dhembje pritjeje e pranishme në çdo familje dibrane…
Emigrantët në Itali pyetjen e parë për ikanakët e kanë “Mos jeni ato të skafit të 9 marsit…”
15 maj 1996…

FEMRA SHQIPTARE NË LUFTËN E 2001

March 8, 2015 by dgreca

Nga Teuta Kamberi-Llalla*/
Në çdo luftë të popullit shqiptar kundër pushtuesve të ndryshëm, për krah burave në betejat e luftërave heroike e në çdo sakrificë, roli i femrave shqiptare ka qenë i pranishëm dhe i domosdoshëm. Duke filluar që nga koha e lashtë kur mbretëresha Teutë, ishte në krye të ushtrisë kundra pushtuesve romakë e më pas pjesmarrja e femrës në luftrat çlirimtare u bë traditë dhe u përcoll brez pas brezi. Të shumta janë portretet e femrave shqiptare që mbetën në kujtesën e kombit dhe të historisë së lavdishme të popullit tonë, ku mund të veçojmë: Laskarina Bubulina, Shote Galica, Mine Peza, Ibe Palikuqja, Xhevë Lladrovski, Hyrë Emini e shumë e shumë femra të tjera shqiptare. Në Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare me gjithë një farë konservatorizmi në lidhje me praninë e femrës, në gjirin e saj në detyra dhe funksione të ndryshme u radhitën me dhjetra femra, krah për krah me vëllezërit e ytre të idealit kombëtar nën emblemën e UÇK-së.
Unë, isha njëra nga femrat e shumta ushtare të UÇK-së për të cilën krenohem sepse përmbusha një obligim ndaj popullit tim për liri, drejtësi, përparim dhe emancipim të shoqërisë. Me luftën e vitit 2001, lidhen shumë ngjarje të jetës time. Ajo periudhë është për mua një periudhë e shenjtë, një periudhë që për mua do të mbetet e pa harruar. Për çudinë, pyetjen e shumë atyre që nuk e kuptojnë si duhet, botën e femrës shqiptare, po e jap me intervistën që kam dhënë për një gazetar norvegjez, gjatë vizitës së tij në zonën tonë të luftës gjatë asaj periudhe të vështirë.
“Ishte herët në mëngjes, kur na njoftuan se një gazetar norvegjez kërkon të intervistojë komandantin tonë, në rajonin veri-perëndimor me bazë në fshatin Odri. Qëllimi i intervistës së gazetarit të huaj ishte të mësojë diçka më tepër rreth shkakut të kësaj lufte. Vizita e tij na gjeti në momentin kur ne ishim të rreshtuar dhe prisnim urdhrat nga komandanti. Krahas rregullit ushtarak, disiplinës që dukej në çdo hap, gazetari u befasua, edhe nga një fenomen i paparashikuar, siç pranoi edhe ai vetë më vonë. Befasia e papritur për të ishte se në rreshtim ushtarak ishim dhe ne femrat me uniformën e UÇK-së. Pas bisedës me komandantin tonë Malën, gazetari kërkoi leje të intervistonte njërën nga femrat ushtarake. Ai theksoi se për lexuesit e gazetës për të cilën shkruante, do të ishte diçka shumë i veçantë ky fakt. Do të ishte një befasi e këndshme për të njohur botën e vërtetë të femrës shqiptare, si pjesëmarrëse në luftë. Nga grupi i vajzave që ishim aty, për të dhënë intervistën gazetari norvegjez, komandanti më caktoi mua. Midis ngrohtësisë që donte të krijonte gazetari për bashkëbisedim, qëndronte dhe dyshimi për çudinë që ai po përjetonte, ndaj në mendjen e tij plekseshin lloj-lloj pyetjesh në kërkim të zbulimit të asaj se: – Çfarë na shtynte ne femrat shqiptare për të luftuar krahas me burrat?!
Pyetjet e gazetarit ishin të shumta, por pak provokuese që buronin nga paragjykimin e tij për pjesëmarrjen e femrave në luftë. Një ndër ato pyetje ishte se: Çfarë më kishte shtyrë mua, një vajzë e re që të kapja armën dhe të rreshtohesha në radhët e UÇK-së?
– Kësaj pyetje i thashë gazetarit që është e lehtë, që shumë shkurt ti përgjigjesh, por është e vështirë që ta kuptoni ju, ndaj për tu përgjigjur do të zgjatem pak, që në radhë të parë ju të kuptoni botën tonë, persekutimin dhe injorimin që na është bërë tërë kohën, vetëm se jemi shqiptarë apo shqiptare. I shpjegova situatën politike para dhe pas viteve nëntëdhjetë kur në vendet e Lindjes u vendos demokracia dhe pluralizmi politik. I tregova çfarë prisnim dhe çfarë arritëm në fakt ne shqiptarët. Gazetari dëgjonte dhe habitej me ato që unë i tregoja dhe shkruante mbi fletën e bardhë. I tregova të gjitha dhe sa arrita te ngjarjet para krijimit të universitetit të Tetovës për të më kuptuar më mirë i thashë.
-Më shiko mua. Ja, unë jam vajzë që kam diplomuar në UT dhe pa filluar lufta punoja si asistente e lëndës së Morfologjisë, pranë Katedrës së gjuhës dhe letërsisë shqipe në po këtë universitet. Me marrjen e kësaj përgjigjeje nga ana ime, kureshtja e gazetarit u shtua edhe më tepër. Ai, kërkonte të dijë pak më gjerësisht për gjendjen ekonomike dhe arsimore të familjes time.
E informova se rrjedh nga prindër intelektualë që tërë kohën kanë aspiruar për një zgjim dhe çlirim nacional. Babai, profesor i gjuhë-letërsisë shqipe dhe nëna mësuese e ciklit të ulët. I tregova se edhe gjendja ime ekonomike e familjes ishte me të ardhura të mjaftueshme, për një jetë normale. Tregimi për familjen time, ishte për të një e pa pritur, por prapë ai këmbënguli për të ditur vërtet se çfarë më kishte shtyrë për tu rreshtuar në radhët e UÇK-së.
-Ju thashë se kam mbaruar Universitetin, por nuk u tregova se me sa mund e sakrificë u arrit që të bëhej ky universitet, që akoma shteti nuk e njeh zyrtarisht. I tregova periudhën që lidhej me ëndërrat e rinisë time dhe të moshatarëve të mi shqiptarë, që ëndërronim të studionim, ashtu si të rinjtë maqedonas në një universitet në gjuhën tonë amtare. I tregova që në çdo nismë për përparim dhe zhvillimin e historisë, gjuhës dhe kulturës shqiptare në Maqedoni është shtypur nga grushti i hekurt e i pamëshirshëm i policisë dhe ushtrisë sllavo-maqedonase. I fola për historinë e themelimit të UT-së, ku që në fillimin e veprimtarisë së tij u derdh gjak shqiptari. Vlen të theksoj se në vitin 1994 ra dëshmori i parë i krijimit të këtij universiteti.
Mjaftuan këto për të nxitur edhe më tej dëshirën e gazetarit të huaj për të pyetur e për të mësuar më shumë për çështjen e arsimit të shqiptarëve në Maqedoni.
– Lufta në Maqedoni kundra shqiptarëve nga ana e pushtetit ka qenë vijë politike prej vitesh, por këto dhjetë vitet e fundit ne shpresuam te demokracia, por ndodhi e kundërta. Presioni e presekutimi ndaj shqiptarëve po kalonte çdo kufi njerëzor edhe pse pushkëve të policisë dhe ushtrisë sllavo-maqedonase ne i përgjigjeshim me laps dhe fletore, domethënë në mënyrë paqësore. Kërkesat tona për liri e drejtësi njerëzore gjithnjë ranë në vesh të shurdhër dhe erdhi kjo ditë për të cilën ju pyesni: “pse jemi këtu me armë?”
Pas ekspozesë së gjatë që unë i bëra për të ardhjen deri te lufta dhe për ardhjen time dhe të shoqeve të mia në luftë, gazetari shikonte me habi dhe mos besim. Për ta bindur dhe për ti hequr çdo fije besimi ju drejtova dhe njëherë: Kjo që ju thashë është e vërteta, nëse vërtetë jeni të interesuar tis thoni popullit tuaj. Për sa i përket pjesëmarrjes time dhe femrave të tjera në këtë luftë, motivi është i njëjtë me atë të burrave. Në këtë rast lufte ne shqiptarët jemi motra dhe vëllezër për njeri-tjetrin, kjo është fija lidhëse, kjo dhe vetëm kjo është fija e vetme e idealit patriotik shqiptar.
Gjatë gjithë kësaj bisede gazetari arriti të kuptojë shumë gjëra për luftën, pjesëmarrjen time dhe të të gjitha femrave në këtë luftë, për historinë e popullit tonë dhe trajtimin e shqiptarëve nga ana e këtij shteti. Por, ajo që Ai dukej atij dhe shumë të huajve e pa kapshme, ishte dhe është dhe sot, se shkaktar i gjitha këtyre ngjarjeve ishte dhe është politika nacionaliste e maqedonasve, ishte dhe është politika e cila edhe sot në sy të botës flet në emër të demokracisë.”
ish-ushtare në UÇK, brigada 112 “Mujdin Aliu”.
Sot profesoreshë e gjuhë-letërsisë shqipe në gjimnazin e Tetovës.

Shkolla Shqipe “Alba Life” ne Festen e Mesuesit

March 8, 2015 by dgreca

*Nxënësit e shkollave shqipe në Staten Island, Brooklyn dhe Manhattan e pritën Ditën e Mësuesit me program të pasur Shqip/
*Oficerët e shërbimit zotërinj amerikanë të cilët kishin ardhur enkas për këtë ditë u befasuan nga pjesëmarrja e shumtë dhe kur mbaruam në fund na thanë se: “Ne sot mësuam shqip nga nxënësit tuaj një shprehje dhe dy fjalë të bukura si: “Gëzuar, Faleminderit dhe Bukë e krypë e zemër të bardhë”! /
Nga Keze Kozeta Zylo/
Dita e shenjtë e Mësuesit përkoi me ditën e shtunë, një ditë e dielltë ku nga çatitë e shtëpive zbardhte bora e ngrirë që të lëbyrte sytë. Nxënësit grupe-grupe me prindërit veshur si për festë erdhën pranë shkollës publike amerikane PS:205 në Brooklyn, në auditoriumin e saj dhe dhanë një koncert të pasur artistik. Mjediset e shkollës gumëzhinë SHQIP, ishin vetëm nxënësit shqiptarë që mbushën korridoret e shkollës dhe me lule në duar për mësueset e tyre i jepnin jetë dhe gjallëri. Oficerët e shërbimit zotërinj amerikanë të cilët kishin ardhur enkas për këtë ditë u befasuan nga pjesëmarrja e shumtë dhe kur mbaruam në fund na thanë se: “Ne sot mësuam nga nxënësit tuaj një shprehje dhe dy fjalë të bukura si: “Gëzuar, Faleminderit dhe Bukë e krypë e zemër të bardhë”! Qesha dhe sa krenare u ndjeva për komunikimin e ngrohtë amerikanë dhe shqiptarë me nxënësit tanë.
Shkolla Shqipe “Alba Life” që operon në tri lagje të Nju Jorkut: Staten Island, Brooklyn dhe Manhattan, në vitin e shtatë të saj feston për çdo vit me madhështi festën kombëtare të Mësuesit këtu në Amerikë.
Mësueset i përqafonin dhe gëzonin me lule në duar të dhuruar nga nxënësit e tyre të dashur. Programi i shkollës shqipe filloi egzaktësisht në orën 12:00 siç ishte parashikuar, çka flet për një seriozitet dhe shembull edukimi për fëmijët.
Prezantueset e programit Kristina Lisi dhe Klea Lisi nxënëse të shkollës shqipe në Manhattan drejtuan programin me plot talent dhe elekuencë në të folur Shqip.
Prezantueset ftuan të gjithë pjesëmarrësit të çohen në këmbë për të kënduar së bashku hymnet kombëtare nën drejtimin e artistes së vogël, nxënëses së shkollës Shqipe Kristina Melo, të cilat u kënduan me profesionalizëm dhe plot talent.
Në emër të Bordit të shkollës shqipe ka përshëndetur Dr.Valbona Zylo Watkins profesore në Universitet në Staten Island dhe mësuese pranë kësaj shkolle e cila pasi iu uroi gjithë mësueseve Gëzuar festën dhe shprehu mirënjohje për punën e tyre ajo ka përshëndetur dhe përgëzuar gjithëe prindërit dhe nxënësit për këte përkushtim kaq fisnik. Unë sot gjithashtu kujtoj me mall të madh dhe mësuesen time të klasës së parë, në shkollën “Kosova”, në Tiranë, mësuesen gojëmjaltë Nezin e cila sot është 83 vjeçe dhe i uroi asaj jetë të gjatë tha ndër të tjera Valbona.
Në këtë program u shfaq një vidio dokumentar përgatitur nga TV “Alba Life” për punën titanike të mësueseve dhe patriotëve të shquar që hapën shkollën e parë shqipe në Korçë, dokumentar që u mirëprit me duartrokitje nga publiku.
Programin artistik e ka hapur shkolla Shqipe në Manhattan nën drejtimin e mësuese Liza Pëllumbit, vlen të përmendet se shkolla shqipe në Manhattan u hap për herë të parë në historinë e Diasporës në vitin 2014. Nxënësit Kevin Preldakaj, Luke Gjoni, Leonora Nilaj, Adnison Sinanaj, Ervan Mullolli, Erisa Ademi, Ereza Idrizi dhe Nora Hysaj kanë recituar poezi nga Fishta, Podrimja, etj dhe kanë emocionuar sallën me intepretimin e tyre.
Nxënësit e shkollës shqipe në Staten Island, e kanë filluar me poezinë “Shpata e Skënderbeut” interpretuar nga stërnipërit e Skënderbeut Rilind Bardhi, Naim Kasneci, Julinda dhe Rozafa Dimnaku. Poezia është shkruar nga poeti i shquar dhe akademiku Xhevahir Spahiu te cilit i uruan 70 vjetorin e datëlindjes.
Nxënëset Elira Xhemali, Dea Watkins, Dea Kerliu, Melinda Djinovic, Fiona Doda, Sabrina Velovic dhe Liana Doda kanë interpretuar poezi të ndryshme nga Asdreni, Çajupi, Fishta, Mjeda, Naim Frashëri, Guranjaku poezi që u mirëpritën me duartrokitje të përsëritshme nga publiku.
Pas recitimeve nxënësit vazhduan të këndonin këngën aq të njohur: “Hapa dollapa” nën drejtimin e sopranos së mirënjohur dibrane Deshira Ahmeti Kërliu dhe mësuese Afërditës.
Pas kësaj kënge në skenë kanë dalë nxënësit e shkollës shqipe në Brooklyn dhe është hapur me nxënësit e mësuese Afërditës.
Programi ka filluar me poezinë “Zemërgur” nga mësuesi martir Papa Kristo Negovani e interpretuar nga Brian, i cili ka disa vite në këtë shkollë dhe të bën krenare se si ai ka ecur aq bukur me shqipen si dhe si artist i vogël, se shkolla shqipe jo vetëm që të mëson të flasësh, por nëpërmjet saj të jepen mundësi pafund për të komunikuar me skenën dhe publikun. Nxënëset Gabriela Përmeti, Enxhi Bahcja, Lejla Hasani, Drilona Mehmeti, Griselda Përmeti dhe Arta Ibershimi kanë intepretuar poezi të bukura nga Adelina Mamaqi, Asdreni etj. Ndërsa Sabrina Lulanaj dhe Eda Kulla kanë interpretuar plot talent këngën: “Na afro një dritë”.
Nxënësit e mësuese Lavdijes si: Niko Skoda, Elsa Kulla, Olti Krasniqi, Blenda Shehu, Eda Kulla vazhduan programin e pasur me recitime nga poezitë e Naimit, Mjedës, Fishtës etj çka sollën gëzim dhe pikëza loti ndër sytë e prindërve dhe të gjyshërve të tyre kur dëgjonin fëmijët, nipërit dhe mbesat e tyre që ligjëronin Shqip në skenë.
Nxënësit kanë recituar poezi dhe kanë hedhur valle të bukura shqiptare.
Fëmijët e shkollës shqipe në Staten Island dhe në Manhattan kënduan këngën e mësuesit nën drejtimin e sopranos së mirënjohur Dëshira Ahmeti Kërliu.
Vallja e Pinguinit e përgatitur nga mësuesja asistente Adelina Halimi Sehu dhe mësuese Lavdija ishte tejet mbresëlënëse e cila u mirërprit me fërshëllima dhe duartrokitje të zjarrta.
Programi ka vazhduar me recitimet nga nxënësit e mësuese Marjanës. Nxënësit Anisa Bahcja, Aurora Shahu, Djellza Mehmeti dhe Arjela Ruci ligjëruan si bilbilat në degë me poezi nga Grillo, Bulku etj. Ata të bënin të ndiheshe krenarë me shqipen e tyre aq të kthjellët dhe të bukur kur e shqiptonin.
“Kënga jam shqiponja” e kënduar nga Anisa Bacja dhe shoqëruar nga kori i shkollës në Brooklyn përgatitur nga sopranoja Dëshira Ahmeti Kerliu i dhanë sallës një hare dhe gëzim të veçantë.
Edhe kënga: “Një lahutë një flamur” e kënduar nga Eda Kulla, shoqëruar nga grupi i valles të shkollës në Brooklyn nën drejtimin e mësuese Afërditës, ishte tejet mbresëlënëse dhe befasuese.
Kristina Melo përshëndeti mësueset me këngën e mësueses me kompozim të artistit të shquar prof.Petrika Melos dhe tekst të Kozeta Zylos këngë që fitoi çmimin e parë në festivalin e zërave të rinj në New York.
Programi është mbyllur me Hymnin e shkollës shqipe e cila ishte kënga finale nga gjithë shkollat pjesëmarrëse në Festivalin e parë të Shkollave Shqipe në Diasporë kompozuar nga Petrika Melo, intepretuar nga Kristina Melo, Sabrina dhe Eda Kulla shoqëruar nga kori i shkollës shqipe.
Nxënësit, mësuesit dhe themeluesit i ka përshendetur mësuesi veteran z.Frasheri i ardhur nga Shqipëria. Ai me një përvojë të pasur dhe plot emocion nga programi që pa dhe pjesëmarrësit në sallë përgëzoi punën e mësuesëve dhe të gjithë nxënësve që nderuan festën kombëtare të Mësuesit.
Prezantueset Lisi kanë ftuar në skenë themeluesin e shkollave Shqipe dhe producentin e TV “Alba Life”, z.Qemal Zylo i cili përshëndeti të gjithë të pranishmit, dhe një falënderim special ka shkuar për gjithë mësueset e përkushtuara me pasionin dhe dashurinë e tyre për punën si dhe iu ka uruar nxënësve që kurrë mos u ndalni për të mësuar Gjuhën Shqipe. Unë e kuptoj tha ai që fëmijët e lindur jashtë Atdheut po përballohen me vështirësi të mëdha për mësimin e gjuhës shqipe, por në se ne si prindër punojmë më shumë, sakrifikojmë dhe organizohemi në shkolla shqipe medoemos që do të ulet numri i fëmijeve që nuk flasin dhe shkruajnë shqip. Diaspora po përballohet me shume vështirësi, por mësimin e Gjuhës Shqipe duhet ta kemi në qendër të vëmendjes dhe te dorës së parë, pasi siç thotë Rilindasi Sami Frashëri se: “Viktimat e gjuhës janë më të shumta se ato të shpatës”, na bëjnë që të punojmë dhe më shumë. E për mos të pasur asnjë viktimë vazhdoi z.Zylo le të jemi të gjithë të organizuar në shkollat shqipe për mësimin e Gjuhës Shqipe. Në fund në shenjë mirënjohjeje z.Zylo iu ka dhuruar gjithë mësueseve dhe asistenteve nga një buqetë me lule të freskëta.
Festa e bukur e Mësuesit realizuar nga nxënësit dhe mësuesit e shkollës Shqipe “Alba Life” është filmuar nga stafi i TV ” Arb” me producent z.Xhevdet Pacova “Lumi”, si dhe Todd Watkins per TV “Alba Life”, dhe do të transmetohet së shpejti në kanalet televizive.
Të pranishmit u larguan me një kenaqesi të veçantë duke uruar njeri tjetrin: “Mirë u takofshim gjithmonë si në të tilla aktivitete kulturore dhe mbresëlënëse në Gjuhën Shqipe nga nxënësit e shkollave Shqipe “Alba Life” në New York!
7 Mars, 2015
Brooklyn, New York

MARSHIMI QË NDRYSHOI AMERIKËN

March 8, 2015 by dgreca

Nga Frank Shkreli/
50-vjetë më parë, më 7 mars, 1965 qindra veta u mblodhën në qytetin Selma të shtetit Alabama për të marshuar drejtë kryeqytetit Montgomery të atij shteti. Ata marshuan për të siguruar që afrikano-amerikanët të mund të ushtrojnë të drejtën e tyre kushtetore për të votuar — madje edhe përball një sistemi ndasishë të egëra raciale që bënte të pamundur një gjë të tillë. Gjatë atij marshimi mbi urën e quajtur Edmund Pettus të qytetit Selma, policia shtetërore atë ditë që ka mbetur në në histori si “E djela e përgjakshme”, përdori dhunën për të shpërndarë marshuesit paqësorë, duke lënë shumë prej tyre të përgjakur dhe të plagosur nga sulmet e policisë. Por marshuesit nuk u ndalën dhe as nuk u trembën. Pas disa marshimeve të tjera të cilave iu bashkua edhe udhëheqsi i të drejtave civile, i përndershmi Martin Luter King. Vetëm disa muaj më vonë, kongresi i Shteteve të Bashkuara miratoi Aktin e të Drejtave të Votimit , të cilin Presidenti Lyndon Johnson e nënshkroi më 6 gusht, 1965. Ky akt kishte për qëllim të zhdukte pengesat ligjore me të cilat përballeshin afrikano-amerikanët, në nivel shtetëror dhe vendor dhe të cilat i pengonin ata që të ushtronin të drejtën e tyre për të votuar, në bazë të amandamentit të 15 të Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara, që i jep një të drejtë të tillë çdo shtetasi amerikan.
Përkrahë dhjetëra mijëra vetave, në ceremoninë përkujtimore të së “Djelës së Përgjakshme”, 50-vjetë më parë në Selma të shtetit Alabama mori pjesë Presidenti Barak Obama me familjen e tij, ish-presidenti George W. Bush me bashk-shorten dhe mijëra të tjerë, anëtarë të Kongresit, si dhe disa pjesëmarrës në atë marshim të vitit 1965, përfshirë deputetin 75-vjeçar John Lewis — për të përkujtuar konfrontimin e përgjakshëm për sigurimin e të drejtave civile për afrikano-amerikanët, një konfrontim ky që më në fund transformoi Amerikën. Është meritë e burrave si John Lewis dhe Dr. Martin Luter King dhe të tjerëve, që idea e një Amerike të drejtë, e ndershme dhe një Amerikë gjithpërfshirse dhe bujare, më në fund triumfoi mbi të keqën, theksoi Z. Obama.
Në fjalimin e tij me këtë rast të shtunën, — një fjalim që u cilësua si njëri prej fjalimeve më të rëndësishme të karierës së tij politike –Presidenti Obama krahasoi marshimin e 50-viteve më parë në Selma të Alabamës me ngjarjet më të rëndësishme të historisë amerikane dhe si njërin prej vendeve më të njohura të panteonit historik të vendit, siç janë ndër të tjera, Concord-i dhe Gettysburgu. Ishte ky një përkujtim për të nderuar të kaluarën dhe për tu përgatitur për të ardhmen!
Presidenti Obama, si presidenti i parë afrikano-amerikan i Shteteve të Bashkuara, tha se në fjalimin e tij se, “Në Amerikë ekzistojnë vende dhe momente historike ku është vendosur fati i këtij kombi.” Shumë prej tyre tha ai, janë vende ku janë zhvilluar luftime, ndërsa të tjerat vende, siç është Selma, simbolizojnë guximin e karakterit të Amerikës. “Amerikanët, të cilët kaluan në marshim mbi këtë urë 50-vjetë më parë, nuk ishin njerëz të mëdhej fizikisht që të imponoheshin, por ata u dhanë kurajo miliona të tjerëve. Ata nuk ishin të zgjedhur në ndonjë post politik, por megjithëkëtë ata udhëhoqën kombin.” Presdienti Obama shtoi se, ndonëse, “Ata marshuan si amerikanë të cilët kishin vuajtur qindra vjetë nga dhuna brutale dhe të cilët pësuan indinjata të përditshme dhe të panumërta — ata nuk kërkuan asnjë trajtim të favorshëm, por vetëm trajtim të barabart që iu ishte premtuar atyre pothuaj një shekull më parë”. Z. Obama tha se konfrontimi në Selma dhe përpjekjet për të drejta të barabarta civile, “nuk ishte kjo një përleshje ushtrishë, por ishte një përleshje vullneti e dëshirash, ishte një garë për të vendosur se ç’do të bëhej Amerika”.
Në fjalimin përkujtimor me këtë rast, Presidenti Obama u përpoq të lidhte të kaluarën me të tashmen dhe të ardhëshmen, duke hedhur poshtë pretendimet e atyre që thonë se gjatë 50-viteve ç’prej marshimit në Selma, është shënuar pak përparim në fushën e të drejtave civile për afrikano-amerikanët.
“Që to mohohet përparimi, ky përparim i fituar me mund — përparimi ynë –do të ishte sikurë të na mohosh kapacitetin tonë si dhe përgjegjësitë tona për të punuar aq sa mundemi e kemi mundësi për ta bërë Amerikën një vend më të mirë për të gjithë.” Por ai njëkohsisht hodhi poshtë nocionin se racizmi është zhdukur në Amerikë, duke nënvijuar se, “50-vjetë nga e ‘Djela e Përgjakshme’, marshimi nuk ka marrë fund ende, porse jemi duke iu afruar mbarimit”, shtoi presidenti i parë afrikano-amerikan. Presidenti Obama u tha të pranishmëve se, “239 vjetë pas themelimit të këtij kombi, ky vend nuk është ende i përsosur, por jemi duke bërë përparim. Puna jonë”, theksoi ai, “është më e lehtë sepse dikush tjetër bëri të mundur të hecnim kilometrin e parë — dikush pra, e bëri të mundur për ne që të kalonim këtë urë.”
Presidenti Obama tha se nga ngjarjet e 50-viteve më parë na kujtojnë se, “është tepër e rëndësishme që të sigurohet drejtësia e barabartë për të gjithë dhe që të mësojmë nga e kaluara”, ashtuqë të mos përsëritet më ajo histori e hidhur. Jehona e këtij marshimi dhe këngëve kishtare të pjesëmarrësve u dëgjua jo vetëm në Shtëpinë e Bardhë dhe në sallat e institucioneve më të larta të qeverisë dhe të shtetit amerikan, por u dëgjua edhe anë e mbanë botës, tha Presidenti Obama, duke shtuar se, “Çfarë besimi të patundur kishin këta burra dhe gra. Besim në Perëndinë – por edhe besim në Amerikën.” Ai shtoi se, “Kjo vepër e tyre do të ketë një jehonë ndër shekuj. Jo sepse ajo që ata arritën ishte caktuar më përpara të ndodhte ashtu siç ndodhi, jo se fitorja ishte e plotë, por vepra dhe guximi i tyre do të mbahen mend ndër shekuj, sepse ata provuan se ndryshimet pa dhunë janë të mundshme dhe se dashuria dhe shpresa mundin urrejtjen.”
Presidenti Obama tha se nuk ka ndonjë shprehje besimi më të madhe për eksperimentin merikan se ky marshim. “A ka ndonjë formë më të madhe patriotizmi se kjo? Se sa besimi se eskperimenti i Amerikës nuk ka marrë fund. Se ne jemi të fuqishëm të kritikojmë haptas vetveten, ashtuqë brezat e ardhëshëm t’i shohin të metat tona të së kaluarës dhe të vendosin se është në duart e tyre që ta ribëjnë këtë komb, me qëllim që të jetë më afër reaalizimit të idealeve të tija më të larta.”
Selma, shtoi presidenti amerikan, nuk është një relikt historie të vjetër, por është një manifestim i një besimi të shkruar e të vulosur në kushtetutën e këtij vendi, se, “Ne Populli….me qëllim për të krijuar një bashkim sa më të përsosur, i konsiderojmë këto të të vërteta si të qarta dhe bindëse, se të gjithë njerëzit janë të krijuar me të drejta të barabarta.” Këto, tha ai, nuk janë fjalë boshe, por janë një udhëzim që ve në dukje aftësinë e burrave dhe grave të lira për të përcaktuar vet fatin e tyre. Kjo ndjenë amerikane e marshuesve në Selma për të siguruar të drejtat e tyre civile, shtoi presidenti amerikan, “Është e njëjta ndjenë si ajo e patriotëve amerikanë të cilët vendosën të ngriheshin në revolucion kundër tiranisë. Është i njëjti frymëzim”, theksoi presidenti Obama, “i cili ka tërhequr imigrantët në këtë vend dhe është i njëjti instinkt që na shtyri të vendosnim flamurin tonë në Iwo Jima dhe mbi sipërfaqën e Hënës.”
Selma tha ai “është një ide që është ruajtur nga gjenerata të tëra që kanë besuar se për të dashur këtë vend nevojitet jo vetëm që ai të lavdërohet, ose të mos thuhen të vërteta që dëmtojnë reputacionin e tij, por atdhedashuria kërkon edhe gatishmërinë për të folur të vërtetën dhe nganjëherë për të shkundur statuquonë.” Duke iu referuar influencës që marshimi i Selmas ka patur në të kaluarën dhe që ka tani jo vetëm në këtë vend, por edhe anë e mbanë botës, Presidenti Obama u shpreh se, “Të rinjët e të rejat matanë perdesë së hekurt morën shembull nga marshimi në Selma dhe do të shëmbënin murin…. Edhe brezi i sotëm i të rinjve dhe të rejave nga rrugët e Tunisit e deri tek Maidani në Ukrainë, mund të gjëjnë frymëzim e fuqi nga ky vend, ku të pafuqishmit mundën të ndryshonin superfuqinë më të madhe të botës, duke detyruar udhëheqsit e saj që të zgjëronin kufijtë e lirisë.” Z. Obama përshëndeti me krenari diversitetin etnik të Amerikës, duke deklaruar se ne jemi imigrantët e ardhur nga vendet përtej deteve, ne jemi skllevërit që ndërtuam Shtëpinë e Bardhë dhe ekonominë e jugut….”
Duke përfunduar fjalimin e tij, Presidenti Obama nënvijoi se “kemi rrëxuar aristokracitë e vjetëra duke besuar se Perëndia na ka falur disa të drejta që nuk janë të tjetërsueshme nga askush dhe se këto të drejta dhe përgjegjësi ne i ruajmë nepërmjet një sistemi vet-qeverisjeje që rrjedhë nga populli dhe për popullin.”
Presidenti Obama përfundoi fjalimin e tij duke porositur se “Selma na tregon se Amerika nuk është projekti i asnjë personi, sepse fjala më me rëndësi në demokracinë tone është, “Ne, Populli” . “Amerika nuk është pronë e asksujt. Ajo i përket të gjithve. Çfarë detyre fisnike kemi përpara, që vazhdimisht të përpiqemi të përmirsojmë këtë vend tonin madhështor”, theksoi ai.
Duke folur shpesh gjatë fjalimit me frymën e një predikuesi me shpresë për të ardhmen e vendit, udhëheqsi amerikan tha me këtë rast se, “Ne nderojmë ata që ecën, ashtuqë ne të mund të vrapojmë. Ne duhet të vrapojmë ashtuqë fëmijtë tanë të kenë mundësi të fluturojnë. Dhe ne nuk do të lodhemi në këtë udhëtim. Sepse ne besojmë në fuqinë e mrekullueshme të Madhit Zot dhe sepse ne besojmë në premtimin e shënjtë të këtij vendi”, përfundoi fjalimin e tij presidenti Barak Obama, me rastin e 50-vjetorit të marshimit në Selma të shtetit Alabama, për sigurimin e të drejtave civile në Shtetet e Bashkuara.